1. ข้อมูลจาก :@design หลักการออกแบบศิลปะ Principles of Design. ศักดิ์ชัย เกียรตินาคินทร์

2. การจัดองค์ประกอบศิลป์ (Principles of design)
หมายถึง การจัดองค์ประกอบของงานศิลปะทั้งรูปแบบ 2 มิติ และ 3 มิติ
เพื่อให้เกิดการรับรู้ที่สมบูรณ์ สวยงามบนพื้นฐานของการสร้างสรรค์
design
structure
concept
meaning
Principles of design

3. Principles of design
การจัดองค์ประกอบทางศิลปะ
(Art Composition)
คุณค่าทางด้านรูปทรง
: นําเสนอเนื้อหาเรื่องราวผ่าน
รูปลักษณะที่เกิดจากการจัด
องค์ประกอบทางศิลปะถ้า
องค์ประกอบที่จัดขึ้น
คุณค่าทางด้านเรื่องราว
: สิ่งที่ศิลปินต้องการสื่อให้ผู้ชม
ได้รับรู้
เ กิ ด จ า ก ก า ร นํ า เ อ า
องค์ประกอบต่างๆ ของศิลปะ
อันได้แก่ เส้น สี แสงและ
เงา รูปร่าง รูปทรง พื้นผิว ฯ
ลฯมาจัดเข้าด้วยกันเพื่อให้เกิด
ความงาม
นํ า เ ส น อ ผ่ า น
เทคนิคต่างๆอย่าง
สัมพันธ์กันเพื่อการ
สื่อความหมายที่
สมบูรณ์สวบงาม

4. หลักการจัดองค์ประกอบศิลป์ ประกอบด้วยหลักการสําคัญ ดังนี้
1 . สั ด ส่ ว น ( PROPERTY) คื อ
ความสัมพันธ์กันอย่างเหมาะสมระหว่างขนาดของ
องค์ประกอบที่แตกต่างกัน ทั้งขนาดที่อยู่ในรูปทรง
เดียวกันหรือระหว่างรูปทรงและรวมถึง
ความสัมพันธ์กลมกลืนระหว่างองค์ประกอบ
ทั้งหลายด้วย ซึ่งเป็นความพอเหมาะพอดี ไม่มาก
ไม่น้อย ขององค์ประกอบทั้งหลายที่นํามาจัด
รวมกัน ความเหมาะสมของสัดส่วนอาจ พิจารณา
จากคุณลักษณะดังต่อไปนี้
Principles of design

5. 1.1 สัดส่วนที่เป็ นมาตรฐาน จาก
รูปลักษณะตามธรรมชาต ของ คน สัตว์ พืช ซึ่งโดยทั่วไป
ถือว่า สัดส่วนตามธรรมชาติ จะมีความงามที่เหมาะสม
ที่สุด หรือจากรูปลักษณะที่เป็นการ สร้างสรรค์ของมนุษย์
เช่น Gold section เป็นกฎในการสร้างสรรค์รูปทรงของกรีก
ซึ่งถือว่า "ส่วนเล็กสัมพันธ์กับส่วนที่ใหญ่กว่า ส่วนที่ใหญ่
กว่าสัมพันธ์กับส่วนรวม" ทําให้สิ่งต่าง ๆ ที่สร้างขึ้นมี
สัดส่วนที่สัมพันธ์กับทุกสิ่งอย่างลงตัว
Principles of design

6. 1.2 สัดส่วนจากความรู้สึก โดยที่
ศิลปะนั้นไม่ได้สร้างขึ้นเพื่อความงามของรูปทรงเพียง
อย่างเดียว แต่ยังสร้างขึ้นเพื่อแสดงออกถึง เนื้อหา
เรื่องราว ความรู้สึกด้วย สัดส่วนจะช่วย เน้นอารมณ์
ความรู้สึก ให้เป็นไปตามเจตนารมณ์ และเรื่องราวที่ศิลปิน
ต้องการ ลักษณะเช่น นี้ ทําให้งานศิลปะของชนชาติต่าง
ๆ มีลักษณะแตกต่างกัน เนื่องจากมีเรื่องราว
Principles of design
อารมณ์ และ ความรู้สึกที่ต้องการแสดงออกต่าง ๆ กันไป เช่น กรีก นิยมในความ
งามตามธรรมชาติเป็น อุดมคติ เน้นความงามที่เกิดจากการประสานกลมกลืนของ
รูปทรง จึงแสดงถึงความเหมือน จริงตามธรรมชาติ ส่วนศิลปะแอฟริกันดั้งเดิม เน้น
ที่ความรู้สึกทางวิญญานที่น่ากลัว ดังนั้น รูปลักษณะจึงมีสัดส่วนที่ผิดแผกแตกต่าง
ไปจากธรรมชาติทั่วไป

