SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 14
Baixar para ler offline
Pressure Cooker Vijf dagen lang




                                                       in no 9
                                                                tie
storten dertig excellente studenten van




                                                          In 200
                                                     zo de va
de Hogeschool Rotterdam en twintig




                                                             li
                                                           ju
innovatieve en ervaren denkers uit onderwijs




                                                   10




                                                       rg
en bedrijfsleven zich op de uitdagingen van




                                                 m
de gezondheidszorg. Vijf dagen om te komen




                                               t/
                                               6
tot spraakmakende ideeën, concepten en
oplossingen. Een intensief project onder
hoge druk. Dat is Pressure Cooker.
Resultaten
                                                                                                                                                                                   van Pressure Cooker
                                                                                                                                                                                                                                                                                                             Happy zorgwerker
Marktwerking versus                                                                      Zorg als zelf-financierend                                                                                                                                                                                          De zorgprofessional is in 2009
merkwerking                                                                              systeem                                                                                   De zes teams van Pressure Cooker                                                                                          ongelukkig, gevangen in een web
Marktwerking wordt vervangen door merkwerking.                                           In datzelfde jaar start ook het program-                                                  hebben in hun eindpresentaties van                                                                                        van bureaucratie waarbij regels en
Net zoals in het onderwijs met stromingen zoals                                          ma PC2 waarin Preventie, Cure en Care                                                     10 juli 2009 het fundament van de zorg                                                                                    invulformulieren bepalen wat hij moet
Montessori, Dalton of Iederwijs, toont de zorg een                                        uiteengerafeld worden. De drie subsyste-                                                 anno 2029 omschreven in begrippen                                                                                         doen. De zorgprofessional in 2029
 meer divers aanbod. De zorg vermerkt met                                                 men zijn onafhankelijk en bedruipen                                                      als: de mens centraal, authenticiteit,                                                                                    wordt gematcht aan een zorgvra-
 verschillende sferen en belevingen voor verschil-                                        zichzelf. Preventie vertaalt zich naar                                                   het sociaal netwerk als basis voor eigen                                                                                  ger op basis van specifieke kennis,
 lende mensen in verschillende situaties. Voor                                            een zelfvoorzienend systeem waarin                                                       regie, zelfbeschikking, vertrouwen en                                                                                     karaktereigenschappen en wens voor
  de senior die hecht aan thuiswonen komen er                                              gedrag dat het maatschappelijk nut                                                      verantwoordelijkheid.                                                                                                     werktijden-zorgbehoefte. Zorgorga-
  carestations, units die aan het huis kunnen                                              ten goede komt, wordt beloond, terwijl                                                                                                                                                                            nisaties zijn ondersteunend aan de
  worden gekoppeld. En bij fastfoodketens kan                                              gedrag dat het maatschappelijk nut                                                      In 2029 voeren patiënten de regie over hun leven, ook als het                                                             zorgprofessionals die een belangrijke
   men medicijnen kopen tegen brandend maag-                                                niet dient juist geld gaat kosten.                                                     gaat over gezondheid en ziekte. Zij maken eigen keuzen in de                                                              taak hebben bij het empoweren van
   zuur. Deze ketens zien trouwens in dat zorg en                                                                                                                                  zorg en de ondersteuning waaraan zij behoefte hebben, en in      Slim Elektronisch                                        patiënten door hen te voorzien van
   gezondheid een hogere ‘meerwaarde’ hebben                                                                                                                                       de vraag van wie zij deze op welk tijdstip en op welke plaats    Patiënten Dossier                                        adequate informatie.
   dan fastfood en maken de omslag naar                                                                                                                                            willen ontvangen. Wat de plaats betreft zal dat door de sterke   Het EPD (Elektronisch Patiënten Dossier) ontwikkelt
    slowfood. Bedrijven die ongezonde voeding                                                                                                                                      technologische ontwikkeling voor een belangrijk deel ook         zicht tot een handig hulpje van de mens, die zelf zijn
    produceren betalen hiervoor een ‘vet-tax’.                                                                                                                                     mogelijk zijn in de thuissituatie.                                dossier bestuurt en beheert. Dit dossier, het ‘Zelf’,
                                                                                                                                     Van ziekenhuis naar zorg                                                                                        ‘linkt’ hem aan zijn artsen, maakt zijn afspraken en
                                                                                                                                     aan huis                                      Een andere fundamentele verschuiving zal zijn dat mensen           regelt het bezoek. Het vertaalt het artsenjargon
                                                                                                                                     Care, cure en diagnose vinden nu veelal       in 2029 het model van ziek versus gezond zullen hebben             naar gewone-mensentaal en dekt deze informatie
                                                                                                                                     plaats in massale zorgcentra. In 2029 is      verlaten. Zij zullen ziekte beschouwen als een aspect dat nu        af voor de buitenwacht. Niet iedereen hoeft im-
                                                     Zorg in het lespakket                                                            een groot deel van de diagnosticering en     eenmaal met het menselijk bestaan verbonden is. Door de ver-        mers alle details van iemands ziekte te kennen.
                                                     In 2029 is zorg ook een vast onderdeel                                           monitoring verschoven van de zorginstel-     schuiving in het denken over lichamelijk en geestelijk welzijn       Natuurlijk vormt het dossier ook een naslag-
                                                     van het lespakket. Ieder kind leert vanaf                                        ling naar de huiskamer of de plaats waar     concentreren zij zich op wat zij wél kunnen en accepteren zij        werk en legt het contact met relevante andere
                                                     de basisschool de basisbeginselen voor                                            de zorgvrager zich bevindt. In de wijk en   dat er onvolkomenheden kunnen zijn van (tijdelijke) aard.            partijen. Heeft men een zeldzame ziekte en
                                                     het verlenen van zorg, en ook van zelf-                                           stadsontwikkeling zal in de komende ja-                                                                           weet alleen een arts aan de andere kant
                                                      zorg. Het geven van injecties, reani-                                            ren meer aandacht komen voor contact,       Uit de leerzame week kwam verder nog een groot aantal                 van de wereld daar meer van, dan wordt de
                                                      meren en hygiëne zijn dan onderdeel                                               samenhang en bewegen. De woonomge-         andere mooie ideeën voort voor de zorg anno 2029. Op deze             patiënt - indien gewenst - direct ‘gelinkt’
                                                       van de algemene vorming. Dit zorgt                                               ving wordt erop ingericht om mensen in     pagina enkele voorbeelden.                                             aan deze arts en aan lotgenoten. Maar de
                                                       op lange termijn voor betere zelfzorg                                             beweging te zetten en hen met elkaar                                                                             kern van het EPD is dat het beheer ervan
                                                        en draagt ertoe bij dat er minder                                                in contact te brengen.                                                                                           principieel ligt bij het individu, niet bij de
                                                        ‘handen aan het bed’ nodig zijn.                                                                                                                                                                   zorg.




 12                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  13
Opstellen van de casus
                         Op de uitnodiging om innovatievraagstukken in
                         de zorg te delen met een multidisciplinair team                                          Sheet overall aanzicht vraag 2:                                           Sheet overall aanzicht vraag 1:
                                                                                                    Welke thema’s op het gebied van zorg wil jouw organisatie in              Voor welke uitdagingen staat de zorg in de komende 10 jaar?
                         van jonge topstudenten, reageerden meer dan                                              de aankomende 3 jaar aanpakken?

