Конвенция о правах инвалидов

1. KONFERENCJA „PRZESTRZEŃ SPOŁECZNA DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI
PSYCHICZNYMI: DIALOG DLA REALIZACJI KONWENCJI O PRAWACH OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH”
MIŃSK, 8-9.12.2016
KONWENCJA ORGANIZACJI NARODÓW
ZJEDNOCZONYCH
O PRAWACH OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI
Protokół fakulatywny
Komitet do spraw praw osób z niepełnsprawnościami
„Wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych
– wspólna sprawa” (projekt 2016-2018)
opracowanie: Katarzyna Boguszewska

2. PO CO I DLA KOGO JEST KONWENCJA?
WSPÓLNA – SPOŁECZNA WARTOŚĆ KONWENCJI
Zapisy Konwencji mają służyć bezpośrednio i przede wszystkim każdej osobie,
która aktualnie doświadcza niepełnosprawności tak, aby jej
niepełnosprawność mogła być przezwyciężana lub minimalizowana – nie
ograniczała możliwości pozwalających na niezależne życie i pełne, skuteczne
uczestnictwo w życiu rodzinnym i społeczno-ekonomicznym.
Ważne jest jednak, by zapisy Konwencji służyły jednocześnie – dzięki ich rozumieniu
i braniu pod uwagę – każdemu członkowi społeczeństwa, w tym osobom, które
aktualnie:
 są bliskimi osób doświadczających niepełnosprawności
 bezpośrednio współpracują z nimi w obszarach zdrowia, spraw społecznych,
edukacji, kultury, transportu, innych
 pełnią role w krajowych i lokalnych władzach - ustawodawczych,
wykonawczych, sądowniczych.
Nasze indywidualne zaangażowanie i role w społeczeństwie się zmieniają.
Konwencja może nam pomagać budować solidarne społeczeństwo, świadome
współzależności miedzy losem każdego z nas z osobna i losami wspólnoty. Może
pomagać nam również wypracowywać wspólną politykę publiczną, obejmującą
wszystkie polityki składowe – stanowiące przestrzeń życia społeczeństwa, każdego
jego członka.

3. PO CO I DLA KOGO JEST KONWENCJA?
POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
W świetle Konwencji pojęcie/zjawisko niepełnosprawności:
 dotyczy interakcji (wzajemnego oddziaływania) pomiędzy osobą mającą długotrwale
naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną, intelektualną lub w zakresie zmysłów a
barierami wynikającymi z postaw ludzkich i otaczającego środowiska
 ewoluuje w zależności od wszystkich czynników mających wpływ na faktyczne możliwości
- sprawność osoby w danym czasie
 polega na trudnościach w pełnym i skutecznym udziale w życiu osobistym i
społecznym na równi z innymi osobami, czyli doświadczaniu dyskryminacji
Konwencja zwraca więc uwagę na odpowiedzialność społeczeństwa za sytuację osoby. O
rzeczywistej sprawności osoby nie przesądza ostatecznie określony stan zdrowia czy cecha
organizmu lecz to, jak odpowiada na to bliższe i dalsze otoczenie:
Jak do potrzeb osób z niepełnosprawnością przystosowane zostało środowisko fizyczne i instytucje
społeczne? Czy wdrażane są racjonalne dostosowania (reasonable accommodation) wyrównujące
możliwości osób z niepełnosprawnością i innych osób? Jaka jest dostępność i jakość
ogólnodostępnych świadczeń medycznych, rehabilitacyjnych, społecznych, edukacyjnych,
komunikacyjnych, innych? Jakie są nastawienia społeczne (w tym stereotypy i generalizacje)
oraz codzienne obyczaje? Jak wygląda podmiotowość osoby doświadczającej trudności i
możliwości dochodzenia przez nią swoich praw?
Czynniki te - wpływając na siebie nawzajem i na stan zdrowia/organizmu osoby - zmieniają jej
faktyczną sprawność i miejsce w świecie. Wszystkie zależą od społeczeństwa.

