Door stijgende voedselprijzen zijn wereldwijd 170 miljoen kinderen ondervoed. Elk jaar leidt dit wereldwijd tot de dood van 2,3 miljoen kinderen per jaar. Dat staat in het rapport ´A High Price to Pay´ dat Save the Children heeft uitgebracht.

1. A HIGH PRICE TO PAY
De impact van stijgende en
flucturerende voedselprijzen op
kindervoeding en voedselveiligheid.

2. A HIGH PRICE TO PAY
De impact van stijgende en flucturerende
voedselprijzen op kindervoeding
en voedselveiligheid

3. Save the Children redt wereldwijd de levens, de dromen
en de toekomst van kinderen met betere medische zorg,
beter onderwijs en betere leefomstandigheden. In ons 90
jarig bestaan zijn we uitgegroeid tot ‘s werelds grootste
onafhankelijke kinderrechtenorganisatie.
Met dank aan
Dit rapport is geschreven door Liam Cro in samenwerking met Katie Norman
en David McNair van Save the Children UK. Zonder uit te wijden danken wij Rob
Bailey, Ruth Kelly en Bénédicte de la Briere voor het beoordelen van eerdere
concepten. Wij zijn onze collega’s van Save the Children International dankbaar
voor hun opmerkingen en input.
Uitgegeven door
Save the Children
1 St John’s Lane
London EC1M 4AR
UK
+44 (0)20 70126400
savethechildren.org.uk
Eerste uitgave 2012
© The Save the Children Fund 2012
The Save the Children Fund is een liefdadigheidsorganisatie die ingeschreven is in
Engeland en Wales (213890) en Schotland (SC039570). Registered Company No.
178159
Deze uitgave is auteursrechtelijk beschermd maar mag op welke manier dan ook
verveelvoudigd worden zonder vergoeding of voorafgaande toestemming voor
onderwijsdoeleinden, uitgezonderd wederverkoop.Voor het kopiëren onder welke
andere omstandigheid dan ook dient de voorafgaande schriftelijke toestemming van
de uitgever te worden verkregen. Er kan een vergoeding verlangd worden.
Omslagfoto: Een graanmarkt in Burkina Faso (Foto: Save the Children)
Gezet door Grasshopper Design Company
Gedrukt door A E Simmons Ltd.

4. INHOUDSOPGAVE
Stof tot nadenken iv
Managementsamenvatting vi
Begrippenlijst ix
1 Hoge en flucturerende voedselprijzen - 1
de nieuwe norm?
2 Armste huishoudens het zwaarst getroffen 5
3 Wat veroorzaakt voedselprijsvolatiliteit? 11
4 Conclusies en aanbevelingen 16
Afsluitende notities 19

5. STOF TOT NADENKEN
A HIGH PRICE TO PAY
STOF TOT NADENKEN
DE VOEDSELPRIJZEN ZIJN DE AFGELOPEN JAREN 1
DE STADS- EN
2
ONGEKEND HOOG EN FLUCTUREREND PLATTELANDSHUIS-
GEWEEST HOUDENS IN
ONTWIKKELINGSLANDEN
ZIJN OVER HET ALGEMEEN
NETTO VOEDSELKOPERS
DE ARMSTE MENSEN 3 DE VRAAG NAAR BIOBRANDSTOFFEN IS 4
GEVEN VAAK HET DE AFGELOPEN JAREN TOEGENOMEN
GROOTSTE DEEL VAN
HUN INKOMEN UIT AAN
VOEDSEL
De toenemende vraag naar biobrandstoffen wordt algemeen
beschouwd als een hoofdoorzaak die de wereldvoedselprijzen
opdrijft.
iv

6. STOF TOT NADENKEN
A HIGH PRICE TO PAY
VOEDSELPRIJSSTIJGING- 5 VEEL ARME LANDEN 6 LANDEN DIE HET 7
EN DRIJVEN DE ZIJN GEVOELIG VOOR MEEST ZIJN
INVOERREKENINGEN PRICE SPIKES BLOOTGESTELD AAN
VAN LANDEN OP VOEDSELPRIJSSTIJGING-
EN GAAN AL GEBUKT
73% ONDER
ONDERVOEDING
Men schat dat de stijging van 18% 73% van de lage-
van de graanprijzen tussen april en inkomenslanden zijn netto
juli $8 miljard zou kunnen hebben voedselimporteurs en zijn dus
toegevoegd aan de invoerrekening kwetsbaar voor
van lage-inkomenslanden voedselprijsstijgingen
LAGE STOCK-TO-USE RATIOS ZIJN DE 8 VOEDSELPRIJSSTIJGINGEN 9
AFGELOPEN 10 JAAR SAMENGEVALLEN PLAATSEN VOEDZAME
MET HEVIGE OPWAARTSE BEWEGINGEN VOEDINGSMIDDELEN BUITEN
IN VOEDSELPRIJZEN BEREIK
Voedselvoorraden kunnen voedselprijsvolatiliteit
ondervangen. Alle extreme price spikes in de
afgelopen 50 jaar vielen samen met dieptepunten in
mondiale voorraadniveau’s.
v

7. MANAGEMENTSAMENVATTING
A HIGH PRICE TO PAY
MANAGEMENT SAMENVATTING
Ondervoeding is een sluipende doodsoorzaak buiten het bereik van arme huishoudens houden
bij kinderen. Het is de onderliggende oorzaak en gezinnen dwingen om productiemiddelen, zoals
van 2,3 miljoen gevallen van kindersterfte gereedschap en vee, van de hand te doen, waardoor
per jaar. Wereldwijd heeft het ook 170 zij de mogelijkheid om zichzelf in de toekomst te
miljoen kinderen geremd in hun groei, hun voeden ondergraven en waardoor hun voeding op de
lange termijn bedreigd wordt.
geestelijke en lichamelijke ontwikkeling
geschaad en hun toekomstmogelijkheden Men schat dat de forse stijging van de voedselprijzen
ondergraven. Ondanks het feit dat men in 2008 nog eens 105 miljoen mensen onder de
aanzienlijke vooruitgang heeft geboekt in armoedegrens heeft gebracht. En in februari 2011,
het bereiken van de meeste Millennium toen de voedselprijzen weer tot de recordhoogte
Ontwikkelingsdoelstellingen (MOD), is uit 2008 stegen, kwamen nog eens 48 miljoen
ondervoeding als probleem verwaarloosd. In mensen onder de armoedegrens terecht.1 Save
the Children schat dat dit de levens van 400.000
sommige landen verslechterd deze situatie
kinderen in gevaar heeft gebracht.2 De vooruitzichten
zelfs.
voor de toekomst zijn ook niet goed. In juli 2012
Goede voeding betekent meer dan alleen het steeg de voedselprijsindex van de Voedsel- en
opnemen van voldoende voedsel. Gezinnen moeten Landbouworganisatie (FAO), die de prijzen meet
voedsel kunnen verbouwen of kopen dat alle energie van voedsel dat op internationale markten wordt
en voedingsstoffen bevat die zij nodig hebben. Zij verhandeld, met 6%, na drie maanden te zijn gedaald.
moeten ook goede sanitaire voorzieningen, schoon En een aantal internationale deskundigen voorspellen
water en toegang tot gezondheidszorg hebben om dat de hoge volatiliteitsniveaus in de toekomst
te voorkomen dat kinderen ziektes oplopen die de zullen blijven bestaan. In diezelfde maand steeg de
voedingsstoffen die zij nodig hebben aan het lichaam voedselprijsindex van de Wereldbank met maar liefst
onttrekken. 10%, waarbij de prijs van zowel maïs als tarwe met
25% steeg. Ook de voedselprijzen op de thuismarkten
Hoewel overheden en bedrijven eindelijk aandacht
van landen zijn de afgelopen jaren extreem hoog en
beginnen te schenken aan het probleem van
flucturerend geweest. In 2012 steeg de prijs van maïs
ondervoeding, is er meer steun nodig. En zelfs deze
met 174% in Malawi en met 129% in Mozambique,
inspanningen zullen worden tenietgedaan tenzij de
terwijl de prijs van tarwe in Soedan met 52% steeg.3
bedreigingen die gevormd worden door hoge en
in toenemende mate flucturerende voedselprijzen
worden aangepakt. EEN NIEUWE NORM?
Hoewel landen van elkaar verschillen in de wijze
waarop zij door grote toenames in internationale
STERK STIJGENDE VOEDSELPRIJZEN voedselprijzen worden getroffen,4 hangen de
In de afgelopen jaren zijn de voedselprijzen tot
voedselprijzen binnen landen in een aantal
ongekende hoogten gestegen, en hebben ook
gevallen nauw samen met de veranderingen op
dramatisch geschommeld. Hoge en flucturerende
de wereldmarkten. Het gecombineerde effect van
voedselprijzen vormen een grote bedreiging voor
een groeiende bevolking, klimaatverandering, lage
de inspanningen om het mondiale probleem van
voorraadniveaus en een toegenomen vraag naar
ondervoeding aan te pakken. De verschillende
biobrandstoffen betekent dat wij een ‘nieuwe norm’
manieren waarop zij van invloed zijn op voeding
van hoge en flucturerende voedselprijzen bereiken.
worden in dit rapport in grote lijnen geschetst (zie
pagina 6). Zij kunnen voedzame voedingsmiddelen Stijgende en flucturerende wereldvoedselprijzen
vi

