1. การแปรผันทางพันธุกรรม (genetic variation)
การแปรผันทางพันธุกรรม (genetic variation)
เปนการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในสิ่งที่มีชีวิตแบบเฉพาะตัว
ของสิ่งมีชีวิต เปนลักษณะเอกลักษณเฉพาะที่ไมสามารถถายทอด
ไปสูลูกหลานได ซึ่งมีอยู 2 ลักษณะ
1. การแปรผันแบบไมตอเนื่อง เชน สีขนของสุนัข การหอลิ้น
ลักษณะขวัญ
2. การแปรผันแบบตอเนื่อง เชน สีผิวที่แตกตางกัน สติปญญา
น้ําหนัก

2. การแปรผันทางพันธุกรรม (genetic variation)
ความแปรผันลักษณะทางพันธุกรรมสามารถจําแนกได 2 ประเภท
1. ความแปรผันลักษณะทางพันธุกรรม ที่ไมตอเนื่อง
(discontinuous variation) เปนลักษณะทางพันธุกรรมที่
สามารถแยกความแตกตางไดอยางชัดเจนเกิดจากอิทธิพลของกรรมพันธุ
เพียงอยางเดียว เชน มีลักยิ้ม-ไมมีลักยิ้ม มีติ่งหู-ไมมีติ่งหู หอลิ้นได-

3. การแปรผันทางพันธุกรรม (genetic variation)
2. ความผันแปรทางพันธุกรรมแบบตอเนื่อง (continuous
variation) เปนลักษณะทางพันธุกรรมที่ไมสามารถแยกความ
แตกตางไดอยางเดนชัด เชน ความสูง น้ําหนัก โครงราง สีผิว ซึ่งเกิด
จากอิทธิพลของกรรมพันธุและสิ่งแวดลอมรวมกัน เชน ความสูง ถา
ไดรับสารอาหารถูกตองตามหลักโภชนาการ และมีการ ออก กําลัง
กายก็จะทําใหมีรางกายสูงได

4. การแปรผันทางพันธุกรรม (genetic variation)
2. ความผันแปรทางพันธุกรรมแบบตอเนื่อง (continuous
variation) เปนลักษณะทางพันธุกรรมที่ไมสามารถแยกความแตกตาง
ไดอยางเดนชัด เชน ความสูง น้ําหนัก โครงราง สีผิว ซึ่งเกิดจาก
อิทธิพลของกรรมพันธุและสิ่งแวดลอมรวมกัน เชน ความสูง ถาได
รับสารอาหารถูกตองตามหลักโภชนาการ และมีการ ออก กําลังกาย
ก็จะทําใหมีรางกายสูงได

5. การถายทอดลักษณะทางพันธุกรรม
มีหนวยควบคุมเฉพาะที่เรียกวา ยีน (gene) ซึ่งอยูเปนคูเรียกวา อัลลีล
(allels) เมื่อเกิดกระบวนผสมพันธุและการถายทอดลักษณะไปยังรุนลูก จะเกิดการ
แยกตัวออก ลูกจะไดรับยีนสวนหนึ่งจากแม และอีกสวนหนึ่งจากพอ
กฎขอที่ 1 ของเมนเดล : Law of segregation) ลักษณะที่ถูก
ถายทอดเปนอิสระตอกันไมเกี่ยวของกับลักษณะอื่น
กฎขอที่ 2ของเมนเดล : law of independent assortment)
ลักษณะที่ปรากฏเปนลักษณะเดน สวนลักษณะดอยจะถูกขมการแสดงออก
กฎขอที่ 3 ของเมนเดล :law of dominance) ลักษณะดอยที่หายไป
จะปรากฏในรุนหลานมีอัตราสวนที่แสดงออกลักษณะเดนตอลักษณะดอยเปน 3 : 1
โดยที่พันธุของพอ และแมเปนพันธุแท (homozygous)
ในกรณีที่พันธุแทผสมกับพันธุทาง (heterozygous)

6. ออกมามีลักษณะภายนอกจะเหมือนพอ และแมอยางละครึ่งของลูกทั้งหมด
ขณะที่พันธุทางผสมกันลูกที่ไดจะเปน
พันธุแทที่มียีนเดน 1 สวน
พันธุแทที่มียีนดอย 1 สวน และเปนพันธุทาง 2 สวน
ลักษณะที่แสดงออกภายนอกถูกเรียกวา ฟโนไทป (phenotype) ซึ่ง
ถูกควบคุมดวย ยีน ที่วางตัวอยูบนโครโมโซม ซึ่งลักษณะของยีนถูกเรียกวา
จีโนไทป (genotype)

8. กิจกรรมที่ 1 การศึกษาและสํารวจการแปรผันแบบตอเนื่อง
ลักษณะตาง ๆของรางกาย
จุดประสงคการทดลอง
1. เพื่อศึกษาลักษณะการแปรผันทางพันธุกรรม
คําชี้แจง...
1. ใหแบงกลุม ๆละ 4 คน คละชายหญิง
2. รวมกันออกแบบการทดลองกิจกรรมที่ 1 โดยเขียนจุดประสงคการทดลอง
พรอมทั้งออกแบกิจกรรมการทดลองเพื่อศึกษาการแปรผันแบบตอเนื่อง พรอม
นําเสนอขอมูลลงในสมุด

9. ตัวอยาง 1
เมื่อนําวัวสีดํา ขนยาวพันธุแท เขาสั้น หางยาวพันธุแท กับวัวสี
ขาว ขนสั้น เขาสั้นพันธุแท หางสั้นยีนดอย
1. อัตราสวนจีโนไทป ของลูกรุน f1
2.ถานําลูกรุน f1 ผสมกับแม อัตราสวนจีโนและฟโนไทปเปน
อยางไร

10. ทบทวน การถายทอดลักษณะทางพันธุกรรม
ใหนร.แตละคนรับกระดาษ 1 ใบ พรอมแตงโจทย 1 โจทย
ชื่อ................................เลขที่..................
กําหนดลักษณะการถายทอดลักษณะของสิ่งมีชีวิต 4
ลักษณะ โดยระบุรายละเอียดวาเปนยีนเดน/ดอย พันธแท
หรือพันธทาง ลงในกระดาษที่แจกให(ไมตองเขียนจีโนไทป)
จงหา - อัตราสวนของจีโนไทปรุนF1และF2
- ลักษณะของphenotype ที่ออกมาในแตละรุน
- อัตราสวนของ phenotype รุน F2

11. โรค/ความผิดปกติที่ถายทอดทางพันธุกรรม
ความผิดปกติและโรคทางพันธุกรรม
ความผิดปกติทางพันธุกรรม เกิดจากความผิดปกติของโครโมโซม ซึ่ง
ความผิดปกติดังกลาวแบงไดเปน 2 แบบ คือ
1. การถายทอดลักษณะทางพันธุกรรมโดยยีนบน
โครโมโซมรางกาย(autosome)ปกติโครโมโซมมนุษย
มี 22 คู+ 1 คู (22+xx หญิง,22+xy ชาย)
2.ความผิดปกติของโครโมโซมเพศ(sex chromosome)

12. ตอ...
1. การถายทอดลักษณะทางพันธุกรรมโดยยีนเดนบนโครโมโซม
รางกาย มีการถายทอดจากชายหรือหญิงที่มีลักษณะพันธุแทซึ่ง
มียีนเดนหรือยีนดอยทั้งคู เชน ลักษณะของคนแคระ โรคทาว
แสนปม
2. การถายทอดลักษณะทางพันธุกรรมโดยยีนดอยบนโครโมโซม
รางกาย การถายทอดจะถูกควบคุมโดยยีนดอย ในลักษณะ
พาหะ(carrier,Tt) เชน โรคธาลัสซีเมียร