7. 2 . ค ว า ม ส ม ดุ ล ห รื อ ดุ ล ย ภ า พ
( BALANCE) ห ม า ย ถึ ง นํ้ า ห นั ก ที่ เ ท่ า กัน ข อ ง
องค์ประกอบ ไม่เอนเอียงไปข้างใดข้างหนึ่ง ในทาง
ศิลปะยังรวมถึงความประสานกลมกลืน ความพอเหมาะ
พอดีของ ส่วนต่าง ๆ ในรูปทรงหนึ่ง หรืองานศิลปะ
ชิ้นหนึ่ง การจัดวางองค์ประกอบต่าง ๆ ลงในงาน
ศิลปกรรมนั้นจะต้องคํานึงถึงจุดศูนย์ถ่วง ในธรรมชาติ
นั้น
Principles of design
ทุกสิ่งสิ่งที่ทรงตัวอยู่ได้โดยไม่ล้มเพราะมีนํ้าหนักเฉลี่ยเท่ากันทุกด้าน
ฉะนั้น ในงานศิลปะถ้ามองดูแล้วรู้สึกว่าบางส่วนหนักไป แน่นไป หรือ เบา บางไป
ก็จะทําให้ภาพนั้นดูเอนเอียง และเกิดความ รู้สึกไม่สมดุล เป็นการบกพร่องทาง
ความงาม ดุลยภาพในงานศิลปะ
มี 2 ลักษณะ คือ

8. 2.1 ดุลยภาพแบบสมมาตร (Symmetry
Balance) หรือ ความสมดุลแบบซ้ายขวาเหมือนกัน
คือ การวางรูปทั้งสองข้างของแกนสมดุล เป็นการ
สมดุลแบบธรรมชาติลักษณะแบบนี้ใน ทางศิลปะมีใช้
น้อย ส่วนมากจะใช้ในลวดลายตกแต่ง ในงาน
สถาปัตยกรรมบางแบบ หรือ ในงานที่ต้องการ
ดุลยภาพที่นิ่งและมั่นคงจริง ๆ
Principles of design

9. 2 . 2 ดุล ย ภ า พ แ บ บ อ ส ม ม า ต ร
(Asymmetry Balance) หรือ ความสมดุลแบบซ้าย
ขวาไม่เหมือนกันมักเป็นการสมดุลที่เกิดจาการจัดใหม่
ของมนุษย์ ซึ่งมีลักษณะที่ทางซ้ายและขวาไม่
เหมือนกัน ใช้องค์ประกอบที่ไม่เหมือนกันแต่มีความ
สมดุลกัน อาจเป็นความสมดุลด้วย นํ้าหนักของ
อ ง ค์ป ร ะ ก อ บ ห รือ ส ม ดุ ล ด้ ว ย ค ว า ม รู้สึก
ก็ได้ การจัดองค์ประกอบให้เกิดความ สมดุลแบบ
อสมมาตรอาจทําได้โดย เลื่อนแกนสมดุลไปทางด้าน
ที่มีนํ้าหนักมากว่า หรือ เลื่อนรูปที่มีนํ้าหนักมากว่า
เข้าหาแกน จะทําให้เกิดความสมดุลขึ้น หรือใช้หน่วย
ที่มีขนาดเล็กแต่มีรูปลักษณะที่น่าสนใจถ่วงดุลกับ
รูปลักษณะที่มีขนาดใหญ่แต่มีรูปแบบธรรมดา
Principles of design

10. 3.จังหวะลีลา(Rhythm) หมายถึง
การเคลื่อนไหวที่เกิดจาการซํ้ากันขององค์ประกอบ
เป็นการซํ้าที่เป็นระเบียบ จากระเบียบธรรมดาที่มี
ช่วงห่างเท่าๆ กัน มาเป็นระเบียบที่สูงขึ้น ซับซ้อนขึ้น
จนถึงขั้นเกิดเป็นรูปลักษณะของศิลปะ โดยเกิดจาก
การซํ้าของหน่วย หรือการสลับกันของหน่วยกับ
ช่องไฟหรือเกิดจาก การเลื่อนไหลต่อเนื่องกันของ
เส้น สี รูปทรงหรือ นํ้าหนัก ด้วยการเว้นช่วง หรือ
สลับช่วง ก็จะเกิดลวดลาย ที่แตกต่างกันออกไป
จังหวะที่น่าสนใจและมีชีวิต ได้แก่
การเคลื่อนไหวของ คน สัตว์ การเติบโตของ
พืช การเต้นรํา เป็นการเคลื่อนไหวของโครงสร้างที่
ให้ความบันดาลใจในการสร้างรูปทรงที่มีความหมาย
Principles of design

11. 4 . ก า ร เ น้ น ( Emphasis) ห ม า ย ถึ ง
การกระทําให้เด่นเป็นพิเศษกว่าธรรมดา ในงานศิลปะ
จะต้องมี ส่วนใดส่วนหนึ่ง หรือจุดใดจุดหนึ่ง ที่มี
ความสําคัญกว่าส่วนอื่น ๆ งานที่ไม่มีจุดสนใจ หรือ
จุดเน้น จะทําให้ดูน่าเบื่อ เหมือนกับลวดลายที่ถูกจัดวาง
ซํ้ากันโดยปราศจากความหมาย หรือเรื่องราวที่น่าสนใจ
ดังนั้น ส่วนนั้นจึงต้องถูกเน้น ให้เห็นเด่นชัดขึ้นมา
เป็นพิเศษกว่าส่วนอื่น ๆ ซึ่งจะทําให้ผลงานมีความงาม
สมบูรณ์ ลงตัว และน่าสนใจมากขึ้นการเน้นจุดสนใจ
สามารถทําได้ 3 วิธี คือ
Principles of design

12. 4.1 การเน้นด้วยการใช้องค์ประกอบที่
ตัดกัน (Emphasis by Contrast) สิ่งที่แปลก
แตกต่างไปจากส่วนอื่นๆ ของงาน จะเป็นจุดสนใจ
ดังนั้น การใช้องค์ประกอบที่มีลักษณะ แตกต่าง
หรือขัดแย้ง กับส่วนอื่น ก็จะทําให้เกิดจุดสนใจขึ้นใน
ผลงานได้
Principles of design
4.2 การเน้นด้วยการด้วยการอยู่
โดดเดี่ยว (Emphasis by Isolation) เมื่อสิ่งหนึ่ง
ถูกแยกออกไปจากส่วนอื่น ๆ ของภาพ หรือกลุ่ม
ของมัน สิ่งนั้นก็จะเป็นจุดสนใจ และเกิด
ความสําคัญขึ้นมา

13. 4.3 การเน้นด้วยการจัดวางตําแหน่ง
(Emphasis by Placement) เมื่อองค์ประกอบอื่น ๆ
ชี้นํามายังจุดใด ๆ จุดนั้นก็จะเป็นจุดสนใจที่ถูกเน้น
ขึ้นมา
Principles of design

14. 5. เอกภาพ(Unity) หมายถึง ความ
เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันขององค์ประกอบศิลป์ทั้ง
ด้านรูปลักษณะ และด้านเนื้อหาเรื่องราว เป็น
การประสานหรือจัดระเบียบของส่วนต่าง ๆให้เกิด
ความเป็น หนึ่งเดียว เพื่อผลรวมอันไม่อาจ
แบ่งแยกส่วนใดส่วนหนึ่งออกไป การสร้างงาน
ศิลปะ คือ การสร้างเอกภาพขึ้นจากความ
สับสน ความยุ่งเหยิง เป็นการจัดระเบียบ และ
ดุลยภาพ ให้แก่สิ่งที่ขัดแย้งกันเพื่อให้รวมตัวกัน
ได้ โดยการเชื่อมโยงส่วนต่าง ๆให้สัมพันธ์กัน
เอกภาพของงานศิลปะ มีอยู่ 2 ประการ คือ
Principles of design

15. 5.1 เอกภาพของการแสดงออก หมายถึง การแสดงออกที่มีจุดมุ่งหมาย
เดียว แน่นอน และมีความเรียบง่าย งานชิ้นเดียวจะแสดงออกหลายความคิด หลาย
อารมณ์ไม่ได้ จะทําให้สับสน ขาดเอกภาพ และการแสดงออกด้วยลักษณะเฉพาตัวของ
ศิลปินแต่ละคน ก็สามารถทําให้ เกิดเอกภาพแก่ผลงานได้
Principles of design

16. 5.2 เอกภาพของรูปทรง คือ การ
รวมตัวกันอย่างมีดุลยภาพ และมีระเบียบของ
องค์ประกอบ ทางศิลปะ เพื่อให้เกิดเป็นรูปทรง
หนึ่ง ที่สามารถแสดงความคิดเห็นหรืออารมณ์
ของศิลปิน ออกได้อย่างชัดเจน เอกภาพของ
รูปทรง เป็นสิ่งที่สําคัญที่สุดต่อความงามของ
ผลงานศิลปะ เพราะเป็นสิ่งที่ศิลปินใช้เป็นสื่อใน
การแสดงออกถึงเรื่องราว ความคิด และอารมณ์
Principles of design

17. กฎเกณฑ์ในการสร้างเอกภาพในงานศิลปะเป็น
กฎเกณฑ์เดียวกันกับธรรมชาติ ซึ่งมีอยู่ 2 หัวข้อ คือ
1. กฎเกณฑ์ของการขัดแย้ง (Opposition)
มีอยู่ 4 ลักษณะ คือ
1.1 การขัดแย้งขององค์ประกอบทางศิลปะแต่ละ
ชนิด และรวมถึงการขัดแย้งกันขององค์ประกอบต่างชนิด
กันด้วย
1.2 การขัดแย้งของขนาด
1.3 การขัดแย้งของทิศทาง
1.4 การขัดแย้งของที่ว่างหรือ จังหวะ ง่ายที่สุด แต่ก็
ทําให้ดูจืดชืด น่าเบื่อที่สุด
Principles of design

18. 2. กฎเกณฑ์ของการประสาน (Transition)
คือ การทําให้เกิดความกลมกลืน ให้สิ่งต่าง ๆ
เข้ากันด้อย่างสนิท เป็นการสร้างเอกภาพจากการวมตัว
ของสิ่งที่เหมือนกันเข้าด้วยกันการประสาน
มีอยู่ 2 วิธี คือ
2.1 การเป็นตัวกลาง (Transition) คือ การทํา
สิ่งที่ขัดแย้งกันให้กลมกลืนกัน ด้วยการ ใช้ตัวกลางเข้าไป
ประสาน เช่น สีขาว กับสีดํา ซึ่งมีความแตกต่าง ขัดแย้ง
กันสามารถทําให้อยู่ร่วมกันได้อย่างมีเอกภาพ ด้วยการใช้
สีเทาเข้าไปประสาน ทําให้เกิดความกลมกลืนกันมากขึ้น
2.2 การซํ้า (Repetition) คือ การจัดวางหน่วยที่
เหมือนกันตั้งแต่ 2 หน่วยขึ้นไป เป็นการสร้างเอกภาพที่
ง่ายแต่จะดูน่าเบื่อ
Principles of design

19. 1. ความเป็นเด่น (Dominance) ซึ่งมี 2
ลักษณะ คือ
1.1 ความเป็นเด่นที่เกิดจากการขัดแย้ง ด้วยการเพิ่ม
หรือลดความสําคัญ ความน่าสนใจในหน่วยใดหน่วยหนึ่ง
ของคู่ที่ขัดแย้งกัน
1.2 ความเป็นเด่นที่เกิดจากการประสาน
Principles of design
2. การเปลี่ยนแปร (Variation) คือ การเพิ่มความขัดแย้งลงในหน่วยที่ซํ้ากัน เพื่อ
ป้องกัน ความจืดชืด น่าเบื่อ ซึ่งจะช่วยให้มีความน่าสนใจมากขึ้น การเปลี่ยนแปร
มี 4 ลักษณะ คือ
2.1 การปลี่ยนแปรของรูปลักษณะ
2.2 การปลี่ยนแปรของขนาด
2.3 การปลี่ยนแปรของทิศทาง
2.4 การปลี่ยนแปรของจังหวะ
การเปลี่ยนแปรรูปลักษณะจะต้องรักษาคุณลักษณะของการซํ้าไว้ ถ้ารูปมีการเปลี่ยน
แปรไปมาก การซํ้าก็จะหมดไป กลายเป็นการขัดแย้งเข้ามาแทน

20. อ้างอิง
หลักการจัดองค์ประกอบทางศิลปะ Principles of Composition. [cited 23 ม.ค. 2555]. Available from:
http://www.prc.ac.th/newart/webart/composition01.html
ศักดิ์ชัย เกียรตินาคินทร์. 2553. @design หลักการออกแบบศิลปะ Principles of Design. สํานักพิมพ์ไว้ลาย.
พิมพ์ที่ พิมพ์ดี. กรุงเทพ.