1. СОЁЛ ХООРОНДЫН
ХАРИЛЦААНЫ ОНОЛ,
АРГА ЗҮЙН ҮНДЭС

2. АГУУЛГА:
 Функционализмын мөн чанар,
СХХ дахь түүний ач холбогдол
 Соѐлын релятивизм – СХХ-ны
онол, арга зүйн үндэс болох нь
 СХХ-г судлах судалгааны арга,
арга зүйн хандлагууд

3. Функционализмын мөн чанар, СХХ
дахь түүний ач холбогдол
 Хүн өөрийн ижил төрөлтөнтэйгээ
харилцахгүй байж чадахгүй
 Хүн бусад хэн нэгний тусламжгүйгээр
ямар нэг асуудлыг шийдэх чадваргүй
 Хүний нийгмээс удаан хугацаагаар
тусгаарлагдах нь түүнийг сэтгэл зүй,
соѐлын уналтанд оруулна

4.  Байгаль хүнийг анхнаасаа тэмдэг, авиа,
бичиг үсгээр харилцах чадвартай
төрүүлсэнгүй
 Тиймээс хүмүүс эхлээд байгалийн хэл,
дараа нь зохиомол хэл, бэлгэдэл, тэмдэг,
код г.м. харилцааг улам идэвхитэй болгодог
зүйлүүдийг бүтээж хэрэглэх болсон
 Тийм маягаар харилцааны бүх арга, хэлбэр,
тогтолцоонууд хүмүүсээр өөрсдөөр нь
бүтээгдсэн бөгөөд тэдгээр нь соѐлын
элментүүд мөн

5.  Чухамдаа соѐл л харилцааны чухал,
шаардлагатай хэрэгсэл болж, бид хэзээ, юуг,
яаж хэрэглэхийг тодорхойлно
 Өөрөөр хэлбэл, соѐл нийгэмд тодорхой
функцтэй.
 Функц гэдэг нь нийгмийн тодорхой институт
эсвэл бүхэл рүү хандах үйл явцын үүргийг
хэлнэ.
 Тухайн бүхэлд бүх зүйл харилцан хамааралтай.

6.  Соѐлын системийн бүрдэл хэсгүүд өөр
өөрийнхөөрөө биш зөвхөн бүхэлийн нэг хэсэг
болж оршдог
 Өөрөөр хэлбэл, соѐлын хэсэг, нэгжүүд нь
бүхэлдээ харьцах, тодорхой үүрэгтэй
 Энэхүү үүргийн олон талыг функци гэнэ
 Улмаар соѐлын элементүүдийн үүрэг, оролцоог
тайлбарлах, ойлгохыг эрмэлзэх зорилгоор
соѐлын хүн судлалд функционализм хэмээх
чиглэл үүсчээ.

7.  Функциональ хандлагын онцлог нь соѐлыг
бүрдэл хэсгүүдээс тогтох бүхэллэг тогтолцоо
гэж үздэг.
 Үүний тулд бүхлийг бүрдэл хэсгүүдэд хувааж
тэдгээрийн харилцан холбоог тодруулна.
 Энэ тохиолдолд соѐлын элемент бүр өөрийн
гэсэн тодорхой үүргийг нийгэм соѐлд
гүйцэтгэдэг байна.
 Үүний зэрэгцээ бүрдэл хэсэг нь тухайн
үзэгдлийн гол мөн чанар болох тохиолдол байна

8. Соѐлын үйл хэрхэн явагддаг вэ?
Ямар үүрэг, зорилтыг соѐл
гүйцэтгэдэг вэ?
Хэрхэн нөхөн үйлдвэрлэгддэг
вэ?

9.  Функционализм нь эхэн үедээ соѐлын аль нэг
үзэгдлийн ач холбогдолтойг илрүүлэх, түүний
үүргийг тодорхойлох эрмэлзэлтэй байв
 Энэ чиглэлийн үндэслэгчид соѐлын
үзэгдлүүдийн мөн чанар, үнэт зүйл, тэдгээрийн
хоорондын учир шалтгаант холбоо харилцааг
илрүүлэхийг хичээж байв
 Соѐлд илүү зүйл гэж байхгүй бүгд өөр
хоорондоо уялдаа холбоотойгоор нэгэн бүхлийг
бүтээдэг

10.  Хэрвээ аль нэг зүйл нь илүү, хэрэггүй гэж үзэж
байгаа бол энэ нь бид түүнийг сайн мэдэхгүй
байна гэсэн үг
 Хэрвээ ямар нэг зан заншил дахин
үйлдвэрлэгдэж байвал хэрэгтэй болохоор л тэр.
 Энэхүү хандлага нь туйлын прагматик
шинжтэй.
 Хэзээ, ямар харилцаанд, ямар түвшинд соѐлын
үзэгдлүүд үүрэгтэй байна вэ гэдгийг тодруулах

11.  Соѐлын үзэгдлүүдийн үүрэг өөрчлөгдөх
тохиолдлууд байна
 Хөгжил төлөвшлийн үйл явцад соѐлын
үзэгдлүүдийн функци цаг хугацааны
шалгуураар шүүгдэж, илүү үр дүнтэй, хэрэгцээт
зүйлс нь үлдэнэ
 Соѐлын дотоодод оршин үлдэхийн төлөөх
тэмцэл явагдаж, улмаар илүү хэрэгтэй, түгээмэл
ач холбогдолтой нь үлдэнэ

12.  Соѐл бол олон давхраат үзэгдэл: нэг ижил хэрэгцээ
янз бүрийн байдлаар “соѐлын хариулт” авах
боломжтой
 Иймээм нийгэм, угсаатны бүлгүүдэд тухайн
бүлгийн уламжлал, сонирхолд нийцсэн хариултууд
байх бөгөөд бусад нийгмийн бүлгүүдэд энэ нь
тохиромжгүй байх жишээтэй
 СХХ-д функционализмын үүрэг бол өөр соѐлын хэв
шинжийг ойлгох, танил бус амьдралын хэв маягийг
судлах, соѐлыг дотроос нь судлах, өөр соѐлын үнэт
зүйлийг ойлгоход чиглэгддэг байна.

13.  Энэ утгаараа функционализм дахь судлагааны
судлах зүйл нь нийгэм соѐлын бүлгүүдийн
гишүүдийн харилцан хамаарал, бие биенээсээ
хүлээх хүлээлт, соѐлын бүхэллэг байдлыг
хадгалах тэдний мэдлэг, чадвар зэрэг болно
 Нийгмийн бүлэг хоорондын ялгааг багасгах эв
нэгдэл, соѐл хоорондын зөрчлийг арилгах
хамгаалах механизм, соѐлын олон янз байдлын
харилцан ойлголцлыг багасгах дасан зохицлын
механизмд судлаачдын анхаарал ханддаг байна.

14. Соѐлын релятивизм – СХХ-ны онол,
арга зүйн үндэс болох нь
 Өөр соѐлын төлөөлөгчидтэй хүмүүс
харилцахдаа хүмүүс уулзаж, ямар нэг үйл
үйлдэл хийж, санал бодлоо солилцдог байна.
 Тодорхой үйлдэл бүхэн гүн агуулгатай байдаг
тул тэдгээрийг ойлгох хэрэгтэй
 Энэхүү утга учрыг тухайн соѐлын уламжлалаа
хайна
 СХХ-ны олон практикаас харахад тухайн
үйлдлийг утгыг тухайн соѐлын хэм хэмжээний
өнцгөөс харж байж зөв дүгнэлтэд хүрдэг байна

15.  Түгээмэл, хэвийн зан байдал байхгүй
 Бидний соѐлын дүрэм ч гэсэн харьцангуй юм
 Өөр соѐлын төлөөлөгчийг ойлгохын тулд
түүний зан байдал тухайн соѐлын уламжлал
эсэхийг мэдэх хэрэгтэй
 Өөр соѐлын утга учрыг ихэвчлэн өөрийн соѐлын
хэм хэмжээгээр дамжуулан хүлээн авдаг
 Ердийн ухамсарт өөрийн соѐлын үнэт зүйлийг
хамгийн сайн, ойлгомжтой гэж үздэг

16.  Энэ хандлага нь мэдээж мэт боловч аль нэг
үзэгдэл соѐл бүрт өөр өөр утгатай байдгийг
мартах ѐсгүй
 Энэ нь соѐл бол туйлын шалгуураар хэмжигдэх
боломжгүй гэсэн үг
 Ийм хандлага нь соѐлын хүн судлалд соѐлын
релятивизм гэж нэрлэгддэг
 Энэх хандлагын үндсэн санааг АНУ-ын
социологич У.Самнер боловсруулжээ

17.  Түүний үзлээр аливаа ард түмний соѐл нь зөвхөн
тухайн соѐлын өөрийнх нь үнэт зүйлс, өөрийнх нь
контекстэд тайлбарлагдах боломжтой
 Энэхүү санааг соѐлын антропологич Р.Бенедикт
үргэлжүүлж аливаа соѐл зөвхөн өөрийнхөө
өнцөгөөс бус бас өөрийнхөө бүхэллэг байдлаар
тайлбарлагдана
 Зан заншил, журам, уламжлал, хэм хэмжээ нь
тухайн соѐлынхоо хүрээнээс гадуур бүрэн
дүйцэлтэй ойлгогдох боломжгүй

18.  Соѐлын релятивизм нь янз бүрийн ард түмнээр
бүтээгдсэн соѐлуудын тэгш эрхийг хүлээн
зөвшөөрдөг
 Энэ хандлагын үүднээс элитийн ба дутуу,
хөгжөөгүй соѐл гэж байхгүй, бүх соѐл өөрийн
өвөрмөц онцлогтой, тэдгээрийг харьцуулах
боломжгүй
 Соѐл бүрийн дахин давтагдашгүй, эрхэм зэргийг
хүлээн зөвшөөрөх, америк, европын үнэт
зүйлийг туйлшруулахын эсрэг, угсаатан төвт
үзлээс татгалзах

19.  Дэн Бернланд