1. MENSAXE DO SANTO PAI
FRANCISCO
PARA A CELEBRACIÓN DA
XLVIII XORNADA MUNDIAL DA PAZ
1 DE XANEIRO DE 2015
NON ESCRAVOS, SENÓN IRMÁNS
1. Ao comezo dun novo ano, que recibimos como unha graza e un don de Deus á humanidade, desexo dirixir
a cada home e muller, así como aos pobos e nacións do mundo, aos xefes de Estado e de Goberno, e aos
líderes das diferentes relixións, os meus mellores desexos de paz, que acompaño coas miñas oracións polo
fin das guerras, os conflitos e os moitos de sufrimentos causados polo home ou por antigas e novas
epidemias, así como polos devastadores efectos dos desastres naturais. Rezo de modo especial para que,
respondendo á nosa común vocación de colaborar con Deus e con todos os homes de boa vontade na
promoción da concordia e a paz no mundo, resistamos á tentación de comportarnos dun modo indigno da
nosa humanidade.
Na mensaxe para o 1 de xaneiro pasado, sinalei que do «desexo dunha vida plena... forma parte un anhelo
indeleble de fraternidade, que nos convida á comuñón cos outros, nos que atopamos non inimigos ou
adversarios, senón irmáns aos que acoller e querer».[1] Sendo o home un ser relacional, destinado a
realizarse nun contexto de relacións interpersoais inspiradas pola xustiza e a caridade, é esencial que para o
seu desenvolvemento se recoñeza e respecte a súa dignidade, liberdade e autonomía. Por desgraza, o
flaxelo cada vez máis xeneralizado da explotación do home por parte do home dana seriamente a vida de
comuñón e a chamada a estreitar relacións interpersoais marcadas polo respecto, a xustiza e a caridade.Este
fenómeno abominable, que pisa os dereitos fundamentais dos demais e aniquila a súa liberdade e dignidade,
adquire múltiples formas sobre as que desexo facer unha breve reflexión, de modo que, á luz da Palabra de
Deus, consideremos a todos os homes «non escravos, senón irmáns».
Á escoita do proxecto de Deus sobre a humanidade
2. O tema que elixín para esta mensaxe lembra a carta de san Paulo a Filemón, na que lle pide que reciba a
Onésimo, antigo escravo de Filemón e que despois se fixo cristián, merecendo por iso, segundo Paulo, que
sexa considerado como un irmán. Así escribe o Apóstolo das xentes: «Quizá se apartou de ti por breve tempo
para que o recobres agora para sempre; e non como escravo, senón como algo mellor que un escravo, como
un irmán querido» (Flm 15-16). Onésimo converteuse en irmán de Filemón ao facerse cristián. Así, a
conversión a Cristo, o comezo dunha vida de discipulado en Cristo, constitúe un novo nacemento (cf. 2 Co
5,17; 1 P 1,3) que rexenera a fraternidade como vínculo fundante da vida familiar e base da vida social.

2. No libro da Xénese, lemos que Deus creou ao home, home e femia, e os bendixo, para que crecesen e se
multiplicasen (cf. 1,27-28): Fixo que Adán e Eva fosen pais, os cales, cumprindo a bendición de Deus de ser
fecundos e multiplicarse, concibiron a primeira fraternidade, a de Caín e Abel. Caín e Abel eran irmáns,
porque viñan do mesmo ventre, e por tanto tiñan a mesma orixe, natureza e dignidade dos seus pais,
creados a imaxe e semellanza de Deus.
Pero a fraternidade expresa tamén a multiplicidade e diferenza que hai entre os irmáns, aínda que unidos
polo nacemento e pola mesma natureza e dignidade. Como irmáns e irmás, todas as persoas están por
natureza relacionadas coas demais, das que se diferencian pero coas que comparten a mesma orixe,
natureza e dignidade. Grazas a iso a fraternidade crea a rede de relacións fundamentais para a construción
da familia humana creada por Deus.