8. plaatsen voedzame voedingsmiddelen buiten Daarnaast hebben verschillende onderzoeksmodellen
A HIGH PRICE TO PAY
MANAGEMENT SAMENVATTING
het bereik van arme mensen. De toenemende aangetoond dat de EU- en VS-biobrandstofmandaten
ondervoeding die daarvan het gevolg is zal ertoe zullen leiden dat de mondiale prijzen
langetermijneffecten hebben op kinderen. van graan op de middellange en lange termijn
worden opgedreven. Deze analyses dragen
Een bijkomende zorg is dat de landen die de hoogste
bij aan het begin van een consensus over de
ondervoedingscijfers melden zich onder de landen
aanzienlijke impact die de vraag die is veroorzaakt
bevinden die het meest worden blootgesteld aan
door de biobrandstofmandaten heeft op
internationale prijsschokken aangezien zij grote delen
wereldvoedselprijzen.6, 7
van hun voedsel importeren. Zoals dit rapport laat
zien, zijn slechts drie van de 36 landen die samen De combinatie van factoren die zowel de
onderdak bieden aan ruim 90% van alle onvolgroeide voedselprijsvolatiliteit als de hogere voedselprijzen op
kinderen netto voedselexporteurs. De overgrote de middellange en lange termijn aanjaagt betekent dat
meerderheid van deze ‘high burden’ landen zijn dus er een grote kans bestaat dat wij te maken hebben
afhankelijk van voedselinvoer, waardoor zij bijzonder met een nieuwe norm van hoge en flucturerende
gevoelig zijn voor de schadelijke gevolgen van hoge voedselprijzen. Het is van vitaal belang dat wij
voedselprijzen. nu handelen om de onderliggende aanjagers van
flucturerende voedselprijzen aan de orde te stellen
Daarnaast geven de huishoudens in alle 36 ‘high-
en om ervoor te zorgen dat de meest kwetsbare
burden’ landen gemiddeld meer dan 30% van
kinderen tegen de negatieve gevolgen worden
hun inkomen aan voedsel uit, waarbij de armste
beschermd.
groepen vaak een veel groter deel uitgeven.
Dit betekent dat gezinnen in landen die gebukt
gaan onder ondervoeding bijzonder gevoelig AANBEVELINGEN
zijn voor de negatieve gevolgen van drastische Wij roepen de overheden van
voedselprijsstijgingen. En het zijn de armste mensen ontwikkelingslanden op om:
die het meest kwetsbaar zijn voor hoge internationale • te investeren in regionaal aangehouden voorraden
landbouw- en voedselprijzen. voor gebieden die geen eigen voorraden of
toegang tot de wereldmarkten hebben.
• sociale overdrachtprogramma’s te versterken als
WAAROM ZIJN VOEDSELPRIJZEN ZO belangrijkste beleidsinstrumenten teneinde honger
FLUCTUREREND EN ZO HOOG? en ondervoeding tegen te gaan.
De aanjagers van voedselprijsvolatiliteit zijn gevarieerd
en complex. Slechte oogsten als gevolg van slecht Wij roepen de G20-regeringen op om:
weer, transportkosten, voedselprijsspeculatie (toen • het Agricultural Market Information System en
financiële instellingen inzetten op toekomstige het Rapid Response Forum te gebruiken om
wijzigingen in voedselprijzen om daar winst op ervoor te zorgen dat voedselproducenten
proberen te maken), lage voorraadniveaus en het reageren met het beleid dat de volatiliteit
herbestemmen van land voor andere doeleinden dan beheerst, in plaats van verergert. Landen dienen
voedselproductie hebben allemaal aantoonbaar een zicht te verplichten om exportbeperkingen en
rol gespeeld in het aanjagen van prijsvolatiliteit. verboden of andere middelen te voorkomen
The Future of Food and Farming, een uitvoerig rapport die het aanbod van basisconsumptiegoederen
dat in 2009 in opdracht van de Britse overheid is op de internationale markten beperken en die
opgesteld,5 gaf een korte schets van de voornaamste wereldvoedselprijsvolatiliteit doen toenemen.
factoren die waarschijnlijk van invloed zullen zijn • meerjarenfinanciering op te schalen ter
op de toekomst van het wereldvoedselsysteem. ondersteuning van het opzetten van sociale
Hieruit bleek dat, hoewel het waarschijnlijk is dat een overdrachtprogramma’s.
groeiende wereldbevolking en stijgende, mondiale • mechanismen na te streven die de impact van
consumptieniveaus zullen leiden tot een toename de vraag naar biobrandstoffen op voedselprijzen
van de vraag en, als gevolg hiervan, tot hogere minimaliseert, met name tijdens price spikes.
voedselprijzen op de lange termijn, er verschillende
andere factoren zijn die aan de voedselprijsvolatiliteit Wij roepen de EU op om:
– die de mondiale voedselmarkten in toenemende • een van de onderliggende aanjagers van volatiliteit
mate kenmerkt – bijdragen. en langetermijnprijsstijgingen aan de orde te stellen
door het mandaat van de Richtlijn hernieuwbare
vii

9. energie te laten vallen dat voorschrijft dat tegen
A HIGH PRICE TO PAY
MANAGEMENT SAMENVATTING
het jaar 2020 10% van alle EU brandstoffen van
hernieuwbare bronnen afkomstig dienen te zijn
• de duurzaamheidscriteria van zowel de EU-
richtlijn hernieuwbare energie als de Richtlijn
brandstofkwaliteit opnieuw te bezien teneinde de
impact op voedselveiligheid en voeding hierin te
laten meewegen.
viii