                         40 relaties. Van een telefoonprovider tot zorg-                                                                                                                       Woonbron   Eigen keuzes


Februari 2009
                                                                                                                                                                                               Laurens    individueel

                         instellingen.                                                                                      Voeding    Eten Albron
                                                                                                                                                                        Zelfstandig wonen / buurt                   Zelfregie chron.patienten
                                                                                                                                                     HR: Samenhang      Individu                                      Rol ICT/ infrastructuur
                         Vier uur discussie over twee belangrijke vragen:                                                                                               Wensen centraal
                                                                                                                                                                        Verbinding
                         Wat wijzigt radicaal in de zorg? En welke stappen
                                                                                                                     levensloopwoning
                         in de zorg kunnen we NU zetten?                                                                                                                                                                         Menselijk
                                                                                              Humanitas
                                                                                              Opleidingen                    welzijn                                                                      Markt vs                    maken
                                                                                              aansluiting                                                Rijnmondnet                                      publiek
                         De uitkomsten waren indrukwekkend. Van het veranderen van                                                                       netwerk v
                                                                                                                                                         organisaties
                                                                                                                                                       Rijnm
                         de houding ten aanzien van het lichaam tot het simpelweg                                     Samenwerking
                                                                                                                                                                        Gezondheidsbeleving                            Schuttingen slechten

                                                                                                                                                                                                                       Duurzame samenwerking/
                         zelfstandig houden van onze ouderen. Er blijkt urgentie, er is                                                                                                                                Ontwikkeling
                                                                                                  Zorgimpuls                                                                                                                Domotica
                         aandacht. Kernthema’s en -groepen worden geformeerd.                     1e lijn versterken
                                                                                                  zorg dichterbij
                                                                                                                                                                                                     Vraag 1:
                                                                                                                                                                                                     Zorg/Leven
                         Het doel is nu duidelijk: kennis verspreiden en innovatie                                           Vraag 2:                                                                aankomende                  kosten
                                                                                                                                                                                                     10 jaar                     / baten
                         bewerkstelligen met betrekking tot zes vraagstukken die de               ICT         In-
                                                                                                              ste ll in g
                                                                                                                             Jouw organisatie
                                                                                                                             aankomende
                         komende jaren in de zorg spelen.                                                                    3 jaar

                                                                                                                                                                                                               Financiering
                                                                                              St Franciscus                                                                                                    gezondheidsverzekering
                         Evaluatie van de brainstormsessie leert dat de toekomst van
                                                                                                  Coördineren zorgvraag                              Laurens
                         zorg gaat om mensen, werknemers, respect, eerbied.                       “lijnen”                                           leren/innoveren
                                                                                                                                                                             kwant/kwal.
                                                                                                                                                                        Arbeid
                                                                                                                                                                                                     Meten/beleid
                                                                                                                                                                                                          vs
                                                                                                            Enovation
                         Om de ruimte waarin je je beweegt en de manier waarop je dat                       Communicatie naar patiënt
                                                                                                                                                                        De zorgbieders
                                                                                                                                                                        kwaliteiten
                                                                                                                                                                                                       mens A4

                                                                                                                                                                                                               met behoud van
                         financiert. Zelfs de levensstijl die je kiest en de digitale media   T-Mobile
                                                                                              Kansen is sector
                                                                                                                                  Careyn
                                                                                                                                  vraag klant
                                                                                                                                                                                                               oorspronkelijke
                                                                                                                                                                                                               doelen
                         blijken een rode draad. Op basis hiervan zijn zes grote thema’s      Commerciële vraag                   vanuit kwaliteit
                                                                                                                                  Van leven/gezondheid                                     dialoog

                         benoemd. In de navolgende maanden worden deze in cases                                                                                                                                             Verwachtingen
                                                                                                                                                                                                                            / betaalbaarheid
                         omschreven door kennishebbers en belanghebbenden.
                         Achtergrondmateriaal wordt verzameld en gebundeld, de                                                                                                                         Innovatie
                         context wordt geschetst. De week kan van start.                                                                                                                                 vs
                                                                                                                                                                                              regelgeving bureaucratie




14                                                                                                                                                                                                                                              15
DAG 1: opening
                 ‘Ik ben er trots op een wethouder te zijn in een stad die zo hard
                 werkt aan vernieuwing. We staan bekend als een havenstad, maar we
                 moeten evengoed de gezondheidsstad van Nederland en misschien
                 wel de wereld worden. Daarvoor hebben we slimme ideeën nodig en
6 juli 2009      jonge mensen met de juiste spirit.’
                 ‘Als er maar één idee van de ideeën die hier worden uitgedacht
                 daadwerkelijk tot innovatie leidt zodat een Rotterdamse ondernemer
                 er een bedrijf mee kan runnen, dan hebben we de investering in
                 Pressure Cooker al dubbel en dwars terugverdiend.’
                 Hans Vervat, wethouder Rotterdam




26                                                                                    27
Methode Pressure Cooker: kansen voor de Hogeschool Rotterdam
                                         Waarom doe ik dit?
                                         Mijn collega’s en de studenten die meedoen lijken een beetje
                                         gek. Wij zijn op zoek naar extra uitdagingen, willen leren, expe-
                                                                                                             Dingen doen waarvan je niet weet
                                         rimenteren en zijn bereid daar extra energie in te stoppen. We
                                         weten dat extra kennis niet alleen komt uit zelfstudie. We wil-
                                         len deze co-creatie methode ervaren in een intensief project
                                                                                                             dat je ze kunt
                                         onder hoge druk. Het is natuurlijk voor ons ook eigenbelang:
Vijf dagen met 30 topstudenten en        we krijgen een energie boost en doen volop nieuwe ideeën op.        flipover, schrijfgerei en camera. De RDM Campus is hiervoor       kansen voor een aantal vervolgprojecten waarbij de opgedane         opleiding aandacht te krijgen zodat niet alleen het projectre-
                                                                                                             uitermate geschikt gebleken met veel ruimte en flexibiliteit:     ervaringen verder ontwikkeld kunnen worden tot succesvolle          sultaat aandacht krijgt maar ook het groepsproces optimaal
20 professionals vrijwillig opgesloten   Wat is de opzet?
                                         We werken aan een vraagstuk dat praktijkgericht, actueel,
                                                                                                             een gouden greep.
                                                                                                             • Gedurende de week volgen we een strakke agenda met veel
                                                                                                                                                                               onderdelen van ons onderwijs.
                                                                                                                                                                               • Om te beginnen kunnen de diverse gebruikte werkvormen
                                                                                                                                                                                                                                                   ingezet kan worden. Het geeft de student tevens inzicht in het
                                                                                                                                                                                                                                                   belang van teamsamenstelling, teambuilding, communicatie,
                                         complex en multidisciplinair is. Het vraagstuk is opgedeeld in      afwisseling: lezingen, wisselende werkvormen, interviews, co-     ook heel goed binnen het reguliere onderwijs ingezet worden         feedback, groepsontwikkeling en andere groepsfenomenen.
zitten op de RDM Campus. Waarom doen     een aantal thema’s en een kleine groep deelnemers werkt op-         creatie, presenteren van tussenresultaten aan andere groepen,     met de docent als procesbegeleider. Het gaat hierbij om de          • Binnen de Hogeschool Rotterdam worden dit jaar Innovation


                    docent van
                                         lossingsgericht samen aan een thema. De aanname is dat dit          enz. De procesbegeleider bewaakt de agenda van ons team.          verschillende vormen energie en creativiteit van de deelne-         Labs ontwikkeld waarbij excellente studenten in multidisci-
we dit en wat heb ik er als              soort vraagstukken niet vanuit één discipline op te lossen zijn.    Grote indruk daarbij maakt zijn capaciteit om ons de hele week    mers zo goed mogelijk te benutten. Gedurende de week is             plinaire teams werken aan weerbarstige actuele vraagstuk-


geleerd? Een analyse van de Pressure
                                         Echte innovatieve concepten komen tot stand in samenwer-            te begeleiden, het wisselen van rollen en de beheersing van       een groot spectrum aan vormen gebruikt zoals brainstormen,          ken. De Pressure Cooker methode, waarbij een aantal dagen
                                         king. De groep is daarom divers samengesteld en gedurende           een gevarieerd spectrum aan werkvormen. Hij zorgt voor een        mindmapping en breakout sessies. We maakten hierbij gebruik         intensief wordt samengewerkt, lijkt ideaal om binnen de In-
                                         het project worden we steeds uitgedaagd over de grenzen van         snelle kick off met kennismaking en voor participatie van allen   van grote posters en flip-overs zoekend naar inzichten. Hiertoe     novation Labs gebruikt te worden als aftrap van de projecten.
                                         onze studie heen te kijken. Iedere groep is een mix van enkele      in de discussie. Hij bewaakt het proces en doorbreekt impas-      werden de mogelijkheden geordend in rubrieken, infographics,        Tevens kan dit de broedkamer zijn van de hogeschool voor de
Cooker week vanuit onderwijskundig       docenten en studenten uit verschillende instituten en verschil-     ses. Hij weet hoe hij groepslid kan zijn en tegelijkertijd het    tijdlijnen of kwadranten. Het is zinvol om een soort kennisbank     bovengenoemde vervolgprojecten: ontwikkelen van kennis-
                                         lende studiejaren.                                                  groepsproces kan faciliteren. Het heeft ons er van doordron-      aan te leggen van werkvormen met uitleg, best practices en          bank voor werkvormen en training procesbegeleiding voor
perspectief. Kijkend naar de opzet,      Succesfactoren voor Pressure Cooker
                                                                                                             gen hoe belangrijk deze rol is.
                                                                                                             • Het project is goed voorbereid en er is goed nagedacht over
                                                                                                                                                                               valkuilen. Docenten kunnen een training krijgen als procesbe-
                                                                                                                                                                               geleider om optimaal van deze kennis en ervaring gebruik te
                                                                                                                                                                                                                                                   docenten, inzet van collaboratieve software tools en inzet van
                                                                                                                                                                                                                                                   groepsdynamica.

ervaringen en   kansen voor de           Bij een project als Pressure Cooker ligt een aantal zaken vast
                                         maar worden ook vele keuzen gemaakt. Sommige zaken pak-
                                         ken goed uit. Andere dingen lopen anders dan verwacht. Een
                                                                                                             het groepsproces. We volgen een vol programma en hebben
                                                                                                             veel interactie met andere groepen, opdrachtgevers, externe
                                                                                                             experts, enzovoort. De kwaliteit van de organisatie speelt zich
                                                                                                                                                                               kunnen maken.
                                                                                                                                                                               • Bij het project zijn diverse software tools gebruikt met wisse-
                                                                                                                                                                               lend succes. Veel social, groupware en collaborative software
                                                                                                                                                                                                                                                   Ik wil besluiten met de constatering dat deze week mijn ver-
                                                                                                                                                                                                                                                   wachtingen heeft overtroffen. Dit betreft dan vooral de uitste-
Hogeschool Rotterdam.                    grote invloed hebben bijvoorbeeld de mensen, het vraagstuk,
                                         de opzet, de procesbegeleider en de locatie. Hoe dit uitpakt is
                                                                                                             uiteraard vooral op de achtergrond af bij het managen van
                                                                                                             problemen, overleg met procesbegeleiders, flexibel aanpas-
                                                                                                                                                                               is beschikbaar zoals wiki’s, blogs, mind mapping tools, grap-
                                                                                                                                                                               hics tools, modelling tools en project tools. Het is nog verre
                                                                                                                                                                                                                                                   kende en aanstekelijke sfeer gedurende de week. Deelaspecten
                                                                                                                                                                                                                                                   van deze Pressure Cooker methode bestaan al veel langer.
                                         deels een verrassing en deels afhankelijk van de ervaring en        sen van het programma en de deelnemers hiervan zo weinig          van helder welke tool in welke werkvorm en in welke fase van        Gelijksoortige ervaringen heb ik opgedaan bij studiereizen,
                                         flexibiliteit van de organisatie. Ik ga kort in op het belang van   mogelijk te laten merken. De organisatie heeft aangetoond dat     het proces het beste ingezet kan worden. Dit vraagstuk sluit        survival kampen en management games. De nieuwe ervaring
                                         de locatie, de procesbegeleider en de organisatie.                  zij deze professionaliteit in huis heeft.                         goed aan bij het onderzoeksterrein van het lectoraat Human          voor mij is hoe diverse aspecten samenkomen in Pressure
                                         • We zitten een week fulltime op een vreemde locatie, com-                                                                            Centered ICT waarbij onze projecten als living-lab gebruikt         Cooker en elkaar versterken. Voor de studenten is het hopelijk
                                         pleet met eten, ontspanning en slapen. We worden volledig on-       Next steps: kansen voor Hogeschool Rotterdam                      kunnen worden.                                                      een rijke ervaring geweest die ze heeft uitgedaagd om dingen
                                         dergedompeld in het vraagstuk. De locatie moet afzondering          Het zou jammer zijn als het bij deze eenmalige ervaring blijft    • Binnen de media-opleidingen wordt veel samengewerkt in            te doen waarvan ze niet wisten dat ze het konden.
                                         garanderen maar toch bereikbaar zijn voor allerlei bezoekers.       binnen de Hogeschool Rotterdam. Daarvoor heeft deze week          projecten terwijl er nauwelijks aandacht is voor groepsdy-
                                         Verder is internettoegang nodig en benodigdheden zoals              teveel losgemaakt bij de participanten. Als docent zie ik grote   namica. In mijn ogen dient groepsdynamica vroegtijdig in de         Leo Remijn




68                                                                                                                                                                                                                                                                                                             69
‘Mensen komen vóór
                                                               Ik ben partner van mijn vriendin, ik ben broer,
                                                               oom, collega en rolstoelgebonden zorgc onsu-
                                                               ment. Enkele mijlpalen uit mijn zorggeschiedenis:



          het systeem en de tools’                             Hendrik Willem Landhuis (1996-2001):
                                                               ‘Ruzie maken doen we hier niet!’


                                                               Het Dorp (2001-2003):
                                                               ‘Of je wilt of niet, iedereen die hier woont heeft
              Niels Schuddeboom also known as @shakingtree     psychosociale-ondersteuning nodig …’


                   26 jaar oud, adviseur online communicatie   Fokuswonen (2006-heden):
                                                               ... tussen Zweedse droom en daad ….


                                                               Internet en de zorg
                                                               • 84% van de online populatie zoekt naar gezondheids-
                                                                 gerelateerde informatie.
                                                               • Bij ongeveer 2/3 van hen heeft deze informatie betrekking
                                                                 op de eigen gezondheid
                                                               • 30-70% checkt Google voorafgaand aan huisartsbezoek
                                                               • Ruim 1/3 van online zorgconsumenten baseert zich op
                                                                 informatie van derden over gezondheid en gezond leven.
                                                               • 52% gebruikt internet bij keuzegedrag.
                                                               • 14% publiceert gezondheidsgerelateerde content.
                                                               • 14.000 Hyves over gezondheid

                                                               Bronnen (via Martijn Hulst): Forrester Research 2006/2007, RVZ, 2003,
                                                               TNS-NIPO 2008, Trendwatch Zorgconsument 2008, Hyves




30                                                                                                                                     31
DAG 2: crashcourse zorg en speeddates
7 juli 2009




                            Uiteindelijk draait het in de zorg toch echt om de
                            patiënt. Hoe is het om oud, ziek of gehandicapt te
                            zijn en hoe ga je ermee om? Deze vragen stonden
                            centraal op de tweede dag, waarop speeddates
                            met ervaringsdeskundigen plaatsvonden. Er was
                            gelegenheid om te praten met patiënten over wat
                            ze echt missen, te horen van verzorgers waarom
                            het werk moeilijker wordt en wat de aversie te-
                            gen nieuwe technologie is. Of, en dat is pas echt
                            ervaren, een wandelingetje in het verouderings-
                            pak, zodat je eens voelt hoe het is om oud, stram
                            en krom te zijn.


38                                                                               39
Casus
     Jullie krijgen de kans om een volledig nieuw
     gezondheidsstelsel (visie en operationalisa-
     tie) te ontwerpen voor de 100.000 bewoners
     van het nieuw te bouwen Tulpeiland voor de
     Nederlandse kust. Het stelsel moet represen-
     tatief zijn voor Nederland.


     Inspirerende statements om mee te nemen:
     > Aandoeningen die ontstaan door een ongezonde
       leefstijl (diabetes 2, longkanker na roken) worden niet
       langer vergoed door de zorgverzekeraars.
     > Mensen die roken hoeven minder pensioen te betalen
       omdat zij eerder sterven.
     > Je laatste behandeling moet je kunnen inruilen voor
       een wereldreis.
     > Iedereen heeft het recht elke behandeling in te kopen.
     > Vrijwilligerswerk in de zorg is concurrentievervalsing en
       zou verboden moeten worden.
     > De zorgbehoevende zou zijn/haar mantelzorger of
       zorgvrijwilliger moeten kunnen waarderen met zorgvou-
       chers of zorgmiles, die de informele zorger kan inruilen
       voor korting op de eigen bijdrage als hij/zij zelf zorg
       nodig heeft.
     > Co-creatie, bijvoorbeeld via het uitschrijven van
       prijsvragen met hoog prijzengeld, is efficiënter dan het
       systeem van licenties en patenten.




42                                                                 43
Jacqueline Fackeldey, klantropoloog   Hans Becker, Voorzitter Raad van


DAG 3: inspiratiesessies
                                                                                                   Bestuur Stichting Humanitas:
                                                                                                   ‘De barjuffrouw is bij ons
                                                                                                   belangrijker dan de diëtiste.’

8 juli 2009




                                                             Ton van Overbeek, Voorzitter Raad
                                                             van Bestuur Careyn:
                                                             ‘Laten we zorg zien als investering
                                                             in een gezonde maatschappij in
                                                             plaats van als een kostenpost.’




Knipsels van Jaqueline Fackeldey, verzameld op 8 juli 2009
in de trein van Nijmegen naar Rotterdam.




46                                                                                                                                    47
DAG 4: aan het werk
9 juli 2009




                      En dan is het ineens de een-na-laatste dag. Met drie volle
                      dagen en korte nachten achter de rug, is de druk enorm.
                      Een dag zonder al te veel tierelantijnen, er wordt gewoon heel
                      hard gewerkt. ‘s Avonds komt Nieuwe Garde Rotterdam om te
                      helpen bij de laatste loodjes.




66                                                                                     67
DAG 5: eindmanifestatie
                          Het is zover. Vrijdagmiddag komen alle
                          betrokkenen nog één keer bij elkaar.
                          In tien minuten samenvatten wat negen
                          man een week lang heeft beziggehouden.
10 juli 2009              De druk is hoog, de vermoeidheid groot en
                          het resultaat bijzonder.
                          Deze mensen, van verpleger tot techno-
                          logiestudent, zullen nooit meer een
                          discussie over de zorg horen of hebben
                          zonder zich af te vragen: Kan het niet
                          beter? Doen we het wel goed? Een groter
                          geschenk voor de toekomst is er niet.




74                                                                    75
Pressure Cooker begon al in februari.                               Nadenken over innovatie in de zorg
                                                Er werden bijeenkomsten georganiseerd waarbij
                                                bestuurders uit de zorg ideeën mochten spuien.
                                                Zij werden opdrachtgevers genoemd; uit hun
                                                voorstellen werden opdrachten gedestilleerd
                                                                                                                    ‘Voor ons is het wel eens goed
                                                waar de verschillende teams zich tijdens Pres-
                                                sure Cooker over moesten buigen.                                    om de andere kant te zien’
                                                Organisator Carolien van den Akker merkte al gauw dat Pres-
                                                sure Cooker niet alleen voor de studenten, maar ook voor            proces te zitten. Maar dit is wel echt een andere manier.’ Jan     Pressure Cooker heeft een aantal interessante inzichten             ieder geval onze naamsbekendheid als werkgever vergroten.’

Als je wil nadenken over de   zorg van          de deelnemers uit de zorg nuttig zou zijn. Tijdens de mini-
                                                Pressure Cooker die werd gehouden tijdens een open dag van
                                                                                                                    Koelink, senior architect bij Royal Haskoning,
                                                                                                                    heeft tijdens Pressure Cooker gesproken met zo’n 25 studen-
                                                                                                                                                                                       opgeleverd, vindt Claudia Brandenburg. ‘Het huidige beleid
                                                                                                                                                                                       is meestal gericht op de technische kwaliteit van de zorg en
                                                                                                                                                                                                                                                           Willem Coenen: ‘Ik had gehoopt dat er mensen zouden zijn die
                                                                                                                                                                                                                                                           zich willen ontplooien in de zorg. We zitten met gigantische


de toekomst, kijk je eerst hoe de zorg
                                                de Hogeschool Rotterdam, zeiden sommige mensen uit de zorg          ten. ‘De sfeer was heel goed en de mensen erg enthousiast.         het verlengen van leven. Deze groep gaat veel meer uit van          personeelstekorten. Maar volgens mij was deze groep niet op
                                                tegen haar: ‘ik praat hier al driekwart jaar met mijn collega’s     Ik vond de manier waarop informatie werd uitgewisseld erg          zelfbeschikking, dat je zelf kunt uitmaken òf en door wie je        zoek naar een uitdaging in de zorg. Voor de studenten was dit
                                                over, maar deze tweeënhalf uur heeft me al meer gebracht’.          prettig. Ik was er op woensdag en het was duidelijk dat ze al      behandeld wordt. Misschien vinden zij dat belangrijker dan          gewoon ‘iets doen met de zorg’. Maar ze zijn nu natuurlijk nog

er nu uitziet. Een aantal organisaties uit de
                                                                                                                    een paar dagen bezig waren met het formuleren van vragen.          een jaartje extra omdat ze jonger zijn, maar misschien ook          druk met hun studie. Het kan zijn dat ze er volgend jaar wel
                                                Willem Coenen heeft het erg naar zijn zin gehad tijdens             Het was leuk om hier en daar antwoorden te kunnen geven            wel omdat dit echt een ander cohort is dat anders in het leven      over gaan denken.’
                                                Pressure Cooker. Hij is manager welzijn en zorg van                 en onze kennis in te kunnen brengen.’ Royal Haskoning is een       staat. Voor hen is het niet zo belangrijk of ze 80 of 81 worden,    Hoe nu verder na Pressure Cooker? Willem Coenen: ‘Of de plan-
zorg werd gevraagd voor welke problemen zij     Humanitas, een stichting die zorg verleent in de regio Rijn-        architecten- en ingenieursbureau met veel grote projecten,         meer de manier waarop. Voor de politiek en voor het beleid          nen uitvoerbaar zijn moet nog blijken, maar het is goed dat er


                    oplossingen.
                                                mond. ‘Vooral het speeddaten was onnoemelijk leuk, omdat je         ook in de zorg. Het bedrijf is nu bijvoorbeeld bezig met het       betekent dat een hele andere manier van denken over waarin          een visie komt op hoe we het gaan doen. Dit was zeer inspire-

op zoek zijn naar                               dan echt in gesprek komt. Door de korte duur van die gesprek-
                                                ken, vielen de studenten direct met de deur in huis met kor-
                                                                                                                    Erasmus MC en met de installatietechniek voor een nieuw
                                                                                                                    ziekenhuis in Zutphen. Dat het onderwerp nieuw was voor de
                                                                                                                                                                                       geïnvesteerd moet worden.’ De teams keken daarnaast op
                                                                                                                                                                                       een andere manier naar ‘care and cure’: het verschil tussen
                                                                                                                                                                                                                                                           rend en zeker voor herhaling vatbaar.’ Bij de slotmanifestatie
                                                                                                                                                                                                                                                           werd een paar woorden gesproken door Marcelis Boereboom,
                                                date vragen.’ Hij was drie dagen aanwezig op het RDM-terrein,       meeste studenten, is volgens Koelink juist de kracht van het       genezing en verzorging. ‘Het gaat de studenten vooral om het        directeur-generaal van het ministerie van Volksgezondheid,
Pressure Cooker was voor hen een                maar daar bleef het niet bij. ‘Zat ik ‘s avonds thuis op de bank,   concept. ‘Wij zitten vaak vast in praktische zaken. We proberen    regelen van de care, waarbij je soms een specialist inhuurt         Welzijn en Sport. Ook hij vond de uitkomsten van Pressure


vernieuwende ervaring.
                                                werd ik nog om negen uur opgebeld. Of ik ze aan een jonge en        wel innovatief te zijn natuurlijk, maar we worden ook wel          voor de cure. Cure is wat hen betreft een technisch trucje.         Cooker bruikbaar en opperde het idee om studenten verder te
                                                een oudere zorgvrager kon helpen, om te interviewen. We heb-        beperkt door onze bagage. De studenten kunnen meer out-of-         Dat is andersom geredeneerd. Zorg is nu georganiseerd rond          laten praten met ambtenaren van het ministerie. Claudia Bran-
                                                ben met z’n allen een hoop uren gemaakt, maar het was erg           the-box denken. Architecten zijn gewend om nieuwe dingen           de behandeling, maar de studenten vragen zich vooral af wie         denburg raadt zeker aan om meer aansluiting te zoeken bij de
                                                leuk. Het was heel leuk om met verstandige jongeren te praten       neer te zetten, maar de onbevangenheid van de studenten is         ervoor zorgt dat je je lekker voelt. Ze kijken veel meer naar       beleidsmakers van VWS. ‘Ik hoop dat er iets met de resultaten
                                                over de zorg. Dat gaf vertrouwen in de toekomst.’                   de kracht van Pressure Cooker.’                                    een maatschappelijke oplossing.’                                    gebeurt. Het zou jammer zijn als die verloren gaan. Het proces
                                                                                                                                                                                                                                                           was goed en daar moeten we verder op doorgaan.’
                                                Claudia Brandenburg werkt bij adviesbureau                          ‘Het is gewoon leuk om met jonge gasten en anderen in het          Willem Coenen noemt een voorbeeld daarvan dat hem                   Volgens Brandenburg kunnen zelfs ideeën die nu onhaalbaar
                                                Protiviti en is verantwoordelijk voor de gezondheidszorg.           veld te praten over waar het heen gaat,’ vindt Wim Sillevis        aansprak: maatschappelijke puntentelling. ‘Je kunt dan punten       lijken, op termijn toch mogelijk worden, bijvoorbeeld wanneer
                                                Ze genoot van de energie en het enthousiasme bij Pressure           Smitt, directeur human resource management                         krijgen als je iemand helpt, bijvoorbeeld je buurvrouw. En die      een manager in de zorg er iets in ziet en er mee aan de slag
                                                Cooker. ‘De onbevangen manier waarop naar gezondheidszorg           van Careyn. Hij omschrijft Careyn als een zorg-onderne-            punten kun je dan weer inzetten als je zelf hulp nodig hebt.        gaat. ‘Soms kun je voor gek versleten worden als je met een
                                                werd gekeken was erg leuk. Heel anders dan wanneer je met           ming die met negenduizend medewerkers alle mogelijke zorg          Daar was ik zelf niet opgekomen, en zo waren er nog veel            nieuw idee komt, en later gebeurt het dan gewoon. Niets is
                                                gevestigde belangen praat.’ Het hele proces was volgens haar        aanbiedt, van conceptie tot het graf. Behalve leuk is het vol-     andere nieuwe ideeën.’                                              onmogelijk.’
                                                goed voor beide kanten: ‘Voor de studenten is het nuttig voor       gens hem erg nuttig om mee te doen: ‘Jongeren staan dichter        Vantevoren zeiden Willem Coenen en Wim Sillevis Smitt al
                                                de kennisverbreding en het contact met het bedrijfsleven, en        bij de toekomst dan ik. Zij zijn een blik op de toekomst. Ik ben   tegen elkaar dat het fijn zou zijn om tijdens Pressure Cooker       Jaap Meijers
                                                voor ons is het wel eens goed om de andere kant te zien.’           49 jaar. Ik zit zelf vaster in bepaalde denkpatronen. Ze helpen    de nieuwe generatie professionals te vinden. Sillevis Smitt: ‘Wij
                                                ‘Mijn vak is architect, dus ik ben wel gewend om in een creatief    mij om de toekomst te begrijpen.’                                  willen grote talenten binnenhalen. Wie weet. We kunnen hier in




