1. SPSS ñèñòåìèéí òóõàé.
Ýíý ïðîãðàìì íü ìàòåìàòèê ñòàòèñòèêèéí ¿íäñýí àðãóóäûí òîîöîî,
ñóäàëãààíû àæëûã êîìïüþòåðò WINDOWS 95-ààñ õîéøõè ñèñòåì¿¿äèéí äîð
õèéõýä çîðèóëàí õèéãäñýí.
Îíöëîã íü ìàòåìàòèê ñòàòèñòèêèéí àðãà ¿íäñèéã ñàéí ìýääýã, WINDOWS-
èéí îð÷íû ïðîãðàììóóäûã àøèãëàæ ñóðñàí õ¿í õÿëáàð àðãààð ýçýçìøèæ
áîëîõîîð àñóóëãààð õàðèëöàæ àæèëëàäàã ñèñòåì þì.
̺í òóõàéí ïðîãðàììä ¿íäñýí ìýäýýëýë îðóóëàõ, ººð ïðîãðàìì, ôàéëä
õºðâ¿¿ëýõ, áóñàä ñèñòåì ïðîãðàììòàé õîëáîãäîõ áîëîìæîîð ñàéí
õàíãàãäñàíààñ ãàäíà, ñóäàëãààíû çîðèóëàëòòàé õÿëáàð òàáëèö á¿ðä¿¿ëýõ,
áè÷èõýä òîõèðîìæòîéãîîðîî ºìíºõ õóâèëáàðóóäààñàà èë¿¿ îíöëîã áîëñîí
áàéíà.
Îðîõ ìýäýýëëèéí òîäîðõîéëîëòûã õèéõ, ìýäýýëýë äîòîð õóâèðãàëò õèéõ,
áîëîâñðóóëàëò õèéõ ìýäýýëëèéã ñîíãîí àâàõ, ôàéëóóäûã íýãòãýõ, àãðåãàò õèéõ,
á¿òöèéã ººð÷ëºõ, çàäëàõ çýðýã îëîí ñàéí ¿¿ðýã ôóíêö¿¿äòýéãýýð îíöëîã ñèñòåì
þì.
WINDOWS 95-ä àíõ SPSS 7.0 õóâèëáàð îðæ èðñíýýñ õîéø ò¿¿íèé 7.5, 8.0,
9.0, 10.0, 11.1, 13.0, 14.0 çýðýã õóâèëáàðóóäàä ìýäýýëýëòýé àæèëëàõ, ¿ç¿¿ëýëò,
ôàéëûã ººð÷ëºõ, õóâèðãàõ, ìàòåìàòèê ñòàòèñòèê ñóäàëãààíû àðãà, ìîäåëóóäûã
òºðëèéí øèíýòãýë ñàéæðóóëàëò õèéãäñýí áàéíà . Òóõàéëáàë ìýäýýëýëä õèéõ,
¿ç¿¿ëýëòèéã äàõèí êîäëîõ, PIVOT TABLE-ôóíêöèéí áîëîìæèéã îðóóëàõ,
êîìàíäûí ä¿ðýì áè÷èæ ýðãýí àøèãëàõ, îðõèãäñîí óòãûã ñýðãýýí òîîöîõ çýðýã
ìýäýýëýëòýé àæèëëàõ áîëîìæèéã ºðãºòãºñíººñ ãàäíà ãàçðûí çóðàã, ãðàôèêòàé
àæèëëàõ øèíý áîëîìæ, ñòàòèñòèê ¿íýëãýýíèé íýìýëò ôóíêö¿¿ä, ðåãðåññ,
õîëèìîã ìîäåë, ãîë êîìïîíåíòèéí àðãà, àíãèëàë, êëàñòåðèéí ñóäàëãàà,
õýìæýýñèéí ¿íýëãýý ãýõ ìýò ìàòåìàòèê ñòàòèñòèêèéí îíîë ñóäàëãààíû ñ¿¿ëèéí
¿åèéí ìîäåë, àðãà ç¿éã õýðýãæ¿¿ëýõ ïðîãðàìì ïðîöåäóðààð áàÿæóóëñàí íü ýíý
ñèñòåìèéí îíöëîã òàë áîëæ áàéíà.