13. ความรูเพิ่มเติมโรคธาลัสซีเมียร
เรียกทั่วไป...โรคโลหิตจาง...เกิดจากความผิดปกติของเม็ด
เลือดแดง ที่มีการสังเคราะหฮีโมโกรบินผิดไปจากปกติ เมดเลือด
แดงมีปริมาณนอยกวาปกติ แตกงาย อายุของเม็ดเลือดแดงสั้น
อัตราเสี่ยงเมื่อพิจารณาตามหลักการเมลเดล
พอแมปกติมียีนดอยอยู 00 00
00 00 00 00
ปกติ ปกติ ปกติ เปนโรค
อัตราสวน 3 : 1 หรือ 1 ใน 4

14. ลักษณะของคนที่เปนโรคโลหิตจาง
โรคเลือดจางธาลัสซีเมีย ( thalassaemia) เปนโรคเลือดจางที่มีสาเหตุมา
จากมีความผิดปกติทางพันธุกรรม ทําใหมีการสรางโปรตีนที่เปนสวนประกอบสําคัญของ
เม็ดเลือดผิดปกติ จึงทําใหเม็ดเลือดแดงมีอายุสั้นกวาปกติ แตกงาย ถูกทําลายงาย ผูปวยที่
เปนโรคนี้จึงมีเลือดจาง โรคนี้พบไดทั้งหญิงและชายปริมาณเทาๆ กัน ถายทอดมาจากพอ
และแมทางพันธุกรรมพบไดทั่วโลก และพบมากในประเทศไทยดวยเชนกัน
ประเทศไทยพบผูปวยโรคนี้รอยละ 1 และพบผูที่มีพาหะนําโรคถึงรอยละ 30-40 คือ
ประมาณ 20-25 ลานคน[1] เมื่อพาหะแตงงานกันและพบยีนผิดปกติรวมกัน ก็อาจมีลูกที่เกิด
โรคนี้ได ซึ่งประมาณการณวาจะมีคนไทยเปนมากถึง 500,000 คน โรคนี้ทําใหเกิดโลหิตจาง
โดยเปนกรรมพันธุของการสรางเฮโมโกลบิน ซึ่งมีสีแดงและนําออกซิเจนไปเลี้ยงรางกาย
สวนตางๆ

15. อาการและลักษณะที่พบ
อาการ
จะมีอาการซีด ตาขาวสีเหลือง ตัวเหลือง ตับโต มามโต ผิวหนังดําคล้ํา
กระดูกใบหนาจะเปลี่ยนรูป มีจมูกแบน กะโหลกศีรษะหนา โหนกแกมนูน
สูง คางและขากรรไกรกวางใหญ ฟนบนยื่น กระดูกบาง เปราะ หักงาย
รางกายเจริญเติบโตชากวาคนปกติ แคระแกร็น ทองปอง ในประเทศไทยมีผู
เปนโรคประมาณรอยละ 1 ของประชากรหรือประมาณ 6 แสนคน
โรคเลือดจางธาลัสซีเมียมีอาการตั้งแตไมมีอาการใดๆ จนถึงมีอาการรุนแรง
มากที่ทําใหเสียชีวิตตั้งแตอยูในครรภหรือหลังคลอดไมเกิน 1 วัน ผูที่มี
อาการจะซีดมากหรือมีเลือดจางมาก ตองใหเลือดเปนประจํา หรือมีภาวะ
ติดเชื้อบอยๆ หรือมีไขเปนหวัดบอยๆ ได มากนอยแลวแตชนิดของธาลัสซี
เมียซึ่งมีหลายรูปแบบ ทั้งแอลฟา-ธาลัสซีเมีย และเบตา-ธาลัสซีเมีย

16. รูปผูที่เปนธาลัสซีเมียร

17. ระบบหมูเลือด
กับ
การถายทอดทางพันธุกรรม

18. ความสําคัญ......
โลหิตในรางการเรามีหนาที่หลายอยาง คือเม็ดโลหิตแดง มี
หนาที่ขนสงกาซออกซิเจนจากการหายใจเขา และกาซ
คารบอนไดออกไซด ออกจากรางกาย เมื่อหายใจออก น้ําพลาสมา
มีหนาที่ในการขนสงอาหาร โดยการดูดซึม สารอาหารจากกระเพาะ
อาหารและ ลําไสเขาสูกระแสโลหิต แลว ไหลเวียนสงตอใหเซลล
เนื้อเยื่อ ของอวัยวะทั่วรางกายตลอดจน นําสารคัดหลั่งฮอรโมนจาก
ตอมไรทอ ใหสามารถสงตอไปยังอวัยวะตางๆ ที่ตองการ สาร
สังเคราะหชนิดนั้นๆ นอกจากนี้โลหิตยังมีหนาที่รักษาดุลยของน้ํา
และเกลือแร รวมทั้งปรับระดับอุณหภูมิในรางกายใหคงที่ ดวยการ
ไหลเวียน ของโลหิตไป ทั่ว รางกาย

