1. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ
ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
Óëààíáààòàð õîò. 2011 îí

2. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
2

3. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
ÀÃÓÓËÃÀ
Òîâ÷èëñîí ¿ã 4
Òýìäýãëýãýý, øèãòãýý 6
Õ¿ñíýãò 6
Ä¿ðñëýë 8
ªìíºõ ¿ã 10
Òàëàðõàë 12
Åðºíõèé òîéì 14
¯íäñýí òàéëàí 20
Á¯ËÝà 1. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌÕÇ-ÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒÈÉÍ ¯ÍÝËÃÝÝ 22
Çîðèëãî 1: ßäóóðàë, ºëñãºëºíã áóóðóóëàõ 22
Çîðèëãî 2: Á¿õ íèéòýýð àíõàí øàòíû áîëîâñðîë ýçýìøèõ 38
Çîðèëãî 3: Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã äýìæèí õºãæ¿¿ëæ, øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíä
ýìýãòýé÷¿¿äèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ 46
Çîðèëãî 4: Õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ 58
Çîðèëãî 5: Ýõ÷¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ 64
Çîðèëãî 6: Áýëãèéí çàìûí õàëäâàðò ºâ÷èí, ÕÄÕÂ, ÄÎÕ, ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ,
áóñàä ºâ÷íèéã áóóðóóëàõ 72
Çîðèëãî 7: Áàéãàëü îð÷íû òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ 82
Çîðèëãî 8: Õºãæëèéí òºëºº äýëõèé íèéòèéí ò¿íøëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ 104
Çîðèëãî 9: Õ¿íèé ýðõèéã áàòàëãààæóóëàõ, àðä÷èëñàí çàñàãëàëûã õºãæ¿¿ëýõ 124
Á¯ËÝà 2. ÌÕÇ-ÓÓÄ ÕÝÐÝÃÆÈËÒÈÉÍ ÁÀÉÄÀË, ÑÓÐÒÀË×ÈËÃÀÀ, ÎËÎÍ ÍÈÉÒÈÉÍ ÎÐÎËÖÎÎ 145
Á¯ËÝà 3. ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÈÍÄÅÊÑ 149
Á¯ËÝà 4. ÌÕÇ-ÓÓÄÛÍ ÕßÍÀËÒ ØÈÍÆÈËÃÝÝ, ¯ÍÝËÃÝÝ 155
ÕÀÂÑÐÀËÒÓÓÄ 158
ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆÓÓÄ 162
¯íäýñíèé èëòãýëèéã áýëòãýñýí áàã 164
3

4. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯Ã
ÀÀÍÁ Àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãà
ÀÍÄÝÇÍÊ Àçè, Íîìõîí äàëàéí Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí êîìèññ
ÀÒÃ Àâëèãàòàé òýìöýõ ãàçàð
ÀÕÁ Àçèéí õºãæëèéí áàíê
À×Ñ Àãààðûí ÷àíàðûí ñòàíäàðò
ÁÃÄ Áàÿíãîë ä¿¿ðýã
ÁÇÄ Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýã
ÁÇÄÕ Áýëãèéí çàìààð äàìæèõ õàëäâàð
ÁÍÑÓ Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ñîëîíãîñ Óëñ
ÁÍÔÓ Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ôèëèïïèí Óëñ
ÁÍÕÀÓ Á¿ãä Íàéðàìäàõ Õÿòàä Àðä Óëñ
ÁÎÀÆß Áàéãàëü îð÷èí àÿëàë æóó÷ëàëûí ÿàì
ÁÑØÓß Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ óõààíû ÿàì
ÃÓÓÊÀ Ãåîëîãè, óóë óóðõàé, êàäàñòðûí àëáà
ÃÕÁÃÇÇÃ Ãàçðûí õàðèëöàà, áàðèëãà, ãåîäåçè, çóðàã ç¿éí ãàçàð
ÃÅà Ãààëèéí åðºíõèé ãàçàð
ÄÍÁ Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í
ÄÎÕ Äàðõëàëûí îëäìîë õîìñäîë
ÄÝÌÁ Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà
ÅÁÑ Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü
Æį Æèæèã äóíä ¿éëäâýð
ÆÝÌÕ Æåíäýðèéí ýðõ ìýäëèéí õýìæ¿¿ð
ÇÄÒÃàçàð Çàñàã äàðãûí òàìãûí ãàçàð
ÈÒÕ Èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí õóðàë
Ì2 ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò
ÌÕÇ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò
ÌÑÑ Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàí
ÌÑ¯Ò Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâ
ÌÓÈÑ Ìîíãîë Óëñûí Èõ ñóðãóóëü
ÌØÕÕÒÃ Ìýäýýëýë øóóäàí, õàðèëöàà, õîëáîî òåõíîëîãèéí ãàçàð
̯ÕÀ¯Ò Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé õóäàëäàà àæ ¿éëäâýðèéí òýíõèì
ÍÕÕß Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàì
ͯÁ Íýãäñýí ¯íäýñíèé áàéãóóëëàãà
ͯÁÕÕ Íýãäñýí ¯íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí õºòºëáºð
ͯÝÌ Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä
4

5. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
ÎÍÁÁ Îëîí íàéðëàãàä áè÷èë áýëäìýë
ÎÎÒÀ Îðëîãûã îðëóóëàí òîîöîõ àðãà
ÎÓÂÑ Îëîí Óëñûí Âàëþòûí ñàí
ÎÕÓ Îðîñûí Õîëáîîíû Óëñ
ªÍÝÇÑ ªðõèéí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãàà
ÑÁÄ Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã
ÑÕÄ Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðýã
ÑÝÇÄÑ Ñàíõ¿¿, Ýäèéí Çàñãèéí äýýä ñóðãóóëü
ÒÁÁ Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà
ÕÀÀ պ人 àæ àõóé
ÕÀÀÈÑ Õºäºº Àæ Àõóéí Èõ ñóðãóóëü
ÕÀ¨Ò Õºãæëèéí Àëáàí ¨ñíû Òóñëàìæ
ÕÁÍÃÓ Õîëáîîíû Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ãåðìàí Óëñ
ÕÄÕÂ Õ¿íèé äàðõëàë õîìñäëûí âèðóñ
ÕÓÈÑ Õ¿ì¿¿íëýãèéí Óõààíû Èõ ñóðãóóëü
ÕªÖÌ Õ¿¿õäèéí ºâ÷íèé öîãö ìåíåæìåíò
ÕÊ Õóâüöààò êîìïàíè
ÕÕÊ Õÿçãààðëàãäìàë õàðèóöëàãàòàé õóâüöààò êîìïàíè
ÕÕ¯Õ Õºäºëìºð õàëàìæ, ¿éë÷èëãýý õýëòýñ
ÕÕÀÀÕ¯ß Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ÿàì
ÕÕÈ Õ¿íèé õºãæëèéí èíäåêñ
ÕÕÕ Õ¿ëöýõ õýì õýìæýý
ÕÓÄ Õàí-Óóë ä¿¿ðýã
ÕÝÄÑ Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàí
ÒÕÃÍ Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàã
ÓÁ Óëààíáààòàð
ÓÈÕ Óëñûí Èõ Õóðàë
¯ÑÕ ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí õîðîî
¯ÕÖÁ ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî
ÖÕÌ Öýâýð õºãæëèéí ìåõàíèçì
×Ä ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã
×ÕÕ ×ºëººò Õóäàëäààíû Õýëýëöýýð
ÝÌÄ Ýð¿¿ë Ìýíäèéí äààòãàë
ÝÇÍÇ Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí çºâëºë
ÝÑß Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì
5

6. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
ØÈÃÒÃÝÝ
Øèãòãýý 1. Äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí òîéì
Øèãòãýý 2. Âàëþòûí õàíøèéí õºäºë㺺í
Øèãòãýý 3. Áë¿¿ìáåðã áèçíåñèéí ñýòã¿¿ë
Øèãòãýý 4. Ìîíãîë Óëñûí ÿäóóðëûí ò¿âøèí
Øèãòãýý 5. ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí öîãö áîäëîãîîñ
Õ¯ÑÍÝÃÒ
Õ¿ñíýãò 1. ßäóóðëûí ò¿âøèí, ã¿íçãèéðýëò, õýðýãëýý, íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ
Õ¿ñíýãò 2. Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí òóðààë, ºñºëòèéí õîöðîëò, òóðàíõàé õ¿¿õäèéí õóâü
Õ¿ñíýãò 3. Àæèëëàõ õ¿÷íèé îðîëöîî, 15-24 íàñíû çàëóó÷óóäûí àæèëã¿éäýë, 2007-2010 îí
Õ¿ñíýãò 4. Õ¿í àìûí øèëæèõ õºäºë㺺í, 2006-2010 îí
Õ¿ñíýãò 5. Áàãà áîëîâñðîëûí õàìðàí ñóðãàëò, 1-5 äóãààð àíãè õ¿ðòýë ñóðàëöàã÷èä, áè÷èã ¿ñýã
òàéëàãäàëäàëòûí õóâü
Õ¿ñíýãò 6. Äîòóóð áàéðàíä õàìðàãäàæ áàéãàà õ¿¿õäèéí òîî
Õ¿ñíýãò 7. Áàãà, åðºíõèé áîëîí äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèã÷äèéí õ¿éñèéí õàðüöàà (2010 îí)
Õ¿ñíýãò 8. պ人 àæ àõóéãààñ áóñàä ñàëáàðò öàëèíòàé àæèë ýðõýëæ áàéãàà õ¿í àìûí äîòîð
ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü
Õ¿ñíýãò 9. Òºðèéí íèéò àëáàí õààã÷äûí äîòîð ýìýãòýé, ýðýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü
Õ¿ñíýãò 10. Óëñûí Èõ Õóðàëä ñîíãîãäñîí, íýð äýâøñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü
Õ¿ñíýãò 11. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí îðîëöîî äýýøëýõã¿é áàéãààãèéí øàëòãààí õóâèàð, (2010 îí)
Õ¿ñíýãò 12. Øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíä ýìýãòýé÷¿¿äèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ øàëòãààí
Õ¿ñíýãò 13. Ýõèéí ýíäýãäýë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýðãýæëèéí àæèëòàí ýõ áàðüñàí òºðºëò
Õ¿ñíýãò 14. 100000 àìüä òºðºëò á¿ðò íàñ áàðñàí ýõèéí òîî, ýõèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí
Õ¿ñíýãò 15. Æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿ä áîëîí 15-24 íàñíû çàëóó÷óóäûí äóíäàõü ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðûí
òàðõàëò, õóâü
Õ¿ñíýãò 16. Ñ¿ðüåý ºâ÷íèé òàðõàëò, ºâ÷ëºëèéí ò¿âøèí, íàñ áàðàëò, îíîøèëãîî, ýì÷èëãýýíèé
òîõèîëäëûí õóâü
Õ¿ñíýãò 17. 5-6 íàñòàé õ¿¿õäèéí ø¿ä öîîðîõ ºâ÷íèé òàðõàëò (õóâü)
Õ¿ñíýãò 18. Îéò íóòàã áîëîí óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâñàí ãàçàð íóòàã, íýã õ¿íä íîãäîõ
í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, àãààð äàõü õ¿õýðëýã õèé áîëîí àçîò äàâõàð èñëèéí àãóóëàìæ
Õ¿ñíýãò 19. Îéò íóòãèéã îéæóóëàõàä îðóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëò (õóâü)
Õ¿ñíýãò 20. Ìîíãîë Óëñûí îéí ñàíãèéí íèéò òàëáàéí õýìæýý (ìÿí.ãà)
Õ¿ñíýãò 21. Íóòãèéí èðãýä, íºõºðëºëä ýçýìø¿¿ëñýí îéí ñàíãèéí ýçëýõ õóâü
Õ¿ñíýãò 22. Óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàíä àâñàí ãàçàð íóòãèéí õýìæýý, ýçëýõ õóâü
Õ¿ñíýãò 23: Ò¿ëøíèé øàòàëòààñ ¿¿ñýõ C02-ûí ÿëãàðàëòûí õýìæýý
Õ¿ñíýãò 24. Õàìãààëàëòàä àâñàí ãîë ìºðíèé óñíû óðñàö á¿ðýëäýõ óíäàðãûí ýõèéí ýçëýõ õóâü
Õ¿ñíýãò 25. Òºâëºðñºí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìä õîëáîãäñîí áàðèëãà áàéãóóëàìæèíä àìüäàð÷ áóé õ¿íèé òîî,
2010 îí.
6

7. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
Õ¿ñíýãò 26. Ýêñïîðòûí áàðààíû á¿òýö
Õ¿ñíýãò 27. Õóäàëäààíû õ¿÷èí ÷àäëûã áèé áîëãîõîä ÕÀ¨Ò-ûí ¿ç¿¿ëñýí õóâü
Õ¿ñíýãò 28. Õóäàëäààíû õ¿÷èí ÷àäëûã áèé áîëãîõîä òóñëàõààð ¿ç¿¿ëñýí ÕÀ¨Ò-èéí ýçëýõ õóâü (ÄÍÁ-ò
ýçëýõ õóâèàð, ñàÿ àì.äîëëàð)
Õ¿ñíýãò 29. Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí àêòèâ õºðºíãèéí á¿òýö (2010)
Õ¿ñíýãò 30. ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü
Õ¿ñíýãò 31. 2003-2010 îíû äàìæèí ºíãºðºõ òýýâýðëýëò (ìÿí.òîíí)
Õ¿ñíýãò 32. Òºìºð çàìûí äàìæèí ºíãºðºõ à÷àà òýýâýðëýëòèéí ýçëýõ õóâü (2007-2010)
Õ¿ñíýãò 33. Çàñãèéí ãàçðûí ãàäààä çýýëèéí ¿ëäýãäýë (2010 îíû ã¿éöýòãýë), òýðáóì òºãðºã
Õ¿ñíýãò 34. ªðèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò
Õ¿ñíýãò 35. Çàñãèéí ãàçðûí ¿íýò öààñ àðèëæààëñàí áàéäàë (2006-2010)
Õ¿ñíýãò 36. ÌÕÇ-9-ûí õýðýãæèëòèéí õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Õ¿ñíýãò 37. Ìîíãîë Óëñûí íýãäýí îðñîí õ¿íèé ýðõèéí îëîí óëñûí ãýðýý, êîíâåíöèéí õýðýãæèëòèéí
ò¿âøèíä ºãñºí øèíæýý÷äèéí ¿íýëãýý
Õ¿ñíýãò 38. Õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí óëñ òºð, ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí õàðààò áóñ áàéäëûí òàëààðõ
èðãýäèéí òºñººëºë (óëñûí äóíäàæ õóâèàð)
Õ¿ñíýãò 39. Õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýëä èòãýæ áóé èðãýäèéí òºñººëºë (õóâèàð)
Õ¿ñíýãò 40. ÒÁÁ õýðõýí àæèëëàäàã òàëààðõ ¿íýëýìæ, õóâèàð
Õ¿ñíýãò 41. ÒÁÁ-óóä ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëæ ÷àääàã ãýæ ¿çñýí îðîëöîã÷äûí õàðèóëò, õóâèàð
Õ¿ñíýãò 42. Àâëèãûí öàð õ¿ðýýíèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Õ¿ñíýãò 43. Àâëèãûí õýëáýðèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Õ¿ñíýãò 44. Àâëèãûí èíäåêñ, àéìàã íèéñëýëýýð
Õ¿ñíýãò 45. Õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà äàõü àâëèãàä ºðòºõ ýðñäëèéí ¿íýëãýý, áàéãóóëëàãûí ò¿âøèí
øàòëàëààð
Õ¿ñíýãò 46. Õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí õ¿ðýýí äýõ àâëèãà ¿¿ñýõýä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éëñèéí
íºëººëëèéí ¿íýëãýý
Õ¿ñíýãò 47. Òºðèéí çàõèðãààíû áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãûí õ¿ðýýíä àâëèãà áàéãàà ýñýõ òàëààðõ
èðãýäèéí òºñººëºë
Õ¿ñíýãò 48. Àâëèãàòàé òýìöýõ ãàçðûí áàòëàãäñàí òºñºâ, ò¿¿íèé çàðöóóëàëò, ñàÿ òºãðºã
Õ¿ñíýãò 49. ÌÕÇ-ûí 24 ä¿ãýýð çîðèëòûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õ¿ðñýí ò¿âøèí áîëîí òºëºâëºæ áóé
ò¿âøèí
Õ¿ñíýãò 50. ÌÕÇ-ûí 24 ä¿ãýýð çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ õºðºíãèéí òîéì õýìæýý, òýðáóì
òºãðºã
7

8. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
Ä¿ðñëýë 1. ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëòèéã õàíãàæ áóé ñàëáàðóóäûí òàðõàö (õóâèàð)
Ä¿ðñëýë 2. Èíôëÿöèéí ò¿âøèí 2010 îíä (îíû ýõíýýñ)
Ä¿ðñëýë 3. Âàëþòûí õàíøèéí õºäºë㺺íèé òîéì çóðàã, áàéðøëààð
Ä¿ðñëýë 4. Àì.äîëëàðûí ýñðýã õàìãèéí èõ ÷àíãàðñàí âàëþòóóä, 2010 îí
Ä¿ðñëýë 5. Ãàäààä õóäàëäàà (2005-2010 îí, ñàÿ àì.äîëëàðààð)
Ä¿ðñëýë 6. Íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ áà äóíäàæ öàëèíãèéí õýìæýý
Ä¿ðñëýë 7. Àìüæèðãààíû äîîä ò¿âøèí (ÀÄÒ), ÕÕÄÕ, á¿ðýí, õóâü òýíö¿¿ëñýí òýòãýâðèéí õýìæýý (2009-2010 îí,
ìÿí.òºã)
Ä¿ðñëýë 8. 15-24 íàñíû çàëóóñûí íèéãìèéí áàéäàë, 2010 îí
Ä¿ðñëýë 9. 15-24 íàñíû àæèë ýðõýëäýã õ¿í àì (ìÿí.õ¿í àì)
Ä¿ðñëýë 10. Áàãà, åðºíõèé áîëîí äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèã÷äèéí õ¿éñèéí õàðüöàà
Ä¿ðñëýë 11. Íÿëõñûí áîëîí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí 1990-2010
Ä¿ðñëýë 12. Òàâ õ¿ðòëýõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí
Ä¿ðñëýë 13. Ýõèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí
Ä¿ðñëýë 14. Óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä òóõàéí îíä àâñàí ãàçàð íóòãèéí õýìæýý, ñàÿ ãà.
Ä¿ðñëýë 15. Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûí ÷àíàðûã õÿíàõ ñóóðèí õàðóóëóóäûí áàéðøèë ç¿éí çóðàã
Ä¿ðñëýë 16. Àãààð áîõèðäóóëàõ áîäèñ õ¿õýðëýã õèé, àçîòûí äàâõàð èñëèéí æèëèéí äóíäàæ àãóóëàìæ
Ä¿ðñëýë 17. Óëààíáààòàð õîòûí àãààð äàõü õ¿õýðëýã õèéí ºâëèéí ñàðûí õîíîãèéí äóíäàæ àãóóëàìæ,
(2009 îíû 11-ä¿ãýýð ñàðààñ 2010 îíû 01-ä¿ãýýð ñàð)
Ä¿ðñëýë 18. Óëààíáààòàð õîòûí àãààð äàõü àçîòûí äàâõàð èñëèéí ºâëèéí ñàðûí õîíîãèéí äóíäàæ
àãóóëàìæ (2009 îíû 11-ð ñàðààñ 2010 îíû 1-ð ñàð)
Ä¿ðñëýë 19. Ãîë ìºðíèé óðñàö á¿ðýëäýõ ýõèéí òàëáàéí çóðàãëàë
Ä¿ðñëýë 20. Ãîë ìºðíèé óðñàö á¿ðýëäýõ ýõèéí õàìãààëàëòàä àâñàí áàéäàë (2010)
Ä¿ðñëýë 21. Óñ õàíãàìæ, ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæ
Ä¿ðñëýë 22. Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý (2006-2010)
Ä¿ðñëýë 23. Àøèãëàëòàä îðóóëñàí îðîí ñóóöíû òîî, íèéò òàëáàéí õýìæýý, îðîí ñóóöíû ôîíä (2000-
2010)
Ä¿ðñëýë 24. íýã õ¿íä íîãäîõ îðîí ñóóöíû òàëáàéí õýìæýý, ì2
Ä¿ðñëýë 25. Ýêñïîðòûí õýìæýý, ñàÿ àì.äîëëàð
Ä¿ðñëýë 26. Ýêñïîðòûí áàðààíû á¿òýö, õóâü, 2010 îí.
Ä¿ðñëýë 27. ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí á¿òýö, äèíàìèê
Ä¿ðñëýë 28. àñãèéí ãàçðûí ãàäààä çýýëèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãóóä
Ç
Ä¿ðñëýë 29. Ñóóðèí òåëåôîí óòàñíû öýãèéí òîî (1000 õ¿í òóòàìä)
Ä¿ðñëýë 30. Ñóóðèí òåëåôîí õîëáîîíû õýðýãëýã÷äèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëò (ìÿíãàí øèðõýãýýð)
Ä¿ðñëýë 31. Èíòåðíýò áàéíãûí õýðýãëýã÷èéí òîî (1000 õ¿í òóòàìä)
Ä¿ðñëýë 32. Èíòåðíýòèéí áàéíãûí õýðýãëýã÷äèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëò (ìÿíãàí øèðõýãýýð)
Ä¿ðñëýë 33. ¯¿ðýí òåëåôîí õîëáîîíû õýðýãëýã÷äèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëò (ìÿíãàí øèðõýãýýð)
Ä¿ðñëýë 34. ¿ðýí òåëåôîí õýðýãëýã÷äèéí òîî (1000 õ¿í òóòàìä)
¯
Ä¿ðñëýë 35. Õºòºëáºðèéí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéí áàéäàë, õóâèàð
Ä¿ðñëýë 36. Íàìä õàíäàõ èðãýäèéí èòãýë
8

9. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
Ä¿ðñëýë 37. Õºðºí㺠îðëîãûí ìýä¿¿ëãèéí á¿ðäýëò
Ä¿ðñëýë 38. Àâëèãûí èíäåêñ, ò¿¿íèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí óòãà
Ä¿ðñëýë 39. Óëñ òºð, õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí õ¿ðýýí äýõ àâëèãûí òàëààðõ øèíæýý÷äèéí òºñººëëèéí
¿ç¿¿ëýëò
Ä¿ðñëýë 40. Òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí õîëáîãäîõ àëáàí òóøààëòíóóäûí àâëèãàä ºðòºõ
ýðñäëèéí ¿íýëãýý
Ä¿ðñëýë 41. Õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí àâëèãàä ºðòºõ ýðñäëèéí ¿íýëãýý (ñàëáàðààð)
Ä¿ðñëýë 42. Àéìàã, íèéñëýëèéí õºãæëèéí èíäåêñèéí ÿëãààã õàðóóëñàí ãàçðûí çóðàã
Ä¿ðñëýë 43. Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ
Ä¿ðñëýë 44. Àéìàã, íèéñëýëèéí ñî¸ë, óðëàãèéí áàéäàë
Ä¿ðñëýë 45. Àéìàã, íèéñëýëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ
Ä¿ðñëýë 46. Àéìàã, íèéñëýëèéí õ¿ðýýëýí áóé áàéãàëü îð÷íû áàéäàë
Ä¿ðñëýë 47. Àéìàã, íèéñëýëèéí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí áàéäàë
Ä¿ðñëýë 48. Àéìàã, íèéñëýëèéí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë
9

10. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
Áèä ÌÕÇ-óóäûí õýðýãæèëòèéí ¯íäýñíèé 4 äýõ
èëòãýëýý ãàðãàæ áóé 2010 îíä ͯÁ-ûí Àçè, íîìõîí
äàëàéí á¿ñèéí òîâ÷îîíû çàõèðàë ìàíàé óëñàä
àéë÷ëàí áèäíèé ºíººãèéí áàéäàëòàé òàíèëöàæ,
îëîí óëñûí õýìæýýíèé ÷óóëãàíûã Ìîíãîë Óëñàä
àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëñàí íü ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé áîëñîíûã äóðüäàõàä òààòàé áàéíà.
Áèä ÌÕÇ-óóäûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý ÌÕÇ-óóäàä
ñóóðèëñàí õºãæëèéí óðò õóãàöààíû òºëºâëºãººã
2021 îí õ¿ðòýëõ õóãàöààíä óëñ îðíîî õºãæ¿¿ëýõ
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí õýëáýðýýð
áîëîâñðóóëàí ãàðãààä áàéíà. ÌÕÇ-óóäûã
òîäîðõîéëæ, ò¿¿íä õ¿ðýõ àðãà çàìàà îíîâ÷òîé
òîãòîîæ, õýðýãæèëòèéã íü õàíãàæ áàéãàà íü ìàíàé
óëñûí õºãæèëä ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéãàà þì.
Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòèéí
¯íäýñíèé 4 äýõ èëòãýëèéã àëáàí ¸ñíû ñòàòèñòèê
òîîí ìýäýýëýë äýýð ¿íäýñëýí, òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãóóäûã îðîëöóóëàí, ñóäëàà÷ ýðäýìòäèéí
ñàíàëûã òóñãàí ãàðãàæ áàéãàà ó÷ðààñ îëîí ò¿ìíèé
îðîëöîîòîé áèé áîëäîã õºãæëèéí áîäëîãî, àðãà
õýìæýýíä ä¿ãíýëò õèéñýí òîìîîõîí òàéëàí áîëäîã
ªÌÍªÕ ¯Ã þì.
Äýëõèéí íèéòèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóä áîëæ
Äýëõèéí óëñ, ã¿ðí¿¿ä Íýãäñýí ¯íäýñòíèé
áàéãàà áàéãàëü îð÷íû äîðîéòîë, àëàí õÿäàõ ¿éë
áàéãóóëëàãà õýìýýõ íýãýí òîì àéëä íýãäýí ýðäýíýò
àæèëëàãàà, öºìèéí çýâñãèéí àþóë, òèâ äàìæñàí
õ¿ì¿¿íýý ýðõ òýãø, ýð¿¿ë ñàðóóë, àéõ àþóëã¿é,
ãýìò õýðýã, õ¿íèé ýðõèéí çºð÷èë, õÿìðàë, äýëõèéí
ýëáýã õàíãàëóóí àæ òºðºõ áîëîìæîîð õàíãàõûí
äóëààðàë, ÿäóóðàë íü äýëõèéí óëñ îðíóóä çºâõºí
òºëºº áîäîë ñàíààãàà Ìÿíãàíû õºãæëèéí íýãýí
ººð ººðèéí àøèã ñîíèðõëîîð áèø, íèéòèéí ýðõ
çîðèëòîä ÷èãë¿¿ëýí õàìòðàí ç¿òãýæ áàéãàà áèëýý.
àøãèéí ¿¿äíýýñ õàìòàð÷ àæèëëàõ øààðäëàãûã áèé
Õè÷ýýë ç¿òãýëèéíõýý ¿ð øèìèéã ¿íýëýõ çîðèëãîîð
áîëãîæ áàéíà. Ìîíãîë Óëñ ÷ äýëõèéí õàìòûí
ͯÁ-ûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí
íèéãýìëýãèéí èäýâõèòýé ãèø¿¿í áàéæ, á¿ñ íóòãèéí
õýðýãæèëò õýðõýí áàéãààã Åðºíõèé Àññåìáëåéä
áîëîí íèéòèéí ýðõ àøãèéã õºíäñºí àñóóäëààð
àâ÷ ñîíñäîã óëàìæëàë òîãòîîä áàéíà. Ìàíàé óëñ
èäýâõèòýé áàéð ñóóðü áàðèìòëàí àæèëëàõ áîëíî.
ÌÕÇ-óóäûí ¯íäýñíèé 3 äàõü èëòãýëýý 2010 îíä
òàíèëöóóëæ áàéñàí áèëýý.
Ìàíàé óëñ ÌÕÇ-óóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ õóãàöààíûõàà 11
æèëèéã àðäàà îðõèîä áàéíà. ªíãºðñºí õóãàöààíä
Ìîíãîë Óëñ ͯÁ-ä ãèø¿¿íýýð ýëñýí îðæ, ͯÁ-ûí
áèäíèé òàâüñàí çîðèëòóóäûí 77.9 õóâü íü áèåëæ,
èíäýð äýýðýýñ Ìîíãîë Óëñàà òóíõàãëàí çàðëàñíû
óëñ îðíû õºãæèëä ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéíà. ̺í
50 æèëèéí îé 2011 îíä òîõèîëîî. Ýíý õóãàöààíä
çàðèì çîðèëòóóä ºìíº áàéñàí ò¿âøíýýñýý áóóðàõ,
Ìîíãîë Óëñ íü ͯÁ-ûí ãèø¿¿í, òóñãààð òîãòíîñîí
ìºí îäîîãèéí õàíäëàãààð ¿ðãýëæèëáýë 2015 îí
á¿ðýí ýðõò óëñûí õóâüä õî¸ð ººð íèéãìèéí
ãýõýä çîðèëò õàíãàãäàõ áîëîìæã¿é áàéäàëä õ¿ðýõ
òîãòîëöîîã äàìæèí õºãæèæ áàéíà. Ìîíãîë
çýðýã àíõààðàë òàòñàí àñóóäàë ÷ áàéíà. Òóõàéëáàë,
Óëñàä õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã äýýäýëñýí àðä÷èëñàí
ÌÕÇ-óóäûí çîðèëãî 1 áóþó ÿäóóðëûã õî¸ð äàõèí
òîãòîëöîî á¿õèé îð÷èí ¿åèéí çàõ çýýëèéí
áóóðóóëàõ, ìºí çîðèëãî 7 áóþó áàéãàëü îð÷íû
íèéãìèéã öîãöëîîí õºãæ¿¿ëýõ ¿éëñýä ͯÁ ¿íýòýé
áîõèðäîë Ìîíãîë õ¿í á¿õíèé ñàíààã çîâîîñîí
õóâü íýìýð îðóóëæ áàéíà.
ç¿éë áîëæ õóâèðààä áàéíà.
10

11. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
Áèä 2015 îíä ÌÕÇ-óóäûí ã¿éöýòãýëèéí òàéëàíãàà öàã õóãàöàà øààðäàãäàõ ÷ ãýñýí áèä èðýýä¿é,
ͯÁ-ä òàíèëöóóëíà. Èíãýõèéí òóëä àìàëñàí ¿ð õ¿¿õäèéíõýý òºëºº öàã àëäàëã¿é øóóðõàé
çîðèëòîíäîî õ¿ðýõèéí òºëºº àæèëëàõ íü ç¿éí õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çýæ áàéíà.
õýðýã. Îéðûí 4 æèëäýý áèä äýýðõ õî¸ð àñóóäàëä
îíöãîé àíõààðàë õàíäóóëæ, òóñãàéëñàí õºòºëáºð ¯íäýñíèé äºðºâ äýõ èëòãýëèéã áýëòãýõýä äýìæëýã
òºñºë áîëîâñðóóëæ àæèëëàõ øààðäëàãà áàéíà. ¿ç¿¿ëñýí ͯÁÕÕ-èéí Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí
Áèä ÿäóó áàéãàà èðãýäýý ÿäóó õýìýýõ àíãèëëààñ óäèðäëàãàä ÷èí ñýòãýëèéí òàëàðõàë èëýðõèéëæ,
ãàðãàõààñ ãàäíà, õàìãèéí ãîë íü ÿäóó õýìýýõ ìàíàé óëñàä ¿ç¿¿ëæ áóé òóñëàìæ äýìæëýã, ¿ð
àíãèëàëä îðîõîä áýëýí áàéãàà èðãýä, ºðõºº àøèãòàé õàìòûí àæèëëàãààãàà óëàì ºðãºæ¿¿ëýí
ÿäóóðëààñ ñýðãèéëýõ òàëààð àæèëëàõ øààðäëàãàòàé õºãæ¿¿ëýõèéã õ¿ñüå.
áîëîîä áàéíà.
̺í ýíýõ¿¿ èëòãýëèéã áýëòãýõýä èäýâõèòýé
¯¿íýýñ äóòàõã¿é à÷ õîëáîãäîëòîé ººð íýã àñóóäàë îðîëöñîí òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ
áîë ÿàõ àðãàã¿é áàéãàëü îð÷íû àñóóäàë, òýð áàéãóóëëàãóóäàä òàëàðõàë èëýðõèéëæ, óëàì èõèéã
äóíäàà Óëààíáààòàð õîò, àéìãèéí òºâ¿¿ä, ñóóðèí á¿òýýõèéã õ¿ñýí åðººå.
ãàçðûí àãààðûí áîõèðäëûã áóóðóóëàõ ÿâäàë þì.
Àãààðûí áîõèðäëîîñ ¿¿äýí ýëäýâ øèíý ºâ÷èí,
áóñàä ñºðºã íºëºº èõñýýä áàéíà. Ìàíàé óëñ
àãààðûí áîõèðäëûã áóóðóóëàõ õ¿ðýýíä Èõ á¿òýýí
áàéãóóëàëò õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
Ýíýõ¿¿ á¿òýýí áàéãóóëàëò ýíý õºòºëáºð èõ õºðºíãº,
ÖÀÕÈÀÃÈÉÍ ÝËÁÝÃÄÎÐÆ
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×
11

12. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
áàðèìò áè÷ãèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí Ìîíãîë
Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëýýä áàéãàà áºãººä
óã áîäëîãûí áàðèìò áè÷ã¿¿ä íü õ¿íèé õºãæëèéã
õàíãàõ òýð äóíäàà ÿäóóðàë, àæèëã¿éäëèéã
áóóðóóëàõ, ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîëûí õ¿ðòýýìæ
÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, îðîí íóòãèéí õºãæëèéí
ÿëãààã àðèëãàõàä ãîë ÷èãëýëýý áîëãîñîí þì.
Ãýâ÷ ÌÕÇ-óóäûã õàíãàõ ÷èãëýëä òîìîîõîí àõèö
ãàðãàõ, ýð÷èìòýé àæèëëàõ øààðäëàãà áàéãàà íü
ýíýõ¿¿ ¿íäýñíèé äºðºâ äýõ èëòãýëèéí ä¿ãíýëòýýñ
õàðàãäàæ áàéíà. Òóõàéëáàë, ìàíàé óëñûí ýäèéí
çàñàã æèë á¿ð õóðäàöòàé ºñ÷, çàõ çýýëèéí õ¿ðýý
òýëæ áàéãàà õýäèé ÷ ÿäóóðàë äîðâèòîé áóóðàõã¿é,
õºäºëìºð ýðõëýëò íýìýãäýõã¿é áàéãààã àíõààð÷
õ¿ì¿¿ñèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ,
àæëûí áàéðûã îëíîîð áèé áîëãîõ, õºäºëìºðèéí
á¿òýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, óëìààð öàëèí, îðëîãûí
ò¿âøèíã ºñãºõ õýðýãòýé áàéíà. Èéìä óóë óóðõàéí
òîìîîõîí òºñºë õºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, äýä
á¿òöèéí ñàëáàðò á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæëóóäûã
ºðí¿¿ëýõ óóë óóðõàéãààñ îðæ èðýõ îðëîãûã çºâ
óäèðäàõ, æèæèã äóíä áèçíåñ ýðõëýã÷äèéã äýìæèõ,
ìàêðî ò¿âøíèé òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä òºð
çàñãààñ àíõààð÷ àæèëëàæ áàéíà.
ÒÀËÀÐÕÀË
ÌÕÇ-óóäûí ¿íäýñíèé äºðºâ äýõ èëòãýëýýñ
Þóíû ºìíº ÌÕÇ-óóäàä õ¿ðýõ àðãà çàì, òºñºë, õàðàõàä ýõ, íÿëõàñûí áîëîí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû
õºòºëáºð¿¿äèéí áèåëýëò, Òºð, òºðèéí áóñ õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë, áàãà áîëîâñðîëûí ò¿âøèí,
áàéãóóëëàãóóäûí îðîëöîîã ¿íýëñýí ¯íäýñíèé ñ¿ðüåý ºâ÷ëºëèéí òàðõàëò çýðýã çîðèëòóóä íü
äºðºâ äýõ èëòãýëèéã áýëòãýí ãàðãàæ òà á¿õýíä 2015 îíä á¿ðýí áèåëýãäýõ, çàðèì íü òºëºâëºñºí
õ¿ðãýæ áàéãààäàà òààòàé áàéíà. Ìàíàé óëñ ÌÕÇ- çîðèëòîîñîî äàâæ áèåëýãäýõ ò¿âøèíä áàéãààã Òà
óóäûí õýðýãæèëòèéã õî¸ð æèë òóòàì ¿íýëæ öààøèä á¿õýíä óëàìæëàõàä òààòàé áàéíà.
àíõààðàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí õóâèëáàðóóäûã
òîäîðõîéëæ, Ìîíãîë Óëñûí íèéò àðä ò¿ìíèé Ýíýõ¿¿ èëòãýëèéã áîëîâñðóóëàõàä Ìîíãîë Óëñûí
áîëîí ͯÁ-ûí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý íýð Çàñãèéí ãàçðààñ èõýýõýí àíõààð÷ ñàëáàðûí
òºðòýé áèåë¿¿ëæ, èäýâõè ç¿òãýë ãàðãàí àæèëëàæ ÿàìäûí óäèðäëàãóóäààñ á¿ðäñýí, òóñ õîðîîíû
áàéãààãààðàà îëîí óëñûí ò¿âøèíä ¿íýëýãäñýýð äàðãààð àõëóóëñàí óäèðäàõ çºâëºëèéí àæëûí
èðñýí. õýñãèéã áàéãóóëàí àæèëëóóëàâ. ̺í ñàëáàðûí
ÿàìä, àãåíòëàãóóäûí õîëáîãäîõ ìýðãýæèëòí¿¿äýýñ
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð òýð äóíäàà ìàíàé á¿ðäñýí òåõíèêèéí àæëûí õýñã¿¿äèéã áàéãóóëàí
õîðîî áàéãóóëàãäñàí öàãààñàà ýõëýí ÌÕÇ-óóäûí àæèëëóóëæ èëòãýëèéã ¯íäýñíèé õºãæèë,
õýðýãæèëòèéã õàíãàõàä àíõààð÷, õýðýãæèëò íü øèíýòãýëèéí õîðîî íýãòãýí áîëîâñðóóëëàà.
ñóë áàéãàà çîðèëòóóäûã 2015 îí ãýõýä çîðèëòîä
ò¿âøèíä íü õ¿ðãýõ àæëûã áîäëîãî, òºëºâëºëòºí人 ̺í èëòãýë áîëîâñðóóëàõ àæèëä Ìîíãîë äàõü
òóñãàæ, õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàí àæèëëàæ ͯÁ-ûí ñèñòåìèéí áàéãóóëëàãóóä, ò¿¿íèé
áàéíà. Òóõàéëáàë, “Ìîíãîë Óëñûí íèéãýì, ýäèéí äîòîð ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºð, ͯÁ-ûí Õ¿í
çàñãèéã 2011 îíä õºãæ¿¿ëýõ ¯íäñýí ÷èãëýë”-èéã àìûí ñàí çýðýã áàéãóóëëàãààñ ººðèéí òºñºë,
áîëîâñðóóëàí ÓÈÕ-ààð áàòëóóëæ, “Ìîíãîë óëñûí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ìýðãýæèëòíèé áîëîí
ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæëèéí 2012-2016 îíû ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñíèéã òýìäýãëýå.
òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä” äóíä õóãàöààíû áîäëîãûí Èéìä ýí òýðã¿¿íä ýäãýýð áàéãóóëëàãà, ÿëàíãóÿà
12

13. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
ͯÁ-ûí Ìîíãîë äàõü Ñóóðèí çîõèöóóëàã÷, ͯÁÕÕ-
èéí Ñóóðèí òºëººëºã÷ õàòàãòàé Ñåçèí Ñèíîíãëóä
îíöëîí òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà.
¯íäýñíèé èëòãýëèéã áîëîâñðóóëàõàä ýðäýì ìýäëýã,
õ¿÷ õºäºëìºðºº õàðàìã¿é äàé÷ëàí àæèëëàñàí
àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿ä, ìºí ¿íýòýé ñàíàë çºâëºìæ
ºã÷ àæèëëàñàí ýðäýìòýä, ñóäëàà÷èä, òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãûí òºëººëºë, ýíý àæèëä îðîëöîí
àæèëëàñàí íèéò õ¿ì¿¿ñò òàëàðõëàà èëýðõèéëüå.
Òà á¿õíèéã õ¿íäýòãýñýí,
×.ÕÀØ×ÓËÓÓÍ
¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÕªÃÆÈË, ØÈÍÝÒÃÝËÈÉÍ ÕÎÐÎÎÍÛ ÄÀÐÃÀ
13

14. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
ÅЪÍÕÈÉ ÒÎÉÌ
äÎÒÎÎäÛÍ ÍÈÉÒ Á¯ÒÝÝÃäÝÕ¯¯Í
2010 îí ãàðñààð ÄÍÁ-èé áîäèò õýìæýý ºññººð õóäàëäàà 39.3 õóâèàð ºñ÷ ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëòºä
îíû ýöýñò 6.4 õóâü áîëæ, çýðýãö¿¿ëýõ ¿íýýð 4162.8 íºëººëñºí áàéíà. Õàðèí ºâºëæèëò, öàã àãààðûí
òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ýý. Óóë óóðõàé, îëáîðëîõ àæ õ¿íäðýë, áýðõøýýëèéí óëìààñ ìàëûí ç¿é áóñ
¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí íýìýãäýë ºðòºã 3.6 õóâü, õîðîãäîë ºñ÷, ÕÀÀ-í ñàëáàðûí íýìýãäýë ºðòºãèéã
áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýð 6.1 õóâü, áàðèëãûí 16.6 õóâèàð áóóðóóëëàà.
ñàëáàð 16.5 õóâü, Ẻíèé áîëîí æèæèãëýí
Ä¿ðñëýë 1. ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëòèéã õàíãàæ áóé ñàëáàðóóäûí òàðõàö (õóâèàð)
15.0 - õªäªª àæ àõóé
- Óóë óóðõàé
10.2
10.0 8.9
8.6 - Áîëîâñðóóëàõ àæ ¯éëäâýð
6.4
- Òýýâýð, õîëáîî
5.0
- Õóäàëäàà
- áóñàä
0.0
- ýäèéí çàñãèéí ªÑªËÒ
-1.3
-5.0 Ýõ ¿¿ñâýð: ¯íäýñíèé õºãæèë,
2006 2007 2008 2009 2010 øèíýòãýëèéí õîðîî
õªäªª ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÑÀËÁÀÐ ìàëæóóëàõ àðãà õýìæýýã öàã àëäàëã¿é àâàõ, ìàëã¿é
áîëñîí çàðèì àéë ºðõèéã àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò,
õýðýãöýý øààðäëàãàòàé áàéãàà áóñàä ñàëáàðò
2010 îíä ìàëûí òîî ºìíºõ îíûõîîñ 11.3 ñàÿàð,
øèëæ¿¿ëýí àæèëëóóëàõ çýðýã àðãà õýìæýýã çîõèîí
áîéæñîí òºëèéí òîî 6.4 ñàÿàð áóóð÷, òîì ìàëûí
áàéãóóëàõ øààðäëàãà ãàð÷ áàéíà.
ç¿é áóñ õîðîãäîë ºìíºõ æèë¿¿äèéíõýýñ ýðñ ºñ÷
10.3 ñàÿ òîëãîéä õ¿ðñýíýýð ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûí
Ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàðûí õóâüä “Àòðûí 3
ºñºëò ñààðñàí áàéíà. Òîì ìàëûí ç¿é áóñ õîðîãäîë
äàõü àÿí” ¯íäýñíèé õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä óëñûí
ºíäºð áàéãààòàé õîëáîîòîéãîîð ìàë àæ àõóéí
õýìæýýíä 2010 îíä íèéòäýý 315.3 ìÿíãàí ãà
ñàëáàðûí ãîë íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ
òàëáàéä òàðèàëàëò õèéñíýýñ 366.3 ìÿíãàí òîíí
ìàëûí ìàõ, ñ¿¿, íîîñ, íîîëóóðûí ãàðö áàãàñ÷ýý.
¿ð òàðèà, 169.0 ìÿíãàí òîíí òºìñ, 90.3 ìÿíãàí
òîíí õ¿íñíèé íîãîî õóðààí àâ÷, õ¿íñíèé íîãîîíû
ßëàíãóÿà, ÿìààíû ç¿é áóñ õîðîãäîë èõ áàéñàí
53.7 õóâèéã äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëýýð õàíãàëàà.
íü ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûí ãîë ò¿¿õèé ýä áîëîõ
Òàðèàëñàí òàëáàéí íèéò õýìæýý ºíãºðñºí îíû
íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýëèéã áóóðóóëñàí áàéíà.
ìºí ¿åèéíõýýñ 11.4 õóâèàð ºñ÷, àòàðøñàí áîëîí
Ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûã áàéãàëèéí ýðñäýëýýñ
ºíæñºí òàëáàéãààñ íèéò 255.3 ìÿíãàí ãà òàëáàéã
õàìãààëàõ, ìàë÷äûí àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ
àøèãëàëòàä îðóóëñíààð ýðãýëòèéí òàëáàéí õýìæýý
çîðèëãîîð ÓÈÕ-ààñ “Ìîíãîë ìàë” ¯íäýñíèé
584.0 ìÿíãà ãà-ä õ¿ðëýý.
õºòºëáºðèéã áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýâ. Öààøèä
òóñ õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëæ,
14

15. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
ÀÆ ¯ÉËÄÂÝÐ, ÁÀÐÈËÃÛÍ ÑÀËÁÀÐ
Шигтгээ 1. Дэлхийн эдийн засгийн тойм
Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí íýìýãäýë ºðòãèéí
õýìæýý 2010 îíä çýðýãö¿¿ëýõ ¿íýýð 1158.5 òýðáóì Дэлхийн эдийн засаг 2008 оны IV
òºãðºãò õ¿ð÷ ºìíºõ îíû ìºí ¿åèéíõýýñ 4.3 улирлаас уналтанд орсон ба үүний гол
õóâèàð ºññºí áàéíà. 2010 îíä í¿¿ðñ îëáîðëîëò шалтгаан нь АНУ-ын орон сууцны зээлийн
91.8 õóâü, ãàçðûí òîñ 16.7 õóâü, òºìðèéí õ¿äýð эргэн төлөлт муудсантай холбоотой.
Зээлийн эргэн төлөлт буурсанаар банкны
2.3 äàõèí íýìýãäñýíýýð óóë óóðõàéí ñàëáàðûí
салбарт хүнд цохилт болж улмаар дэлхийн
íýìýãäýë ºðòºã çýðýãö¿¿ëýõ ¿íýýð 736.9 òýðáóì
түүхэн дэх 2 дахь том санхүүгийн хямралыг
òºãðºãò õ¿ð÷ ºíãºðñºí îíûõîîñ 3.6 õóâèàð ºñºâ.
үүсгэсэн байна.
Øèíýýð àøèãëàëòàä îðñîí Îâîîò òîëãîé, Óõàà
õóäàã, Õºøººòèéí í¿¿ðñíèé óóðõàéí îëáîðëîëòûí Санхүүгийн хямрал улам даамжирч
õ¿÷èí ÷àäàë íýìýãäýæ í¿¿ðñíèé îëáîðëîëò 2009 оноос эхлэн хүн амын орлогын
ºññºí áàéíà. ̺í Òºìºðòýé, Áàÿíãîë, Òàÿííóóð, түвшин, худалдан авах чадвар буурсантай
Õàðàíãàò, Ýëñòýé, Òºìºðòîëãîé çýðýã òºìðèéí холбоотойгоор зээлийн эргэн төлөлт
õ¿äðèéí óóðõàéíóóäûí îëáîðëîëò ÷ íýìýãäæýý. удааширч, банкны барьцаанд байгаа орон
Òàìñàã, Äîðíîãîâèéí ñàâ ãàçðóóäàä ãàçðûí сууцыг эргүүлэн өгөх зэргээс хамааран банкны
òîñíû îëáîðëîëòûí ¿éë àæèëëàãàà ýð÷èìæñýíýýð зээлийн нийлүүлэлт буурч, чанаргүй зээл
îëáîðëîëòûí õýìæýý 2010 îíä 2.2 ñàÿ áàððåëüä нэмэгдэж эхэлсэн байна. Улмаар банкны
õ¿ð÷ýý. салбарын активт сөргөөр нөлөөлж их
хэмжээний үл хөдлөх хөрөнгөтэй болсон
Áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí íýìýãäýë банкууд хөрөнгөө зах зээлд хямдруулсан үнээр
ºðòºã 6.1 õóâèàð ºñ÷, çýðýãö¿¿ëýõ ¿íýýð 248.6 зарах боллоо. Ингэснээр орон сууцны үнэ
òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí áàéíà. ¯¿íýýñ õ¿íñíèé огцом буурч эхэлсэн байна.
¿éëäâýðëýë õàìãèéí ºíäºð ºññºí áºãººä ¿ð òàðèà,
ãóðèëûí ¿éëäâýðëýë, ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé Дэлхийн зах зээл дээр АНУ-ын гол гол
¿éëäâýðëýë ÷ ìºí ºññºí ä¿íòýé ãàðëàà. үнэт цаасууд өмнө байгаагүйгээр эрчимтэй
унаж эхэлсэн бөгөөд мөн дэлхийн зах зээл
Áàðèëãûí ñàëáàðûí íýìýãäýë ºðòãèéí õýìæýý дээрх зэс болон бусад голлох металуудын үнэ
çýðýãö¿¿ëýõ ¿íýýð 60.2 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ ºìíºõ ч огцом буурав.
îíûõîîñ 16.5 õóâèàð ºññºí áàéíà.
2009 онд дэлхийн санхүүгийн зах зээл
бүхэлдээ хямралын байдалтай болсон ба
Æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéã äýìæèõ, õºãæ¿¿ëýõ
оны эхний хагаст дэлхий нийтийг хамарсан
÷èãëýëýýð 2008 îíä Çàñãèéí ãàçðààñ òºñâºëñºí
санхүү, эдийн засгийн хямрал санхүүгийн зах
1 òýðáóì òºãðºãíèé ýõ ¿¿ñâýðèéã îðîí íóòàã,
зээлд огцом үнэгүйдэл бий болгосон бол оны
àðèëæààíû áàíêóóäûí îðîëöîîòîé 1.4 òýðáóì хоёрдугаар хагаст тогтворжих, зарим орны
òºãðºã áîëãîæ 321 èðãýí, àæ àõóé íýãæèä хувьд өсөх хандлагатай болжээ.
õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîñîí, 2009 îíä Óëñûí
òºñºâò òóñãàãäñàí 30.85 òýðáóì òºãðºãíèé ýõ 2010 онд дэлхийн зах зээл дээрх түүхий
¿¿ñâýðèéã îðîí íóòàã, àðèëæààíû áàíêóóäûí эдийн үнэ тогтворжиж эдийн засаг эргэн
îðîëöîîòîé 38,6 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðãýæ ¿¿íèé ¿ð сэргэж эхэлсэн.
ä¿íä óëñûí õýìæýýãýýð 1642 èðãýí, àæ àõóé íýãæèä
õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîæ, 515 ¿éëäâýð øèíýýð
àøèãëàëòàíä îðæ, 1123 Æį-èéí ¿éë àæèëëàãààã
ºðãºòãºñºí, 2010 îíä 30 òýðáóì òºãðºãíèé ýõ óëñûí õýìæýýíä 581 Æį øèíýýð áàéãóóëàãäàæ,
¿¿ñâýðèéã àðèëæààíû áàíê áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí 1031 àæ àõóé ¿éëäâýðýý ºðãºòãºñºí áàéíà.
áóñàä áàéãóóëëàãóóäûí îðîëöîîòîé 40.0 òýðáóì
òºãðºãò õ¿ðãýæ íèéò 1612 èðãýí, àæ àõóé íýãæèä Óëñûí õýìæýýíä íèéò 1096 Æį øèíýýð
æèëèéí 12%-èéí õ¿¿òýé, 3 æèëèéí õóãàöààòàé áàéãóóëàãäàæ, 5946 àæëûí áàéð øèíýýð áèé
íºõö뺺ð õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîæ ¿¿íèé ¿ð ä¿íä áîëñîí, 6322 àæëûí áàéð õàäãàëàãäàí ¿ëäñýí.
15

16. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
¯ÉË×ÈËÃÝÝÍÈÉ ÑÀËÁÀÐ ýõíýýñ ºíäºð ºñºëòòýé áàéñàí èíôëÿöè 2010 îíû
5 äóãààð ñàðä îðãèë öýãòýý áóþó 13.1 õóâüä õ¿ðñýí
¯éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí íýìýãäýë ºðòãèéí õýìæýý ÷ öààøèä áóóð÷ 2010 îíû 11 ä¿ãýýð ñàð õ¿ðòýë
çýðýãö¿¿ëýõ ¿íýýð 1770.2 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéëàà. 12 äóãààð ñàðä 2.4
ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ 9.8 õóâèàð ºññºí áàéíà. õóâèàð ºññºíººð îíû ýöýñò èíôëÿöè 13 õóâüòàé
2009 îíä áóóðàëòàä îðîîä áàéñàí Ẻíèé áîëîí ãàðëàà.
æèæèãëýí õóäàëäààíû ñàëáàð 2010 îíä ñýðãýæ,
íýìýãäýë ºðòãèéí õýìæýý 39.3 õóâèàð ºññºí Ìàíàé Óëñûí èíôëÿöèéã á¿ëãýýð çàäëàí àâ÷
áàéíà. Òóñ ñàëáàðûí íýìýãäýë ºðòãèéí õýìæýý ¿çýõýä õ¿íñíèé á¿ëãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õàìãèéí
ºñºõºä Ẻíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäààíû ºíäºð ºñºëòèéã áèé áîëãîñîí áºãººä ¿¿í äîòîð
íèéò áîðëóóëàëò îíû ¿íýýð ºìíºõ îíûõîîñ 62.4 õàìãèéí èõýýð íºëºº ¿ç¿¿ëñýí õ¿÷èí ç¿éë íü
õóâü, èìïîðòûí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý ìàõíû ¿íèéí ºñºëò þì. Ó÷èð íü ìàíàé îðíû
53.3 õóâèàð òóñ òóñ ºññºíººñ ãàäíà óã ñàëáàðò ¿éë õóâüä ºðõèéí õýðýãëýýíèé çàðäëûí 16 õóâèéã
àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé àæ àõóéí íýãæèéí òîî ìàõíû á¿ëýã äàíãààð ýçýëäýã áóþó ìàõ, ìàõàí
ºìíºõ îíûõîîñ 34.4 õóâèàð ºñ÷ 5058-ä õ¿ðñýí íü á¿òýýãäýõ¿¿í íü õýðýãëýýíèé ñàãñàíä õàìãèéí
íºëººëñºí áàéíà. ºíäºð õóâèéí æèíòýé áàéäàã áºãººä 2010 îíû
çóäíû íºëººãººð ìàõíû íèéë¿¿ëýëò èõýýõýí
Óóë óóðõàéí ñàëáàðûí îëáîðëîëò íýìýãäýæ, áóóðñíû çýðýãöýý íººöèéí ìàõíû õýìæýý ÷ áàãà
Îþóòîëãîé òºñëèéí áàðèëãà, á¿òýýí áàéãóóëàëòûí áàéñàí íü ¿¿íä íºëººëñºí áàéíà.
àæèë ýõýëæ áàéãààòàé õîëáîãäîí èìïîðòîîð
îðæ èðæ áàéãàà à÷àà òýýâðèéí õýìæýý íýìýãäýæ Ìàíàé îðîí õ¿íñíèé áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé 70
òýýâðèéí ñàëáàðûí íýìýãäýë ºðòãèéã 7.0 õóâèàð õóâèéã èìïîðòîîð àâäàã. Õýðýãëýýíèé ñàãñíû 287
ºñãºæýý. íýð òºðëèéí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíýýñ 158 áàðàà íü
èìïîðòûíõ áºãººä òýäãýýðèéí ñàãñàíä ýçëýõ æèí
30 õóâü áàéíà.
ÈÍÔËßÖÈ
2008 îíû ºíäºð èíôëÿöèéí ¿åä õ¿íñíèé áóñ
Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã 2010 îíä á¿ëãèéí áàðààíû ¿íý ò¿¿í÷ëýí ìàõ, ãóðèëààñ áóñàä
õºãæ¿¿ëýõ ¯íäñýí ÷èãëýëä õýðýãëýýíèé áàðàà, õ¿íñíèé áàðààíû ¿íý èõýýð ºñ÷ íèéò èíôëÿöèéí
¿éë÷èëãýýíèé ¿íèéí ºñºëòèéã íýã îðîíòîé òîîíä 90 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéñàí áîë 2010 îíä äýýð
áàéëãàõ çîðèëò äýâø¿¿ëñýí áîëîâ÷ óðüä÷èëàí äóðüäñàí÷ëàí ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí
òààìàãëàõàä õ¿íäðýëòýé òîäîðõîé áóñ íºõöºë¿¿ä, ºñºëò íèéò èíôëÿöèéí 50 õóâèéã ýçýëæ, 13 íýãæ
ãàäààä, äîòîîä õ¿÷èí ç¿éëñýýñ øàëòãààëæ 2010 èíôëÿöèéí 6.6 íýãæèéã á¿ðä¿¿ëæýý.
îíû ýöýñò 13 õóâüòàé ãàðëàà. Òóõàéëáàë, îíû
Ä¿ðñëýë 2. Èíôëÿöèéí ò¿âøèí 2010 îíä (îíû ýõíýýñ)
14 13.1
13
11.4
12
10.3
9.7
10 9 8.7
8.3 8.3
7.4
8
5.4
6
4
2.3
2
0
I.10 II.10 III.10 Iv.10 v.10 vI.10 vII.10 VIII.10 IX.10 X.10 XI.10 XII.10
Ýõ ¿¿ñâýð: ¯ÑÕ
16

17. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
̺í õ¿íñíèé áóñ á¿ëãèéí ¿íý 2009 îíû ýöýñòýé äýëõèéí íèéò ¿éëäâýðëýë 5 õóâèàð ºñººä áàéíà.
õàðüöóóëàõàä ºññºí íü ýäèéí çàñàã ñýðãýæ, Ýäèéí çàñãèéí ñýðãýëòèéí íºëººãººð õýðýãëýý
¿éëäâýðëýë íýìýãäýæ áàéãààã èëòãýæ áàéíà. íýìýãäýæ, ò¿¿õèé ýä, íººöèéí ýðýëò ºññºíèé
ͺ㺺 òàëààñ 2010 îíä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò çýðýãöýý ìàíàé îðíû òîìîîõîí óóë óóðõàéí
62.5 õóâèàð, äîòîîä öýâýð çýýë 25.3 õóâèàð ºñ÷, êîìïàíèóäûí îëáîðëîëòûí áîëîí òýýâýðëýëòèéí
àæ àõóéí íýãæ, èðãýäýä îëãîñîí çýýëèéí ¿ëäýãäýë õ¿÷èí ÷àäàë ñàéæèðñíààð óóë óóðõàéí ñàëáàðûí
3.3 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ð÷, çàõ çýýëèéí íèéò ¿íýëãýý á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë ýðñ íýìýãäýâ.
2.2 äàõèí íýìýãäñýí íü ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàã
ýð÷èìòýé òýëæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
Шигтгээ 2. Валютын ханшийн хөдөлгөөн
Èéíõ¿¿ 2010 îíä ýäèéí çàñàã ñýðãýñýí, áàéãàëü,
öàã óóðûí õ¿íäðýë òîõèîëäîæ îëîí àéìàãò Олон улсад ч мөн ханшийн хөдөлгөөн
ºâºëæèëò õ¿íäýðñýí, öàõèëãààí äóëààíû ¿íý ихтэй байлаа. Зарим улсад ажилгүйдлийн
ºññºí, íîîëóóðûí ¿íý ºíäºð, õÿòàäûí ýäèéí түвшин өндөр байгаагаас шалтгаалан
çàñàã ºíäºð èíôëÿöèòàé, ÎÕÓ-ä õýò õàëóóí áîëîí дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжих, экспортоо
ãàíãèéí óëìààñ óðãàö àëäàæ áóóäàéí ýêñïîðòîäîî нэмэгдүүлэхийг гол зорилго болгон өөрийн
õîðèã òàâüñàí çýðýã õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººãººð орны валютыг зориуд сулруулах, хамгаалах
èíôëÿöè 13 õóâüòàé ãàðëàà. бодлого хэрэгжүүлэх стратеги баримталж
байгааг шинжээчид онцолж байв.
ÂÀËÞÒÛÍ ÕÀÍØ
2010 îíä ýêñïîðòûí ºñºëòèéí íºëººãººð ãàäààä
2009 îíä äýëõèéí íèéò ¿éëäâýðëýë 0.6 õóâèàð, âàëþòûí äîòîãøëîõ óðñãàë èõýýð íýìýãäýæ, ìàíàé
õºãæèíã¿é îðíóóäûí ýäèéí çàñàã 3.4 õóâèàð óëñûí ãàäààä âàëþòûí öýâýð àëáàí íººö õî¸ð
áóóðñàí áîë 2010 îíä äýëõèéí ýäèéí çàñàã ñýðãýæ, òýðáóì àì.äîëëàðûã äàâñàí áàéíà.
Ä¿ðñëýë 3. Âàëþòûí õàíøèéí õºäºë㺺íèé òîéì çóðàã, áàéðøëààð
Àì.äîëëàðûí ýñðýã âàëþòûí õàíø íü ÷àíãàðñàí îðíóóä
Àì.äîëëàðûí ýñðýã âàëþòûí õàíø íü ñóëàðñàí îðíóóä
ªºð÷ëºëòã¿é áóþó áàãà õýìæýýíèé ººð÷ëºëòòýé îðíóóä
Ýõ ¿¿ñâýð. Bloomberg Businessweek
17

18. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
Ä¿ðñëýë 4. Àì.äîëëàðûí ýñðýã õàìãèéí èõ Ìàíàé îðíû õóâüä 2010 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðä 1
÷àíãàðñàí âàëþòóóä, 2010 îí àì.äîëëàð 1455.7 òºãðºãòýé òýíöýæ áàéñàí áîë
ãàäààä âàëþòûí äîòîãøëîõ óðñãàë íýìýãäýæ,
ªºð÷ëºëò õóâèàð (%)
íèéë¿¿ëýëò èõ áàéãààãààñ øàëòãààëàí òºãðºãèéí
20
õàíø ÷àíãàð÷, 2010 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé
áàéäëààð 1 àì.äîëëàð 1257.18 òºãðºãòýé òýíöýæ
200 îð÷èì òºãðºãººð áóóðàâ.
10
ÃÀÄÀÀÄ ÕÓÄÀËÄÀÀ
Ýäèéí çàñàãò ãàðñàí ãàäààä áîëîí äîòîîä ýåðýã
0 ººð÷ëºëòèéí íºëººãººð ìàíàé óëñûí ãàäààä
Ìîíãîë ÒªÃЪÃ
ßïîí ÈÅÍ
Ìàëàéç ÐÈÍÃÃÈÒ
Àôêàíèñòàí AÔÊÀÍ
Êîëóìá ÏÅÑÎ
Ñèíãàïóð ÄÎËËÀÐ
Òàéâàí ÄÎËËÀÐ
Ìåêñèê ÏÅÑÎ
Ãóàòàìàëà ʯÉÒÇÀË
×èëè Ïåñî
Áàðóóí ñàìàî Òàëà
ªìíºä àôðèê ðàíä
Ñâàçåëàíä Ëèëàãåí
Òîíãà ïààíãàà
Èçðàë Øýêýë
Êàìáîæ Ðèéë
Êóâýéò Äèíàð
Áðàçèë Ðèéë
Áóòàí Íãóëòðóì
ªìíºä ñîëîíãîñ ÂÎÍ
õóäàëäàà ýð÷èìòýé íýìýãäýæ, 2010 îíä íèéò
áàðàà ýðãýëò ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ 53 õóâèàð ºñ÷,
àíõ óäààãàà 6.2 òýðáóì àì.äîëëàðò õ¿ðýâ. Ìîíãîë
Óëñ 2010 îíä äýëõèéí 132 îðîíòîé õóäàëäàà
õèéñýí áºãººä ýäãýýð îðíóóäààñ ÎÕÓ, ßïîí,
ÁÍÑÓ, ÕÁÍÃÓ-óóäòàé õèéñýí õóäàëäààíä õàìãèéí
Шигтгээ 3. Блүүмберг бизнесийн сэтгүүл èõ àëäàãäëûã õ¿ëýýãýýä áàéíà. Ýäãýýð îðíóóäòàé
õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààãàà
Блүүмбергийн бизнес долоо хоног öààøèä ñàéæðóóëæ, õóäàëäààíûõàà òýíöâýðòýé
сэтгүүлийн 2010 оны сүүлийн дугаарт 2010 áàéäëûã õàíãàõàä àíõààðàõ øààðäëàãàòàé áàéãàà
онд ам.долларын эсрэг хамгийн их чангарсан þì. Õàðèí ÁÍÕÀÓ, Êàíàä, Èõ Áðèòàíè çýðýã
болон суларсан валютын жагсаалтыг óëñóóäòàé õèéñýí õóäàëäàà àøèãòàé ãàðëàà.
гаргажээ. Уг жагсаалтаас харахад 2010 онд
ам.долларын эсрэг хамгийн ихээр чангарсан
валютаар Монгол төгрөгийг нэрлэсэн байна.
Ä¿ðñëýë 5. Ãàäààä õóäàëäàà
(2005-2010 îí, ñàÿ àì.äîëëàðààð)
9000.0
4150.0
8000.0 - ÝÊÑÏÎÐÒ
3245
3200
2909
- ÈÌÏÎÐÒ
3150.0
7000.0
2535
- ÃÀÄÀÀÄ ÕÓÄÀËÄÀÀÍÛ ÒÝÍÖÝË
2138
2062
6108.6
1948
1885
2150.0 6000.0
1542.0
5779.0
1435.0
1177.3
- ÍÈÉÒ ÁÀÐÀÀÍÛ ÝÐÃÝËÒ
1063.9
5000.0
1150.0
4009.3 4023.1 4000.0
107
-252.3
-291.6
Ýõ ¿¿ñâýð: ÃÅÃ, Ãàäààä õóäàëäààíû
- 114
-113
-710
150.0 áàðààíû ñòàòèñòèê ìýäýýëýë
3000.0
2977.0
2241.2
-850.0 2000.0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
18

19. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
Ìîíãîë Óëñûí ýêñïîðòûí á¿òöèéã 2010 îíîîð Õ¿í àìûí îðëîãî, õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð äýýøèëæ
àâ÷ ¿çâýë, 98 õóâü íü òåõíîëîãèéí àãóóëàìæã¿é áàéãààòàé óÿëäàí àâòî ìàøèí, òýýâðèéí
áîëîí íàì òåõíîëîãèòîé á¿òýýãäýõ¿¿í ýçýëæ õýðýãñëèéí èìïîðòûí õýìæýý 2009 îíòîé
áàéíà. Òåõíîëîãèéí àãóóëàìæã¿é, áîëîâñðóóëàëò õàðüöóóëàõàä áàðàã 2.3 äàõèí ºññºí áàéíà.
áàãàòàé óóë óóðõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðò æèë
á¿ð íýìýãäýæ áàéãàà íü ìàíàé óëñûí ýêñïîðòûí Óóë óóðõàéí ñàëáàðò õºðºí㺠îðóóëàëò èõýýð îðæ,
îðëîãî áîëîîä íèéò ýäèéí çàñãèéã ýìçýã áîëãîæ îëáîðëîëò, òýýâýðëýëòèéí õ¿÷èí ÷àäàë íýìýãäýæ
áàéíà. áàéãàà íü óóë óóðõàéí ñàëáàðûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
ýêñïîðò, èìïîðòûã îãöîì íýìýãä¿¿ëæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð ãàäààä õóäàëäààíû Òóõàéëáàë, òºìðèéí õ¿äðèéí ýêñïîðòûí õýìæýý
áàðàà ýðãýëò, ÿëàíãóÿà í¿¿ðñíèé ýêñïîðòûã 2010 îíä ºíãºðñºí îíûõîîñ 2.2 äàõèí ºñ÷,
íýìýãä¿¿ëýõ, õèëýýð íýâòýð÷ áàéãàà àæ àõóéí ãàçðûí òîñíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò 1.3 äàõèí
íýãæ, èðãýäèéí ¿éë àæèëëàãààíä òóëãàìäàæ áóé íýìýãäëýý.
àñóóäëûã øèéäâýðëýõ çîðèëãîîð “Ãàøóóí ñóõàéò”,
“Øèâýý õ¿ðýí”-ãèéí áîîìòûí õ¿÷èí ÷àäëûã Èéíõ¿¿ 2009 îíä ìàíàé îðíû ýäèéí çàñãèéí
íýìýãä¿¿ëýõ òóõàé 2010 îíä Çàñãèéí ãàçðûí 6 äîòîîä, ãàäààä îð÷èí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä
äóãààð òîãòîîëûã áàòëàí ãàðãàñàí áèëýý. ¯¿íèé ñºðºã íºëººëæ áàéñàí áîë 2010 îíä áàðàã á¿õ
¿ð ä¿íä 2010 îíä 16.6 ñàÿ òîíí í¿¿ðñ ýêñïîðòëîæ, ñàëáàðò íààøòàé ººð÷ëºëò ãàð÷ áàéíà. Ìîíãîë
ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åýñ 2.3 äàõèí íýìýãäýæ, Óëñ ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí ýð÷èìòýé ºñºëòèéí
ìºíãºí ä¿íãýýð çýñèéí áàÿæìàëûí ýêñïîðòûí øèíý ãàðààí äýýð èðýýä áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîëûí
îðëîãîîñ äàâñàí áàéíà. õºãæëèéí ò¿âøèíä äîðâèòîé àõèö ãàðãàõ øèíý
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà þì.
19

20. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
20

21. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄªÐªÂ ÄÝÕ ÈËÒÃÝË
21