1. TNT doorbreekt Circle of Blame in bestaande bouw
Onder leiding van CEO Peter Bakker al op die van de installatiebranche. Verwaaijen: verdienen door het energiegebruik omlaag te
‘we dagen de installateurs uit om met plannen brengen?’ Uitgangspunt daarbij is een model
voert TNT sinds 2007 wereldwijd de Dow
te komen om ons energiegebruik omlaag te waarbij zowel de installateur als TNT aan kan
Jones Sustainability Index aan in de brengen. Wie met het beste voorstel komt mag verdienen. Verwaaijen: ‘We maken gebruik van
sector Industrial Transportation. Binnen mee doen’. Deze marktbenadering heeft tot nu de intelligentie in de markt. Daarom zeggen we
Wintereditie december 2009
toe een besparing opgeleverd van 4% op de ‘wij betalen de installateur bedrag x voor
de eigen landgrenzen baarde vastgoed-
energiekosten en gaat TNT jaarlijks tonnen besparing y; alles wat hij daarboven aan extra
poot TNT Real Estate in 2008 opzien met euro’s opleveren. energie bespaart, is voor hem’. Behalve met de
Duurzaam Vastgoed Nieuwskrant
plannen voor de huur van zeven nieuw installateurs zit TNT Real Estate aan de onder-
Los van zijn kantoren beheert TNT Real Estate handelingstafel met serviceproviders die het
te realiseren Green Offices en de bouw in de Benelux circa 700 sorteer- en distributie- energiegebruik in alle 700 panden in realtime
van Nederlands meest duurzame centra. Dit is het terrein waarbinnen Verwaaijen moeten gaan monitoren. Verwaaijen: ‘We willen
de jacht op energiebesparing heeft geopend: ongebruikelijke pieken en dalen aangrijpen om
utiliteitsgebouw in Veenendaal.
‘Zelf hebben we geen verstand van de achter- ons energieverbruik verder te optimaliseren.’
kant van de installaties. Elke drie jaar sluiten we Vastgoedsector klaar Koplopers doorbreken de
In 2009 zocht TNT Real Estate duurzaamheid- dan ook grote landelijke onderhoud- en beheer- Lees het volledige interview met Flip
voordeel vooral in ‘quick wins’ binnen de contracten af met grote installateurs. Dit jaar Verwaaijen op www.circle-of-blame.nl voor verduurzaming Circle of Blame
bestaande bouw. Zoals het beter afstellen van hebben we gezegd: ‘duurzaamheid is ook een
de installaties. TNT deed opnieuw een beroep issue’. We hebben daarom de installateurs de De afgelopen maanden zette de verschuiving naar duurzaam In de utiliteitsbouwsector vindt 16% van het Nederlandse
op de creativiteit van de markt, deze keer voor- vraag voorgelegd: ‘hoe kun jij euro’s voor ons vastgoed zich verder voort. De vraag naar duurzaam vastgoed is energieverbruik plaats, met een besparingspotentieel van naar
er, duurzame gebouwen gaan langer mee, hebben lagere onder- schatting 80%. Met name in de bestaande bouw valt veel winst
houdskosten en de gebruikers zijn minder geld kwijt aan energie. te behalen. De bestaande Nederlandse kantorenvoorraad is circa
SenterNovem zoekt Koplopers Leidraad Door de Kredietcrisis neemt de leegstand van kantoor- en 46 miljoen m2 groot en produceert jaarlijks 8,4 miljoen ton CO2. Jo Daemen, Manager
bedrijfsruimte toe. De verkoop van panden stagneert en beleggers Jaarlijks komt er slechts 1 à 2% nieuwbouw bij. De noodzaak om Energiebesparing Utiliteitsbouw
SenterNovem is op zoek naar koplopers die bestaande utiliteitsgebouwen sterk verduurzamen.
Prestatiecontracten zullen moeten afschrijven op de waarde van hun vastgoedporte- de bestaande voorraad te verduurzamen wordt onderkend, maar SenterNovem
feuilles. Dit maakt de noodzaak voor het opwaarderen van tegelijkertijd wijzen partijen vooral naar elkaar als het gaat om
Koplopers die de Circle of Blame doorbreken. Ons doel is het stimuleren en opschalen van Er vindt van oudsher te weinig afstemming bestaande panden nog evidenter. De vastgoedmarkt is klaar voor het nemen van de eerste stap. De zogenaamde ‘Circle of Blame’ “SenterNovem is verheugd dat duurzaamheid in de
nieuwe duurzame toepassingen. Dit doen wij door marktpartijen – ontwikkelaars, beheerders, plaats tussen de de bouw- en beheersector. een duurzame aanpak. Dat blijkt uit de media, en uit opzien- in de vastgoedsector staat een grootschalige duurzame heront- vastgoedsector zoveel belangstelling heeft! Duurzaam
Hierdoor wordt de eindgebruiker opgezadeld barende uitspraken op het driedaagse PROVADA Green Forum, wikkeling van bestaande gebouwen in de weg. In 2008 liet Inkopen door de overheid en de gewijzigde opstelling van
beleggers, opdrachtgevers of eindgebruikers – te ondersteunen. Dit kan de kwaliteit en
met suboptimale huisvesting. Dit kan zich bij- dat SenterNovem samen met PROVADA, Dutch Green Building SenterNovem met praktijvoorbeelden zien hoe koplopers de pensioenfondsen ABP en PGGM blijken belangrijke
duurzaamheid van uw projecten en het imago van uw bedrijf verbeteren. SenterNovem kan voorbeeld uiten in hogere energielasten of een Council en Triodos organiseerde op de PROVADA 2009: Circle of Blame doorbroken. Sinds 2009 ligt de focus op de incentives voor de markt. De tijd van wachten is voorbij
minder goed binnenklimaat. Op dit moment • “Verduurzamen is geen leuke hobby, het is een keiharde must” bestaande utiliteitsbouw. Want hier ontstaan gouden kansen. voor iedereen die de slag niet wil missen. En die niet met
bovendien waardevolle input leveren in het krachtenveld waarin u als marktpartij opereert.
zijn de meeste onderhoudscontracten nog op - Hans Copier, directeur ING REIM. Voor inspirerende voorbeelden zie www.circle-of-blame.nl onverhuurbare gebouwen wil blijven zitten.”
Selina Roskam Hans Korbee Bijvoorbeeld: basis van geleverde inspanning en niet op basis • “Op niet-duurzaam vastgoed moet in de toekomst worden
– extra denkwerk bij planontwikkeling – inzicht in beschikbare kennis en tools en van de geleverde prestatie. Prestatiecontracten afgeboekt” - Jaap Gillis, CEO Redevco en voorzitter Dutch Green
– makelen en schakelen: inzetten van ons mogelijkheden voor fiscale regelingen en maken de prestatie van de leverancier meet- Building Council. Ambities!
netwerk subsidies baar en objectief evalueerbaar. SenterNovem • “Er is behoefte aan nieuwe contractvormen waarin ook de
– katalysatorrol bij het opzetten en organiseren – extra publiciteit door uw project als voor- heeft nu een leidraad laten ontwikkelen die u exploitatie van een gebouw tot uitdrukking wordt gebracht”
van samenwerkingsverbanden of het op gang beeldproject te vermelden op onze website, ondersteunt bij het opstellen van prestatie- - Kees Rezelman van CoreNet.
brengen of versnellen van het proces in publicaties, artikelen en op beurzen en contracten voor technisch beheer en onder- • “Vastgoedfondsen met alleen maar conventionele gebouwen
congressen. houd van klimaatinstallaties. lopen aantoonbaar meer risico dan investeerders in groene
panden” - professor Piet Eichholtz.
Interesse? Neem contact met op met een van de SenterNovem adviseurs utiliteitsbouw:
Meer informatie over de leidraad:
Selina Roskam, Hans Korbee, Albert Hulshoff, of Irma Thijssen, telefoon (030) 239 34 51
www.duurzaamvastgoedportal.nl
Albert Hulshoff Irma Thijssen
De impact van Duurzaam
Inkopen 2010 Haagse Hogeschool
Meer huurinkomsten, hogere verkoopprijs “De overheid huurt vanaf 2010 alleen nog duurzame gebouwen wint NET Trofee 2009 LSI project investment tovert leegstaand postsorteerbedrijf in
met minimaal een C-label”, kondigde Peter Jägers van de Rijks- Rotterdam om tot modern multi-tenant gebouw ‘Central Post’
Het is 2020. Dit klinkt als de titel van markt missen. De vraag naar duurzame, energie- minder leeg. De bezettingsgraad van een ‘groen’ gebouwendienst aan. Voor beleggers in bestaand vastgoed kan met label A en ruim 50.000 m2.
zuinige gebouwen stijgt. Die ‘groene vraag’ pand bleek ook constanter. Daardoor lagen de deze verandering grote gevolgen hebben, want Rijk en lokale
een science fiction-boek dat een
heeft direct gevolg voor de waarde van ‘grijs’ huurinkomsten tussen de 6 en 9% hoger dan in overheden hebben samen naar schatting 20% van alle kantoor-
compleet nieuwe wereld beschrijft. vastgoed. Duurzame gebouwen staan garant vergelijkbare ‘grijze’ panden. panden in gebruik. Onderzoeker Nils Kok van de Universiteit van
Zoals George Orwell ooit de toekomst voor fors lagere energierekeningen. Dat geeft Maastricht onderzocht in opdracht van SenterNovem de gevolgen
ze een belangrijke voorsprong. Toekomstige Hogere verkoopprijs van Duurzaam Inkopen 2010 voor de vastgoedsector. Hij conclu-
schetste met zijn klassieker 1984. Maar
huurders en eigenaren zullen naast prijs ook de De verkoopprijs van een duurzaam pand lag deert dat slechts een derde van de kantoorpanden nu aan de
2020 is niet zo heel ver weg. jaarlijkse vaste kosten meewegen in hun beslis- zelfs 16% hoger. Het beleggingsrisico door de label C-eis voldoet, èn dat een meerderheid van de vastgoed-
Zeker niet voor de projectontwikkelaar, sing. Daardoor ligt voor eigenaren van gebou- stabiele bezettingsgraad blijkt kleiner. beleggers van plan is te investeren om de energieprestatie van
wen die veel energie gebruiken – en daar niets De bereidheid meer te betalen, of een hogere hun portefeuille te verbeteren. “Als een huurder van ons eist dat
belegger, architect of installateur die aan doen – een waardedaling in het verschiet. huur te accepteren, neemt snel toe als de zijn gebouw een C-label wordt, dan regelen we dat”, was het
dan nog wil meetellen. Die zal nú actie potentiële koper of huurder ziet dat zijn ener-
SenterNovem
antwoord van Hans Copier aan de RGD.
Hogere huren en meer huurders gielasten veel lager zijn dan bij vergelijkbare Naast de overheid hebben ook twee belangrijke financiers van
moeten ondernemen. Croeselaan 15
Dat besef mag nog niet bij iedereen zijn door- kantoorgebouwen. En een kantorenmarkt met de vastgoedsector, ABP en PGGM, aangegeven hun vastgoed- DHV overwoog sloop van het hoofdkantoor in Amersfoort,
gedrongen, de feiten liegen er niet om. De leegstand, zoals in Nederland, biedt kopers en Postbus 8242 beleggingen te gaan verduurzamen. Het rapport is te maar koos toch voor renovatie, en ging van label G naar A.
2020 is namelijk het ijkjaar waarin gebouwen Universiteit van Maastricht en de Californische huurders keuze. 3503 RE Utrecht downloaden via www.senternovem.nl/utiliteitsbouw
zo zuinig moeten zijn dat ze net zoveel energie Universiteit Berkeley deden een uitgebreid Telefoon (030) 239 34 93
gebruiken als ze opleveren: energieneutraal. marktonderzoek onder Amerikaanse kantoren Nieuwbouw is de norm Telefax (030) 231 64 91
Dat is afgelopen voorjaar afgesproken door het naar duurzaamheid. Ze vergeleken de huren en Klinkt 2020 toch nog ver weg? Bedenk dan dat De Haagse Hogeschool bouwde met het nieuwe Academie-
www.senternovem.nl
kabinet met heel bouwend Nederland in het verkoopprijzen van Amerikaanse kantoor- er jaarlijks gemiddeld 2% aan nieuwe kantoor- gebouw in Delft de duurzaamste hogeschool van Nederland.
info@senternovem.nl
zogeheten Lente-akkoord. Om dat te bereiken gebouwen met een milieulabel met die van gebouwen bijkomt. Over twaalf jaar is dus een En is daarmee winnaar van de Nationale Energie Toekomst
moeten nieuwe utiliteitsgebouwen al vanaf 1 vergelijkbare kantoren zonder zo’n certificaat. kwart van de voorraad relatief zuinig, want Trofee 2009, de prijs voor het beste initiatief op het gebied van
januari gemiddeld 20% energie-efficiënter zijn. In juli 2008 werden de uitkomsten van het nieuwbouw moet vanaf 1 januari voldoen aan december 2009 energiezuinig wonen en werken. De Haagse Hogeschool is
onderzoek gepubliceerd en die spreken boek- een strengere EPC-norm. De bestaande voor- 2KPUB0916 voorzien van onder meer warmtepompen, zonnecollectoren in
Waardedaling delen. Duurzame gebouwen leverden een 2% raad ontkomt daarom niet aan het verbeteren in opdracht van de rijbaan en het parkeerdek, zeer energiezuinige verlichting
Maar naast kansen zijn er ook bedreigingen. hogere huur per vierkante meter op. Oogt dat van de energie-kwaliteit. Wie nu niets doet en www.duurzaamvastgoedportal.nl en een innovatief regelsysteem. Al deze duurzame technieken
Wie de komende jaren geen werk maakt van misschien nog bescheiden, maar omdat deze het jaar 2020 ziet als voer voor science fiction- leiden tot een forse besparing van circa 55.000 euro per jaar op
energiebesparing zal de slag op de vastgoed- gebouwen meer huurders trokken, stond er schrijvers, prijst zichzelf uit de markt.
ondersteund u met informatie over de energiekosten, een reductie van de CO2-uitstoot met 65% Triodos Vastgoedfonds verbouwde in overleg met huurder AT
rendement, techniek en wetgeving en een EP van 0,59. Osborne rijksmonument Villa Rusthoek in Baarn duurzaam - beide
Zie www.nettrofee.nl profiteren van de 50% besparing door opheffen split incentive.
www.duurzaamvastgoedportal.nl www.duurzaamvastgoedportal.nl
4 1

2. VBDO-onderzoek naar Vastgoedfondsen en EnergieBesparingsVerkenner Utiliteitsbouw EBVU
Financiële regelingen voor duurzame utiliteitsbouw Nieuws!
duurzaamheidverslaglegging Speciaal voor gebouwbeheerders en facilitair managers heeft
Om een beeld te krijgen van de transparantie in de vastgoed- SenterNovem de EnergieBesparingsVerkenner Utiliteitsbouw
sector ten aanzien van de verduurzaming van de vastgoedporte- (EBVU) laten ontwikkelen. De EBVU geeft snel inzicht in het
feuilles, heeft SenterNovem de VBDO, de Vereniging van Beleg- energieverbruik van een gebouw, energiebesparingsopties en
SenterNovem wordt Agentschap NL gers voor Duurzame Ontwikkeling, opdracht gegeven hiernaar kosten- en milieubesparingen. Daarnaast geeft de EBVU een
SenterNovem gaat fuseren met de agentschappen EVD en onderzoek te doen bij de tien grootste vastgoedfondsen van indicatie van het huidige energielabel en het mogelijke label na
Octrooicentrum Nederland. Onze nieuwe naam is Agentschap NL. Nederland. Het blijkt dat de meeste vastgoedfondsen wel aan- het nemen van de voorgestelde maatregelen.
Groenregeling systemen. De investeringslimiet is zomer 2009 opgehoogd van hebben geïnvesteerd. Groenfinanciering en EIA of MIA zijn te dacht besteden aan duurzaamheid, energiebesparing en CO2- Zie www.senternovem.nl/kompas
De Groenregeling is een fiscale regeling. Voor zeer duurzame 2 naar 10 miljoen euro per gebouw. Begin januari 2010 is de combineren. De combinatie MIA en EIA gaat niet samen. Symposium Investeren in Besparen reductie, maar dit nog amper vertalen in kwantitatieve informatie,
kantoren kan gebruik gemaakt worden van een lening bij een MIA-lijst voor 2010 bekend. Op 9 februari 2010 organiseert SenterNovem met zeven concrete doelstellingen en jaarrapportages. Het rapport is te Schoon Licht Scan beschikbaar voor beheerders
groenbank. Begin 2010 worden de criteria aangepast. Het te Voor meer informatie zie www.senternovem.nl/miavamil EOS - Energie Onderzoek Subsidie brancheorganisaties het symposium Investeren in Besparen voor downloaden via www.duurzaamvastgoedportal.nl In utiliteitsgebouwen gaat ongeveer 22% van de energie op aan
lenen bedrag per m wordt verhoogd en mogelijk vervalt het
2
EOS is een programma van het Ministerie van Economische facility managers en vastgoedbeheerders. verlichting. Dat kan gemakkelijk 30 tot 60% minder. Of dat ook
maximum aantal m2 bvo. Plus: Er zijn ook plannen om renovatie EIA – Energie Investerings Aftrek Zaken en beoogt de technische kennis over energie-efficiency Zie www.investereninbesparen.nl Wereldhave in uw kantoor, school of bedrijfshal het geval is kunt u eenvoudig
voor de Groenregeling in aanmerking te laten komen. Alle grote De EIA is een fiscale regeling van de ministeries van Financiën en en duurzame energie uit te breiden door onderzoek van Vastgoedonderneming Wereldhave werpt nieuw licht op het verkennen met de Schoon Licht Scan. Deze berekent voor u de
Nederlandse banken hebben een groenbank. Meer informatie en Economische Zaken, vergelijkbaar met de MIA-regeling. De Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven te steunen. Het aloude vastgoedmantra ‘locatie, locatie, locatie’. “Een gebouw mogelijke energiebesparing, uw investering en de terug-
een overzicht van erkende banken en de criteria vindt u op regeling is bedoeld voor ondernemers die investeren in energie- programma beslaat het traject van idee tot aan marktintroductie. moet waarde toevoegen aan zijn omgeving. Dat is duurzaam. verdientijd. Zie http://schoonlichtscan.admea.nl
www.senternovem.nl/groenbeleggen besparende maatregelen en duurzame energie. Op de EIA-lijst Afhankelijk van het type project en de perspectieven van het Wij bouwen alleen nog binnenstedelijk. Want wie wil er straks
staan ondermeer warmtepompen, WKO in de bodem, grond- project kan bij verschillende EOS-regelingen een beroep worden nog ergens langs de snelweg zitten? In afgelegen bedrijven- LED-verlichting soms een goede oplossing
MIA/Vamil - Milieu Investeringsaftrek / Willekeurige warmtewisselaars, HR-pompen, PV-systemen en zonnecollector- gedaan op subsidie. Zie www.senternovem.nl/eos terreinen wordt niet meer geïnvesteerd”. Lees het interview met Dat LED-verlichting een grote toekomst tegemoet gaat, daar zijn
afschrijving Milieu Investeringen systemen. De aftrek van de fiscale winst bedraagt maximaal 44% Provada 2010 Gijs Verweij en Norbert van Gisbergen op www.circle-of-blame.nl de deskundigen het wel over eens. Maar in welke gevallen doet
De MIA en Vamil zijn fiscale regelingen van de ministeries VROM van de investeringskosten. Investeringen voor het verbeteren SDE - Stimulering Duurzame Energieproductie Het jaarlijkse vastgoedplatform PROVADA vindt in 2010 weer u er verstandig aan om al over te stappen op LED? In opdracht
en Financiën voor ondernemers die investeren in milieuvriende- van het energielabel van een utiliteitsgebouw (alleen bestaande In april 2008 is de SDE subsidieregeling gepubliceerd. De SDE plaats in de Amsterdam RAI, van 8 tot en met 10 juni. Gezien de C2C kaart van SenterNovem stelde het onderzoeksbureau LED Expert een
lijke bedrijfsmiddelen. Alleen milieuinvesteringen die op de bouw) komen ook voor EIA in aanmerking. Begin januari is de stimuleert de opwekking van duurzame elektriciteit, waaronder grote belangstelling voor het thema duurzaamheid, organiseren PSI-Bouw en het Aanjaagteam Cradle to Cradle van VROM/ handzame brochure op over LED-verlichting voor huishoudens
Milieulijst staan komen in aanmerking voor MIA/Vamil. In de EIA-lijst voor 2010 bekend. zonnestroom, windenergie en biomassa. Het betreft exploitatie- Triodos Bank, Dutch Green Building Council, SenterNovem en SenterNovem hebben samen met de Argumentenfabriek een en utiliteitsgebouwen. Zie www.senternovem.nl/schoonlicht
Milieulijst 2009 staan onder andere een zeer duurzaam utiliteits- Voor meer informatie zie www.senternovem.nl/eia subsidies voor duurzame energie (zon, wind, biomassa, water) PROVADA ook in 2010 ‘Drie Duurzame Dagen’, met een Green ‘Informatiekaart Cradle to Cradle in de bouw’ samengesteld.
gebouw, renovatie van een bestaand utiliteitsgebouw, maar ook op kWh. De regeling is opgerekt zodat deze ook voor grotere Market en het PROVADA Green Forum, met lezingen, interviews De C2C-kaart is gepresenteerd op het congres Innovatie onze Interactieve website geeft energiecijfers op maat
een vegetatiedak of gevelbegroeiingssysteem, een installatie De fiscale regelingen EIA, MIA en Vamil zijn aantrekkelijk voor installaties geldt. De SDE 2009 is gesloten. In 2010 gaat de nieuwe en debatten. Zie ook www.provada.nl kracht op 12 november. KOMPAS Energiecijfers levert u op een interactieve manier ge-
voor het gebruik van regenwater, milieuvriendelijke verlichting, organisaties die inkomsten- of vennootschapsbelasting betalen SDE weer open. Het is raadzaam om snel een aanvraag in te Zie www.senternovem.nl/cradle-to-cradle gevens over energieprijzen en alle aspecten van energiegebruik
low NOx-branders, waterbesparende toiletten en infiltratie - en fiscaal eigenaar zijn van de bedrijfsmiddelen waarin zij dienen. Zie www.senternovem.nl/sde Dutch Green Building Council ontwikkelt BREEAM in Use in de gebouwde omgeving. U kunt ook uw eigen grafiek of tabel
September 2009 lanceerde de DGBC BREEAM-NL, een beoorde- Circa 50 subsidieaanvragen binnen bij UKP NESK samenstellen. Zie www.senternovem.nl/kompas/energiecijfers
lings- en labelsystematiek voor duurzame gebouwen. Voorjaar In juni 2009 is de subsidieregeling UKP NESK (Unieke Kansen
2010 wordt BREEAM in Use voor de bestaande bouw verwacht. Programma Naar Energieneutrale Scholen en Kantoren) open- Hoge ambities voor duurzaam vastgoed!
Vernieuwd energielabel PGGM verduurzaamt Quickwins: Zie www.dgbc.nl en www.breeam.nl gesteld. Eind augustus zijn 34 haalbaarheidsstudies gehonoreerd. Wat wordt het duurzaamste gebouw van Nederland? Er liggen
Tot 3 december konden subsidieaanvragen voor praktijkprojecten al enkele claims. Het NIOO-KNAW gebouw in Wageningen?
Het energielabel is sinds 2008 verplicht voor eigenaren van vastgoedportefeuille verlichting en installaties Duurzaamheidsscan CFP worden ingediend. Er zijn ca. 50 aanvragen binnengekomen. Claus en Kaan ontwerpen volgens de C2C-filosofie. Het TNT
kantoren, winkels, zorginstellingen, scholen, horeca en ander Corporate Facility Partners heeft een CO2-scan ontwikkeld voor Begin maart 2010 wordt bekend gemaakt welke projecten Green Office in Hoofddorp? OVG, TNT en architect Paul de Ruijter
bedrijfsmatig vastgoed. Bij verkoop of verhuur van gebouwen Pensioenuitvoerder PGGM gaat haar vastgoedportefeuilles van Verlichting bepaalt voor 22% het energiegebruik van kantoren. bestaande panden. De scan maakt het energiegebruik, de CO2- subsidie ontvangen. Zie www.senternovem.nl/UKP_NESK streven naar CO2 emissievrij, Energielabel A++, GreenCalc 1000
moet de eigenaar het overleggen. Er zijn november 2009 ruim ongeveer 13,5 miljard euro verduurzamen. Nieuwe investeringen Met energiezuinige verlichting, daglichtafhankelijke regeling, reductie en besparingen zichtbaar. Lees het interview met en LEED Platinum! Of TransPort, het Transavia hoofdkantoor in
6000 energielabels voor kantoorgebouwen afgegeven. Dit komt moeten ‘duurzaam’ zijn, fondsmanagers moeten verantwoording aanwezigheidsdetectie en veegschakeling kan veel worden Daniel Boissevain en Bram Adema op www.circle-of-blame.nl Schiphol? Schiphol Real Estate en Paul de Ruiter gaan voor een
overeen met ca. 30% van de kantorenvoorraad. Vanaf 1 januari afleggen over de bestaande portefeuille. De vastgoedportefeuilles bespaard op energie en op energiekosten. LEED Platinum label. Of uw gebouw?
2010 is er een vernieuwd energielabel. Op tal van punten zijn van PGGM zijn geheel indirect genoteerd en niet-beursgenoteerd. Verwarming bepaalt voor 40% het energiegebruik voor kantoren.
verbeteringen aangebracht. Het gaat hierbij ondermeer om de Als eerste stap in het proces brengt PGGM de duurzaamheid van Ruim tweederde van de installaties in bestaande kantoren werkt
TOP 10 DUURZAME GEBOUWEN
Tools
opnameprotocollen, uitbreiding van de methodiek met innova- deze portefeuille in kaart. Hiertoe loopt een wereldwijd onder- niet optimaal. Met een goede inregeling kan 5 tot 35% worden Een selectie:
tieve technieken (decentrale ventilatie, micro-warmtekracht- zoek op fondsniveau naar de duurzaamheid van vastgoedporte- bespaard. Dit levert energiebesparing op en een beter comfort – Stappenplan verduurzaming kantoren
koppeling en bodemisolatie van de kruipruimte en betere feuilles. Opdrachtgevers van het onderzoek zijn naast PGGM de voor de medewerkers. De Installatie Performance Scan is een – EPA-U Maatwerkadvies
waardering van zonneboilers), de informatie op het label, pensioenfondsen ABP en USS (het tweede pensioenfonds van handig hulpmiddel hierbij. Kijk voor meer informatie op Voor energiebesparing hoeft u niet altijd dure – EPCheck 1 TNT Distributiecentrum, Veenendaal, GreenCalc 632
verplicht examen voor de labelverstrekkers en verbeterde Engeland). Het onderzoek wordt uitgevoerd door dr. Nils Kok www.slimmeenergie.nl onder hulpmiddelen. – Installatie Performance Scan 2 Rijkswaterstaat, Terneuzen, GreenCalc 323
investeringen te doen in nieuwe technieken of
opnamesoftware. Met name voor winkels is er veel veranderd. van de Universiteit van Maastricht, ondermeer bekend van het – Verlichtingsscan 3 WNF, Zeist, GreenCalc 269
Zie www.energielabelgebouw.nl onderzoek naar de waarde van duurzaam vastgoed in de VS toepassingen. U kunt ook bestaande technieken – ABCD-tool 4 Rijkswaterstaat IJmuiden, GreenCalc 257
(2008). Uiteindelijk doel van dit onderzoek is om vastgoedfondsen (laten) optimaliseren. SenterNovem heeft hiervoor – Zelftest 5 Central Post, Rotterdam, GreenCalc 253
tools aan te reiken waarmee zij hun vastgoedportefeuilles kunnen – Test uw school 6 DWA, Bodegraven, GreenCalc 251
diverse instrumenten ontwikkeld voor gebouw-
verduurzamen. – Quick Scan Energiebesparing Bedrijfshallen 7 Bear Architecten, Gouda, GreenCalc 248
eigenaren en facility managers om zo de energie- – 10 slimme stappen 8 Alterra, Wageningen, GreenCalc 244
efficiency en binnenmilieukwaliteit van gebouwen – EnergieBesparingsVerkenner Utiliteitsbouw 9 Kaswoning, Culemborg, GreenCalc 243
– Leidraad Prestatie contracten 10 Oxfam, Gent, GreenCalc 217
te verbeteren en duurzaamheid te stimuleren.
Zie www.duurzaamvastgoedportal.nl Zie www.duurzaamgebouwd.nl
Belasting beloont verduurzaming bestaande bouw via EIA Duurzaam inkopen goed voor uw portemonnee én het milieu
Durft u nog de radio aan te zetten? Veel minder belasting het is ontgaan: de kosten van energie vertonen energie-advies. De exacte spelregels zijn te Vanaf 1 januari 2010 neemt de rijks- dat de overheden naar schatting een vijfde van worden aangebracht om het gebouw met Geen drempels
Dat kan heel voordelig uitpakken. Laten we een stijgende lijn. Weinig verbruiken is dan lezen op www.senternovem.nl/eia. Bijvoorbeeld alle kantoren in gebruik hebben. 2 labelstappen, of tot label C, te verbeteren. Duurzaam inkopen is dus voor iedereen aan
De financiële crisis dendert door en in overheid bij 100% van haar inkopen
een fictief voorbeeld geven. Een bedrijf heeft prettig voor de gebruiker van een pand. over het minimum- en maximumbedrag aan te raden, die geen dief wil zijn van eigen porte-
de bouw vallen rake klappen. De waarde 500.000 euro winst voor belastingen. Aan Maar ook voor de eigenaar. Die kan bij verkoop energie-investeringen die de regeling kent. duurzaamheid als zwaar wegend criteri- Duurzaamheidscriteria Dubbel winst monnee. De criteria die de overheid hanteert,
van vastgoed staat onder druk, kortom vennootschapsbelasting is de ondernemer voor de dag komen met een beter energielabel Maar ook dat montagekosten meetellen. En de um mee. De gemeenten streven naar Bij nieuwbouw en renovatie gaat de overheid Wat de overheid in 2010 gaat doen, duurzaam- zijn openbaar en één op één over te nemen.
ruim 121.000 euro kwijt. Maar hij besluit een voor het gebouw. Het is dus een dubbelslag: onderhoudskosten uiteraard niet. werken met milieuprestatieinstrumenten heid zwaar laten wegen bij aankoop en huur, De vastgoedeigenaar die zichzelf niet buiten
het is kommer en kwel. Maar er is 75% in 2010 en 100% in 2015.
substantieel pakket aan energiebesparende lagere belasting en een waardevoller pand. waarmee de milieukwaliteit van gebouwen kunnen kopers en huurders van kantoren ook spel wil zetten, doet er wijs aan zijn panden
positief nieuws. Groot nieuws zelfs. maatregelen te nemen. Laten we zeggen voor Kans… integraal kan worden bepaald. Bij nieuwbouw zelf goed aanpakken. Uit een recent onderzoek langs de duur zame meetlat te leggen. En snel
3 ton. Standaard mag hij 44% van die kosten Voorwaarde Investeren in tijden van een kredietcrisis is Uitgangspunt bij het opstellen van de nieuwe van kantoren zal de overheid een milieuprestatie van PriceWaterhouseCoopers in zeven Europese te handelen als de uitkomst tegenvalt. Bedenk
Alle bestaande utiliteitsgebouwen komen in – 132.000 euro – aftrekken van de belasting. Aan de lucratieve verruiming van de EIA zijn mogelijk niet de eerste reactie van een branche inkoopeisen zijn de drie P’s van People, Planet vragen: minimaal GreenCalc-score 200 of GPR- landen waaronder Nederland, blijkt dat duur- daarbij dat er interessante regelingen zijn die
aanmerking voor de bijzonder interessante De vennootschapsbelasting komt nu uit op natuurlijk wel voorwaarden verbonden. Meer onder druk. Toch biedt ook deze periode kansen, en Profit. Dit betekent dat de overheid bij nieuw- Gebouw-score 7. Bij renovatie wordt een zaam inkopen geld bespaart. De levensduur duurzaam bouwen en renoveren fiscaal
fiscale Energie-investeringsaftrek regeling (EIA). ruim 87.000 euro. Indien het pakket maatregelen dan de helft van de bestaande gebouwen heb- zoals deze verruiming van de EIA. Het is aan u bouw, renovatie, beheer en sloop van kantoor- verbetering van de milieuprestatie gevraagd: van duurzame gebouwen is langer en daardoor ondersteunen.
Wie zijn gebouw duurzamer maakt, kan bijna de een bepaalde energieprestatieverbetering ben nu een niet zo energiezuinig label (D, E, F om de handschoen op te pakken. Denk vooruit, gebouwen, maar ook bij aankoop en huur van minimaal 60 punten berekend met GreenCalc of dalen de totale kosten gemiddeld met maar
helft van alle gemaakte kosten van de belasting bereikt kan het voordeel tot 40% hoger uitvallen. en G). Wie met duurzame maatregelen twee zie de kansen en grijp ze. U wordt er beter van. kantoren duurzaamheidscriteria gaat hanteren. minimaal 2 punten berekend met GPR-gebouw. liefst 10%. Materialen gaan langer mee en Duurzaam inkopen criteria:
aftrekken. Indien een pakket van maatregelen Een forse bonus dus. labelstappen verbetering en/of het label B Zijn ze duurzaam gebouwd, gebruiken ze niet te Verder wil de overheid alleen gebouwen aan- daarmee het gebouw. De daling van de CO2- www.senternovem.nl/duurzaaminkopen
uitgevoerd wordt waarbij een flinke energielabel- Uiteraard gaat daar een investering aan vooraf. bereikt, mag alle investeringskosten die Zie www.senternovem.nl/eia veel energie en wat voor energielabel hebben kopen en huren met een Energielabel C. Indien uitstoot met 70% is spectaculair te noemen.
sprong wordt gemaakt kan aanspraak gemaakt Maar wel een die tot in lengte van dagen een daarmee gemoeid zijn, in één keer opgeven ze? Dat heeft direct grote gevolgen als je weet een beoogde gebouw een Energielabel D of
worden op ruimere aftrekmogelijkheden. lagere energierekening oplevert. En voor wie voor de EIA. Inclusief de kosten voor het lager heeft, zullen verbeteringen moeten
www.duurzaamvastgoedportal.nl www.duurzaamvastgoedportal.nl
2 3