1. Andere economie
kringdenken en slimme netwerken
over “cradle-to-cradle”, “smart grids” en
ecodesign
Karel Van Acker, K.U.Leuven en Plan C

2. Overzicht
1 materialen: van wieg tot wieg
2 slimme energie-netwerken
3 complexe problemen vragen andere
aanpak
4 hoe deze aanpak realiseren?

3. situatieschets materialen : lineair model
winning verwerking gebruik afdanking
materiaalbronnen afval

5. • slinkende grondstofreserves bij (sterk) stijgende vraag
• sommige grondstoffen komen (enkel) uit politiek instabiele regio’s
• sterke prijsstijgingen
• afwentelen milieuimpact op 3° wereld (winning, afval)
• directe milieu-impact
(uitstoot, afval in natuur,
gezondheidsrisico’s)
• band tussen inefficiënt materiaal-
gebruik en de energieproblematiek
en klimaatopwarming
drijfveren om anders materialen te beheren

6. van lineair denken naar kringdenken
winning
productie
gebruik
afdanking
recyclage
afvalverwerking
grondstoffen
afval
BIOSFEER TECHNOSFEER
ENERGIE
MATERIALEN

7. oplossingsrichtingen om slim te sluiten
verwerking
gebruik
afdanking
winning
procesintensificatie:
meer maken met minder materiaal en energie
meer functionaliteit
minder energieverbruik
langere levensduur
hernieuwbare materialen:
• recyclage, hergebruik
• biogebaseerd
• winnen uit stortplaatsen
in design rekening houden met alle
levensfasen en milieu-impact
ECO DESIGN
AFVAL = VOEDSEL
Cradle to cradle
lokale productie en
consumptie kringen
functie centraal:
materiaal  dienst
nieuwe types
ondernemingen
bewuste consument
samenwerking voor systeemveranderingen
materialeninfrastructuur
m
ateriaalinnovatie
kennis
m
ateriaalstrom
en
nieuwe
businessm
odellen
m
aatschappelijke
acceptatie
…
geenschadelijkeuitstoot

8. voorbeelden
Herman Miller
Nike
Polyvision
Jaga

9. “oplossingen” niet ALLEEN
• betere technologie
• hernieuwbare grondstoffen
• sluiten van de materiaalkringen
• zero emission, zero waste
• eco-design
• verschuiving naar diensten
slim sluiten
maar in een intelligente
combinatie van maatregelen
+ interactie actoren
+ wakkere samenleving
+ nieuwe businessmodellen
Vele opportuniteiten in duurzaam materialenbeheer, maar aanpak
vereist integrale innovatieaanpak in netwerk van actoren

11. • concept energie-net volstaat niet meer:
– grondstof: eindige voorraad en internationale afhankelijkheid
– klimaat- en milieuproblematiek
– zekerheid van de energievoorziening
– capaciteit huidig net
– economisch: vrijmaking markt, emissiehandel,…
– opkomst decentrale energie-opwekking (zonnepanelen, windmolens)
het energie-netwerk
• … nood aan intelligent netwerk (het energieweb)
– gebaseerd op fysiek electriciteitsnet
– communicatie tussen de knooppunten
 ieder kan producent en/of consument zijn
– software om de stromen te regelen
 efficient afstemmen van vraag en aanbod

13. • integratie van opwekking, transport en gebruik van elektriciteit op
een duurzame, betaalbare en betrouwbare manier
• enkele elementen van zo’n netwerk
 slimme meters, internet van dingen
 energie-efficiënte technologieën
 kleine energiecentrales voor piekbelastingen
 modellen voor voorspelling vraag en aanbod
 lokale productie
slimme energie-netwerken

14. Evolutie in aanpak
voorbeeld : Vlaams milieubeleid
• 1° generatie: end-of-pipe
• 2° generatie: preventie
• 3° generatie:
structurele veranderingen
nodig en aanpak gericht op
lange termijn noodzakelijk
complexe problemen vragen nieuwe aanpak

15. “We hebben een heel nieuw systeem nodig om onze economie aan te
drijven. Het gaat hier om een systeemprobleem en het enige antwoord
daarop is een nieuw systeem”
“Bij systemen luidt de eerste regel dat alles in verband staat met al het
andere, en de tweede regel dat je de afzonderlijke onderdelen maar tot
een bepaald plafond kunt optimaliseren”
“we moeten beginnen met een plan voor het totaalplaatje, in plaats van
komen aandraven met geïsoleerde projecten zonder strategisch kader”
Thomas Friedman (Hot, flat and crowded)
complexe problemen vragen nieuwe aanpak

16. Open netwerk (industrie/NGO/overheid/onderzoek) dat
concrete doorbraken wil creëren op het gebied van duurzaam
materialenbeheer
Netwerk duurzaam materialenbeheer -¨Plan
C
voorbeeld van een andere (transitie) aanpak
visioniar leitbild20xx visioniar leitbild20xx
strategische visies
2030 sluit de kring
materialen
op maat
tot uw
dienst
wakkere
samenleving
duurzame
kunststoffen
2009
experiments
2009
experiments
faze 1
faze 3
faze 2
leren&opschalen
lange termijn visiekernelemementen:
vertrekken van lange termijn visie
(opgebouwd door visionaire koplopers)
initiëren en begeleiden van risicovolle
experimenten
leren uit experimenten
betrokkenheid van alle actoren
integrale innovatie – aanpak
brug naar overheid (overheid als
geëngageerde deelnemer)

17. B
r
o
n
A
R
C

18. Rol overheid:
visionair niveau in beleid nodig, met ondermeer:
– instrumenten die samenwerking mogelijk maken;
– innovatiesteunmaatregelen die niet alleen op O&O zijn gericht, maar ook op
diensteninnovaties, nieuwe businessmodellen, enz.;
– om naast bedrijven en kennisinstellingen ook andere actoren te betrekken in
innovatie;
– de steun aan sociale innovaties op vlak van zorg, maatschappelijke
organisatie en arbeidsorganisatie.
nieuwe aanpak = nieuwe randvoorwaarden
betrokken
partner
betrokken
partner
kader creëren
 best beschikbare
technieken,
terugnameplicht,…
 informatie
kader creëren
 best beschikbare
technieken,
terugnameplicht,…
 informatie
voorbeeld geven
 duurzaam
aankoopbeleid
voorbeeld geven
 duurzaam
aankoopbeleid
stimuleren/sturen
 groene fiscaliteit
 eco-taksen
stimuleren/sturen
 groene fiscaliteit
 eco-taksen

19. “Een duurzame wereld is niet een verarmde wereld, maar
een die op een andere manier welvarend is. De uitdaging
van de 21ste eeuw is om die wereld te creëren.”
Verder denken, durven doen
visievisie systeemdenken
systeemdenken
CultuurCultuur
Structuren
Structuren
attitudes
attitudesnetwerken
netwerken
creativiteitcreativiteit

20. meer weten?
Prof. Dr. ir. Karel Van Acker
K.U.Leuven Research & Development
c/o department MTM
Kasteelpark Arenberg 44
BE-3001 Leuven
tel. +32 16 321271
e-mail: Karel.VanAcker@lrd.kuleuven.be
Materiaalonderzoek aan de K.U.Leuven: www.leuvenmrc.be
Vlaams Transitienetwerk
duurzaam materialenbeheer: www.plan-c.eu
Materialenbibliotheek: www.materio.be
EFRO project opportuniteitsscan
duurzame materiaalinnovaties: www.openraam.eu