Congres "Transformatie maatschappelijk vastgoed" Prof. Dr. Frans Tonnaer, Algemeen directeur Tonnaer Adviseurs in Omgevingsrecht en hoogleraar Omgevingsrecht bij de Open Universiteit. Eenvoudig Beter: heldere wetgeving, versnellen procedures en verbreden keuzes. Door het vroegtijdig signaleren en oppakken van kansen en denken in mogelijkheden, kunnen we bijdragen aan een betere kwaliteit van de fysieke leefomgeving. Het centrale motto van de komende Omgevingswet is: “Ruimte voor ontwikkeling, waarborgen voor kwaliteit”. De nieuwe wet wil ambtelijke en bestuurlijke cultuurverandering stimuleren waarbij meer ruimte wordt gegeven aan maatschappelijke initiatieven. De basis daarvoor is vertrouwen in burgers en het middel is het verbinden van betrokkenen. Wat heeft de nieuwe wet op dit terrein te bieden?

1. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
veranderende maatschappij
veranderende overheid
Veranderend omgevingsrecht
door
Frans Tonnaer
1Sheet

2. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Centrale uitgangspunten Omgevingswet:
 Bestuurlijke en ambtelijke cultuurverandering stimuleren
 Meer vrijheid en verantwoordelijkheid voor initiatiefnemers
 Vertrouwen tussen overheid en burgers centraal stellen
 Bestuur en ambtenaren moeten 'verbinders' worden
 Transitie naar een duurzame samenleving stimuleren
Centrale uitgangspunten Omgevingswet
2Sheet

3. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Snelle en ingrijpende maatschappelijke ontwikkelingen vragen
veranderingen rol overheid
 Individualisering, mobilisering, informatisering, kennisdemocratisering,
flexibilisering arbeid, meer mondigheid burgers, egalisering, etc.
 Horizontalisering van maatschappelijke gezagsverhoudingen in gezin,
school, kerk, werk, verenigingsleven, etc.
 Gelijkwaardigheid en wederkerigheid verhoudingen: netwerksamenleving
Maatschappelijke horizontalisering
3Sheet

4. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Verticale gezagsverhouding overheid – burgers (systematische ongelijkheid)
botst met horizontalisering maatschappelijke verhoudingen
 Strikte regels/wetten: opgevat als manifestaties
van georganiseerd wantrouwen van overheid in burgers
 Omgevingswet: 'paradigmawisseling' noodzakelijk
(anders denken en doen, anders met elkaar omgaan)
 Oplossing spanning: wederkerigheid in verticale relatie / netwerken overheid –
maatschappij 'positief verbinden'
 Wederkerigheid (positieve verbinding) aan inputkant (planning) en outputkant
(besluitvorming) van het systeem
 Intensieve burgerparticipatie: burgers maken de plannen, overheid helpt
 Vergunningverlening: overheidsparticipatie: initiatiefnemers vragen aan,
overheid helpt
Horizontaal botst met verticaal

5. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Vertrouwen als basis
 Vrijheid als doel
 Verbinden als middel
De drie V's: Vertrouwen, Vrijheid en Verbinden
5Sheet vertrouwen
vrijheid

6. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
'Overheidsparticipatieladder'
 Reguleren
 Regisseren
 Stimuleren
 Faciliteren
 Loslaten
 Bestuur moet participatieladder zo min mogelijk beklimmen!
 Regels kunnen bestuur 'trap op' dwingen (b.v. Europese
milieurichtlijnen, nationale regelingen natuur, water, milieu)
 Ook omstandigheden: bestaanszekerheid – bestaanskwaliteit
(verstand)
 Maar regels bieden vaak meer mogelijkheden dan verondersteld
(creativiteit)
Vrijheid: loslaten met verstand en creativiteit
6Sheet

7. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Nieuwe Omgevingswet is grote operatie van Rijk
 40 wetten geheel of gedeeltelijk in Omgevingswet geïntegreerd; van
120 amvb's blijven er nog maar vier over
 Ook ingrijpende gevolgen voor gemeenten, provincies en
waterschappen (van 50.000 naar ca. 400 'bestemmings'plannen)
 Gevolgen voor de ambtelijke cultuur: andere manier van werken en
omgaan met burgers en bedrijven: meedenken i.p.v. tegendenken
 Gevolgen voor de bestuurlijke cultuur: integraal denken, meer
initiatief aan 'de markt' laten: verbinden i.p.v. binden
 Nu al op vooruit te lopen (actie "nu al eenvoudig beter")
Omgevingswet: grote operatie Rijk
7Sheet

8. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
Creatief omgaan met regels

9. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Motto Omgevingswet: 'Ruimte voor ontwikkeling, waarborgen voor kwaliteit'
 Doel Omgevingswet (art. 1.3): met oog op duurzame ontwikkeling
 Bereiken en in stand houden veilige en gezonde leefomgeving en een
goede omgevingskwaliteit (People, Planet)
 Doelmatig beheer, gebruik en ontwikkeling leefomgeving (Profit)
 Doel integratieproces van omgevingswetgeving: (vier x ver's)
 Vermindering complexiteit omgevingsrecht
 Versterking samenhang in beleid, besluitvorming en regelgeving
 Vergroting bestuurlijke afwegingsruimte decentraal bestuur
 Versnelling en verbetering besluitvorming over projecten
Motto en doel Omgevingswet
9Sheet

10. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Omgevingsvisie samenhangend strategisch beleid: wezenlijke
keuzen vastleggen voor langere termijn m.b.t. leefomgeving
 Hoofdzaken voorgenomen ontwikkeling, gebruik en beheer
grondgebied en hoofdzaken integrale beleid fysieke leefomgeving
 Hierin grote lijnen leegstandsbeleid te verwerken (= aandachtspunt)
 Basis voor uitvoeringsprogramma's, omgevingsplan en andere
besluiten (bijv. functietransformatie programma?)
 Biedt mogelijkheid tot intensieve burger-
participatie (inputkant) (ervaring: Meerssen)
 Bevolking vroeg betrekken bij gemeentelijk
transformatiebeleid!
Gemeentelijke omgevingsvisie
10Sheet

11. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Omgevingsplan: samenhangend operationeel beleid voor de
middellange termijn; burgers bindende regels
 Uitgangspunt: verplicht plan voor gehele grondgebied gemeente, maar
ook samenhangende deelplannen mogelijk
 Opvolger bestemmingsplan, maar breder: omvat alle locatie- en
functiegebonden regels en vergunningsvereisten
 Meer flexibiliteit (dan bpl.):
 Delegatie planvaststelling/-wijziging aan B&W
 Maatwerkvoorschriften en gelijkwaardigheid
 Doel- i.p.v. middelvoorschriften
 Uitnodigingsplanologie/organische ontwikkeling
 Dilemma: open/flexibiliteit versus gesloten/rechtszekerheid
 Model: vier varianten
 Diverse experimenten in het land: bij leegstand veel flexibiliteit inbouwen en doel voor
ogen houden (bijv. Oldenzaal)
Omgevingsplan
11Sheet

12. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Omgevingsvergunning nog ruimer dan in Wabo; ook natuur en water
 Aanwijzing (ruime categorie) vergunningsplichtige activiteiten in wet
 Ook vergunningsplichtige activiteiten uit lokale verordeningen (in
omgevingsplan regelen)
 Ruime mogelijkheid om bij vergunning af te wijken van omgevingsplan
(criteria in plan en Amvb)
 Dus bijvoorbeeld in omgevingsplan criteria voor vergunningverlening
t.b.v. transformatie leegstaand (maatschappelijk) vastgoed
 Begrip 'inrichting' wordt losgelaten: 'activiteiten'
 Initiatiefnemer staat centraal, actieve rol adviseur; 'kleine PPS'
Omgevingsvergunning (I)
12Sheet

13. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet
 Reguliere (korte) procedure van toepassing met bezwaar en beroep
 Voor grotere projecten: van burgerparticipatie naar overheids-
participatie!
 Wat betekent hier 'vrijheid voor initiatiefnemers' in de praktijk?
 Outputgerichte aanpak: vroege inbreng initiatiefnemer(s) en derden-
belanghebbenden in procedure en uitkomst
 Omgevingsvergunning als 'tripartite-verbond'!
 En dat vergt forse cultuurverandering in heel wat gemeenten!
 De nieuwe wet gaat dat mogelijk maken:
kan ook nu al eenvoudig beter
 Omgaan met leegstand als Chw-pilot?
Omgevingsvergunning (II)
13Sheet

14. Frans Tonnaer
Sheet
Frans Tonnaer
Sheet14Sheet
Dank voor uw aandacht!