1. Religie …
wat hebben we er aan?
Wouter van Beek
Leerstoel Antropologie van de Religie,
Universiteit van Tilburg
Senior onderzoeker Afrika
Studiecentrum, Leiden

2. Wat hebben we aan religie?





Binding van
maatschappij
Verklaring
Genezing
Ethiek en moraal
Individueel welzijn






Godsdienstoorlog
Vervolging
Intolerantie
Hekserij-verv.
Terrorisme
Ontkenning

3. Drie dimensies van religie
Practice
Concepts
Experience
Ritueel
- Geloof en
voorstellingen
- Religieuze
ervaring
Ook fasen in
evolutie

4. Jagers/verzamelaars
Trance en genezing: voorbeeld San

‘Oudste afsplitsing Homo sapiens


‘First people’- Namibië, Botswana,
Zuid Afrika
Geen voorouders
Sjamaan/genezer

Marginale religie

Trance-dans

Genezing!


5. Inspirationele religie







Variaties in vorm: moet geleerd worden
Roeping: ‘anders’, non-sociaal, in
familie
Verzet tegen roeping (Jer. 20:4)
‘The wounded healer’
Initiatie persoonlijk, lastig, pijnlijk
Zoeken en leren van ‘trance’:
Uitputting, psychedelica
Geleide-geesten

6. Onderstroom in schriftreligies

Theresa van Avila
 Trance en erotiek

Hildegard van Bingen
 Eigen iconografie

7. Communale religie
Ritueel! Dogon, Mali



Divinatie: vos
Offers (omono)
Huis, lineage, wijk, dorp

8. Overgangsriten, Dogon

Dood en leven

Twee begrafenissen

Eerste:

Afscheid levende

Schijngevechten

Zangen

9. 2e begrafenis: maskers




Dode  voorouder
1 maand ritueel
Aankomst maskers
Dansen = initiatie

11. Herders en monotheïsme

‘Le désert est monotheisté’

Monotheïsme = ?


De Kapsiki: per persoon


Het Njambi syndroom: ‘goed’
De Nuer: segmentair
Monotheïsme problemen

Relatie voorouders

Theodicee: Islam >< Manicheïsme

Relatieve afstand

12. De schriftrevolutie

3000 v Chr spijkerschrift, ± 600 tekens.

Hiëroglyfen, 2600 v Chr

Indusvallei schrift, nog niet ontcijferd.

Chinese schrift zelfstandige ontwikkeling, tussen
1500 en 1000 na Chr.

Maya: 600 tekens 500 v Chr

Pictografie lettergrepen
alfabet

Voordelen - nadelen

13. Schrift: extern geheugen






Oraal: aanpassen aan heden
Schrift: administratie, boekhouding
Religie: lijsten, getallen, jaartallen,
genealogieën, mythe  geschiedenis
Tekstconfrontatie: speculatie, theologie,
expliciete ethiek
Specialisten: tweede macht
Verlies 1e geheugen?

14. Vroege staten







Macht X sacraliteit
Heilig koningschap
Goddelijke afstamming
Bron militair: celestializatie!
God = koning = land = kosmische orde
Mythologische fundering
Theocratieën!

15. Axial Age: breuk in de geschiedenis?




Religieus/theoretische revolutie 800 – 300 BCE?
These: In Israël, Griekenland, Indusvallei en
China een (r)evolutionaire transitie  Judaïsme,
filosofie, Boeddhisme, Confucianisme 1e mill.
BCE
Bron van latere wereldreligies: Christendom,
Islam, Shinto, Jaïnisme
Blijvende inspiratie

16. De transitie

Voordien:






Lokaal, ∩ macht, ritualistisch
Etnische component
Exclusivief
Niet transcendent
Godenstrijd
Na de transitie:





Universeel
Ethiek en rechtvaardigheid dominant
Inclusief
Transcendent en monotheïstisch
De Gouden Regel

17. En nu? 2e Axial Age: 20e -21e eeuw








Culturele revolutie ‘70-’90: einde autoriteit
Onttovering van de wereld: einde verklaring
Medicalisering mensbeeld: einde genezing
Mensenrechten: einde ethiek-functie?
Welzijn? Consumerisme
Maar: selectie op religie?  H. significans!
Psychologisch voorgesorteerd: religie is
makkelijk
Dus ….:

18. Dus nu:







Religie terug naar ervaring
Individualisering
Vormenrijkdom – neo-shamanisme
Kleine groepen – (rest)rol kerken
Waardoor?  waarom? vragen
Afscheid theologische autoriteit
Religie als verzet (fundamentalisering)

19. Omgekeerde evolutie






Macht >< religie:  religieuze staten
Icoon-vorming  heilig koningschap
Feesten, ceremonies  communale religie
Eén ‘iets’: herdef. monotheisme  herders
Secularisatie: ‘rustige religie’  J/V
Inspirationele religie  jagers/verzamelaars

20. De nieuwe tweedeling





Beperkt, genezing,
kleine groep
Wellness
Seculier/sacraal,
50%-50%
Ietsisme
 Weer jagers/
verzamelaars
postmoderne





‘Strong religions’
Hoge kosten,
emotioneel e.a.
Autoriteit x macht
Verzet tegen
moderne leven
Theocratie als
levensstijl

21. Evolutie van religie?





Als omkeerbaar  evolutie?
Fitness, niet ‘beter-slechter’
Ethiek niet uit religie
Evolutie van maatschappij  religie volgt
Homo religiosus?  Homo significans