76                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    77
De inwendige mens
                             Twee Mediterrane salades
                                                                                                   Nog meer tekst?




                    recept
                             Verse boontjes met yoghurt-kaneel dressing
                             uit Libanon
                             Kook de verse boontjes beet gaar in licht gezouten water.
                             Hak ondertussen wat knoflook heel fijn. Meng de knoflook
                             samen met een beetje zout en een royale hoeveelheid
                             gemalen kaneel door de yoghurt. Schep de boontjes er door
                             heen.

                             Salade van bietjes en wortel met verse munt
                             uit Marokko
                             Kook de bietjes gaar en snijd ze in kleine balkjes. Wortelen
                             schillen en in fijne staafjes snijden (iets fijner dan de bietjes).
                             Verse munt scheuren of fijn hakken. Anijs en komijnzaad
                             droog in een koekenpan roosteren, vijzelen (kan ook gemalen
                             worden in een goede peper- of koffiemolen). Een citroen
                             uitpersen en het sap door de bietjes en wortelen scheppen.
                             Munt en fijn gemalen zaadjes toevoegen. En een scheutje
                             oranjebloesemwater.

                             Joost Nieuwenburg
                             Kok Pressure Cooker




92

Mais conteúdo relacionado

Destaque

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by HubspotMarius Sescu
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTExpeed Software
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsPixeldarts
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthThinkNow
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfmarketingartwork
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024Neil Kimberley
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)contently
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024Albert Qian
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsKurio // The Social Media Age(ncy)
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Search Engine Journal
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summarySpeakerHub
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Tessa Mero
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentLily Ray
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best PracticesVit Horky
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementMindGenius
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...RachelPearson36
 

Destaque (20)

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPT
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
 
Skeleton Culture Code
Skeleton Culture CodeSkeleton Culture Code
Skeleton Culture Code
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
 