19. หลักการให้เลือด
ถ้าเรียนวิทยาศาสตร์ เบื้องต้นจะมีหลักว่าเลือดของผู้ให้ จะต้องไม่มี
Antigen ที่ผู้รับ มี Antibody นั้นดังนั้น คนหมู่เลือด O ซึ่งไม่มี
Antigen และAntibody สามารถให้เลือดได้ทุกหมู่เลือด แต่จะ
สามารถรับได้เฉพาะหมู่เลือด O เท่านั้น ส่วนคนที่มีหมู่เลือด AB ไม่ควร
ให้เลือดแก่หมู่อื่นทั้ง A, B และ O เพราะมี Antigen ทั้งA, B ถ้า
ให้แก่ผู้รับอาจจะเกิดการตกตะกอนของเลือดได้ แต่หมู่AB สามารถรับเลือด
ได้ทุกหมู่
แต่ในความเป็นจริง เวลาแพทย์จะให้เลือด จะต้องตรงหมู่กันเท่านั้น
(ยกเว้นกรณีฉุกเฉินจําเป็นจริงๆ เท่านั้นจึงเลือกใช้เลือดอย่างที่บอกไว้
ข้างบน)
เนื่องจากถ้าถ้าเป็นเลือดต่างหมู่ อาจจะทําปฏิกิริยากัน ทําให้เกิดการ
แตกของเม็ดเลือดได้

20. เชน คนเลือด หมู AB รับเลือด หมู A มา แมวา ตัวเองไมมี
Antibody A ไปทําลายเม็ดเลือดที่รับมา แตในน้ําเลือดคนใหมา
จะมี Antibody B ซึ่งจะปฏิกิริยากับ Antigen ของตัวเองได
แมแตเลือดหมูเดียวกัน ก็ยังมีโอกาส เปนไดเชนกัน แตนอยกวา
ดังนั้นกอนใหเลือด จึงตองเอาเลือดทั้งสองฝาย มาตรวจสอบความ
เขากันไดกอน (Group matched) ดังนั้นคนที่เลือดหมู AB
ซึ่งนาจะดี ที่รับเลือดไดทุกหมู กลับหาเลือดยากเนื่องจาก เลือดหมูนี้
มีอยูไมถึง 5 % ของประชากรทั้งหมด

21. พอ แมหมูเลือดใด จะมีลูก ที่มีเลือดหมูใดไดบาง
ยีน ของคนนั้นจะมีสองอันประกบกันเปนคู อันนึงไดจากแม อีก
อันไดจากพอ และจะแยกตัว ออกเปนสองขาง ในเซลลสืบพันธุ เพื่อไป
จับคูกับอีกครึ่งหนึ่งของฝายตรงขาม
ลักษณะของยีน ในหมูเลือดตางๆ
(โดยยีนนั้นเปนตัวกําหนดใหรางกายสราง Antigen นั้นๆบนผิวเม็ด
เลือดแดง)
Group A = มียีน AO หรือ AA
Group B = มียีน BO หรือ BB
Group AB = มียีนAB
Group O = มียีน OO

22. Group antigen antibody
A A B
B A A
AB H -
O - A/B

23. พอ แมหมูเลือดใด จะมีลูก ที่มีเลือดหมูใดไดบาง
ยีน ของคนนั้นจะมีสองอันประกบกันเปนคู อันนึงไดจากแม อีก
อันไดจากพอ และจะแยกตัว ออกเปนสองขาง ในเซลลสืบพันธุ เพื่อไป
จับคูกับอีกครึ่งหนึ่งของฝายตรงขาม
ลักษณะของยีน ในหมูเลือดตางๆ
(โดยยีนนั้นเปนตัวกําหนดใหรางกายสราง Antigen นั้นๆบนผิวเม็ด
เลือดแดง)
Group A = มียีน AO หรือ AA
Group B = มียีน BO หรือ BB
Group AB = มียีนAB
Group O = มียีน OO

24. หมูโลหิตระบบ Rh
หมูโลหิตของมนุษยเรานอกจากจะมีระบบ ABO แลว ยังมีหมูโลหิตอีกระบบ
หนึ่งที่มีความสําคัญเรายังรูจักกันนอย คือหมูโลหิตระบบอารเอช (Rh) การคนพบหมู
โลหิตระบบ Rh นั้น ในป คศ.1939 มีนักวิทยาศาตร 2 คน ชื่อ เลอวิน และ ลีแวน เวล
สเต็ดสัน ไดพบวา หลังจากที่ทําการถายโลหิต ใหสตรีผูหนึ่ง ซึ่งเสียโลหิตจากการคลอด
บุตรที่ตายในครรภนั้น มีปฏิกิริยากับน้ําเหลืองของมารดา ทําใหเม็ดโลหิตแดงของบุตร
แตก ในตอนนั้นเขาใจวา สตรีผูนั้นไดรับสารชนิดหนึ่งซึ่งมีลักษณะตางจากเม็ดโลหิตแดง
ของลูก ตอมาในป คศ.1940 มีนักวิทยาศาสตรอีก 2 คน คือ คารล แลนด สไตเนอร
รวมกับ อเล็กซานเดอร วินเนอร ทําการทดลองฉีดเม็ดโลหิตแดงของลิง และยังทํา
ปฏิกิริยากับเม็ดโลหิตแดงของคนทั่วไปอีกจํานวน 84 % ตอมาภายหลัง ไดพบ
ปรากฏการณเชนนี้อีกในคน 3 คน ที่ไดรับโลหิตหมู ABO ที่ตรงกัน จึงเชื่อวาเกิดจาก
โลหิตหมูพิเศษ นอกเหนือไปจากหมูโลหิต ABO และไดตั้ง หมู โลหิตนี้วา อารเอช Rh

25. จะมีสารโปรตีนที่อยูบนผิวของเม็ดเลือดแดง ซึ่งเรียกวา แอนติเจน-ดี
(Antigen-D) เปนตัวบงบอกหมูโลหิต
ระบบ Rh(D) แบงออกเปน 2 หมูคือ
1. หมูโลหิต Rh บวก (Rh positive) คือหมูโลหิตที่มีแอนติเจน-ดี
(Antigen-D) อยูที่ผิวของเม็ดเลือดแดง ในคนไทยมีหมูโลหิต Rh (D)
บวกประมาณ 99.7 %
2. หมูโลหิต Rh ลบ (Rh negative) คือหมูโลหิตที่ไมมีแอนติเจน-ดี
(Antigen-D) อยูที่ผิวของเม็ดเลือดแดง ในคนไทยพบวา มีหมูโลหิตนี้เพียง
0.3 % หรือ 1,000 คน จะพบเพียง 3 คนเทานั้น ซึ่งเราเรียกวา " หมูโลหิตหา
ยาก " หรือ " หมูโลหิตพิเศษ "

26. กิจกรรมที่ 3 ทดสอบตาบอดสี
วัตถุประสงค เพื่อศึกษาเรียนรูและทดสอบอาการตาบอดสี
หลาย ๆ คน คงเคย เห็น หรือ เคยใช แผน กระดาษสีเพื่อ
ทดสอบ ตาบอดสี โดยเฉพาะใครที่เคยสอบใบขับขี่ตองได
ทดสอบอาการตาบอดสีดวยแผนทดสอบที่วานี้มาทุกคน แต
สงสัยกันบางหรือไมวา ในการทดสอบตาบอดสีในทาง
การแพทยจริงๆ นั้นทํากันอยางไร และ ตองใช เจาแผนที่วานี้
มากนอยแคไหน ลองมาหาคําตอบกัน