10. BEGRIPPENLIJST
A HIGH PRICE TO PAY
BEGRIPPENLIJST
Biobrandstof Een transportbrandstof die van ‘High-burden’ land Een van de 36 landen
biomassa gemaakt wordt. Onder biobrandstoffen die samen onderdak bieden aan ruim 90% van
wordt hier alleen uitsluitend verstaan de onvolgroeide kinderen wereldwijd.
biobrandstoffen die op industriële schaal
Ondervoeding De toestand die zich ontwikkelt
worden geproduceerd (dus niet de kleinschalige
wanneer het lichaam niet de juiste vitaminen,
biobrandstoffen voor lokale toegang tot energie).
mineralen en andere voedingsstoffen binnenkrijgt die
Biobrandstofmandaat Wetgevingsbeleid dat de nodig zijn om het lichaam gezond te houden.
productie van biobrandstoffen ondersteunt door te
Price spike Een hevige en kortstondige opwaartse
verlangen dat biobrandstoffen voorzien in een bepaald
prijsbeweging.
percentage van de brandstofmix van landen.
Sociale overdrachtprogramma’s Programma’s
Goederentermijncontracten Afspraken om
die contant geld, voedsel of middelen verdelen – soms
een grondstof op een bepaalde datum in de toekomst
in ruil voor de deelname van de ontvanger aan arbeid
tegen een bepaalde prijs te kopen of verkopen. Deze
of andere activiteiten – teneinde die mensen tegen
contracten worden op financiële markten verhandeld.
armoede te beschermen en om productieve vormen
Directe voedingsinterventies Een dertiental van levensonderhoud te bevorderen.
voedingsspecifieke interventies die oorspronkelijk
Basisconsumptiegoed Een voedingsmiddel,
in 2008 in The Lancet reeks over zwangerschaps-
zoals een graangewas, dat op de middellange tot
en kindervoeding zijn uiteengezet en sindsdien zijn
lange termijn opgeslagen kan worden en dat de basis
overgenomen als de focus van de Scaling Up Nutrition
vormt van een traditioneel dieet. Hoewel dergelijke
(SUN)- beweging.
voedingsmiddelen over het algemeen energierijk zijn,
Voedselprijsvolatiliteit Schommelingen die rond voorzien zij niet in alle voedingsstoffen die nodig zijn
een bepaald voedselprijsniveau worden waargenomen. voor een gezond dieet.
Deze volatiliteit kan worden gemeten door middel
Verhouding tussen voorraad en verbruik
van de standaardafwijking van voortschrijdende
De verhouding tussen het overaanbod, in de vorm
gemiddelden van voedelprijsindexen.
van niet-verbruikte voorraden graan en andere
levensmiddelen, en de vraag.
ix ix

11. 1 HOGE EN FLUCTURERENDE
A HIGH PRICE TO PAY
1. HOGE FLUCTURERENDE VOEDSELPRIJZEN - DE NIEUWE NORM?
VOEDSELPRIJZEN - DE
NIEUWE NORM?
Wij bereiken een nieuwe norm van hoge en flucturerende wereldvoedselprijzen. De
aanjagers zijn talrijk en complex, en deze mondiale trends dreigen de prijzen op thuis-
en lokale markten op te drijven. Landen die gebukt gaan onder ondervoeding zijn vaak
netto voedselimporteurs en zijn het meest kwetsbaar voor de schadelijke gevolgen
van mondiale voedselprijsschokken. Zij beschikken over de minste fiscale ruimte voor
uitgaven voor voedselsubsidies; een ruimte die door prijsstijgingen nog verder wordt
verkleind.
Sinds 2008, toen de voedselprijzen naar een negen ondervonden prijsstijgingen van ruim 50%.12
recordhoogte stegen, zijn de voedselprijzen hoog Hoewel verschillende landen in Azië duidelijke en
en ongekend flucturerend gebleven.8 De prijzen aanzienlijke prijsstijgingen op hun thuismarkten
van de meeste voornaamste voedselcommodities zagen,13 liepen de ervaringen van landen door heel
zijn de afgelopen tien jaar toegenomen. Na de Afrika zeer uiteen.14
voedselprijscrisis in 2008 zijn de prijzen in 2010, na
Bijvoorbeeld, in Ghana hangen de prijzen van
een korte onderbreking, weer gestegen. Recentelijk
zowel geïmporteerde als lokaal geproduceerde
zijn er zorgwekkende stijgingen waargenomen: in
granen nauw samen met de prijzen op de
maart 2012 lagen de prijzen slechts 6% onder hun
wereldmarkten.15 Op gelijke wijze geven bewijzen
historisch hoogtepunt uit februari 2011, en in juli
uit verschillende landen in het Midden-Oosten
steeg de voedselprijsindex met maar liefst 6%.Volgens
en Noord-Afrika blijk van een aanzienlijke mate
de directeur van de Voedsel- en Landbouworganisatie
van prijsbeïnvloeding tussen internationale en
van de Verenigde Naties (FAO) “zullen de
binnenlandse voedselprijzen, ondanks het toepassen
voedselprijzen hoog blijven en de komende tien jaar
van prijssubsidies en andere overheidsinterventies.16
zeer flucturerend zijn.”9
Tijdens de 2008 voedselprijscrisis stegen de prijzen
Binnenlandse factoren spelen een belangrijke van basisconsumptiegoederen in 11 Afrikaanse landen
rol bij het bepalen van prijsbewegingen binnen gemiddeld met 63%.
landen. Bijvoorbeeld, hoge inflatie is gedeeltelijk
De extreme schaal waarop internationale
verantwoordelijk voor de stijging van 174% van de
prijsstijgingen zich recentelijk hebben voltrokken is
voedselprijzen in Malawi tussen januari en juni 2012.10
waarschijnlijk een van de redenen voor een grotere
Slechte oogsten, conflicten, seizoensinvloeden en de
invloed op de thuismarkten, in vergelijking met de
effecten van aangrenzende markten zijn belangrijke
voorgaande vijf tot tien jaar.17 Tussen maart 2011
aanjagers geweest van een aantal van de meer
en maart 2012 is de prijs van rijst in Oeganda met
drastische binnenlandse prijsstijgingen die in Sub-
125% gestegen, in Tanzania met 54% en in Rwanda
Saharisch Afrika zijn waargenomen.
met 38%.18 De prijzen van lokaal geproduceerde
De mate waarin binnenlandse voedselprijzen door voedingsmiddelen kunnen ook stijgen wanneer meer
wijzigingen in de prijsindexen op de wereldmarkten draagkrachtige mensen ze kopen ter vervanging van
worden beïnvloed verschilt van land tot land.11 Tijdens duurdere invoer.19
de voedselprijscrisis van 2007-2008 zagen 22 van de
37 ontwikkelingslanden de binnenlandse prijzen van
basisconsumptiegoederen met ruim 20% stijgen, en
1

12. Wellicht het zorgwekkendste zijn de geleidelijke ‘HIGH-BURDEN’ LANDEN ZIJN HET
A HIGH PRICE TO PAY
1. HOGE FLUCTURERENDE VOEDSELPRIJZEN - DE NIEUWE NORM?
gevolgen die wereldvoedselprijzen in de loop MEEST KWETSBAAR VOOR PRIJS
der tijd op thuismarkten kunnen hebben, waar-
SCHOKKEN
bij stijgingen eventuele prijsdalingen gewoonlijk
overtreffen.20 Bijvoorbeeld, een recente studie
Een grote afhankelijkheid van invoer en een ger-
van de Wereldbank naar de impact van wereld-
inge fiscale ruimte om te reageren op prijsstijgin-
voedselprijzen op landen in het Midden-Oosten
gen maakt lage-inkomenslanden – waarvan 73%
bevond dat “[een] stijging[en] van de wereld-
netto voedselimporterende landen zijn23 – bij-
voedselprijzen gewoonlijk op binnenlandse
zonder kwetsbaar voor voedselprijsschokken.24
voedselmarkten[wordt/worden] overgedragen,
maar dat een daling van de wereldvoedselprijzen
Hoge en flucturerende voedselprijzen kunnen
zelden in diezelfde mate wordt overgedragen.”21
schadelijke gevolgen hebben op landelijk niveau.
Dit betekent dat wanneer flucturerende interna-
De geschiedenis leert dat wijzigingen in wereld-
tionale prijzen weer beginnen te stijgen, zelfs nog
voedselprijzen een grote rol spelen bij het bep-
grotere stijgingen kunnen voorkomen op thuis-
alen van de invoerrekeningen voor voedsel van
markten. In veel landen waren de lokale prijzen
landen.25 De totaalkosten van het invoeren van
amper aan het herstellen van de 2008 price spike
granen in lage-inkomenslanden bedroegen in de
toen de prijzen in 2009 weer begonnen te stij-
periode 2010-2011 US$31,8 miljard, 29% meer
gen. In 58 landen blijven de lokale voedselprijzen
dan in de periode 2009-2010, ondanks het feit dat
gemiddeld 55% hoger liggen dan vóór de recente
de mondiale productie in 2010 hoger was dan in
opwaartse bewegingen in de voedselprijzen.22
de voorgaande jaren.26
FIGUUR 1: 2000-2012 FAO VOEDSELPRIJSINDEXEN
400.00
350.00
300.00
250.00
Index
200.00
150.00
100.00
Voedsel prijsindex
Vlees prijsindex
50.00
Zuivel prijs index
Graan prijs index
0 Olie prijs index
00
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
Suiker prijs index
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
Jaarcijfers tot januari 2012
Bron:Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties,
2012
2

13. 1. HOGE FLUCTURERENDE VOEDSELPRIJZEN - DE NIEUWE NORM?
A HIGH PRICE TO PAY
Landen met hoge invoerrekeningen zijn gevoelig voor ondervoedingscijfers worstelen wordt bevestigd
inflatie na hevige, kortstondige opwaartse bewegingen door gegevens uit het meest recente Food Price
in voedsel- en brandstofprijzen. In 2010 ondervonden Watch-rapport van de Wereldbank. In figuur 2
opkomende en ontwikkelingslanden een toename worden landen in kaart gebracht op grond van de
in de inflatiepercentages van tussen de 6% en 8%. In mate waarin zij afhankelijk zijn van invoer en de mate
Burundi steeg de inflatie van 4,5% in 2009 naar 15% in waarin voedsel bijdraagt aan de huishouduitgaven. Alle
2011.27 36 landen die ‘gebukt gaan onder ondervoeding’, die
samen onderdak bieden aan 90% van de ondervoede
Overheidsuitgaven voor voedselsubsidies maken
kinderen, bevinden zich onder de landen die het
gebruik van inkomsten die anders zouden kunnen
meest zijn blootgesteld aan voedselprijzen. Met
worden uitgegeven aan essentiële diensten,
uitzondering van drie zijn al deze landen netto
zoals gezondheidszorg, onderwijs of, inderdaad,
voedselimporteurs, en gezinnen in deze landen geven
voedingsinterventies. Elke stijging van 10% van de
een zeer groot deel van hun uitgaven (gemiddeld 30-
prijzen van graan en rijst voegt US$4,5 miljard toe aan
55%) uit aan voedsel, waarbij de armste mensen maar
de invoerrekening van granen van netto importerende
liefst 80% van hun inkomen uitgeven aan voedsel.
ontwikkelingslanden.28 Volgens deze schatting zou
de stijging van 18% van de graanprijzen die tussen Hoewel in sommige gevallen protectionistisch beleid
april en juli 201229 is waargenomen nog eens US$8 erin is geslaagd om bevolkingen tegen de ergste
miljard aan de invoerrekening van deze landen hebben gevolgen van de crisis te beschermen, op mondiale
toegevoegd. Dit bedrag zou de jaarlijkse bijdragen schaal heeft dergelijk beleid het probleem van hoge
van ontwikkelingslanden aan het minimumpakket voedselprijzen eigenlijk alleen maar erger gemaakt.33
van directe voedingsinterventies bekostigen.30 Indien Bijvoorbeeld, in augustus 2010, na een periode
donoren eenzelfde bedrag zouden bijleggen, dan van droogte waarin de hoogste temperaturen in
zouden deze bijdragen de levens van 1,1 miljoen 130 jaar werden geregistreerd, heeft Rusland een
kinderen onder de leeftijd van vijf kunnen redden en exportverbod op graan opgelegd in de hoop dat
verhinderen dat 30 miljoen kinderen geremd worden dit de graanprijzen in Rusland laag zou houden.
in hun lichamelijke groei.31 Het gevolg hiervan was dat de door importerende
landen betaalde voedselprijzen stegen. Een aantal
Ons onderzoek laat zien dat landen die de hoogste
van deze landen waren veel armer dan Rusland en
ondervoedingscijfers melden grote delen van hun
hadden al te kampen met hoge ondervoedingscijfers.
voedsel invoeren. Derhalve bevinden zij zich onder
Bijvoorbeeld, Pakistan zag de prijs van tarwe met
de landen die het meest zijn blootgesteld aan
16% stijgen, waardoor de Wereldbank heeft ingeschat
internationale prijsschokken. Gegevens uit Save the
dat armoede-incidentie in deze periode met 1,9% is
Childrens 2012 Child Development Index laten zien dat
toegenomen.34
de gemiddelde prevalentie van ondergewicht (een vorm
van ondervoeding) in landen die zijn geïdentificeerd als In tegenstelling tot rijke landen kunnen lage-
‘blootgesteld’ aan voedselprijsvolatiliteit op 23% ligt. inkomenslanden niet het vermogen hebben om
In ‘zeer blootgestelde’ landen ligt dit zelfs hoger, op hun markten of hun bevolkingen te beschermen.35
26%. Dit verhoudt zich tot een gemiddelde prevalentie Bijvoorbeeld, veel arme en fragiele staten waren in
van ondergewicht van 10% in landen die niet zijn 2008 niet in staat om het volle effect van de hoge
geïdentificeerd als ‘blootgesteld’ aan hevige opwaartse prijzen te verzachten, wat wil zeggen dat zij niet in
bewegingen in voedselprijzen.32 staat waren om hun binnenlandse markten tegen
dramatische stijgingen te beschermen. In Ivoorkust
De constatering dat voedselprijsstijgingen het
heeft dit bijgedragen tot rellen en sociale onrust.36
hardst aankomen in landen die al met hoge
3 3

14. A HIGH PRICE TO PAY
1. HOGE FLUCTURERENDE VOEDSELPRIJZEN - DE NIEUWE NORM?
FIGUUR 2: KWETSBAARHEID VAN LANDEN VOOR MONDIALE VOEDSELPRIJSSCHOKKEN
100
Net cereal imports (as a share of consumption, %)
50
0
-50
-100
-150
36 ‘high
burden’
-200 landen
0 10 20 30 40 50 60 70
overige
Food share of household expenditure (%) landen
90% van de onvolgroeide kinderen woont in 36 landen, die - naar het zich laat aanzien - allen tot de groep landen behoren die het meest kwetsbaar zijn
voor hevige opwaarste bewegingen in voedselprijzen.
Bron:Vertaald uit The World Bank: Food Price Watch, augustus 2012
4 4

15. 2 ARMSTE HUISHOUDENS HET
A HIGH PRICE TO PAY
2. ARMSTE HUISHOUDENS HET ZWAARST GETROFFEN
ZWAARST GETROFFEN
Hoge en flucturerende voedselprijzen treffen de armste huishoudens het meest. Stijgende
prijzen plaatsen voedzame voedingsmiddelen buiten het bereik van arme gezinnen
en dreigen het probleem van ondervoeding te verergeren. De inname van essentiële
micronutriënten is vaak het eerste slachtoffer van hogere voedselprijzen, wat betekent
dat het waarschijnlijk is dat kinderen op de lange termijn zullen lijden van de schadelijke
gevolgen van de daaruit voortvloeiende ondervoeding.
Prijsverhogingen op de internationale verkopen.39 Verder kopen consumenten in deze
goederenmarkten worden doorberekend aan mensen landen minder voorbewerkt voedsel, wat hen
die op de lokale markten van arme landen hun veel kwetsbaarder maakt voor prijsstijgingen van
voedsel kopen, ook al wordt het voedsel dat zij eten grondstoffen. Dit is vanwege het feit dat de kosten
niet verhandeld op de internationale markten.37 In van rauw voedsel een groter deel uitmaken van
ontwikkelingslanden maakt voedsel een groot deel de totaalkosten van het voedsel dat zij kopen,
uit van de huishouduitgaven – in sommige gevallen waarbij andere kosten, zoals bewerkingskosten en
maar liefst 80% 38 – dus zelfs kleine prijsstijgingen verpakkingskosten, voedselprijsstijgingen minder goed
zijn van invloed op hun vermogen om voedzame kunnen worden ondervangen.40
voedingsmiddelen van hoge kwaliteit te kopen.
Het Young Lives-onderzoek van Save the Children
De meeste mensen in ontwikkelingslanden die in
(Figuur 3) geeft aan dat onder de kinderen die tussen
stads- en plattelandsgebieden wonen zijn netto
2006 en 2009 in Ethiopië zijn onderzocht, de
voedselkopers (respectievelijk 97% en 75%), wat
voedselprijsstijgingen het meest ingrijpende was dat
betekent dat zij meer voedsel kopen dan dat zij
door alle inkomensgroepen is ervaren. Onderzoek dat
HEVIGE OPWAARSTE BEWEGINGEN IN VOEDSELPRIJZEN DRAGEN BIJ
AAN KINDERONDERVOEDING - HET BEWIJS
• In Mauritanië steeg de prevalentie van atrofie (een ondervoeding in voedingscentra is opgenomen binnen
norm voor ondervoeding) van 8,5% in 2007 naar 12% vijf weken nadat de gierstprijzen waren gestegen.45
in 2008. Men meent dat dit rechtstreeks verband • In West-Afrika is, na de devaluatie van de frank van
houdt met prijsstijgingen.Voorafgaand aan de crisis de financiële gemeenschap van Afrika, de kwaliteit van
was acute ondervoeding wereldwijd afgenomen van voedsel dat aan kinderen wordt gegeven afgenomen,
13,5% in 2000.42 evenals routinematige preventieve gezondheidszorg,
• In arme stedelijke gebieden van Cambodja steeg de zoals het monitoren van groei en immunisatie.
prevalentie van atrofie onder kinderen onder de vijf De maaltijden werden kleiner en hun vet- en
van 10% naar 16% na voedselprijsstijgingen.43 groentegehaltes liepen terug. Deze veranderingen
• Toen de prijs van rijst steeg met 94% in Bangladesh in troffen economisch achtergestelde en sociaal
2009, de prevalentie van geïsoleerde huishoudens en, in het bijzonder, de door
atrofie steeg van 13,5% naar 21% onder vrouwen bestierde huishoudens. De voedingsstatus
stadskinderen en van 17% naar 26% onder van moeders en kinderen nam in deze periode af,
plattelandskinderen.44 waaronder begrepen dalingen van het geboortegewicht,
• In Niger steeg het aantal kinderen dat met acute de leeftijdsadequate lengte en het leeftijdsadequaat
gewicht.46
5 5

16. in 2011 in opdracht van Save the Children is dat een dieet dat voorziet in de aanbevolen inname
A HIGH PRICE TO PAY
2. ARMSTE HUISHOUDENS HET ZWAARST GETROFFEN
uitgevoerd, heeft uitgewezen dat in landen zo van voedingsstoffen hoger is dan het inkomen dat de
verschillend als Nigeria, Peru, Bangladesh, India en armste gezinnen tot hun beschikking hebben om aan
Pakistan, de meerderheid van de ondervraagde voedsel uit te geven – zelfs voordat de prijzen stijgen
mensen vertelden dat de stijgende prijs van voedsel (Figuur 5, pagina 7).47 Voedzame voedingsmiddelen,
hun grootste punt van zorg was geworden.41 zoals peulvruchten, groente en vlees, kosten meer dan
de basisconsumptiegoederen die tegemoetkomen aan
TOENEMENDE ONDERVOEDING de gemiddelde energiebehoeften, en zijn voor veel
De nieuwe norm van hoge en flucturerende van de armste gezinnen te duur. Dit was ook het geval
voedselprijzen heeft de grootste impact in de landen vóór de voedselprijsstijgingen.
die reeds hoge ondervoedingscijfers kennen. Het is daarom niet verrassend dat wanneer inkomens-
UNICEFs raamwerk ter duiding van de oorzaken van of voedselprijsschokken zich voordoen, arme
ondervoeding (Figuur 4) laat de verschillende factoren huishoudens geneigd zijn om prioriteit te geven aan
zien die van invloed zijn op de voedingsstatus van het voldoen aan hun energiebehoefte (Figuur 6, pagina
een persoon. De meest onmiddellijke oorzaken zijn 7). Des te armer het huishouden, des te geringer zijn
voedselinname en blootstelling aan ziekte, die op hun de mogelijkheden die zij hebben om een voedzaam
beurt worden beïnvloed door onderliggende factoren dieet te blijven consumeren.
in de economische, sociale en politieke omgeving. In zowel stedelijke als plattelandsgebieden hebben
Van deze is de voedseleconomie belangrijk: de arme mensen die hun voedsel kopen (in plaats van te
factoren die van invloed zijn op de toegankelijkheid, produceren) de neiging om:
beschikbaarheid en kwaliteit van voedsel (waaronder • over te stappen op goedkopere, vaak minder
begrepen voedselprijsschommelingen en binnenlandse aantrekkelijke of basisconsumptiegoederen van
voedselproductiesystemen). lagere kwaliteit, die minder voedingsstoffen
De Cost of Diet-tool van Save the Children laat zien bevatten49, 50
FIGUUR 3: PERCENTAGE ‘YOUNG LIVES’ HUISHOUDENS IN ETHIOPIE DAT GETROFFEN IS DOOR
SCHOKKEN
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Vee sterfte Droogte Ziekte vader Ziekte moeder Voedselprijsstijgingen
Armste 2e 3e 4e Minst arm
Bron:Young Lives, 2012
6 6

17. 2. ARMSTE HUISHOUDENS HET ZWAARST GETROFFEN
A HIGH PRICE TO PAY
FIGUUR 4: ARMOEDE,VOEDSELONVEILIGHEID EN ANDERE ONDERLIGGENDE ONMIDDELIJKE
OORZAKEN VAN ZWANGERSCHAPS- EN KINDERONDERVOEDING EN DE GEVOLGEN OP DE
KORTE EN LANGE TERMIJN
Lange termijn effecten
Korte termijn effecten Volwassenlengte, intellectueel
Mortaliteit, ziekelijkheid, vermogen, economische productiviteit,
invaliditeit reproductieve prestaties, stofwisselings-
en hart- en vaatziekten
Zwangerschaps- en kinderondervoeding
Ontoereikende Onmiddelijke
Ziekte
voedselinname oorzaken
Ongezonde
Voedselonveiligheid
Ontoereikende zorg huishoudomgeving en gebrek
in het huishouden
aan gezondheidsdiensten
Onderliggende
oorzaken
Inkomensarmoede: dienstbetrekking,
zelfstandige bedrijfsuitoefening, woning,
vermogen, afdrachten, pensioenen
Gebrek aan kapitaal: financieel,
menselijk, fysiek, sociaal en
natuurlijk
Basisoorzaken
Sociale, economische en
Politieke context
Bron: UNICEF-raamwerk, gepresenteerd in Black et al. (2008) ‘Maternal and Child undernutrition: global and regional exposures and health
consequences’, The Lancet, januari 2008
• minder voedsel te kopen, maaltijden over te slaan • de verdeling van voedsel binnen het huishouden
of hun totale voedselinname te verminderen, te wijzigen, waarbij moeders van eten afzien om
met als gevolg dat zij minder energie, eiwitten en de voedselinname van hun kinderen in stand te
micronutriënten innemen houden.51
• hun inname van groente en fruit te verminderen
Uit onderzoek dat gebaseerd is op de gegevens
– en, in plaats daarvan, prioriteit te geven aan
van 188.835 huishoudens in Bangladesh heeft men
goedkopere basisconsumptiegoederen, met
geconcludeerd dat “lage voedseldiversiteit in de
micronutriëntentekorten tot gevolg
periode voorafgaand aan grote voedselprijsstijgingen
• verschillende ingrediënten en bereidingswijzen
een potentieel risico aangeeft op een
te gebruiken – waarbij zij zich vaak dierlijke
verslechtering van micronutriëntentekorten en
voedsel en groente ontzeggen en deze vervangen
kinderondervoeding.”53 De gevolgen komen het
door niet-voedzame kruiden en kunstmatige
hardst aan bij de armste huishoudens aangezien zij
smaakstoffen
een groot deel van hun inkomen aan voedsel uitgeven.
Na een slechte rijstoogst in 2007 betekenden
7 7

18. A HIGH PRICE TO PAY
2. ARMSTE HUISHOUDENS HET ZWAARST GETROFFEN
FIGUUR 5: EEN DIEET DAT VOLDOET AAN DE AANBEVOLEN VOEDINGSBEHOEFTEN KOST VAAK
MEER DAN HET INKOMEN VAN DE ARMSTE HUISHOUDENS
Kenia, het district Turkana
(agro-pastorale zone)
Kenia, het district Turkana
(pastorale zone)
Rwanda, het district Burera
Nigeria, de staat Katsina
Pakistan, het district
Muzaffarharh
0 1,000 2,000 3,000 4,000 5,000
uitgedrukt in US dollars
Inkomen beschikbaar voor armste inkomensgroep
Kosten van het dieet dat voldoet aan de aanbevolen voedingsbehoeften
Bron: Cost of Diet-studies door Save the Children8
voedselprijsverhogingen dat de armste 20% zich
FIGUUR 6: IMPACT VAN
niet langer een voedzaam dieet kon permitteren,
VOEDSELPRIJSSTIJGINGEN OP
waarmee een voorafgaande daling van 7% van de
HUISHOUDENDIËTEN
prevalentie van geremde lichamelijke groei in een
later stadium is tenietgedaan.54 Onderzoeksgegevens
op huishoudniveau lieten zien dat een stijging van
50% van de voedselprijzen een daling van de energie-
inname van 5-15% tot gevolg had, en een veel
drastischer daling van de ijzerinname van 10-30%.55
Het UNICEF-raamwerk (Figuur 4) schetst
zorgpraktijken als een belangrijke determinant
van voedingsresultaten. In reactie op hoge
voedselprijzen worden vaak andere gezinsleden
eropuit gestuurd om te gaan werken, wat een
impact op de zorg voor kinderen en hun voeding
heeft. Een inkomensachteruitgang kan het vermogen
van gezinnen verminderen om gezondheidszorg te
bekostigen. Zelfs wanneer deze gratis verstrekt wordt, Bron: Vertaald uit Bouis, Eozenou en Rahman, Harvard Plus 52
zijn zij mogelijk niet in staat om zich naar een kliniek
te begeven.56
Hoewel voedselprijsstijgingen schadelijk kunnen zijn KOPERS EN VERKOPERS - VERGOTEN
voor voeding, zijn hevige bewegingen in prijzen en ONGELIJKHEID
prijsvolatiliteit zelfs nog schadelijker. De schok van Voedselprijsstijgingen vergroten de ongelijkheid tussen
een spike stort gezinnen vaak in een armoedeval, mensen, aangezien de armste mensen hier de meest
destabiliseert vormen van levensonderhoud en nadelige gevolgen van ondervinden. Huishoudens die
vermindert inkomens – waarvan de gevolgen blijven meer voedsel produceren dan zij kopen bevinden
voortduren, zelfs nadat de prijzen zich hebben zich over het algemeen onder de meest vermogende
gestabiliseerd. In het kader op pagina 8 worden een lagen van de samenleving en zij profiteren van
aantal van de gevolgen van prijsvolatiliteit op voeding voedselprijsstijgingen. Anderzijds geven de armste
besproken. gezinnen over het algemeen een groot deel van hun
8 8

19. A HIGH PRICE TO PAY
2. ARMSTE HUISHOUDENS HET ZWAARST GETROFFEN
DE IMPACT VAN PRIJSVOLATILITEIT OP VOEDING
Hoewel geleidelijke prijsstijgingen investeringen tot een armoedeval.59 Boeren die hun gewas als
in landbouw kunnen stimuleren en mensen vóór een prijsdaling hebben geplant zijn bijzonder
aanmoedigen om netto verkopers te worden, kwetsbaar, en arme kleine boeren, in het bijzonder
weerhoudt volatiliteit kleine boeren ervan om te vrouwen die geen toegang hebben tot krediet,
investeren in landbouw, aangezien het te riskant kunnen worstelen om de benodigdheden voor het
is dat de prijzen al gewijzigd zijn wanneer het opnieuw planten en in zaken blijven te financieren.60
rendement van dergelijke investeringen kan worden Hun huishoudinkomen zal hier waarschijnlijk
binnengehaald. onder lijden, wat zou kunnen bijdragen aan
langetermijnvoedingseffecten.
Voedselprijsstijgingen verminderen de veerkracht
van arme huishoudens door hen te dwingen Koopkrachtwijzigingen vanwege prijsvolatiliteit
om productiemiddelen van de hand te doen.57 kunnen de consumptie van essentiële
Volatiliteit kan boeren er ook van weerhouden om voedingsstoffen tijdens de eerste 1.000 dagen
te investeren in de landbouw, waardoor zij zouden van een kinderleven verminderen. Dit kan
kunnen profiteren van de prijsstijging. Bijvoorbeeld, hun ontwikkeling blijvend belemmeren en hun
boeren in Ethiopië stonden niet te popelen toekomstige verdiencapaciteit verminderen.61
om mest te kopen uit angst voor economische Een studie van Save the Children in Bangladesh
schokken.58 Prijsvolatiliteit is een belangrijk kenmerk heeft uitgewezen dat arme gezinnen vaak leningen
van de voedseleconomie, dat waarschijnlijk zal afsloten ter compensatie van inkomensverlies. Het
bijdragen aan dergelijke risicovermijding. aflossen van deze leningen werd verkozen boven
het investeren in vormen van levensonderhoud en
Dramatische prijsdalingen na spikes kunnen
ging ten koste van de uitgaven van gezinnen voor de
boeren ertoe dwingen om productiemiddelen (bv.
voeding van hun kinderen.
land en vee) van de hand te doen, wat kan leiden
inkomen uit aan voedsel – zij kunnen armer worden op het kopen van voedsel en niet hun eigen voedsel
als gevolg van deze prijsstijgingen. De voordelen van kunnen verbouwen om te verkopen.69 Mensen die
hoge voedselprijzen liggen feitelijk bij zeer kleine in steden wonen consumeren over het algemeen
aantallen grootschalige producenten. Een studie grotere hoeveelheden rijst en tarwe (voornamelijk
van het Internationaal onderzoeksinstituut voor als brood) dan diegenen die in plattelandsgebieden
voedselbeleid (IFPRI) uit 2010 heeft geconstateerd dat wonen, wat hun kwetsbaarder maakt voor
minder dan 2% van de boerenhuishoudens meer dan schommelingen in de internationale marktprijs van
de helft van de gehele omzet van maïs in vier landen deze basisconsumptiegoederen.70
in Zuidoost-Afrika voor hun rekening namen.63
De impact van stijgende voedselprijzen is
Een beoordeling door de FAO van studies naar ook schadelijk voor huishoudens die in
rijsttelers heeft uitgewezen dat zelfs in landen plattelandsgebieden wonen omdat het waarschijnlijk
die netto exporteurs van rijst zijn en landelijk te is dat arme huishoudens netto consumenten zijn.71
profiteren hebben van hoge prijzen – zoals Thailand, Binnenkort te verschijnen bewijs van de Household
de Filippijnen en Indonesië – de armste 20% van de Economy Approach-tool van Save the Children laat
bevolking bijna altijd netto kopers van rijst waren.64,65 zien dat de armste mensen vaak sterk aangewezen
In Thailand hebben hoge graanprijzen de armoede- zijn op het kopen van voedsel en kwetsbaarder
incidentie zelfs doen toenemen vanwege de impact op zijn voor wijzigingen in voedselprijzen dan rijkere
consumerende gezinnen.66 Op het platteland in Malawi mensen die in dezelfde gebieden wonen, die vaak
bedroeg het geschatte netto inkomensverlies van de meer mogelijkheden hebben om hun eigen voedsel te
armste 20% van huishoudens 2,5%, twee keer zoveel produceren. Zelfs in Vietnam, waar studies een netto
als dat van de rijkste 20% van huishoudens.67 voordeel van hoge voedselprijzen hebben aangetoond,
verwacht men dat mensen zonder land gemiddeld
Kinderen die in stedelijke armoede leven – een aantal
1,7% van hun inkomen zullen derven vanwege hoge
dat stijgt 68 – zijn wellicht het meest kwetsbaar voor
voedselprijzen, met een maximum van 3,3% in de
voedselprijsschokken aangezien zij aangewezen zijn
armste 20% in de verdeling van uitgaven.72
9 9

20. Huishoudens die door vrouwen worden bestierd
A HIGH PRICE TO PAY
2. ARMSTE HUISHOUDENS HET ZWAARST GETROFFEN
worden ook zwaarder getroffen door hoge
voedselprijzen.Vrouwen hebben gewoonlijk minder
toegang tot land en agrarische diensten, waardoor
hun vermogen om voedsel te produceren beperkt
is en zij meer aangewezen zijn op voedsel dat op de
markt wordt gekocht. En beperkte toegang tot krediet
en spaardiensten betekent dat zij minder goed in
staat zijn om te reageren op een grotere druk op de
huishoudbudgetten.73
10

21. 3 WAT VEROORZAAKT
A HIGH PRICE TO PAY
3. WAT VEROORZAAKT VOEDSELPRIJSVOLADILITEIT?
VOEDSELPRIJSVOLADILITEIT?
De aanjagers van hoge en flucturerende voedselprijzen zijn talrijk en complex. De
coördinatie van beleidsreacties onder grote exporterende staten is cruciaal om ervoor
te zorgen dat exportverboden niet worden ingesteld, aangezien deze schadelijke
gevolgen kunnen hebben door voedselprijsvolatiliteit wereldwijd te doen toenemen. De
vraag naar biobrandstoffen beïnvloedt de wereldvoedselprijzen.
Het is waarschijnlijk dat een groeiende hoeveel land elk jaar wordt ingezaaid. Het vermogen
wereldbevolking en toenemende consumptieniveaus van de markt om te reageren op een teruglopende
over de hele wereld zullen leiden tot een toenemende vraag of een afnemend aanbod is onderhevig aan een
vraag, als gevolg waarvan de voedselprijzen op tijdsverschil vanwege de tijd die benodigd is voor het
de lange termijn zullen worden opgedreven. Er planten en oogsten van nieuwe gewassen.
zijn echter verschillende andere factoren die
Zoals Figuur 7 laat zien, zijn er verschillende stappen
aan de voedselprijsvolatiliteit – die de mondiale
die tezamen tot hevige opwaartse bewegingen in
voedselmarkten in toenemende mate kenmerkt –
voedselprijzen leiden. Een essentiële factor is dat
bijdragen.
de mondiale voedselvoorraden over het algemeen
Landbouwmarkten zijn naar hun aard flucturerend. De aanzienlijk worden verminderd. De meeste
opbrengst wisselt van jaar tot jaar vanwege natuurlijke voedingsmiddelen, in het bijzonder granen, kunnen
factoren, zoals het weer en plagen, alsmede complexe worden opgeslagen. Wanneer de prijzen laag zijn,
economische en politieke kwesties die meebepalen zijn markthandelaren geneigd om de grondstof als
FIGUUR 7: TYPISCHE FACTOREN LEIDEN TOT EEN HEVIGE OPWAARSTE BEWEGING IN EEN
VOEDSELPRIJS
1. Business 2. Krap markt 3. De 4. Stocks are 5. Bubble 6. Bubble
as usual evenwicht voorraden depleted inflates bursts
Normale variaties Beperkte productie nemen af Prijsstijgingen De vraag-aanbod
in trends resulteren of toegenomen De kloof veroorzaken kloof wordt
in ‘normale’ vraag betekend dat tussen vraag en paniek. Hamsteren hersteld. De paniek
prijsvolatiliteit de prijzen stijgen. aanbod worden wordt gebruikelijk, is weggeëbd en de
Voorraden worden niet hersteld. wat tot verdere prijzen storten in.
vrijgegeven en de Voorraden nemen prijsstijgingen leidt.
stabiliteit wordt af en marktprijzen
hersteld. kunnen drastisch
stijgen.
Bron: Adapted from Tangermann, 201174
11

22. voorraad aan te houden, in de verwachting dat zij hoewel het waarschijnlijk is dat een groeiende
A HIGH PRICE TO PAY
3. WAT VEROORZAAKT VOEDSELPRIJSVOLADILITEIT?
deze later tegen een hogere prijs zullen kunnen wereldbevolking en toenemende mondiale consumptie
verkopen. De verhouding tussen de internationale zullen leiden tot een toename in de vraag (als gevolg
voorraden en de omvang van de vraag naar graan waarvan de voedselprijzen op de lange termijn
heeft in de loop der jaren echter gefluctueerd, en zullen worden opgedreven), verschillende andere
alle extreme price spikes in de afgelopen 50 jaar onderliggende factoren aan de voedselprijsvolatiliteit –
vielen samen met dieptepunten in de mondiale die de mondiale voedselmarkten in toenemende mate
voorraadniveaus.75 Bijvoorbeeld, vóór de 2007/2008 kenmerkt – bijdragen.
crisis bevonden de verhoudingen tussen voorraad en
verbruik zich op een historisch dieptepunt. KLIMAAT VERANDERING
Wanneer de voedselvoorraden toereikend zijn, Klimaatverandering leidt tot onvoorspelbare
kan daar een beschermende werking van uitgaan weerpatronen en toenemende verwoestijning van
richting de voedselprijsvolatiliteit.Voorraden kunnen productieve landbouwgrond. Het effect van stijgende
worden gekocht of verkocht in reactie op hoge of mondiale temperaturen heeft reeds zijn weerslag
lage voedselprijzen, en kunnen daarmee drastische gehad op het aanbod van gewassen, terwijl de
prijsschommelingen voorkomen. Echter, hun vermogen productie van gewassen ook op indirecte wijze zal
om markttrends te temperen wordt tenietgedaan worden beïnvloed door wijzigingen in de zeespiegel
zodra de voorraden zijn uitgeput, waardoor het en rivierstromingen.81 Deze veranderingen zullen
voedselsysteem kwetsbaar wordt voor schokken.76 leiden tot verminderde opbrengsten van belangrijke
Marktpartijen worden op hun beurt nerveuzer gewassen, vooral in ontwikkelingslanden. Deze
wanneer de voorraadniveaus dalen. Boeren verkopen verminderde opbrengst zou kinderondervoeding
later, terwijl handelaren, bewerkers en distributeurs tegen het jaar 2050 met 20% kunnen doen
eerder kopen in afwachting van prijsstijgingen, wat de toenemen.82
prijzen verder kan opdrijven. Het weer heeft de grootste impact op de
In de jaren na 2000 signaleerde een schevere landbouwproductie en de volatiliteit van markten.83
verhouding tussen voorraad en verbruik de Wanneer grote graanproducenten te maken
toenemende mondiale vraag naar voedsel. Na een hebben met een slechte oogst, zullen de mondiale
slechte oogst in 2007, zonder de voorraden om productieniveaus dalen, wat de voedselprijzen
de vraag te ondervangen, was er alleen nog maar onmiddellijk zal opdrijven. In de periode voorafgaand
ruimte om de prijzen bij te stellen.77 Paniekreacties aan de voedselcrisis van 2008 resulteerden lage
van overheden die opeens te maken hadden met productieniveaus in Canada, Australië, Rusland en
voedseltekorten en een inelastische vraag veroorzaakt Oekraïne in een daling van 2,4% van de productie
door biobrandstofmandaten (zie hieronder) van tarwe op een moment dat de vraag toenam.84
versterkten de gevolgen van de spike. Recentelijk is de VS getroffen door zijn ergste droogte
in 60 jaar. Ruslands graanoogst is ook getroffen door
Voorraden kunnen de invloed van hoge droogte,85 wat heeft bijgedragen aan een stijging van
wereldvoedselprijzen op binnenlandse markten ook 6% van de FAO internationale voedselprijsindex en
temperen. De percentages die golden voor de price een stijging van 19% in de prijs van tarwe.
spikes van 2010-2011 waren aanzienlijk lager dan die
voor de periode 2007-2008. Een duidelijke reden
TRENDS IN OLIEPRIJZEN
hiervoor is de toegenomen productie in 2009 en
grotere voorraden in 2010, wat de gevolgen van de Brandstofprijzen spelen ook een belangrijke rol
prijsvolatiliteit heeft getemperd.78 De OESO-FAO bij het bepalen van voedselprijzen, niet alleen
stelde dat de verhoudingen tussen voorraad en omdat de (kosten van de) benodigdheden voor
verbruik de komende jaren niet boven de historische landbouwproductie en transportkosten zullen stijgen,
gemiddelden zullen uitkomen – wat suggereert dat maar omdat de vraag naar veevoer voor bio-energie
ons nog veel meer prijsvolatiliteit te wachten zou ook zal toenemen. Geschat wordt dat de wereldwijde
kunnen staan.79 vraag naar energie tussen 2006 en 2030 met 45%
zou kunnen toenemen,86 met ernstige gevolgen voor
Dit vormt een belangrijke uitdaging voor de groeiende
de olieprijzen. Het Internationaal Monetair Fonds
wereldbevolking. The Future of Food and Farming80,
(IMF) schat dat olieprijzen tussen nu en 2020 kunnen
het rapport van de Britse overheid, laat zien dat,
12

23. verdubbelen.87 Gezien het feit dat zo veel agrarische De OESO schat dat een daling van 10% van de
A HIGH PRICE TO PAY
3. WAT VEROORZAAKT VOEDSELPRIJSVOLADILITEIT?
benodigdheden (zoals mest en landbouwwerktuigen) waarde van de Amerikaanse dollar meteen zou
gerelateerd zijn aan de prijs van brandstof, zal deze resulteren in een stijging van 5% van de prijs van
toename voedselleveranciers voor een ongekende landbouwcommodities.Volgens sommige deskundigen
uitdaging plaatsen om voedsel te produceren zonder hebben waardedalingen van de Amerikaanse dollar in
de prijzen daarvan drastisch te verhogen. de periode 2002-2008 tussen 10% en 30% aan price
spikes bijgedragen.90 Inflatie wordt ook gezien als een
Bovendien, nu voedselcommodities in toenemende
essentiële factor die heeft bijgedragen aan de stijging
mate als brandstof worden gebruikt (in de vorm van
van 174% van de prijs van maïs in Malawi tussen juli
ethanol en biodiesel), wordt de olieprijsvolatiliteit
2011 en juli 2012.91
rechtstreeks overgedragen op de voedselprijzen
aangezien boeren de mogelijkheid hebben om hun Er is veel discussie geweest over de gevolgen van
gewassen als biobrandstof, in plaats van als voedsel, te goederentermijnmarkten (waar financiële instellingen
verkopen. De OESO suggereert dat een wijziging van inzetten op toekomstige wijzigingen in voedselprijzen
10% in de olieprijs resulteert in een wijziging van 2,3% om daar winst op proberen te maken).Velen beweren
in de prijs van tarwe en een wijziging van 3,3% in de dat de toenemende omvang van speculatie op deze
prijs van maïs en plantaardige oliën.88 markten aan recente voedselprijsstijgingen heeft
bijgedragen en, in het bijzonder, aan een toename van
EXPORTVERBODEN EN ANDERE de volatiliteit.
BELEIDSREACTIES Men meende dat lage rentepercentages en het
ineenstorten van de Amerikaanse woningmarkt
Natiestaten die een protectionistisch beleid
in 2008 investeerders en staatsfondsen ertoe
voeren, vaak daartoe aangezet door een gebrek
had gebracht om hun vrij beschikbare middelen
aan informatie over internationale voorraadniveaus
in landbouwcommodities te investeren, wat
en een gebrekkige coördinatie onder de grote
resulteerde in een enorme toename in speculatieve
voedselproducerende landen, kunnen plotselinge
handelsactiviteiten. Commentatoren en beleidsmakers
voedselprijsstijgingen teweegbrengen.
zien dit met toenemende zorg aan. Om het risico
Exportbeperkingen en -verboden door grote
te verkleinen dat door problemen op andere
exporterende landen die bezorgd zijn over hun eigen
markten was veroorzaakt, kochten investeerders
voedselveiligheid hebben een grote rol gespeeld in
contracten die hen in staat stelden om in de toekomst
de stijgende wereldvoedselprijzen en bijgedragen
goederen, waaronder begrepen voedsel, tegen een
aan de prijsvolatiliteit, niet alleen door het aanbod te
overeengekomen prijs af te nemen.92
beperken, maar ook door de paniek op markten te
vergroten.89 Medewerkers van het Amerikaanse Ministerie
van Landbouw nemen de prijs van deze
In 2007 heeft een mislukte tarweoogst de
‘termijncontracten’ als uitgangspunt voor het
Indiase autoriteiten ertoe gebracht om, door
vaststellen van spotprijzen, op grond van het
exportbeperkingen op te leggen, voldoende
feit dat men ervan uitgaat dat deze contracten
hoeveelheden rijst aan te houden ter vervanging
verborgen mondiale marktinformatie bevatten.
van tarwe. Dit veroorzaakte paniek bij de andere
Vanuit het oogpunt van voedselprijsvolatiliteit is
rijstexporterende landen, die vervolgens beperkingen
dit alleen problematisch als investeerders hun
oplegden. Dit resulteerde in een dramatische stijging
handelsactiviteiten niet louter baseren op nieuws
van de prijs van rijst. In de zomer van 2010 stegen de
omtrent vraag en aanbod, aangezien marktsignalen
prijzen van tarwe en maïs ook met 50%, een toename
worden vertekend door de rol van financiering op
die nauw samenhangt met de exportbeperkingen van
goederenmarkten.93
grote producerende landen.
Hoewel het bewijs niet doorslaggevend is, suggereren
VALUTA- EN GOEDERENMARKTEN veel betrouwbare deskundigen dat de signalen
die deze investeringen aan markten afgeven tot
In een geglobaliseerde wereld kunnen zelfs hamstergedrag zullen leiden wanneer de vraag het
ogenschijnlijk ongerelateerde trends een impact grootst is, wat het aanbod zal verminderen en de
hebben op voedselprijzen.Valutawaarderingen spelen prijzen verder zal opdrijven.94 Deskundigen hebben
een rol in het opdrijven van voedselprijzen en, in een nauwe samenhang geconstateerd tussen de
het bijzonder, in het bijdragen aan hun volatiliteit.
13