Boek Pressure Cooker

  • 1.
  • 2. Pressure Cooker Vijf dagen lang in no 9 tie storten dertig excellente studenten van In 200 zo de va de Hogeschool Rotterdam en twintig li ju innovatieve en ervaren denkers uit onderwijs 10 rg en bedrijfsleven zich op de uitdagingen van m de gezondheidszorg. Vijf dagen om te komen t/ 6 tot spraakmakende ideeën, concepten en oplossingen. Een intensief project onder hoge druk. Dat is Pressure Cooker.
  • 3. Resultaten van Pressure Cooker Happy zorgwerker Marktwerking versus Zorg als zelf-financierend De zorgprofessional is in 2009 merkwerking systeem De zes teams van Pressure Cooker ongelukkig, gevangen in een web Marktwerking wordt vervangen door merkwerking. In datzelfde jaar start ook het program- hebben in hun eindpresentaties van van bureaucratie waarbij regels en Net zoals in het onderwijs met stromingen zoals ma PC2 waarin Preventie, Cure en Care 10 juli 2009 het fundament van de zorg invulformulieren bepalen wat hij moet Montessori, Dalton of Iederwijs, toont de zorg een uiteengerafeld worden. De drie subsyste- anno 2029 omschreven in begrippen doen. De zorgprofessional in 2029 meer divers aanbod. De zorg vermerkt met men zijn onafhankelijk en bedruipen als: de mens centraal, authenticiteit, wordt gematcht aan een zorgvra- verschillende sferen en belevingen voor verschil- zichzelf. Preventie vertaalt zich naar het sociaal netwerk als basis voor eigen ger op basis van specifieke kennis, lende mensen in verschillende situaties. Voor een zelfvoorzienend systeem waarin regie, zelfbeschikking, vertrouwen en karaktereigenschappen en wens voor de senior die hecht aan thuiswonen komen er gedrag dat het maatschappelijk nut verantwoordelijkheid. werktijden-zorgbehoefte. Zorgorga- carestations, units die aan het huis kunnen ten goede komt, wordt beloond, terwijl nisaties zijn ondersteunend aan de worden gekoppeld. En bij fastfoodketens kan gedrag dat het maatschappelijk nut In 2029 voeren patiënten de regie over hun leven, ook als het zorgprofessionals die een belangrijke men medicijnen kopen tegen brandend maag- niet dient juist geld gaat kosten. gaat over gezondheid en ziekte. Zij maken eigen keuzen in de taak hebben bij het empoweren van zuur. Deze ketens zien trouwens in dat zorg en zorg en de ondersteuning waaraan zij behoefte hebben, en in Slim Elektronisch patiënten door hen te voorzien van gezondheid een hogere ‘meerwaarde’ hebben de vraag van wie zij deze op welk tijdstip en op welke plaats Patiënten Dossier adequate informatie. dan fastfood en maken de omslag naar willen ontvangen. Wat de plaats betreft zal dat door de sterke Het EPD (Elektronisch Patiënten Dossier) ontwikkelt slowfood. Bedrijven die ongezonde voeding technologische ontwikkeling voor een belangrijk deel ook zicht tot een handig hulpje van de mens, die zelf zijn produceren betalen hiervoor een ‘vet-tax’. mogelijk zijn in de thuissituatie. dossier bestuurt en beheert. Dit dossier, het ‘Zelf’, Van ziekenhuis naar zorg ‘linkt’ hem aan zijn artsen, maakt zijn afspraken en aan huis Een andere fundamentele verschuiving zal zijn dat mensen regelt het bezoek. Het vertaalt het artsenjargon Care, cure en diagnose vinden nu veelal in 2029 het model van ziek versus gezond zullen hebben naar gewone-mensentaal en dekt deze informatie plaats in massale zorgcentra. In 2029 is verlaten. Zij zullen ziekte beschouwen als een aspect dat nu af voor de buitenwacht. Niet iedereen hoeft im- Zorg in het lespakket een groot deel van de diagnosticering en eenmaal met het menselijk bestaan verbonden is. Door de ver- mers alle details van iemands ziekte te kennen. In 2029 is zorg ook een vast onderdeel monitoring verschoven van de zorginstel- schuiving in het denken over lichamelijk en geestelijk welzijn Natuurlijk vormt het dossier ook een naslag- van het lespakket. Ieder kind leert vanaf ling naar de huiskamer of de plaats waar concentreren zij zich op wat zij wél kunnen en accepteren zij werk en legt het contact met relevante andere de basisschool de basisbeginselen voor de zorgvrager zich bevindt. In de wijk en dat er onvolkomenheden kunnen zijn van (tijdelijke) aard. partijen. Heeft men een zeldzame ziekte en het verlenen van zorg, en ook van zelf- stadsontwikkeling zal in de komende ja- weet alleen een arts aan de andere kant zorg. Het geven van injecties, reani- ren meer aandacht komen voor contact, Uit de leerzame week kwam verder nog een groot aantal van de wereld daar meer van, dan wordt de meren en hygiëne zijn dan onderdeel samenhang en bewegen. De woonomge- andere mooie ideeën voort voor de zorg anno 2029. Op deze patiënt - indien gewenst - direct ‘gelinkt’ van de algemene vorming. Dit zorgt ving wordt erop ingericht om mensen in pagina enkele voorbeelden. aan deze arts en aan lotgenoten. Maar de op lange termijn voor betere zelfzorg beweging te zetten en hen met elkaar kern van het EPD is dat het beheer ervan en draagt ertoe bij dat er minder in contact te brengen. principieel ligt bij het individu, niet bij de ‘handen aan het bed’ nodig zijn. zorg. 12 13
  • 4. Opstellen van de casus Op de uitnodiging om innovatievraagstukken in de zorg te delen met een multidisciplinair team Sheet overall aanzicht vraag 2: Sheet overall aanzicht vraag 1: Welke thema’s op het gebied van zorg wil jouw organisatie in Voor welke uitdagingen staat de zorg in de komende 10 jaar? van jonge topstudenten, reageerden meer dan de aankomende 3 jaar aanpakken? 40 relaties. Van een telefoonprovider tot zorg- Woonbron Eigen keuzes Februari 2009 Laurens individueel instellingen. Voeding Eten Albron Zelfstandig wonen / buurt Zelfregie chron.patienten HR: Samenhang Individu Rol ICT/ infrastructuur Vier uur discussie over twee belangrijke vragen: Wensen centraal Verbinding Wat wijzigt radicaal in de zorg? En welke stappen levensloopwoning in de zorg kunnen we NU zetten? Menselijk Humanitas Opleidingen welzijn Markt vs maken aansluiting Rijnmondnet publiek De uitkomsten waren indrukwekkend. Van het veranderen van netwerk v organisaties Rijnm de houding ten aanzien van het lichaam tot het simpelweg Samenwerking Gezondheidsbeleving Schuttingen slechten Duurzame samenwerking/ zelfstandig houden van onze ouderen. Er blijkt urgentie, er is Ontwikkeling Zorgimpuls Domotica aandacht. Kernthema’s en -groepen worden geformeerd. 1e lijn versterken zorg dichterbij Vraag 1: Zorg/Leven Het doel is nu duidelijk: kennis verspreiden en innovatie Vraag 2: aankomende kosten 10 jaar / baten bewerkstelligen met betrekking tot zes vraagstukken die de ICT In- ste ll in g Jouw organisatie aankomende komende jaren in de zorg spelen. 3 jaar Financiering St Franciscus gezondheidsverzekering Evaluatie van de brainstormsessie leert dat de toekomst van Coördineren zorgvraag Laurens zorg gaat om mensen, werknemers, respect, eerbied. “lijnen” leren/innoveren kwant/kwal. Arbeid Meten/beleid vs Enovation Om de ruimte waarin je je beweegt en de manier waarop je dat Communicatie naar patiënt De zorgbieders kwaliteiten mens A4 met behoud van financiert. Zelfs de levensstijl die je kiest en de digitale media T-Mobile Kansen is sector Careyn vraag klant oorspronkelijke doelen blijken een rode draad. Op basis hiervan zijn zes grote thema’s Commerciële vraag vanuit kwaliteit Van leven/gezondheid dialoog benoemd. In de navolgende maanden worden deze in cases Verwachtingen / betaalbaarheid omschreven door kennishebbers en belanghebbenden. Achtergrondmateriaal wordt verzameld en gebundeld, de Innovatie context wordt geschetst. De week kan van start. vs regelgeving bureaucratie 14 15
  • 5. DAG 1: opening ‘Ik ben er trots op een wethouder te zijn in een stad die zo hard werkt aan vernieuwing. We staan bekend als een havenstad, maar we moeten evengoed de gezondheidsstad van Nederland en misschien wel de wereld worden. Daarvoor hebben we slimme ideeën nodig en 6 juli 2009 jonge mensen met de juiste spirit.’ ‘Als er maar één idee van de ideeën die hier worden uitgedacht daadwerkelijk tot innovatie leidt zodat een Rotterdamse ondernemer er een bedrijf mee kan runnen, dan hebben we de investering in Pressure Cooker al dubbel en dwars terugverdiend.’ Hans Vervat, wethouder Rotterdam 26 27