27. เราเห็นสีวัตถุไดอยางไร....
ในคนปกติ จะมีอวัยวะที่ทําหนาที่รับแสงสี
ที่สะทอนออกมาจากวัตถุในดวงตานั่นคือ เรตินา
(retina) ภายในเรตินา 1 ขางประกอบไปดวย
เซลลที่เรียกวา โคน (cone) ประมาณ 6-7 ลาน
เซลล ซึ่งเซลลโคนนี่เองจะทําหนาที่รับแสงสีตางๆ
ที่สะทอนมาจากวัตถุ และประมวลผลรวมกันจนทํา
ใหเราเห็นวัตถุเปนสีตาง ๆ

28. ระบบหมูเลือด
กับ
การถายทอดทางพันธุกรรม

29. กิจกรรมที่ 3 สรุปการถายทอดลักษณะทางพันธุกรรม
(ลูกเราจะหนาตาอยางไร)
จุดประสงค
เพื่อศึกษารูปแบบการถายทอดและโอกาสการไดรับ
การถายทอดลักษณะตาง ๆ ทางพันธุกรรม
วิธีการทดลอง
นร. แบงกลุมตามทีมอบหมายรวมศึกษาและทําความเขาใจตาม
ใบงานที่ใหโดยแบงหนาที่รวมมือกันทํากิจกรรมจนสําเร็จในเวลา 60
นาที แลวนําเสนอรูปแบบหนาตาที่ลูกไดรับการถายทอดจากพอและแม
ตามลักษณะของยีนที่กําหนดให ใหตั้งชื่อลูกที่เกิดมาดวย พรอม
นําเสนอหนาชั้นเรียนทุกกลุม (แบงหนาที่....ทุกคน)

30. สรุปประเด็น...การถายทอดลักษณะทาง
พันธุกรรม
-จีโนไทปและฟโนไทป
-รูปแบบการศึกษาทฤษฎีเมลเดล
-หลักการถายทอดลักษณะทางพันธุกรรม
-ความผิดปกติ-โรคและลักษณะตาง ๆ
-ตรวจสอบความนาจะเปนในการไดรับการถายทอดลักษณะ
และโรคทางพันธุกรรม
-ความรูเกี่ยวกับวิศวกรรมพันธุกรรมในดานตางๆ

31. ระบบหมูเลือด
กับ
การถายทอดทางพันธุกรรม

32. ระบบหมูเลือด
กับ
การถายทอดทางพันธุกรรม

33. ระบบหมูเลือด
กับ
การถายทอดทางพันธุกรรม

34. การนําความรูทางพันธุกรรมมาใชประโยชน
- ดานการเกษตร
เชน การปรับปรุงพันธการขยายพันธ
การเพิ่มผลผลิตอื่นๆ ทั้งพืชและสัตว
- ดานการแพทย
- อื่น ๆ

35. การนําความรูทางพันธุกรรมมาใชประโยชน
- ดานการเกษตร
เชน การปรับปรุงพันธการขยายพันธ
การเพิ่มผลผลิตอื่นๆ ทั้งพืชและสัตว
- ดานการแพทย
- อื่น ๆ

36. การนําความรูทางพันธุกรรมมาใชประโยชน
- ดานการเกษตร
เชน การปรับปรุงพันธการขยายพันธ
การเพิ่มผลผลิตอื่นๆ ทั้งพืชและสัตว
- ดานการแพทย
- อื่น ๆ

37. การนําความรูทางพันธุกรรมมาใชประโยชน
- ดานการเกษตร
เชน การปรับปรุงพันธการขยายพันธ
การเพิ่มผลผลิตอื่นๆ ทั้งพืชและสัตว
- ดานการแพทย
- อื่น ๆ

39. การนําความรูทางพันธุกรรมมาใชประโยชน
- ดานการเกษตร
เชน การปรับปรุงพันธการขยายพันธ
การเพิ่มผลผลิตอื่นๆ ทั้งพืชและสัตว
- ดานการแพทย
- อื่น ๆ