Informatie folder Watertoren

1. proje ct
ONT W
O ERP
DE WATERTOREN
Reeds in 1996 had Michiel Haas de watertoren gekocht
November 2004 om daar een zeer milieuvriendelijke huisvesting van te
maken. De heren Haas en Custers tekenen al snel een
ontmoeten Bob Custers intentie overeenkomst, waarna er een begin wordt ge-
maakt met het planproces.
en Michiel Haas elkaar Het plannen maken gebeurt in nauw overleg met de
gemeente Bussum en de buurman, het Gooisch Natuur
voor het eerst doordat Reservaat. Om het geheel haalbaar te maken, inclusief
de extreme duurzaamheidsambities en het meenemen
een oud studiegenoot van het weer opknappen van de toren, is het noodzake-
lijk om een stevig bouwvolume erbij te bouwen. Door-
van Bob en medewerker dat Custers en Haas de plannen zelf maken, worden
er mogelijk meer varianten gemaakt dan een standaard
van NIBE een ontwikkelaar zou hebben gemaakt. Uiteindelijk wordt
plan 8D uitgevoerd.
ontmoeting arrangeert.
Beide heren worden Duurzaamheid is meetbaar te
maken
het al snel eens dat ze
Het project de Watertoren Bussum claimt het meest
de ambitie hebben om duurzame gebouw van Nederland te zijn dat tot nu toe
gerealiseerd is. Deze claim wordt onderbouwd met
de watertoren zelf te een getal, de Milieu-Index-Gebouw (MIG) van 1028.
Uit stukken uitgegeven door het Ministerie van VROM1
ontwikkelen tot eigen blijkt dat hoe hoger de score hoe minder milieube-
kantoorruimte en het 1.
One number says it all, een uitgave van het Ministerie
meest duurzame kantoor van VROM, een brochure met uitleg over de reken-
methodiek GreenCalc+ die ten grondslag ligt aan deze
Milieu-Index-Gebouw en een poster waarop projecten
van Nederland. gebenchmarked worden. NB deze brochure is geheel
door NIBE gemaakt, inclusief de opmaak.
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie 1

2. p r oje ct
Het project Deze meetbare eenheid van duurzaamheid wordt bere-
kend met het LCA-programma GreenCalc+, een compu-
de Watertoren Bussum terprogramma dat een levenscyclusanalyse maakt van
een totaal gebouw. Op basis van het programma van
claimt het meest eisen of op basis van het reeds uitgevoerde werk, kan
het programma de duurzaamheid van het gebouw bere-
duurzame gebouw van kenen. Dat gebeurt voor drie onderwerpen: materiaal,
energieverbruik en waterverbruik. Dat zijn meetbare
Nederland te zijn. eenheden, daar is de duurzaamheid, de milieubelas-
ting, meetbaar van te bepalen.
Een gebouw dat weinig materiaal gebruikt, slank gecon-
lastend en dat de hoogste score tot nu toe het Rijks- strueerd is, constructie meteen als afwerking beschouwd
waterstaatkantoor te Terneuzen is met een MIG323 en met milieuvriendelijke materialen gebouwd is scoort
en dan het WNF-kantoor met een MIG269. De water- op materiaalgebied goed. Op energiegebied is het van
toren rekt dat getal meteen op tot 1028. belang dat het gebouw weinig energie nodig heeft voor
2 Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie

3. proje ct
verwarming en koeling, dat de gebruikers zo min moge- De Rijksoverheid heeft bepaald dat het rijk in 2010 voor
lijk energie verbruiken voor ventilatie, verlichting, lif- 100% duurzaam moet inkopen ter stimulering van een
ten, maar ook voor de computers, beeldschermen, prin- duurzame samenleving. AgentschapNL heeft de criteria
ters enz. van de gebruikers. Die energie die benodigd is voor duurzaam inkopen in overleg met alle Rijksdien-
wordt zelf opgewekt op basis van duurzame bronnen. sten en marktpartijen vastgelegd. Daarin is ondermeer
Ten slotte wordt be- bepaald dat als een
paald hoeveel water er gebouw aan een Green-
door de gebruikers van Calc+ score van Milieu-
het gebouw verbruikt De watertoren is vijf Index-Gebouw (MIG)
wordt. Als al deze on- van 200 wordt voldaan,
derdelen een minimale maal duurzamer dan er duurzaam wordt in-
milieubelasting scoren, gekocht. Met de Water-
kan het gebouw een vereist voor duurzaam toren Bussum wordt dit
duurzaam gebouw zijn. niveau van duurzaam
inkopen. inkopen met een factor
Er zijn echter ook niet- 5 overschreden, dat wil
meetbare aspecten die zeggen dat de water-
mede bepalend zijn voor de duurzaamheid van een ge- toren vijf keer minder milieubelastend is dan wat de
bouw. Te denken valt aan aspecten als multifunctiona- Rijksoverheid anno 2010 duurzaam inkopen vindt.
liteit, aanpasbaarheid, maar ook schoonheid. Een mooi Echte duurzaamheid wordt waarschijnlijk pas bereikt
gebouw kan ook een duurzaam gebouw zijn, maar dan wanneer we aan scores denken van een Milieu-Index-
is er meer nodig dan alleen een mooi en imponerend Gebouw van 2000 en hoger. Daar zijn we voorlopig nog
smoeltje. niet aan toe.
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie 3