SPSS –ñèñòåìèéí ¿íäñýí çàð÷èì áà Data Editor ïðîãðàìì
Ýíý ïðîãðàìì íü File, Edit, View, Window Help çýðãýýðýý EXCEL
ïðîãðàììòàé òºñòýé ¿íäñýí ìåíþíèé ¿íäñýí õýñýã íü ýíý ïðîãðàììûí îíöëîã
¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõýä çîðèóëàãäñàí áîëíî. ¯íäñýí öýñèéí ¿¿ðã¿¿äýýñ
çàðèì îíöëîã ç¿éëèéã òîâ÷ëîí òàéëáàðëàâàë:

2. SPSS Data Editor ïðîãðàìì íü áîëîâñðóóëàëòàíä îðæ áàéãàà ìýäýýëëèéã
òîäîðõîéëîõ, îðóóëàõ, èìïîðòëîõ, ýêñïîðòëîõ, õóâèðãàõ á¿õèé ë ¿éë
àæèëëëàãààíä ¿éë÷èëíý. SPSS Data Editor-èéã õàðàõàä äîòðîî Data View,
Varaible View ãýñýí õ¿ñíýãò áàéõ áºãººä ýõíèé Data View-ä ¿íäñýí ìýäýýëëèéí
ìºð¿¿ä áàéäàã.
Data View äîòîð áàéãàà ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëòèéí ìºð¿¿ä òîäîõîéëîëòûíõîî
äàãóó áàãàíà áàãàíààð äàðààëñàí ¿ç¿¿ëýëòýýñ òîãòîõ áºãººä ò¿¿íèéã EXCEL-
èéí sheet-òýé àäèëààð áîäîãäîæ àøèãëàæ áîëîõ ñóäàëãààíû ¿ç¿¿ëýëòèéã
àãóóëñàí ýíãèéí ìàòðèö áîëíî.
Varaible View äîòîð ¿ç¿¿ëýëòèéí òîäîðõîéëîëò áàéðëàõ áºãººä òàáëèö
áîëîâñðóóëàëòàä øààðäàãäàõ ¿íäñýí òîäîðõîéëîëòóóä áàéðëàíà. ¯¿íä:
- Name-òóõàéí ¿ç¿¿ëýëòèéí íýðèéã çààñàí ¿ñýã òîîí èëýðõèéëýë / 8
òýìäýãò/
- Type-¿ç¿¿ëýëòèéí òºðºë, õýëáýðèéã çààã÷, ãîë òºëºâ. Numeric-òîî, String-
òåêñò áàéäëààð ä¿ðñëýãäýíý.
- Width-¿ç¿¿ëýëòèéí ºðãºí áóþó õýäýí òýìäýãòýýñ òîãòîõûã çààíà.
- Decimal-òîîí ¿ç¿¿ëýëò áîë òàñëàëûí àðààð õýäýí îðîíòîé áàéõûã çààíà.
- Label-òóõàéí ¿ç¿¿ëýëòèéí íýð (òàáëèöàä áè÷èãäýæ ãàðàõ íýðøèë)
- Values-¿ç¿¿ëýëòèéí òóõàéí óòãàíä õàðãàëçóóëàí îíîîæ ºãñºí íýðèéã
øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë îðóóëæ ºã÷ áîëíî. Íýðèéã îðóóëàõäàà òýð
¿ç¿¿ëýëòèéí values áàãàíààä äàðàõàä óòãà, îíîîæ ºãºõ íýð 2-ûí
öîíõíóóäûã áºã뺺ä íýìýõ òîâ÷ëóóðûã àøèãëàí îðóóëæ ºãºõ áàñ õàñàõ
áîëîìæòîé.

3. - Missing-òóõàéí ¿ç¿¿ëýëòèéí çàðèì óòãûã àëäààòàé óòãà ãýæ çààæ ºã÷
áîëäîã. ¯¿íèéã ìºí ¿ç¿¿ëýëòèéí Missing áàãàíàíä äàðàõàä àëäààòàé óòãà
áè÷èõ áîëîìæ ãàð÷ èðíý. Ýíý íü òóõàéí ¿ç¿¿ëýëòèéã îðîëöóóëàí òàáëèö
áîëîâñðóóëàõàä ò¿¿íèé Missing óòãûã òîîöîæ òîîëæ ä¿ãíýæ àâäàãã¿é
áîëîõûã àíõààðàõ õýðýãòýé. Missing-óòãà 2 òºðºë: ñèñòåìèéí ãýäýã íü
õýðýãëýã÷èéí òîäîðõîéëæ ºãñºí áóðóó óòãûã õýëäýã.
- Columns -òóõàéí ¿ç¿¿ëýëòèéí áàãàíûí íèéò ºðãºíèéã çààæ ºãäºã.
- Align -¿ç¿¿ëýëò ººðèéí öîíõîíäîî õýðõýí áàðóóí ç¿¿í òèéø, òºâä ãýõ
ìýò÷èëýí áàéðëàõûã ýíãèéíýýð çààæ ºãäºã.
- Measure-¿ç¿¿ëýëòèéí õýìæýýñèéã ãîë òºëºâ òîîí áîë Scale, ¿ñýã òîîí áîë
String, øèíæ ÷àíàð, çýðýãëýëèéã àíãèëñàí áîë nominal, òºâøíèéã
òîäîðõîéëñîí òîîãîîð õýëæ èëýðõèéëäýãã¿é áàÿí, ÿäóó, ÷èíýýëýã ãýõ
ìýòèéí áîë ordinal ãýæ õýëäýã.
Ìýäýýëëèéã õýðõýí îðóóëàõ
- Øóóä SPSS ñèñòåìèéí Data Editor-èéã àøèãëàí õ¿ñíýãòýíä ìýäýýëýë
îðóóëàõ ãýâýë ýõýëæ äýýð çààñíû äàãóó ¿ç¿¿ëýëòèéí òîäîðõîéëîëòîî
Varaible View-ä òîäîðõîéëæ ºãººä äàðàà íü Varaible View-ä ¿íäñýí
ìýäýýëëýý îðóóëæ ºãíº.
- Ãàäíààñ èìïîðò õèéæ îðóóëàõ ãýâýë òóõàéí òîõèîëäîëä EXCEL-ýýñ
îðóóëàõäàà EXCEL-í ôàéëûíõàà çºâõºí 1-ð ìºðºíä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéíõýý
íýðèéã áè÷èæ õàäãàëààä SPSS-ò îðæ OPEN data õèéãýýä ôàéëûí òºð뺺
*.xls ãýæ õàäãàëààä íýýíý. Ýíý ÿâöàä 1-ð ìºðèéã ¿ç¿¿ëýëòèéí íýð ãýæ àâàõ
óó ãýõýä íü òèéì ãýæ õàðèóëààä îðóóëæ èðýõýä Varaible View-ä ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, Data VIEW- ¿ç¿¿ëýëòèéí íýðñ îðñîí áàéíà. ¯¿íèé äàðàà
Data View-ä îðæ ¿ç¿¿ëýëòèéí òîäîðõîéëîëòîî øààðäëàãûí äàãóó íýìæ
çàñ÷ òîäîðõîéëæ áîëíî.
- ªºð áóñàä ñèñòåìýýñ îðóóëàõ áîë: EXCEL-ýýñ ôàéë îðóóëàõòàé àäèë
DBASE, ACCESS çýðãýýñ îðóóëæ àâ÷ áîëîõ þì. ̺í óðüä÷èëàí
òîäîðõîéëîãäñîí òîäîðõîéëîëò á¿õèé SPSS ôàéë äýýð EXCEL –ýýñ
íýðã¿é äàí òîîãîî ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëýýä Varaible View-ä COPY, PASTE-
ààð ¿íäñýí òîîã îðóóëæ àâ÷ áîëíî.
Цýñèéí кîìàíäóóä

4. 1. File
New-¿íäñýí ìýäýýëëèéã øèíýýð îðóóëæ ýõëýõ ãýæ áàéãàà áîë øèíý ãýæ íýýãýýä
àæèëëàíà. Òýãýõäýý àæèëëàõ ôàéëûí òºðºë, õóóäàñ íü áóñàä åðäèéí
ñèñòåì¿¿äèéíõýýñ îíöëîã áîëîõûã öààøäûí òàéëáàðóóäààñ ¿çýõ áîëíî.
Open: data-çºâõºí áîëîâñðóóëàëò õèéãäýæ áàéñàí SPSS-èéí ººðèéíõ íü
ìýäýýëëèéã íýýíý. *.sav ºðãºòãºëòýé áàéõ ¸ñòîé.
Output-áîëîâñðóóëàëò ñóäàëãàà õèéãýýä ãàðñàí ¿ð ä¿íãèéí ôàéë. *.spo
ºðãºòãºëòýé áàéõ ¸ñòîé.
Read text data-åðäèé òåêñò ôàéëûã îðóóëæ ¿íäñýí ìýäýýëýë áîëãîí àøèãëàõ
òîõèîëäîëä õýðýãëýíý.
Recently used data-ñ¿¿ëèéí ¿åä àøèãëàæ áàéñàíáîëîâñðóóëàëòûí
ìýäýýëë¿¿äèéí íýðñ õàäãàëàãäàæ áàéäàã òóë òýäíèé àëü íýãèéã øóóä íýýæ
áîëíî.
Recently used file-ñ¿¿ëèéí ¿åä àøèãëàæ áàéñàí áîëîâñðóóëàëòûí áóñ
OUTPUT ãýõ ìýò ôàéëóóäûã íýýæ áîëíî.
2-3. EDIT, VIEW
Ýäãýýð öýñ¿¿äèéã áóñàä ïðîãðàììûí àäèëààð îéëãîæ áîëíî.
4. DATA- Ìýäýýëýëòýé àæèëëàõ
Ýíý õýñýãò ôàéëòàé àæèëëàõàä ìàø ÷óõàë õýðýã áîëäîã õýä õýäýí
àøèãòàé äýä öýñ áàéäàã. Äýä öýñ¿¿äèéí àæèëëàãààíû çàð÷ìûã òàéëáàðëàâàë:

5. Define dates - îãíîîã ÿàæ òîäîðõîéëîõûã çààæ ºãíº.
Insert variable - àøèãëàæ áàéãàà ìýäýýëëèéí äîòîð øèíý ¿ç¿¿ëýëò íýìæ
îðóóëàõ.
Insert Case - àøèãëàæ áàéãàà ìýäýýëýëä íýã øèíý ìºð îðóóëàõ.
Goto case - àøèãëàæ áàéãàà ìýäýýëëèéí òîäîðõîé ìºðä ò¿¿íèé äóãààðûã òàâüæ
õ¿ðýõ.
Sort cases - àøèãëàæ áàéãàà ìýäýýëëèéí ìºð¿¿äèéã òîäîðõîé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð
ÿëãàëò õèéæ ýðýìáýëýõ, ¿ç¿¿ëýëò á¿ðèéí õóâüä ýðýìáèéí ºñºõ áóóðàõûã òóñ
á¿ðò íü çààæ ºãºõ áîëîìæòîé.
Transpose - àøèãëàæ áàéãàà ìýäýýëëèéí ìºðèéã áàãàíà, áàãàíûã ìºð áîëãîí
õºðâ¿¿ëýõ áà ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áàñ ñîíãîæ ºã÷ áîëíî.
Restructure - àøèãëàæ áàéãàà ìýäýýëëèéí á¿òöèéã äàðààõ áàéäëàà𠺺ð÷ëºõ.