  • 6. Methode Pressure Cooker: kansen voor de Hogeschool Rotterdam Waarom doe ik dit? Mijn collega’s en de studenten die meedoen lijken een beetje gek. Wij zijn op zoek naar extra uitdagingen, willen leren, expe- Dingen doen waarvan je niet weet rimenteren en zijn bereid daar extra energie in te stoppen. We weten dat extra kennis niet alleen komt uit zelfstudie. We wil- len deze co-creatie methode ervaren in een intensief project dat je ze kunt onder hoge druk. Het is natuurlijk voor ons ook eigenbelang: Vijf dagen met 30 topstudenten en we krijgen een energie boost en doen volop nieuwe ideeën op. flipover, schrijfgerei en camera. De RDM Campus is hiervoor kansen voor een aantal vervolgprojecten waarbij de opgedane opleiding aandacht te krijgen zodat niet alleen het projectre- uitermate geschikt gebleken met veel ruimte en flexibiliteit: ervaringen verder ontwikkeld kunnen worden tot succesvolle sultaat aandacht krijgt maar ook het groepsproces optimaal 20 professionals vrijwillig opgesloten Wat is de opzet? We werken aan een vraagstuk dat praktijkgericht, actueel, een gouden greep. • Gedurende de week volgen we een strakke agenda met veel onderdelen van ons onderwijs. • Om te beginnen kunnen de diverse gebruikte werkvormen ingezet kan worden. Het geeft de student tevens inzicht in het belang van teamsamenstelling, teambuilding, communicatie, complex en multidisciplinair is. Het vraagstuk is opgedeeld in afwisseling: lezingen, wisselende werkvormen, interviews, co- ook heel goed binnen het reguliere onderwijs ingezet worden feedback, groepsontwikkeling en andere groepsfenomenen. zitten op de RDM Campus. Waarom doen een aantal thema’s en een kleine groep deelnemers werkt op- creatie, presenteren van tussenresultaten aan andere groepen, met de docent als procesbegeleider. Het gaat hierbij om de • Binnen de Hogeschool Rotterdam worden dit jaar Innovation docent van lossingsgericht samen aan een thema. De aanname is dat dit enz. De procesbegeleider bewaakt de agenda van ons team. verschillende vormen energie en creativiteit van de deelne- Labs ontwikkeld waarbij excellente studenten in multidisci- we dit en wat heb ik er als soort vraagstukken niet vanuit één discipline op te lossen zijn. Grote indruk daarbij maakt zijn capaciteit om ons de hele week mers zo goed mogelijk te benutten. Gedurende de week is plinaire teams werken aan weerbarstige actuele vraagstuk- geleerd? Een analyse van de Pressure Echte innovatieve concepten komen tot stand in samenwer- te begeleiden, het wisselen van rollen en de beheersing van een groot spectrum aan vormen gebruikt zoals brainstormen, ken. De Pressure Cooker methode, waarbij een aantal dagen king. De groep is daarom divers samengesteld en gedurende een gevarieerd spectrum aan werkvormen. Hij zorgt voor een mindmapping en breakout sessies. We maakten hierbij gebruik intensief wordt samengewerkt, lijkt ideaal om binnen de In- het project worden we steeds uitgedaagd over de grenzen van snelle kick off met kennismaking en voor participatie van allen van grote posters en flip-overs zoekend naar inzichten. Hiertoe novation Labs gebruikt te worden als aftrap van de projecten. onze studie heen te kijken. Iedere groep is een mix van enkele in de discussie. Hij bewaakt het proces en doorbreekt impas- werden de mogelijkheden geordend in rubrieken, infographics, Tevens kan dit de broedkamer zijn van de hogeschool voor de Cooker week vanuit onderwijskundig docenten en studenten uit verschillende instituten en verschil- ses. Hij weet hoe hij groepslid kan zijn en tegelijkertijd het tijdlijnen of kwadranten. Het is zinvol om een soort kennisbank bovengenoemde vervolgprojecten: ontwikkelen van kennis- lende studiejaren. groepsproces kan faciliteren. Het heeft ons er van doordron- aan te leggen van werkvormen met uitleg, best practices en bank voor werkvormen en training procesbegeleiding voor perspectief. Kijkend naar de opzet, Succesfactoren voor Pressure Cooker gen hoe belangrijk deze rol is. • Het project is goed voorbereid en er is goed nagedacht over valkuilen. Docenten kunnen een training krijgen als procesbe- geleider om optimaal van deze kennis en ervaring gebruik te docenten, inzet van collaboratieve software tools en inzet van groepsdynamica. ervaringen en kansen voor de Bij een project als Pressure Cooker ligt een aantal zaken vast maar worden ook vele keuzen gemaakt. Sommige zaken pak- ken goed uit. Andere dingen lopen anders dan verwacht. Een het groepsproces. We volgen een vol programma en hebben veel interactie met andere groepen, opdrachtgevers, externe experts, enzovoort. De kwaliteit van de organisatie speelt zich kunnen maken. • Bij het project zijn diverse software tools gebruikt met wisse- lend succes. Veel social, groupware en collaborative software Ik wil besluiten met de constatering dat deze week mijn ver- wachtingen heeft overtroffen. Dit betreft dan vooral de uitste- Hogeschool Rotterdam. grote invloed hebben bijvoorbeeld de mensen, het vraagstuk, de opzet, de procesbegeleider en de locatie. Hoe dit uitpakt is uiteraard vooral op de achtergrond af bij het managen van problemen, overleg met procesbegeleiders, flexibel aanpas- is beschikbaar zoals wiki’s, blogs, mind mapping tools, grap- hics tools, modelling tools en project tools. Het is nog verre kende en aanstekelijke sfeer gedurende de week. Deelaspecten van deze Pressure Cooker methode bestaan al veel langer. deels een verrassing en deels afhankelijk van de ervaring en sen van het programma en de deelnemers hiervan zo weinig van helder welke tool in welke werkvorm en in welke fase van Gelijksoortige ervaringen heb ik opgedaan bij studiereizen, flexibiliteit van de organisatie. Ik ga kort in op het belang van mogelijk te laten merken. De organisatie heeft aangetoond dat het proces het beste ingezet kan worden. Dit vraagstuk sluit survival kampen en management games. De nieuwe ervaring de locatie, de procesbegeleider en de organisatie. zij deze professionaliteit in huis heeft. goed aan bij het onderzoeksterrein van het lectoraat Human voor mij is hoe diverse aspecten samenkomen in Pressure • We zitten een week fulltime op een vreemde locatie, com- Centered ICT waarbij onze projecten als living-lab gebruikt Cooker en elkaar versterken. Voor de studenten is het hopelijk pleet met eten, ontspanning en slapen. We worden volledig on- Next steps: kansen voor Hogeschool Rotterdam kunnen worden. een rijke ervaring geweest die ze heeft uitgedaagd om dingen dergedompeld in het vraagstuk. De locatie moet afzondering Het zou jammer zijn als het bij deze eenmalige ervaring blijft • Binnen de media-opleidingen wordt veel samengewerkt in te doen waarvan ze niet wisten dat ze het konden. garanderen maar toch bereikbaar zijn voor allerlei bezoekers. binnen de Hogeschool Rotterdam. Daarvoor heeft deze week projecten terwijl er nauwelijks aandacht is voor groepsdy- Verder is internettoegang nodig en benodigdheden zoals teveel losgemaakt bij de participanten. Als docent zie ik grote namica. In mijn ogen dient groepsdynamica vroegtijdig in de Leo Remijn 68 69
  • 7. ‘Mensen komen vóór Ik ben partner van mijn vriendin, ik ben broer, oom, collega en rolstoelgebonden zorgc onsu- ment. Enkele mijlpalen uit mijn zorggeschiedenis: het systeem en de tools’ Hendrik Willem Landhuis (1996-2001): ‘Ruzie maken doen we hier niet!’ Het Dorp (2001-2003): ‘Of je wilt of niet, iedereen die hier woont heeft Niels Schuddeboom also known as @shakingtree psychosociale-ondersteuning nodig …’ 26 jaar oud, adviseur online communicatie Fokuswonen (2006-heden): ... tussen Zweedse droom en daad …. Internet en de zorg • 84% van de online populatie zoekt naar gezondheids- gerelateerde informatie. • Bij ongeveer 2/3 van hen heeft deze informatie betrekking op de eigen gezondheid • 30-70% checkt Google voorafgaand aan huisartsbezoek • Ruim 1/3 van online zorgconsumenten baseert zich op informatie van derden over gezondheid en gezond leven. • 52% gebruikt internet bij keuzegedrag. • 14% publiceert gezondheidsgerelateerde content. • 14.000 Hyves over gezondheid Bronnen (via Martijn Hulst): Forrester Research 2006/2007, RVZ, 2003, TNS-NIPO 2008, Trendwatch Zorgconsument 2008, Hyves 30 31
  • 8. DAG 2: crashcourse zorg en speeddates 7 juli 2009 Uiteindelijk draait het in de zorg toch echt om de patiënt. Hoe is het om oud, ziek of gehandicapt te zijn en hoe ga je ermee om? Deze vragen stonden centraal op de tweede dag, waarop speeddates met ervaringsdeskundigen plaatsvonden. Er was gelegenheid om te praten met patiënten over wat ze echt missen, te horen van verzorgers waarom het werk moeilijker wordt en wat de aversie te- gen nieuwe technologie is. Of, en dat is pas echt ervaren, een wandelingetje in het verouderings- pak, zodat je eens voelt hoe het is om oud, stram en krom te zijn. 38 39
  • 9. Casus Jullie krijgen de kans om een volledig nieuw gezondheidsstelsel (visie en operationalisa- tie) te ontwerpen voor de 100.000 bewoners van het nieuw te bouwen Tulpeiland voor de Nederlandse kust. Het stelsel moet represen- tatief zijn voor Nederland. Inspirerende statements om mee te nemen: > Aandoeningen die ontstaan door een ongezonde leefstijl (diabetes 2, longkanker na roken) worden niet langer vergoed door de zorgverzekeraars. > Mensen die roken hoeven minder pensioen te betalen omdat zij eerder sterven. > Je laatste behandeling moet je kunnen inruilen voor een wereldreis. > Iedereen heeft het recht elke behandeling in te kopen. > Vrijwilligerswerk in de zorg is concurrentievervalsing en zou verboden moeten worden. > De zorgbehoevende zou zijn/haar mantelzorger of zorgvrijwilliger moeten kunnen waarderen met zorgvou- chers of zorgmiles, die de informele zorger kan inruilen voor korting op de eigen bijdrage als hij/zij zelf zorg nodig heeft. > Co-creatie, bijvoorbeeld via het uitschrijven van prijsvragen met hoog prijzengeld, is efficiënter dan het systeem van licenties en patenten. 42 43
  • 10. Jacqueline Fackeldey, klantropoloog Hans Becker, Voorzitter Raad van DAG 3: inspiratiesessies Bestuur Stichting Humanitas: ‘De barjuffrouw is bij ons belangrijker dan de diëtiste.’ 8 juli 2009 Ton van Overbeek, Voorzitter Raad van Bestuur Careyn: ‘Laten we zorg zien als investering in een gezonde maatschappij in plaats van als een kostenpost.’ Knipsels van Jaqueline Fackeldey, verzameld op 8 juli 2009 in de trein van Nijmegen naar Rotterdam. 46 47
  • 11. DAG 4: aan het werk 9 juli 2009 En dan is het ineens de een-na-laatste dag. Met drie volle dagen en korte nachten achter de rug, is de druk enorm. Een dag zonder al te veel tierelantijnen, er wordt gewoon heel hard gewerkt. ‘s Avonds komt Nieuwe Garde Rotterdam om te helpen bij de laatste loodjes. 66 67
  • 12. DAG 5: eindmanifestatie Het is zover. Vrijdagmiddag komen alle betrokkenen nog één keer bij elkaar. In tien minuten samenvatten wat negen man een week lang heeft beziggehouden. 10 juli 2009 De druk is hoog, de vermoeidheid groot en het resultaat bijzonder. Deze mensen, van verpleger tot techno- logiestudent, zullen nooit meer een discussie over de zorg horen of hebben zonder zich af te vragen: Kan het niet beter? Doen we het wel goed? Een groter geschenk voor de toekomst is er niet. 74 75
  • 13. Pressure Cooker begon al in februari. Nadenken over innovatie in de zorg Er werden bijeenkomsten georganiseerd waarbij bestuurders uit de zorg ideeën mochten spuien. Zij werden opdrachtgevers genoemd; uit hun voorstellen werden opdrachten gedestilleerd ‘Voor ons is het wel eens goed waar de verschillende teams zich tijdens Pres- sure Cooker over moesten buigen. om de andere kant te zien’ Organisator Carolien van den Akker merkte al gauw dat Pres- sure Cooker niet alleen voor de studenten, maar ook voor proces te zitten. Maar dit is wel echt een andere manier.’ Jan Pressure Cooker heeft een aantal interessante inzichten ieder geval onze naamsbekendheid als werkgever vergroten.’ Als je wil nadenken over de zorg van de deelnemers uit de zorg nuttig zou zijn. Tijdens de mini- Pressure Cooker die werd gehouden tijdens een open dag van Koelink, senior architect bij Royal Haskoning, heeft tijdens Pressure Cooker gesproken met zo’n 25 studen- opgeleverd, vindt Claudia Brandenburg. ‘Het huidige beleid is meestal gericht op de technische kwaliteit van de zorg en Willem Coenen: ‘Ik had gehoopt dat er mensen zouden zijn die zich willen ontplooien in de zorg. We zitten met gigantische de toekomst, kijk je eerst hoe de zorg de Hogeschool Rotterdam, zeiden sommige mensen uit de zorg ten. ‘De sfeer was heel goed en de mensen erg enthousiast. het verlengen van leven. Deze groep gaat veel meer uit van personeelstekorten. Maar volgens mij was deze groep niet op tegen haar: ‘ik praat hier al driekwart jaar met mijn collega’s Ik vond de manier waarop informatie werd uitgewisseld erg zelfbeschikking, dat je zelf kunt uitmaken òf en door wie je zoek naar een uitdaging in de zorg. Voor de studenten was dit over, maar deze tweeënhalf uur heeft me al meer gebracht’. prettig. Ik was er op woensdag en het was duidelijk dat ze al behandeld wordt. Misschien vinden zij dat belangrijker dan gewoon ‘iets doen met de zorg’. Maar ze zijn nu natuurlijk nog er nu uitziet. Een aantal organisaties uit de een paar dagen bezig waren met het formuleren van vragen. een jaartje extra omdat ze jonger zijn, maar misschien ook druk met hun studie. Het kan zijn dat ze er volgend jaar wel Willem Coenen heeft het erg naar zijn zin gehad tijdens Het was leuk om hier en daar antwoorden te kunnen geven wel omdat dit echt een ander cohort is dat anders in het leven over gaan denken.’ Pressure Cooker. Hij is manager welzijn en zorg van en onze kennis in te kunnen brengen.’ Royal Haskoning is een staat. Voor hen is het niet zo belangrijk of ze 80 of 81 worden, Hoe nu verder na Pressure Cooker? Willem Coenen: ‘Of de plan- zorg werd gevraagd voor welke problemen zij Humanitas, een stichting die zorg verleent in de regio Rijn- architecten- en ingenieursbureau met veel grote projecten, meer de manier waarop. Voor de politiek en voor het beleid nen uitvoerbaar zijn moet nog blijken, maar het is goed dat er oplossingen. mond. ‘Vooral het speeddaten was onnoemelijk leuk, omdat je ook in de zorg. Het bedrijf is nu bijvoorbeeld bezig met het betekent dat een hele andere manier van denken over waarin een visie komt op hoe we het gaan doen. Dit was zeer inspire- op zoek zijn naar dan echt in gesprek komt. Door de korte duur van die gesprek- ken, vielen de studenten direct met de deur in huis met kor- Erasmus MC en met de installatietechniek voor een nieuw ziekenhuis in Zutphen. Dat het onderwerp nieuw was voor de geïnvesteerd moet worden.’ De teams keken daarnaast op een andere manier naar ‘care and cure’: het verschil tussen rend en zeker voor herhaling vatbaar.’ Bij de slotmanifestatie werd een paar woorden gesproken door Marcelis Boereboom, date vragen.’ Hij was drie dagen aanwezig op het RDM-terrein, meeste studenten, is volgens Koelink juist de kracht van het genezing en verzorging. ‘Het gaat de studenten vooral om het directeur-generaal van het ministerie van Volksgezondheid, Pressure Cooker was voor hen een maar daar bleef het niet bij. ‘Zat ik ‘s avonds thuis op de bank, concept. ‘Wij zitten vaak vast in praktische zaken. We proberen regelen van de care, waarbij je soms een specialist inhuurt Welzijn en Sport. Ook hij vond de uitkomsten van Pressure vernieuwende ervaring. werd ik nog om negen uur opgebeld. Of ik ze aan een jonge en wel innovatief te zijn natuurlijk, maar we worden ook wel voor de cure. Cure is wat hen betreft een technisch trucje. Cooker bruikbaar en opperde het idee om studenten verder te een oudere zorgvrager kon helpen, om te interviewen. We heb- beperkt door onze bagage. De studenten kunnen meer out-of- Dat is andersom geredeneerd. Zorg is nu georganiseerd rond laten praten met ambtenaren van het ministerie. Claudia Bran- ben met z’n allen een hoop uren gemaakt, maar het was erg the-box denken. Architecten zijn gewend om nieuwe dingen de behandeling, maar de studenten vragen zich vooral af wie denburg raadt zeker aan om meer aansluiting te zoeken bij de leuk. Het was heel leuk om met verstandige jongeren te praten neer te zetten, maar de onbevangenheid van de studenten is ervoor zorgt dat je je lekker voelt. Ze kijken veel meer naar beleidsmakers van VWS. ‘Ik hoop dat er iets met de resultaten over de zorg. Dat gaf vertrouwen in de toekomst.’ de kracht van Pressure Cooker.’ een maatschappelijke oplossing.’ gebeurt. Het zou jammer zijn als die verloren gaan. Het proces was goed en daar moeten we verder op doorgaan.’ Claudia Brandenburg werkt bij adviesbureau ‘Het is gewoon leuk om met jonge gasten en anderen in het Willem Coenen noemt een voorbeeld daarvan dat hem Volgens Brandenburg kunnen zelfs ideeën die nu onhaalbaar Protiviti en is verantwoordelijk voor de gezondheidszorg. veld te praten over waar het heen gaat,’ vindt Wim Sillevis aansprak: maatschappelijke puntentelling. ‘Je kunt dan punten lijken, op termijn toch mogelijk worden, bijvoorbeeld wanneer Ze genoot van de energie en het enthousiasme bij Pressure Smitt, directeur human resource management krijgen als je iemand helpt, bijvoorbeeld je buurvrouw. En die een manager in de zorg er iets in ziet en er mee aan de slag Cooker. ‘De onbevangen manier waarop naar gezondheidszorg van Careyn. Hij omschrijft Careyn als een zorg-onderne- punten kun je dan weer inzetten als je zelf hulp nodig hebt. gaat. ‘Soms kun je voor gek versleten worden als je met een werd gekeken was erg leuk. Heel anders dan wanneer je met ming die met negenduizend medewerkers alle mogelijke zorg Daar was ik zelf niet opgekomen, en zo waren er nog veel nieuw idee komt, en later gebeurt het dan gewoon. Niets is gevestigde belangen praat.’ Het hele proces was volgens haar aanbiedt, van conceptie tot het graf. Behalve leuk is het vol- andere nieuwe ideeën.’ onmogelijk.’ goed voor beide kanten: ‘Voor de studenten is het nuttig voor gens hem erg nuttig om mee te doen: ‘Jongeren staan dichter Vantevoren zeiden Willem Coenen en Wim Sillevis Smitt al de kennisverbreding en het contact met het bedrijfsleven, en bij de toekomst dan ik. Zij zijn een blik op de toekomst. Ik ben tegen elkaar dat het fijn zou zijn om tijdens Pressure Cooker Jaap Meijers voor ons is het wel eens goed om de andere kant te zien.’ 49 jaar. Ik zit zelf vaster in bepaalde denkpatronen. Ze helpen de nieuwe generatie professionals te vinden. Sillevis Smitt: ‘Wij ‘Mijn vak is architect, dus ik ben wel gewend om in een creatief mij om de toekomst te begrijpen.’ willen grote talenten binnenhalen. Wie weet. We kunnen hier in 76 77
  • 14. De inwendige mens Twee Mediterrane salades Nog meer tekst? recept Verse boontjes met yoghurt-kaneel dressing uit Libanon Kook de verse boontjes beet gaar in licht gezouten water. Hak ondertussen wat knoflook heel fijn. Meng de knoflook samen met een beetje zout en een royale hoeveelheid gemalen kaneel door de yoghurt. Schep de boontjes er door heen. Salade van bietjes en wortel met verse munt uit Marokko Kook de bietjes gaar en snijd ze in kleine balkjes. Wortelen schillen en in fijne staafjes snijden (iets fijner dan de bietjes). Verse munt scheuren of fijn hakken. Anijs en komijnzaad droog in een koekenpan roosteren, vijzelen (kan ook gemalen worden in een goede peper- of koffiemolen). Een citroen uitpersen en het sap door de bietjes en wortelen scheppen. Munt en fijn gemalen zaadjes toevoegen. En een scheutje oranjebloesemwater. Joost Nieuwenburg Kok Pressure Cooker 92