4. p r oje ct
wijze en een relatief kleine bouwplaats, beide belang-
rijke items bij de keuze. Daarnaast is prefab passend
binnen de flexibel bouwen gedachte.
Voor het paviljoen achter de toren is gekozen voor een
betonprefabconstructie met glazen gevels en voor het
torengedeelte voor een staal/beton constructie met
veel glas. Belangrijk was om een mooie transparante
uitstraling te krijgen in de bosrijke omgeving. Doordat
de constructie in veel gevallen overeenkomt met de af-
werking wordt daar op materialen gespaard, hetgeen
een positieve invloed op de materiaalscore heeft.
Energie – warmte/koude
Hier wordt extreem goed gescoord. Allerlei beproefde
technieken worden gebruikt als warmte-koude opslag
(wko), warmtepompen (wp), warmtekrachtkoppeling
(bio-wkk), enz. Er wordt volledig voorzien in de eigen
energiebehoefte. In de warmtebehoefte wordt voorzien
door de bio-wkk, die samen met de betonkernactive-
ring het gehele gebouw van warmte kan voorzien. In
extreem koude situaties wordt opgeslagen warmte in
de bodem gebruikt voor de top verwarming. Koeling ge-
beurt eveneens via de bio-wkk met behulp van een ab-
sorptiekoelmachine en opgeslagen koude in de bodem.
De koeling wordt eveneens via de betonkernactivering
Hoe wordt duurzaamheid bij uit het gebouw getrokken in samenwerking met de ven-
watertoren bereikt? tilatie. Het gebouw heeft geen gasaansluiting.
Zoals al eerder in dit artikel aangegeven wordt de
meetbare duurzaamheid bepaald door het toegepaste
materiaal, het energieverbruik en het waterverbruik. Belangrijk was om een
Welke maatregelen worden bij de Bussumse waterto-
ren toegepast om die extreme duurzaamheidsscore van mooie transparante
1028 te bereiken? Uit het programma GreenCalc+ blijkt
dat de eindscore voor een belangrijk deel wordt be- uitstraling te krijgen in de
paald door het energieverbruik. In een normale situatie
is het energieverbruik bepalend voor ca. 75-85% van bosrijke omgeving.
de Milieu-Index-Gebouw. Materialen maken dan ca.
15-20% van de score uit, terwijl water voor ca. 2-3%
bijdraagt aan het geheel. Heb je een zeer energiezuinig Energie - elektra
gebouw worden de onderlinge verhoudingen anders. Alle benodigde elektrische energie wordt door de ei-
gen installaties duurzaam opgewekt. Dat gebeurt door
Materialen windenergie, PV-cellen en de bio-wkk. Op de toren
Er wordt geen extreem hoge materiaalscore bereikt bij komt een betrekkelijk kleine windmolen die ca. 8.000
de watertoren, dat is ook heel moeilijk. Het komt echter kWh op jaarbasis zal opleveren, groter gaat niet omdat
ook omdat gekozen is voor prefab constructiesystemen het metselwerk de dynamische krachten slecht op kan
om de omliggende natuur zo gering mogelijk te belas- nemen. Er worden 30 m2 zonnecellen toegepast met
ten. Een keuze voor prefab betekent een snelle bouw- een verwachte opbrengst van 3.200 kWh per jaar. Dat
4 Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie

5. proje ct
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie 5

6. p r oje ct
6 Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie

7. proje ct
De hoop en verwachting Door al deze maatregelen is het watertoren project het
meest milieuvriendelijke kantoorgebouw dat er momen-
is dat deze eerste plaats teel gebouwd is. De hoop en verwachting is dat deze
eerste plaats spoedig door een ander project kan wor-
spoedig door een ander den overgenomen, alleen op die manier blijven de ont-
wikkelingen werkelijk de goede kant op gaan. Wij zijn
project kan worden echter heel blij met dit Watertoren project een bewijs te
hebben kunnen leveren dat het commercieel mogelijk is
overgenomen. om een extreem duurzaam project te realiseren.
De gedrevenheid van het NIBE om een hoge milieuambitie
betekent dat er naar verwachting nog ca. 110.000 kWh commercieel aantrekkelijk te realiseren, wordt al sinds ja-
per jaar door de warmtekrachtkoppeling moet worden ren van onze klanten en opdrachtgevers gewaardeerd.
opgewekt, die draait daarmee dan ca. 3.000 uur vollast
per jaar. Daarmee wordt volledig in de eigen energie-
behoefte voorzien, plus wat extra’s.
Projectgegevens
Energieneutraal – klimaatneutraal
Doordat de bio-wkk wordt gestookt met plantaardige Project nr. 283: Watertoren Bussum
afvalolie (gebruikt frituurvet) legt dit geen beslag op Soort project: Verbouwen van oude watertoren
landbouwareaal voor voedselproductie en draagt het ook tot duurzaamste kantoor van
niet bij aan het broeikaseffect, omdat dit de kortcyclische Nederland
CO2 kringloop is. Planten nemen CO2 op en staan dat Opdrachtgever: NIBE, later BWC (NIBE en
weer af bij rot of verbranding, deze CO2 draagt daarmee VOCUS architecten)
niet bij aan het broeikaseffect, in tegenstelling tot fos- Periode: 2004-2010
siele brandstoffen die miljoenen jaren geleden opgesla-
gen CO2 nu in zeer korte tijd in de atmosfeer uitstoten. Rol NIBE: Initiatiefnemer project, ontwikke-
Doordat de afvalolie met vrachtauto’s wordt aange- laar van duurzaamheidsconcept
voerd die wel fossiele CO2 uitstoten, moet er extra en mede risicodragende ontwik-
energie opgewekt worden, meer dan er zelf verbruikt kelaar van het project
wordt om die CO2 emissie te compenseren. Pas dan
kan het gebouw de claim van energieneutraal of kli- Participanten
maatneutraal gestand doen. Dat is hier het geval. - Architect en directie: Bob Custers van VOCUS
Architecten bna te Bussum
Waterverbruik - Adviseur duurzaam bouwen: Michiel Haas van
Ook op het gebied van waterverbruik scoort het pro- Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
ject van de watertoren heel erg goed. Dat komt omdat (NIBE) te Bussum
al het eigen afvalwater zelf gezuiverd te worden, het - Adviseur installaties: Ernest Israels van BOOM S/I
pand heeft geen rioolaansluiting. Het afvalwater wordt te Delft
gezuiverd door middel van een helofytenfilter. Het zui- - Adviseur ontwikkeling: Maarten Smits van
vere water wat daar weer uitkomt, wordt hergebruikt Sixpence te Bussum
voor de toiletspoeling van alle toiletten in het gebouw. - Aannemer paviljoen: Hercuton te Kuijck
Daarmee wordt 80% van het drinkwaterverbruik ge- - Aannemer toren: Belmer Bouw te Almere (failliet
spaard en ontstaat er een kleine waterkringloop met gegaan)
een geringe aanvulling drinkwater van het waterlei- - Aannemer installaties: Terberg Systeemintegratie te
dingbedrijf. Op deze schaal is een helofytenfilter in Nieuwegein
Europa nog niet toegepast.
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie 7

8. p r oje ct
MAAK KENNIS MET
DE WERKgEbIEDEN
VAN NIbE
Het NIBE heeft in de afgelopen 20 jaar een brede
scope van werkgebieden en projecten opgebouwd.
energie materialen water innovatie ecologie gezondheid
ONT W
O
ERP
eee eee eee e e e
R ESE A
AD
eee eee eee e
R RCH
A
VIE
S
eee eee eee eee eee eee
BLICA
PU
P
TIES
eee eee e e e
R
NS T U M
I
I
ENT
eee eee eee e e e
D
D
UM
O
eee eee eee eee e e
Vraag naar de andere folders uit de reeks ‘projecten’.
Bussummergrindweg 1b, 1406 NZ Bussum
Postbus 229, 1400 AE Bussum Telefoon: 035-6948233 Fax: 035-6950042
Email: info@nibe.org Internet: www.nibe.org
8 Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie