1. 198 ավագ դպրոց
Գործնական աշխատանք
Առարկա՝ կենսաբանություն
Թեմա Հայաստանի դեղաբույսերը՝ Երիցուկ
Կատարող ՝Սարգսյան Անի

2. Հայկական տարանունները - օշոշ, հավածաղիկ, արգանդախոտ, խնծադեղ, կոկոռճիկ, կուծուռի, լալապնդիկ:
Դեղատնային երիցուկը բարդածաղկավորների (Compositae) ընտանիքին պատկանող բուրումնավետ, միամյա
բույս էֈ Ունի մինչև 60 սմ բարձրություն: Արմատն առանցքային է, բարակ, ճյուղավորված: Ցողունը ուղղաձիգ է
կամ վեր սլացող, բարակ, ճյուղավոր: Տերևները դասավորված են հերթադիր, նստած, երկակի կամ եռակի
փետրավոր, կտրտված բարակ, նեղ հատվածներով:
Ծաղկային զամբյուղիկները խոշոր չեն, նստած են ցողունի գագաթներին և երկար ծաղկակիրների ճյուղերին:
Ծաղկազամբյուղի եզրային ծաղիկները վարսանդավոր են (իգական), լեզվակավոր, սպիտակ գույնի:
Ծաղկազամբյուղի ներքին ծաղիկները ոսկեդեղնավուն են, երկսեռ, ձագարա-խողովակաձև: Ծաղկակիրը
երկարակոնաձև է, ներսում դատարկ, մերկ, ծաղկման վերջում երկարում է:
Երիցուկի պտուղը կորացած, հիմքում սեղմված, եռկողանի, գորշ կանաչավուն գույնի սերմիկ է:
Բույսի բոլոր օրգաններն ունեն ուժեղ բուրումնավետ հոտ:

3. Դեղատնային երիցուկը ծաղկում է մայիս-սեպտեմբեր ամիսներինֈՊտուղները սկսում
են հասունանալ հուլիս ամսինֈԲազմանում է սերմերովֈ1000 հատիկ սերմերի քաշը
հասնում է 0,03-0,07գֈ Սելեկցիայի ենթարկված (պոլիպլոիդ) տեսակներինը` 0,075-
0,08գ.:Դեղատնային երիցուկը տարածված է ԱՊՀ եվրոպական մասի հարավային և
միջին գոտիներում, Կովկասում, Միջին Ասիայում և Սիբիրի հարավային շրջաններում:
Բույսն աճում է փշատերև, խառը և լայնատերև անտառների
բացատներում, ճանապարհների երկայնքով, անտառահատված
մասերում, բնակավայրերում, այգիներում, ցանքատարածություններում:
Որպես մոլախոտ կարող է հայնվել տարբեր վայրերում, սակայն սովորաբար 1-2
տարուց հետո անհետանում է, չդիմանալով այլ տեսակի բույսերի մրցակցությանը:
Վայրի վիճակում դեղատնային երիցուկն ավելի հաճախ հանդիպում է
Ուկրաինայում, Մոլդովայում, Կրասնոդարի երկրամասում և Ռոստովի մարզում:

4. Դեղատնային երիցուկը` որպես
դեղամիջոց, հայտնի էր դեռ Հին Հունաստանի և
Հռոմի բժիշկներին:
Ավիցեննան գտնում էր. «Երիցուկը օգտակար
դեղ է հյուծվածության դեմ, քանի որ նրա
ջերմությունը նման է կենդանու ջերմությանը»:
XVIII և XIX դարերում օգտագործվում էր միայն
կոսմետիկայում:
Հումքի հավաքումը և չորացումը:
Դեղագործական հումք են հանդիսանում
դեղատնային երիցուկի ծաղկաբույլերը
(զամբյուղիկները) (Flores Chamomillae):
Ծաղկաբույլերը հավաքում են ծաղկման
սկզբում, երբ սպիտակ, լեզվակավոր ծաղիկները
հորիզոնական են տեղավորված զամբյուղներում:
Ավելի ուշ հավաքելու դեպքում` զամբյուղները
չորացման ընթացքում փշրվում են և հումքը
կորցնում է իր ապրանքային տեսքը:
Զամբյուղիկների հավաքումը կատարվում է չոր
եղանակին, քանի որ անձրևից հետո, ցողի
ժամանակ կամ մառախլապատ եղանակին
հավաքված զամբյուղիկները վատ են չորանում և
չորացումից հետո մգանում են:

5. Հավաքված հումքը չորացնում են բաց
օդում, մինչև 5 սմ հաստությամբ
շերտերովֈՉորացման ընթացքում
խորհուրդ չի տրվում զամբյուղիկները
շրջել, որպեսզի ծաղիկները չթափվեն:
Լավ եղանակին հումքը չորանում է 5-7
օրվա ընթացքում:
Կարելի է չորացնել նաև
վերնահարկերում, տանիքների, ծածկերի
տակ, ինչպես նաև չորանոցներում` 400
C-ից ոչ բարձր ջերմաստիճանում:
Հումքի պիտանելիության ժամկետը մեկ
տարի է:
Հումքի հոտն ուժեղ
է, բուրումնավետ, համը`
դառնավուն, համեմունքայինֈՈրպեսզի
կատարվի դեղատնային երիցուկի
ինքնավերարտադրություն, հումքի
հավաքման ժամանակ, յուրաքանչյուր
հատվածում, պետք է թողնել մոտ 20% լավ
զարգացած բույսեր:

6. Բույսը պարունակում է սալիցիլաթթու, ասկորբինաթթու, դառնահամ նյութեր,
ֆիտոստերին, դաբաղանյութեր, խոլին, եթերայուղ (մինչև 0,85%), որի կազմում
կան մոտ 40 տարբեր տարրեր, այդ թվում խամազուլեն, բիսաբոլոլ և նրա
օքսիդները, էն-ին-բիցիկլո եթերներ և այլն: Ինչպես նաև` ստեարինային
թթուների գլիցերիդներ, ֆլավոնային գլիկոզիդ, ումբելլիֆերոն,
դիօքսիկումարին, շաքար, մոմ, յուղեր` լինոլեային, պալմիտինային, օլեինային:
Ծաղկաբույլերը պարունակում են մոխիր` 10,57%, մակրոէլեմենտներ (մգ/գ)` K -
41,80; Ca - 8,30; Mn - 3,10; Fe - 0,30; միկրոէլեմենտներ` Mg - 0,29; Cu - 0,78; Zn
- 0,80; Co - 0,16; Cr - 0,09; Al - 0,27; Ba - 0,20; V - 0,08; Se - 7,20; Ni - 0,24; Sr -
0,12; Pb - 0,07; I - 0,07; B - 38,80:Չի հայտնաբերված` Mo, Cd, Li, Au, Ag, Br.
Խտացված ձևով կան` Zn, Cu, Se:

7. Դեղատնային երիցուկի պատրաստուկները ցուցաբերում են
հակակծկանքային (սպազմոլիտիկ), հակաբորբոքային,
հականեխիչ (անտիսեպտիկ), հանգստացուցիչ (սեդատիվ) և
որոշ չափով ցավազրկող ազդեցություն:
Երիցուկի թուրմն ընդունելու դեպքում բարձրանում է
մարսողական գեղձերի հյութազատությունը (սեկրեցիան),
ցուցաբերում է լեղամուղ ազդեցություն, քչացնում է
խմորման գործընթացները, վերացնում աղիների
կծկումներըֈԲույսի հակակծկանքային ազդեցության
մեխանիզմը բացատրվում է նրա գլիկոզիդների Մ-
խոլինոլիտիկ հատկություններով:
Երիցուկի եթերային յուղը որոշ չափով ուժեղացնում և
խորացնում է շնչառությունը, հաճախացնում սրտի
կծկումների ռիթմը, լայնացնում գլխուղեղի անոթները, ունի
նաև ախտազերծող և հակաբորբոքային հատկություններ` ի
շնորհիվ իր կազմի մեջ մտնող խամազուլենի:
Երիցուկի պատրաստուկներն արագացնում են խոցերի
էպիթելի վերականգնողական գործընթացները և
դադարեցնում են բորբոքման զարգացումը:

8. Ծաղիկները: Թուրմ (ներքին). ստամոքս-աղիքային տրակտի հիվանդությունների, լյարդի և լեղուղիների
հիվանդությունների, փքանքի (մեթեորիզմ), ստամոքսի կծկումների (սպազմ) ժամանակ:
Հոգնաների ձևով. կոլիտների և թութքի ժամանակ:
Ողողումների ձևով. լնդերի, բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի բորբոքումների ժամանակ, անգինաների դեպքում:
Թրջոցների ձևով. էկզեմայի, խոցերի, թարախաբշտերի, ռենտգենյան ճառագայթներից այրվածքների ժամանակ:
Տաք թրջոցների ձևով. ռևմատիզմի, պոդագրայի, արթրիտների, վնասվածքների ժամանակ:
Փոշին` ժողովրդական բժշկության մեջ. միգրենի դեպքում:
Հյութը (ներքին). գաստրիտների, ստամոքսի խոցային հիվանդությունների, ստամոքսի և աղիների կծկումների և ցավերի,
փքանքի, փորլուծերի, լյարդի, լեղապարկի և միզապարկի հիվանդությունների, երիկամային ցավերի (կոլիկ) ժամանակ։
Խորհուրդ է տրվում հյութն օգտագործել ստամոքսահյութի բարձր թթվայնության դեպքումֈԳիշերը մեղրի և կաթնասերի
հետ հյութի օգտագործումը նպաստում է խորը քնին:
Արտաքին ողողումների ձևով. անգինայի դեպքում, աչքերի լվացման համար, վերքերի, վերջույթների քրտնելու ժամանակ:
Դեղատնային երիցուկը մտնում է հանգստացուցիչ, փքահալած (փքանքը թուլացնող) և փափկեցնող հավաքածուների
կազմի մեջ:

9. Երիցուկի ծաղիկների եփուկը (Decoctum florum Chamomillae). 10 գ (4 ճաշի գդալ) հումքը տեղավորում են էմալապատ
տարայի մեջ, ավելացնում 200 մլ եռման ջուր, ծածկում կափարիչով և տեղավորում եռացող ջրային բաղնիքում` 30 րոպե,
ապա հովացնում սենյակային ջերմաստիճանի պայմաններում` 10 րոպե:
Քամում են, մնացած հումքը մզումֈՍտացված եփուկի ծավալը դարձնում են 200 մլ` ավելացնելով եռման ջուր: Ստացված
եփուկը պահպանում են սառը տեղում` 2 օրից ոչ ավել: Օգտագործում են 1/3-1/2 բաժակ, օրը 2-3 անգամ, ուտելուց
հետո, որպես հակակծկանքային, հակաբորբոքային, հականեխիչ, քրտնեցնող, աղիների կծկանքների,փքանքի, լուծերի
ժամանակ:
Արտաքին` ողողումների, թրջոցների, հոգնաների ձևով:
Ռոմազուլոն (Romasulon). հեղուկ է, որի բաղադրության մեջ մտնում է երիցուկի մզվածքը (96 մլ) և եթերային յուղը (6%
ազուլեն)` 0,3 մլֈՈրպես էմուլգատոր ավելացնում են թվին` 80-4 գֈ
Պատրաստուկն ունի հակաբորբոքային և դեզոդորացնող հատկությունֈՕգտագործում են ողողումների, լվացումների
ձևով` բերանի խոռոչի բորբոքային հիվանդությունների (գինգիվիտ, ստոմատիտ), արտաքին ականջի, վագինիտների,
ուրետրիտների, ցիստիտների, տրոֆիկ խոցերի, մաշկային հիվանդությունների (էկզեմա, նեյրոդերմիտ, մաշկի քոր, քոր`
հետանցքի և շրջակա մասերում) ժամանակ:
Ներքին` այս պատրաստուկն օգտագործում են գաստրիտների, կոլիտների ժամանակ, փքանքների դեպքում:
Կծկանքային կոլիտների դեպքում օգտագործում են հոգնաների ձևով:
Արտաքին օգտագործման և հոգնաների ժամանակ 1,5 ճաշի գդալ պատրաստուկին ավելացնում են 1լ ջուրֈՕգտագործում
են 1/2 թեյի գդալ պատրաստուկից` ավելացրած 1 բաժակ տաք ջրի մեջ:
Ռումազուլոնը բաց է թողնվում 100 մլ ապակյա սրվակներովֈԱրտադրվում է Ռումինիայում:
Դեղատնային երիցուկի ծաղիկների թուրմը. 15գ հումքին ավելացնում են 200 մլ եռման ջուր, թրմում, ապա
քամումֈՕգտագործում են օրը 3-4 անգամ` 1 ճաշի գդալ:
Դեղատնային երիցուկի ծաղիկների փոշին օգտագործում են 0,2 գ` ուտելուց 2-3 ժամ հետո:
Երիցուկի հյութը ստանում են հուլիս-օգոստոս ամիսներին: Օգտագործում են 1 ճաշի գդալ հյութը` մեղրի հետ, օրը 3
անգամ, մինչև ուտելը:

10. Կիրառումն այլ ոլորտներում
Եթերային յուղն օգտագործում են
լիկյորների, օծանելիքների, օդեկոլոնների, օճառներ
ի, քսուքների (կրեմ) արտադրության ժամանակ:
Օգտագործում են որպես լուծիչ` հախճապակյա
իրերը ներկելու ժամանակ:
Ծաղիկներով կարելի է բրդե գործվածքները դեղին
գույնով ներկել:
Մեծ կիրառում ունի կոսմետիկայում:
Անասնաբուժության մեջ օգտագործում են երիցուկի
թուրմը` աղիների կծկանքային ցավերի և
գաստրոէնտերիտների դեպքում:
Երիցուկը կուլտուրական մշակաբույս է
Ուկրաինայում, Բելառուսում, Արևմտյան
Սիբիրում:

11. Դեղատնային երիցուկը լավ է աճում պարարտացված
թեթև և միջին կավային հողերումֈԱղքատ հողերում
տալիս է ցածր բերք և ծաղկման շրջանը շատ կարճ է
տևումֈԼավ կանխանշան է գոլորշին:
Սովորաբար մեկ հողատարածքում երիցուկն
աճեցնում են 2-3 տարի անընդմեջ, քանի որ սերմերը
թափվելով հողում տալիս են շատ խիտ ինքնացան:
Հողը փխրեցնում են 22-25 սմ խորությամբ և
ավելացնում 4 կգ գոմաղբ կամ գոմաղբատորֆային
կոմպոստ` 1մ2 մակերեսի հաշվով:
Օրգանական պարարտանյութերի պակասի դեպքում
նույն մակերեսի չափով ավելացնում են 6 գ
ֆոսֆոր, 3-4 գ կալիում և ազոտֈՍերմերի ցանքից 3-5
օր առաջ մշակում են հողը: Սերմերը ցանում են խոր
աշնանը կամ ձմռան սկզբին` 0,5 սմ
խորությամբ, կամ էլ վաղ գարնանը` 1-1,5
սմ, միջշարքային տարածությունը 45-60 սմ:

12. Սերմերը ծլում են 60 C ջերմության պայմաններում:
Ձմեռած սերմերը ավելի բարձր բերք են տալիս:
Սեզոնի ընթացքում տեղամասը փխրեցնում են և փոցխում 2-3
անգամ:
4-5 մ ցանքի համար անհրաժեշտ է 1 գ սերմ: Ցանելու
հարմարության համար սերմերը կարելի է խառնել չոր, մանր
ավազի հետ` 1:50 հարաբերությամբ, և հավասարաչափ ցանել:
Ցանքից հետո, որպեսզի հողի մակերեսը չչորանա, 2-3 մմ շերտով
կարելի է ծածկել փխրուն հողով, ծածկել հաստ թղթով, տոլով կամ
պոլիէթիլենային թաղանթով:
Ծիլերը երևալուց հետո, հողի վրայի ծածկերը հանում են, թողնելով
միայն պոլիէթիլենի թաղանթը, որի տակ նրանք շատ արագ աճում
են և տերևաբույլ տալիսֈՏերևաբույլի կազմավորվելուց հետո
պոլիէթիլենային թաղանթը հանում են:
Երիցուկի սերմերի ծլունակությունը պահպանվում է 5-6 տարի:

13. Օգտագործված գրականություն՝
* lekmed.ru
* Համացանց
* www.encyclopedia.am
* Armsoul.com
* Wikipedia.am
* <<Հայկական միջնադարյան դեղաբույսեր>>
* <<ԽՍՀ>>հանրագիտարան
* <<Փայտփորիկ>>հանրագի-տարան
* <<Բուժում դեղաբույսերով>>
med-practic.com
Հայակական կենսաբանական բլոգ