Por desgraza, entre a primeira creación que narra o libro da Xénese e o novo nacemento en Cristo, que fai
dos crentes irmáns e irmás do «primoxénito entre moitos irmáns» (Rm 8,29), atópase a realidade negativa do
pecado, que moitas veces interrompe a fraternidade creatural e deforma continuamente a beleza e nobreza
do ser irmáns e irmás da mesma familia humana. Caín, ademais de non soportar ao seu irmán Abel, mátao
por envexa cometendo o primeiro fratricidio. «O asasinato de Abel por parte de Caín deixa constancia
trágicamente do rexeitamento radical da vocación a ser irmáns. A súa historia (cf. Xn 4,1-16) pon en
evidencia a dificultade da tarefa á que están chamados todos os homes, vivir unidos, preocupándose os uns
dos outros».[2]
Tamén na historia da familia de Noé e os seus fillos (cf. Xn 9,18-27), a maldade de Cam contra o seu pai é o
que empuxa a Noé a maldicir ao fillo irreverente e bendicir aos demais, que si o honraban, dando lugar a
unha desigualdade entre irmáns nados do mesmo ventre.
Na historia das orixes da familia humana, o pecado da separación de Deus, da figura do pai e do irmán,
convértese nunha expresión do rexeitamento da comuñón traducíndose na cultura da escravitude (cf. Xn
9,25-27), coas consecuencias que iso leva e que se perpetúan de xeración en xeración: rexeitamento do
outro, malos tratos das persoas, violación da dignidade e os dereitos fundamentais, a institucionalización da
desigualdade. De aí a necesidade de converterse continuamente á Alianza, consumada pola oblación de
Cristo na cruz, seguros de que «onde abundou o pecado, sobreabundó a graza... por Xesucristo» (Rm
5,20.21). El, o Fillo amado (cf. Mt 3,17), veu revelar o amor do Pai pola humanidade. O que escoita o
evanxeo, e responde á chamada á conversión, chega a ser en Xesús «irmán e irmá, e nai» (Mt 12,50) e, por
tanto, fillo adoptivo do seu Pai (cf. Ef 1,5).
Non se chega a ser cristián, fillo do Pai e irmán en Cristo, por unha disposición divina autoritativa, sen o
concurso da liberdade persoal, é dicir, sen converterse libremente a Cristo. O ser fillo de Deus responde o
imperativo da conversión: «Convertédevos e sexa bautizado cada un de vós no nome de Xesús, o Mesías,
para perdón dos vosos pecados, e recibiredes o don do Espírito Santo» (Ftos 2,38). Todos os que
responderon coa fe e a vida a esta predicación de Pedro entraron na fraternidade da primeira comunidade
cristiá (cf. 1 P 2,17; Ftos 1,15.16; 6,3; 15,23): xudeus e gregos, escravos e homes libres (cf. 1 Co 12,13; Ga
3,28), cuxa diversidade de orixe e condición social non diminúe a dignidade de cada un, nin exclúe a ninguén
da pertenza ao Pobo de Deus. Por iso, a comunidade cristiá é o lugar da comuñón vivida no amor entre os
irmáns (cf. Rm 12,10; 1 Ts 4,9; Hb 13,1; 1 P 1,22; 2 P 1,7).
Todo isto demostra como a Boa Nova de Xesucristo, pola que Deus fai «novas todas as cousas» (Ap 21,5),[3]
tamén é capaz de redimir as relacións entre os homes, incluída aquela entre un escravo e o seu amo,

3. destacando o que ambos teñen en común: a filiación adoptiva e o vínculo de fraternidade en Cristo. O
mesmo Xesús dixo aos seus discípulos: «Xa non vos chamo servos, porque o servo non sabe o que fai o seu
señor; a vós chámovos amigos, porque todo o que ouvín ao meu Pai déivolo a coñecer» (Xn 15,15).
Múltiples rostros da escravitude de entón e de agora
3. Desde tempos inmemoriais, as diferentes sociedades humanas coñecen o fenómeno do sometemento do
home por parte do home. Houbo períodos na historia humana en que a institución da escravitude estaba
xeralmente aceptada e regulada polo dereito. Este establecía quen nacía libre, e quen, en cambio, nacía
escravo, e en que condicións a persoa nada libre podía perder a súa liberdade ou obtela de novo. Noutras
palabras, o mesmo dereito admitía que algunhas persoas podían ou debían ser consideradas propiedade
doutra persoa, a cal podía dispor libremente delas; o escravo podía ser vendido e comprado, cedido e
adquirido como unha mercadoría.
Hoxe, como resultado dun desenvolvemento positivo da conciencia da humanidade, a escravitude, crime de
lesa humanidade,[4] está oficialmente abolida no mundo. O dereito de toda persoa a non ser sometida a
escravitude nin a servidume está recoñecido no dereito internacional como norma inderogable.
Con todo, a pesar de que a comunidade internacional ha adoptado diversos acordos para pór fin á
escravitude en todas as súas formas, e dispuxo varias estratexias para combater este fenómeno, aínda hai
millóns de persoas -nenos, homes e mulleres de todas as idades- privados da súa liberdade e obrigados a
vivir en condicións similares á escravitude.
Refírome a tantos traballadores e traballadoras, mesmo menores, oprimidos de maneira formal ou informal
en tódolos sectores, desde o traballo doméstico ao da agricultura, da industria manufacturera á minería,
tanto nos países onde a lexislación laboral non cumpre coas mínimas normas e estándares internacionais,
como, aínda que de maneira ilegal, naqueles cuxa lexislación protexe aos traballadores.
Penso tamén nas condicións de vida de moitos emigrantes que, na súa dramática viaxe, sofren a fame, se
ven privados da liberdade, desposuídos dos seus bens ou dos que se abusa física e sexualmente. Naqueles
que, unha vez chegados ao seu destino despois dunha viaxe durísima e con medo e inseguridade, son
detidos en condicións ás veces inhumanas. Penso nos que ven obrigados á clandestinidade por diferentes
motivos sociais, políticos e económicos, e naqueles que, co fin de permanecer dentro da lei, aceptan vivir e
traballar en condicións inadmisibles, sobre todo cando as lexislacións nacionais crean ou permiten unha
dependencia estrutural do traballador emigrado con respecto ao empleador, por exemplo cando se
condiciona a legalidade da estancia ao contrato de traballo... Si, penso no «traballo escravo».
Penso nas persoas obrigadas a exercer a prostitución, entre as que hai moitos menores, e nos escravos e
escravas sexuais; nas mulleres obrigadas a casar, naquelas que son vendidas con vistas ao matrimonio ou
nas entregadas en sucesión, a un familiar despois da morte do seu marido, sen ter o dereito de dar ou non o
seu consentimento.
Non podo deixar de pensar nos nenos e adultos que son vítimas do tráfico e comercialización para a
extracción de órganos, para ser recrutados como soldados, para a mendicidade, para actividades ilegais
como a produción ou venda de drogas, ou para formas encubertas de adopción internacional.

4. Penso finalmente en todos os secuestrados e encerrados en catividade por grupos terroristas, postos ao seu
servizo como combatentes ou, sobre todo as nenas e mulleres, como escravas sexuais. Moitos deles
desaparecen, outros son vendidos varias veces, torturados, mutilados ou asasinados.
Algunhas causas profundas da escravitude
4. Hoxe como onte, na raíz da escravitude atópase unha concepción da persoa humana que admite o que
poida ser tratada como un obxecto. Cando o pecado corrompe o corazón humano, e o afasta do seu Creador
e dos seus semellantes, estes xa non ven como seres da mesma dignidade, como irmáns e irmás na
humanidade, senón como obxectos. A persoa humana, creada a imaxe e semellanza de Deus, queda privada
da liberdade, mercantilizada, reducida a ser propiedade doutro, coa forza, o engano ou a constricción física
ou psicolóxica; é tratada como un medio e non como un fin.
Xunto a esta causa ontológica -rexeitamento da humanidade do outro- hai outras que axudan a explicar as
formas contemporáneas da escravitude. Refírome en primeiro lugar á pobreza, ao subdesenvolvemento e á
exclusión, especialmente cando se combinan coa falta de acceso á educación ou cunha realidade
caracterizada polas escasas, por non dicir inexistentes, oportunidades de traballo. Con frecuencia, as vítimas
da trata e da escravitude son persoas que buscaron unha maneira de saír dun estado de pobreza extrema,
crendo a miúdo en falsas promesas de traballo, para caer despois en mans de redes criminais que trafican
cos seres humanos. Estas redes utilizan hábilmente as modernas tecnoloxías informáticas para embaucar a
mozas e nenos en todas as partes do mundo.
Entre as causas da escravitude hai que incluír tamén a corrupción de quen están dispostos a facer calquera
cousa para enriquecerse. En efecto, a escravitude e a trata de persoas humanas requiren unha complicidade
que con moita frecuencia pasa a través da corrupción dos intermediarios, dalgúns membros das forzas da
orde ou doutros axentes estatais, ou de diferentes institucións, civís e militares. «Isto sucede cando ao
centro dun sistema económico está o deus diñeiro e non o home, a persoa humana. Si, no centro de todo
sistema social ou económico, ten que estar a persoa, imaxe de Deus, creada para que fose o dominador do
universo. Cando a persoa é desprazada e vén o deus diñeiro sucede esta trastocación de valores».[5]
Outras causas da escravitude son os conflitos armados, a violencia, o crime e o terrorismo. Moitas persoas
son secuestradas para ser vendidas ou recrutadas como combatentes ou explotadas sexualmente, mentres
que outras ven obrigadas a emigrar, deixando todo o que posúen: terra, fogar, propiedades, e mesmo a
familia. Estas últimas vense empurradas a buscar unha alternativa a esas terribles condicións aínda á conta
da súa propia dignidade e supervivencia, co risco de entrar dese modo nese círculo vicioso que as converte
en vítimas da miseria, a corrupción e as súas consecuencias perniciosas.
Compromiso común para derrotar a escravitude
5. Con frecuencia, cando observamos o fenómeno da trata de persoas, do tráfico ilegal dos emigrantes e
doutras formas coñecidas e descoñecidas da escravitude, temos a impresión de que todo isto ten lugar baixo
a indiferenza xeral.

5. Aínda que por desgraza isto é certo en gran parte, quixese mencionar o gran traballo silencioso que moitas
congregacións relixiosas, especialmente femininas, realizan desde hai moitos anos en favor das vítimas.
Estes Institutos traballan en contextos difíciles, ás veces dominados pola violencia, tratando de romper as
cadeas invisibles que teñen encadeadas ás vítimas aos seus traficantes e explotadores; cadeas cuxos elos
están feitos de sutís mecanismos psicolóxicos, que converten ás vítimas en dependentes dos seus verdugos,
a través da chantaxe e a ameaza, a eles e aos seus seres queridos, pero tamén a través de medios materiais,
como a confiscación de documentos de identidade e a violencia física. A actividade das congregacións
relixiosas estrutúrase principalmente ao redor de tres acciones: a asistencia ás vítimas, a súa rehabilitación
baixo o aspecto psicolóxico e formativo, e a súa reinserción na sociedade de destino ou de orixe.
Este inmenso traballo, que require coraxe, paciencia e perseveranza, merece o aprecio de toda a Igrexa e da
sociedade. Pero, naturalmente, por si só non é suficiente para pór fin ao flaxelo da explotación da persoa
humana. Requírese tamén un triplo compromiso a nivel institucional de prevención, protección das vítimas e
persecución xudicial contra os responsables. Ademais, como as organizacións criminais utilizan redes globais
para lograr os seus obxectivos, a acción para derrotar a este fenómeno require un esforzo conxunto e tamén
global por parte dos diferentes axentes que conforman a sociedade.
Os Estados deben vixiar para que a súa lexislación nacional en materia de migración, traballo, adopcións,
deslocalización de empresas e comercialización dos produtos elaborados mediante a explotación do traballo,
respecte a dignidade da persoa. Necesítanse leis xustas, centradas na persoa humana, que defendan os seus
dereitos fundamentais e os restablezan cando son pisados, rehabilitando á vítima e garantindo a súa
integridade, así como mecanismos de seguridade eficaces para controlar a aplicación correcta destas
normas, que non deixen espazo á corrupción e a impunidade. É preciso que se recoñeza tamén o papel da
muller na sociedade, traballando tamén no plano cultural e da comunicación para obter os resultados
desexados.
As organizacións intergobernamentais, de acordo co principio de subsidiariedad, están chamadas a
implementar iniciativas coordinadas para loitar contra as redes transnacionales do crime organizado que
xestionan a trata de persoas e o tráfico ilegal de emigrantes. É necesaria unha cooperación en diferentes
niveis, que inclúa ás institucións nacionais e internacionais, así como ás organizacións da sociedade civil e do
mundo empresarial.
As empresas,[6] en efecto, teñen o deber de garantir ós seus empregados condicións de traballo dignas e
salarios adecuados, pero tamén han de vixiar para que non se produzan nas cadeas de distribución formas
de servidume ou trata de persoas. Á responsabilidade social da empresa hai que unir a responsabilidade
social do consumidor. Pois cada persoa debe ser consciente de que «comprar é sempre un acto moral,
ademais de económico».[7]
As organizacións da sociedade civil, pola súa banda, teñen a tarefa de sensibilizar e estimular as conciencias
acerca das medidas necesarias para combater e erradicar a cultura da escravitude.
Nos últimos anos, a Santa Sé, acollendo o berro de dor das vítimas da trata de persoas e a voz das
congregacións relixiosas que as acompañan cara á súa liberación, multiplicou os chamamentos á
comunidade internacional para que os diversos actores unan os seus esforzos e cooperen para pór fin a esta
praga.[8] Ademais, organizáronse algúns encontros coa fin de dar visibilidade ao fenómeno da trata de
persoas e facilitar a colaboración entre os diferentes axentes, incluídos expertos do mundo académico e das
organizacións internacionais, organismos policiais dos diferentes países de orixe, tránsito e destino dos

6. migrantes, así como representantes de grupos eclesiais que traballan polas vítimas. Espero que estes
esforzos continúen e se redobren nos próximos anos.
Globalizar a fraternidade, non a escravitude nin a indiferenza
6. Na súa tarefa de «anuncio da verdade do amor de Cristo na sociedade»,[9] a Igrexa esfórzase
constantemente nas accións de carácter caritativo partindo da verdade sobre o home. Ten a misión de
mostrar a todos o camiño da conversión, que leve a cambiar o modo de ver ao próximo, a recoñecer no
outro, sexa quen sexa, a un irmán e a unha irmá na humanidade; recoñecer a súa dignidade intrínseca na
verdade e liberdade, como nolo mostra a historia de Xosefina Bakhita, a santa proveniente da rexión de
Darfur, en Sudán, secuestrada cando tiña nove anos por traficantes de escravos e vendida a donos feroces. A
través de sucesos dolorosos chegou a ser «filla libre de Deus», mediante a fe vivida na consagración relixiosa
e no servizo aos demais, especialmente aos pequenos e débiles. Esta Santa, que viviu entre os séculos XIX e
XX, é hoxe unha testemuña exemplar de esperanza[10] para as numerosas vítimas da escravitude e un apoio
nos esforzos de todos aqueles que se dedican a loitar contra esta «chaga no corpo da humanidade
contemporánea, unha ferida na carne de Cristo».[11]
Nesta perspectiva, desexo convidar a cada un, segundo o seu posto e responsabilidades, a realizar xestos de
fraternidade cos que se atopan nun estado de sometemento. Preguntémonos, tanto comunitaria como
persoalmente, como nos sentimos interpelados cando atopamos ou tratamos na vida cotiá con vítimas da
trata de persoas, ou cando temos que elixir produtos que con probabilidade poderían ser realizados
mediante a explotación doutras persoas. Algúns fan a vista gorda, xa sexa por indiferenza, ou porque se
desentienden das preocupacións diarias, ou por razóns económicas. Outros, con todo, optan por facer algo
positivo, participando en asociacións civís ou facendo pequenos xestos cotiáns -que son tan valiosos-, como
dicir unha palabra, un saúdo, uns «bos días» ou un sorriso, que non nos custan nada, pero que poden dar
esperanza, abrir camiños, cambiar a vida dunha persoa que vive na invisibilidade, e mesmo cambiar as nosas
vidas en relación con esta realidade.
Debemos recoñecer que estamos fronte a un fenómeno mundial que excede as competencias dunha soa
comunidade ou nación. Para derrotalo, necesítase unha mobilización dunha dimensión comparable á do
mesmo fenómeno. Por esta razón, fago un chamamento urxente a todos os homes e mulleres de boa
vontade, e a todos os que, de lonxe ou de preto, mesmo nos máis altos niveis das institucións, son
testemuñas do flaxelo da escravitude contemporánea, para que non sexan cómplices deste mal, para que
non aparten os ollos do sufrimento dos seus irmáns e irmás en humanidade, privados de liberdade e
dignidade, senón que teñan o valor de tocar a carne sufriente de Cristo,[12] que se fai visible a través dos
numerosos rostros dos que el mesmo chama «os meus irmáns máis pequenos» (Mt 25,40.45).
Sabemos que Deus pediranos a cada un de nós: Que fixeches co teu irmán? (cf. Xn 4,9-10). A globalización
da indiferenza, que agora afecta á vida de tantos irmáns e irmás, pídenos que sexamos artífices dunha
globalización da solidariedade e da fraternidade, que lles dea esperanza e fágaos renovar con ánimo o
camiño, a través dos problemas do noso tempo e as novas perspectivas que trae consigo, e que Deus pon
nas nosas mans.
Vaticano, 8 de decembro de 2014
FRANCISCO

7. [1] N. 1.
[2] Mensaxe para a Xornada Mundial da Paz 2014, 2.
[3] Cf. Exhort. ap. Evangelii gaudium, 11.
[4] Cf. Discurso á Asociación internacional de Dereito penal, 23 outubro 2014: L'Osservatore Romano, Ed. lingua española, 31 outubro 2014, p. 8.
[5] Discurso aos participantes no encontro mundial dos movementos populares, 28 outubro 2014: L'Osservatore Romano, Ed. lingua española, 31
outubro 2014, p. 3.
[6] Cf. Pontificio Consello para a Xustiza e a Paz, A vocazione do leader d'impresa. Unha riflessione, Milano e Roma, 2013.
[7] Benedito XVI, Cart. enc. Caritas in veritate, 66.
[8] Cf. Mensaxe ao Sr. Guy Ryder, Director xeral da Organización internacional do traballo, con motivo da Sesión 103 da Conferencia da OIT, 22 maio
2014: L'Osservatore Romano, Ed. leng. española 6 xuño 2014, p. 3.
[9] Benedito XVI, Carta. enc. Caritas in veritate, 5.
[10] «A través do coñecemento desta esperanza ela foi "redimida", xa non sentía escrava, senón filla libre de Deus. Entendeu o que Paulo quería dicir
cando lembrou aos Efesios que antes estaban no mundo sen esperanza e sen Deus» (Benedito XVI, Carta. enc. Spe salvi, 3).
[11] Discurso aos participantes na II Conferencia internacional sobre A trata de persoas: Church and Law Enforcement in partnership, 10 abril 2014:
L'Osservatore Romano, Ed. leng. española 11 abril 2014, p. 9; cf. Exhort. ap. Evangelii gaudium, 270.
[12] Cf. Exhort. ap. Evangelii gaudium, 24; 270.