Eindtermen maatschappijleer eindexamen

1. CRIMINALITEIT EN
RECHTSSTAAT
Eindtermen examen maatschappijleer

2. CRIMINALITEIT
Criminaliteit als sociaal en politiek probleem
 Sociaal: onwenselijk, in strijd met normen en
waarden, verschillende visies
 Politiek: actie door overheid, probleem op
politieke agenda; zorgen voor
veiligheid/handhaven openbare orde

3. CRIMINALITEIT
Gevolgen van criminaliteit:
 Materieel
 Immaterieel

4. CRIMINALITEIT
Wanneer is iets criminaliteit?
 Wordt bepaald door de wet
 Onderscheid tussen misdrijven en
overtredingen

5. CRIMINALITEIT
 Ongeschreven en geschreven regels  Wetboek
van Strafrecht vs. fatsoensregels
 Normen en waarden : waarde = wat vinden we
belangrijk of goed  daaruit volgt een norm

6. CRIMINALITEIT
Criminaliteit is plaats- en tijdgebonden begrip

7. CRIMINALITEIT
Kenmerken rechtsstaat:
Bescherming van burgers tegen te grote
overheidsmacht door:
 Overheid moet zich aan de wet houden
 Rechters zijn onafhankelijk
 Burgers hebben grondrechten
 Parlementaire democratie
De overheid handhaaft de openbare orde,
maar moet zich aan de wet houden

8. CRIMINALITEIT
Uitgangspunten strafrecht:
 Strafbaar gedrag is vastgelegd in de wet
 Onschuldig tot schuld is bewezen
 Recht op eerlijk proces/onpartijdige rechter
 Rekening houden met persoonlijke
omstandigheden dader/jeugdstrafrecht

9. CRIMINALITEIT
Vervolg uitgangspunten strafrecht:
 Rekening houden met situatie/
omstandigheden (bv. mishandeling)
 Taken en bevoegdheden van politie,
officier van justitie en recht vastgelegd in
wet
 Rechten en plichten van verdachte,
advocaat, slachtoffers, reclassering ook in
wet vastgelegd
 Verschil in straffen tussen overtredingen
en misdrijven

10. CRIMINALITEIT
Rechten van verdachte:
 Recht om te weten waar je van verdacht wordt
 Recht op advocaat
 Recht om te zwijgen (wel meewerken aan
vaststellen identiteit)
 Vasthouden mag beperkte tijd
 Recht om in hoger beroep te gaan

11. CRIMINALITEIT
Vervolg rechten van verdachte:
 Recht op eerlijk proces, onpartijdige
rechter
 Onschuldig tot schuld is bewezen/niet
onbeperkt in voorlopige hechtenis
 Mogelijkheden om te straffen zijn beperkt:
je mag niet 2x voor hetzelfde voor de
rechter komen, verjaren van misdaad,
maximumstraf
 Rekening houden met bijzonderheden

12. CRIMINALITEIT
Jeugdstrafrecht:
 Onder de 12 niet vervolgd worden
 Bijzondere regels voor jongeren tussen 12 en 18
jaar
 Voor kinderrechter
 Rechtszittingen niet openbaar
 Andere straffen en maatregelen (tuchtschool, tot
16 jr max 1 jr, daarna 2 jr, ondertoezichtstelling)
 In bijzondere gevallen geldt het
volwassenenstrafrecht

13. CRIMINALITEIT
Taken officier van justitie:
 Leiden van opsporingsverzoek
 Vervolgen van strafbare feiten  voor
rechter brengen van verdachten
 = openbare aanklager
 OvJ kan seponeren = niet vervolgen
 Uitvoeren van de opgelegde
straffen/vonnissen
 Vertegenwoordigd het Openbaar
Ministerie

14. CRIMINALITEIT
Taken van de politie:
 Handhaving van de openbare orde
 Hulpverlening
 Opsporen van strafbare feiten, onder
verantwoordelijkheid van officier van
justitie
 Preventie
 Dienstverlening, geven van service en
advies

15. CRIMINALITEIT
Politie draagt bij aan veilige en leefbare
samenleving met uitvoering van taken:
 Verdachte staande houden, fouilleren,
bekeuring geven,vragen naar persoonlijke
gegeven, id, meenemen naar bureau
 Verdachte maximaal 6 uur vasthouden
 Opstellen proces verbaal  belangrijk
voor Openbaar Ministerie en rechter
 Identiteitsbewijs verplicht, maar er mag
niet willekeurig naar gevraagd worden

16. CRIMINALITEIT
Organisatie strafrechtspraak:
Drie rechterlijke instanties:
 Rechtbanken (19), bestaat uit: sector kanton,
civiele sector, sector bestuursrecht
 Gerechtshoven (5)
 De Hoge Raad (1)

17. CRIMINALITEIT
Wie doet wat?
 Overtredingen  kantonrechter
 Misdrijven  strafrechter
 Hoger beroep tegen vonnissen strafrechter
 gerechtshof
 Toetsen van vonnissen lagere rechters 
Hoge Raad (niet meer of verdachte
schuldig is)
 Jeugdstrafrecht  kinderrechter
 Hoger beroep  mogelijk door officier van
justitie en verdachten

18. CRIMINALITEIT
Volgorde van rechtszitting:
 Opening (rechter)
 Aanklacht/tenlastelegging (officier van
justitie)
 Verhoor van getuigen en deskundigen
 Verhoor van verdachte
 Requisitoir (officier van justitie)
 Pleidooi (advocaat)
 Laatste woord (verdachte)
 Uitspraak (rechter)

19. CRIMINALITEIT
Slachtoffers:
 Recht om op zitting van ernstig misdrijf te
spreken
 Vragen om schadevergoeding aan officier van
justitie
 Rechter kan schadevergoeding verplichten
 Slachtofferhulp standaard aangeboden

20. CRIMINALITEIT
Reclassering:
 Voorkomen van herhaling van strafbaar
gedrag
 Speelt rol vóór, tijdens en na het
strafproces
 Begeleiding
 Toezicht houden
 Voorlichting over omstandigheden van
verdachte aan officier van justitie
 Ontwikkeling van en uitvoering van
taakstraffen

21. CRIMINALITEIT
Oorzaken van veelvoorkomende criminaliteit:
 Weinig sociale controle
 Gelegenheidsmotief
 Spanning/avontuur (vooral bij jongens)
 Normvervaging
 Gebrekkige opvoeding
 Kleine pakkans

22. CRIMINALITEIT
Vervolg oorzaken van veelvoorkomende
criminaliteit
 Drugsgebruik
 Groepsgedrag / prestige in groep
 Verveling
 Misdaad als spelletje
 Actie/spanning
 frustratie

23. CRIMINALITEIT
 jongeren  vooral lichte vergrijpen, groeien niet
uit tot volwassen criminelen
 Als ze volwassen worden en baan en gezin
krijgen, stoppen ze
 Kleine minderheid gaat door
 5% (ongeveer) is recidivist

24. CRIMINALITEIT
Welke maatschappelijke groepen zijn
crimineel?
 Vooral jongens en mannen, vrouwen en
meisjes veel minder
Door opvoeding/socialisatie
Aangeboren verschillen
Ongelijke macht
 Oververtegenwoordiging door jongeren
tussen 16 en 23 jaar  verantwoordelijk
voor toename kleine criminaliteit, maar
steeds meer geweld

25. CRIMINALITEIT
Wat doet de overheid? En wie doet wat?
 Regering en parlement stellen vast wat strafbaar
is (wetten)
 Criminaliteit als beleidsprobleem, het staat op
politieke agenda (ook gemeente)
 Gemeente: burgemeester verantwoordelijk
handhaving openbare orde

26. CRIMINALITEIT
Wat doet de overheid? En wie doet wat?
 Openbaar Ministerie/officier van justitie 
opsporing van strafbaar gedrag
 Officier van justitie  opsporing
 OM  vervolging (voor rechter brengen)
 Rechterlijke macht  rechtspraak
(onafhankelijk)

27. CRIMINALITEIT
Beleidsmaatregelen:
 Opsporingsbeleid / stellen van prioriteiten:
(onder invloed van)
 Maatschappelijke ontwikkelingen (nieuwe
vormen van criminaliteit)
 Bestrijding georganiseerde misdaad
 Veiligheid in de samenleving
 Bestrijden van terreur/terrorisme

28. CRIMINALITEIT
Beleidsmaatregelen:
 Vervolgingsbeleid
 Gevangenisbeleid
 Jeugdbeleid (aanpak jeugdcriminaliteit)
 Preventief beleid / beleid gericht op repressie

29. CRIMINALITEIT
Voorbeelden preventie:
 HALT (lichte werk- / leerstraf)
 Aanpassing van bebouwde omgeving (bv.
verlichting, geen donkere hoekjes)
 Vergroten van sociale controle (controleurs,
stadswachten, plaatsen camera’s)
 Verbeteren omstandigheden van mensen (bv.
meer werkgelegenheid, betere huizen, recreatie)
 Voorlichting inbraakpreventie, antispijbelbeleid
 Verandering wetgeving (snelrecht, lik-op-
stukbeleid)

30. CRIMINALITEIT
Verantwoordelijkheid voor
criminaliteitsprobleem bij overheid en
burgers samen
Preventie meer door burgers en minder
vanuit overheid vooral voor
veelvoorkomende criminaliteit
Zwaarder straffen (=repressie) heeft
weinig afschrikwekkend (en dus
preventief) effect

31. CRIMINALITEIT
Hoe weet je of beleid werkt?
 Kijken naar cijfers en statistieken om te zien of
er sprake is van daling van criminaliteit
 Maar denk aan criminaliteit die nooit wordt
aangegeven of wordt geseponeerd!

32. CRIMINALITEIT
Doelen van straffen en maatregelen:
 Wraak / vergelding
 Afschrikking / preventie (herhaling
voorkomen)
 Beveiliging van samenleving en burgers
 Handhaving van de rechtsorde,
voorkomen eigenrichting
 heropvoeding / resocialisatie
 Genoegdoening voor slachtoffer

33. CRIMINALITEIT
Soorten straffen / maatregelen:
 Hoofdstraffen  gevangenisstraf, taakstraf,
hechtenis, geldboete
 Taakstraf is werkstraf en leerstraf  vooral
bedoeld als heropvoeding
 Bijkomende straffen alleen in combinatie met
hoofdstraf  relatie met gepleegde delict

34. CRIMINALITEIT
 Maatregelen  terbeschikkingstelling (TBS),
ondertoezichtstelling / bedoeld om samenleving
tegen dader, of dader tegen zichzelf te
beschermen
 Vooral bij ontoerekeningsvatbaarheid, in
combinatie met een straf
 Voorwaardelijke straf : proeftijd = periode waarin
je geen strafbaar feit mag plegen