4. PO CO I DLA KOGO JEST KONWENCJA?
POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI I ROLA PAŃSTWA
Wąskie rozumienie niepełnosprawności, na przykład:
– w kategoriach medycznych - zależność samej osoby i jej życia od ocen stanu jej
organizmu oraz decyzji i działań podejmowanych przez lekarzy, terapeutów czy
instytucje medyczne, niejednokrotnie uznaniowych lub arbitralnych
– w kategoriach socjalnych - zależność samej osoby i jej życia od ocen jej sytuacji oraz
decyzji i działań podejmowanych przez rodzinę, instytucje opiekuńcze czy
charytatywne, niejednokrotnie uznaniowych lub arbitralnych
zostało w Konwencji zastąpione rozumieniem niepełnosprawności w kategoriach praw
człowieka - osoba z niepełnosprawnością jest wolnym obywatelem, ma takie same prawa
jak osoby sprawne, a jej życie powinno zależeć od niej samej, ponieważ (o ile?) państwo:
 uznaje przyrodzoną godność i wartość człowieka, jego integralność, pełną autonomię,
podmiotowość prawną i inne - za niezbywalne i wymagające gwarancji ze strony
państwa
 jakiekolwiek bariery, ograniczenia czy utrudnienia w faktycznym korzystaniu ze wszystkich
praw i wolności, na równi z innymi osobami uznaje za dyskryminację – łamanie prawa
 tworzy i wdraża polityki i ustawodawstwo w jakikolwiek sposób wiążące się z
niepełnosprawnością z bezpośrednim udziałem osób doświadczających aktualnie
niepełnosprawności (delegowanych przez organizacje członkowskie).

5. PO CO I DLA KOGO JEST KONWENCJA?
ROLA PAŃSTWA
Konwencja jest dokumentem międzynarodowym o charakterze prawnym. Jest nie tylko uzupełnieniem
innych przyjętych przez dane państwo aktów prawnych – krajowych i międzynarodowych. Państwo, które
ratyfikuje Konwencję uznaje, że zapisy Konwencji mają pierwszeństwo przed zapisami jego własnego
prawa.
Konwencja jest również jedynym aktem, który kompleksowo ujmuje prawa osób z niepełnosprawnością i
uwzględnia wzajemne warunkowanie się tych praw. Domaga się i daje wskazówki jak można
dostosowywać prawo krajowe do jej zasad w sposób, który zapewni równe traktowanie osób z
niepełnosprawnością. Zobowiązuje państwo do poszanowania, ochrony i realizacji praw określonych w
Konwencji:
Poszanowanie (respect) polega na tym, że państwo wstrzymuje się od środków i działań stojących
w sprzeczności z Konwencją, w tym:
 nie podejmuje żadnych nowych środków/działań niezgodnych z Konwencją
 dostosowuje już istniejące środki/działania w kierunku ich zgodności z Konwencją
 podejmuje nowe środki/działania, których brakuje, aby dostosować przepisy i rozwiązania
danego kraju do Konwencji
Ochrona (protect) polega na tym, że państwo ma obowiązek skutecznego, aktywnego chronienia
przed naruszaniem praw wynikających z Konwencji, zarówno przez podmioty państwowe, jak i
inne (publiczne/niepubliczne)
Realizacja (fulfil) polega na rzeczywistym wypełnianiu przez państwo zobowiązań, które zapewnią
faktyczną równość praw osób z niepełnosprawnością z prawami innych osób; chodzi tu zwłaszcza o
przepisy wykonawcze oraz możliwości prawne dla egzekwowania przez osoby niepełnosprawne ich praw.

6. PO CO I DLA KOGO JEST KONWENCJA?
ROLA PAŃSTWA C.D.
Przykład: Zapewnienie każdemu dziecku prawa do nauki w najbliższej ogólnodostępnej szkole
publicznej
Środki i działania podejmowane przez
państwo
Faktyczne efekty
Poszanowa
nie
(respect)
przyjecie nowej ustawy o edukacji, która zakłada
prawo każdego dziecka do edukacji w najbliższej
szkole ogólnodostępnej – przewiduje zwiększanie
liczby i jakości szkół ogólnodostępnych i
redukowanie/przekształcanie szkół specjalnych
wskazanie kierunku przekształceń systemu
edukacji zgodnego z prawem krajowym i
Konwencją
Ochrona
(protect)
przyjecie i stosowanie szczegółowych przepisów i
rozwiązań, które:
− dają zarządcom/dyrektorom szkół odpowiednie
kompetencje i zobowiązują ich do przekształceń,
wprowadzania racjonalnych dostosowań dla dzieci z
niepełnosprawnością, wskazują źródła publicznych
środków na ten cel, określają procedury, terminy,
etc.
− dają dzieciom i rodzinom narzędzia wpływu, w tym
odwoływania się od negatywnych dla nich decyzji,
etc.
− dają możliwości szybkiego identyfikowania i
reagowania na pojawiające się bariery, np.
sprzeciwy osób/podmiotów mających inne interesy,
podejście
− umożliwienie, zachęcenie
zarządców/dyrektorów szkół do
przekształceń, które umożliwią wspólną naukę
wszystkich dzieci zamieszkałych w pobliżu
− umożliwienie, zachęcenie mieszkańców do
odważnego myślenia o edukacji swoich dzieci
w szkole ogólnodostępnej i domagania się
miejsca oraz odpowiednich warunków dla
własnego i każdego dziecka z
niepełnosprawnością
Realizacja
(fulfil)
wszelkie środki i działania służące nadzorowaniu i
monitorowaniu realizacji celów i zadań nowej
ustawy, badanie i ewaluacja faktycznej dostępności
do szkół ogólnodostępnych i
redukowania/przekształcania szkół specjalnych, etc.
faktyczna wspólna nauka dzieci z
niepełnosprawnością w najbliższej szkole
ogólnodostępnej przy wykorzystaniu
racjonalnych dostosowań (lub, w razie braku
możliwości w tym momencie, realny wpływ

7. JAK SIĘ TO ZACZĘŁO?
KOMITET DS. PRAW OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI
Państwa ONZ wielokrotnie już przyjmowały wspólne dokumenty, które wynikały ze świadomości,
że niepełnosprawność powoduje szczególne bariery w realizacji praw i wolności osoby na równi z
innymi osobami. Jednak podpisywane do tej pory dokumenty, np.:
 Światowy program działań na rzecz osób niepełnosprawnych (1982 r.)
 Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych (48 sesja Zgromadzenia Ogólnego
Narodów Zjednoczonych w dniu 20 grudnia 1993, Rezolucja 48/96)
Były dokumentami programowymi i nie zagwarantowały uruchomienia szczególnych rozwiązań -
nie spełniły pokładanych w nich nadziei.
Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami, będąca dokumentem o charakterze
prawnym, została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych i podpisana
przez 81 państw w dniu 13.12. 2006 r. Weszła w życie w dniu 03.05.2008 r. po ratyfikowaniu jej
przez 20 państw.
Jednocześnie ustanowiony został Komitet do spraw praw osób z niepełnosprawnościami
(Committee on the Rights of Persons with Disabilities). Komitet składa się obecnie z 18 członków,
wybieranych przez państwa-strony w głosowaniu. Zgodnie z art. 34, ust. 3: „Członkowie Komitetu
będą pełnić funkcje we własnym imieniu i powinni mieć wysokie kwalifikacje moralne oraz
uznane kompetencje i doświadczenie w dziedzinie objętej zakresem niniejszej konwencji.
Przy nominowaniu kandydatów Państwa Strony proszone są o poświęcenie należytej uwagi
postanowieniom art. 4 ust. 3 niniejszej konwencji.”
Komitet współpracuje z państwami-stronami w zakresie wdrażania Konwencji. Rozpatruje
sprawozdania, które państwa-strony składają co najmniej co 4 lata lub na prośbę Komitetu i
przekazuje swoje uwagi i zalecenia. Państwo-strona może na nie odpowiedzieć, a Komitet może
poprosić o kolejne informacje.

8. JAK SIĘ TO ZACZĘŁO?
PROTOKÓŁ FAKULTATYWNY
Jednocześnie z Konwencją przyjęty został Protokół fakultatywny
Podpisanie i ratyfikacja Protokołu fakultatywnego przez dane państwo umożliwia indywidualnym
osobom lub grupom osób zwracanie się do Komitetu ds. praw osób z niepełnosprawnością w
sprawach indywidualnych.
Komitet upoważniony jest do przyjmowania i rozważania zawiadomień od albo w imieniu
osób (lub grup), które twierdzą, że są ofiarami naruszenia postanowień Konwencji przez
państwo będące stroną Protokołu. Po przyjęciu zawiadomienia:
 Komitet informuje państwo-stronę o otrzymaniu zawiadomienia
 jeśli zawiadomienie spełnia warunki dopuszczalności (w tym wyczerpane zostały wszystkie
możliwe krajowe środki odwoławcze, a zawiadomienie nie było przedmiotem postępowania
przed innym organem międzynarodowym ) Komitet bada jego istotę i zasadność
 po rozpatrzeniu sprawy, Komitet przekazuje ewentualne uwagi i zalecenia państwu-stronie
oraz osobie składającej skargę
 jeśli Komitet uzna skargę zawartą w zawiadomieniu za zasadną, państwo-strona ma
6 miesięcy na złożenie pisemnego oświadczenia oraz poinformowanie o podjętych środkach
odnoszących się do zaleceń i ostatecznej decyzji Komitetu.
Uwagi i zalecenia Komitetu, dotyczące zarówno określonego zawiadomienia jak i sprawozdań
przekazywanych przez państwa-strony, pomagają dostrzegać to, co w prawie danego kraju jest
niezgodne z intencjami i zapisami Konwencji. Mogą zawierać przykłady dobrych praktyk czy
standardów - do wykorzystania w poszukiwaniu lepszych rozwiązań krajowych. Mogą też
wskazywać na inne możliwe interpretacje prawa obowiązującego w danym kraju. Komitet nie
zasądza odszkodowań.

9. JAK JEST OBECNIE?
źródło: https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-
disabilities.html
Konwencję
podpisało 160 państw
ratyfikowało 170 państw
Protokół fakultatywny
podpisały 92 państwa
ratyfikowały 92 państwa

10. SYTUACJA W POLSCE
Rząd Polski podpisał Konwencję w dniu 20.03. 2007 r.
Prezydent ratyfikował ją w dniu 06.09.2012 r. składając jednocześnie:
 oświadczenie interpretacyjne dotyczące instytucji ubezwłasnowolnienia
 zastrzeżenie dotyczące zawierania małżeństw przez osoby, których niepełnosprawność
wynika z choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego
 zastrzeżenie dotyczące regulacji przerywania ciąży
Rząd Polski przekazał dotychczas jedno sprawozdanie z realizacji Konwencji, obejmujące lata
2012-2013 i częściowo 2014. https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Sprawozdanie%20KPON%202015.pdf
Dotychczas nie napłynęły uwagi lub zalecenia Komitetu do spraw osób z
niepełnosprawnościami.
Niezależny raport z realizacji Konwencji przedstawił Rzecznik Praw Obywatelskich
https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Sprawozdanie%20KPON%202015.pdf
Powstał także raport alternatywny, w ramach projektu realizowanego przez grupę organizacji
pozarządowych http://konwencja.org/raport-alternatywny/
Rząd Polski, pomimo apeli Rzecznika Praw Obywatelskich i organizacji pozarządowych, nie
podpisał Protokołu fakultatywnego.

11. PROJEKT „WDRAŻANIE KONWENCJI O PRAWACH OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH – WSPÓLNA SPRAWA” (2016-2018)
Inicjatorem i liderem projektu jest Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych –
ogólnopolskie stowarzyszenie zrzeszające krajowe organizacje osób doświadczających różnych
niepełnosprawności (http://www.pfon.org)
Partnerami projektu są:
 dwie regionalne organizacje pozarządowe skupiające lokalne stowarzyszenia osób z
niepełnosprawnością i działających na ich rzecz (lubelska i warmińsko-mazurska)
 wyższa uczelnia (Akademia Pedagogiki Specjalnej)
 kancelaria prawna (DZP)
Komitet Sterujący składa się z:
 przedstawiciela Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych
 przedstawicieli Lidera i Partnerów
 przedstawicieli Ministerstwa Rozwoju (Instytucji Zarządzającej) i Ministerstwa Rodziny, Pracy
i Polityki Społecznej (Instytucji Pośredniczącej)
Rada Programowa to:
 przedstawiciele 10 organizacji reprezentujących osoby z niepełnosprawnościami
 przedstawiciele środowisk naukowych
 reprezentanci kluczowych ministerstw oraz Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób
Niepełnosprawnych
Projekt jest realizowany w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014 - 2020, Osi Priorytetowej II. Efektywne polityki
publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, Działania 2.6 Wysoka jakość polityki na rzecz włączenia społecznego i zawodowego osób
niepełnosprawnych. Projekt jest finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Wartość
projektu „Wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych – wspólna sprawa” wynosi 12 287 124 zł, w tym wkład Funduszy
Europejskich – 10 355 588 zł
na podstawie: http://www.pfon.org/wdrazanie-konwencji-o-prawach-osob-niepelnosprawnych-wspolna-sprawa

12. CELE PROJEKTU
Celem głównym projektu jest stan, w którym podmioty polityk publicznych uczestniczące w procesie
wdrażania Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami w Polsce będą dysponowały,
niezbędnym dla skutecznego przebiegu tego procesu, potencjałem programowo-planistycznym
obejmującym m.in. :
 aktualną wiedzę na temat barier stanowiących źródło dyskryminacji i utrudniających osobom z
niepełnosprawnościami pełne uczestnictwo w funkcjonowaniu społecznym oraz barier prawnych,
administracyjnych i organizacyjnych występujących w procesie wdrażania postanowień KPON
 wytyczone pożądane kierunki zmian oraz rekomendacje konkretnych zmian w zakresie dostosowania
polityk publicznych do postanowień i wymogów KPON
Projekt został przygotowany zgodnie ze wskazówkami, jakie na temat prawidłowego sposobu wdrażania
Konwencji zawiera sama Konwencja. Jedną z podstawowych intencji projektu jest stworzenie dogodnych
warunków dla uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w tworzeniu oraz wdrażaniu ustawodawstwa
i polityki celem wprowadzenia w życie Konwencji, a także w podejmowaniu wszystkich decyzji
dotyczących tych osób (zgodnie z Art. 4 KPON).
Na przewidywaną wartość dodaną projektu złożyć się ma m.in. zbudowanie potencjału społecznego,
rozumianego jako zdolność do wertykalnej i horyzontalnej współpracy i wzajemnego wspierania się
poszczególnych podmiotów w procesie wdrażania KPON oraz włączenia się w główny nurt światowego
procesu wdrażania KPON i wzmocnienia poprzez to procesu wdrażania KPON w Polsce.
na podstawie: http://www.pfon.org/wdrazanie-konwencji-o-prawach-osob-niepelnosprawnych-wspolna-sprawa

13. GŁÓWNE DZIAŁANIA PROJEKTU – ROK 2016
60 środowiskowych debat doradczo-programowych w dziesięciu środowiskach osób z różnymi
rodzajami niepełnosprawności, w 6 miastach Polski. Debaty umożliwiały poszczególnym
środowiskom osób z niepełnosprawnościami przygotowanie własnych, środowiskowych programów
wdrażania Konwencji.
28 tematycznych debat doradczo-programowych na poziomie ogólnopolskim. Tematykę debat
wyznaczały kolejne artykuły KPON. Debaty umożliwiały szerokiemu gronu
profesjonalistów zajmujących się problemami osób z niepełnosprawnościami i realizacją ich praw
na poziomie krajowym, regionalnym, lokalnym i włączenie się w proces wdrażania Konwencji.
„Raport syntetyczny”, który obejmie cztery części:
 Priorytety strategiczne procesu wdrażania KPON w Polsce
 Bariery występujące w obszarach wdrażania KPON oraz kierunki działań służące ich eliminacji
 Problemy wdrażania KPON z perspektywy osób niepełnosprawnych i propozycje ich rozwiązania
– synteza raportów środowiskowych
 Plan działań dla polityk publicznych i ich koordynacji zapewniającej komplementarność
i spójność polityk publicznych.
na podstawie: http://www.pfon.org/wdrazanie-konwencji-o-prawach-osob-niepelnosprawnych-wspolna-sprawa

14. GŁÓWNE DZIAŁANIA PROJEKTU – ROK 2017
40 środowiskowych debat konsultacyjnych w całym kraju dotyczących propozycji rekomendacji
wypracowanych w pierwszym roku projektu, z udziałem m.in. reprezentantów organizacji
członkowskich osób z niepełnosprawnościami i organizacji działających na ich rzecz, przedstawicieli
ich otoczenia oraz praktyków zajmujących się problematyką niepełnosprawności w obszarze
poszczególnych polityk publicznych
20 ogólnopolskich tematycznych debat konsultacyjnych w sprawie propozycji zmian prawnych
i polityczno-programowych w 24 politykach publicznych, z udziałem m.in. ekspertów, poświęconych
zaopiniowaniu propozycji rekomendacji do poszczególnych polityk publicznych -służących ich
dostosowaniu do postanowień KPON
„Zbiór rekomendacji zmian w zakresie dostosowania polityk publicznych do postanowień KPON”
zawierający propozycje konkretnych zmian o charakterze polityczno-programowym oraz
prawnym.
Przygotowanie tych rekomendacji również odbędzie się przy bezpośrednim zaangażowaniu
i udziale dziesięciu środowisk osób z niepełnosprawnościami, zgodnie ze zobowiązaniami
zawartymi w pkt. 3 Art. 4 KPON.
na podstawie: http://www.pfon.org/wdrazanie-konwencji-o-prawach-osob-niepelnosprawnych-wspolna-
sprawa

15. TEMATYCZNYCH
PODMIOTOWOŚĆ PRAWNA A INSTYTUCJA UBEZWŁASNOWOLNIENIA
Artykuł 12 Konwencji mówi między innymi:
„Państwa Strony uznają, że osoby niepełnosprawne mają zdolność prawną, na zasadzie
równości z innymi osobami, we wszystkich aspektach życia.”
Ratyfikując Konwencję rząd polski złożył oświadczenie interpretacyjne:
„Rzeczpospolita Polska oświadcza, że interpretuje art. 12 konwencji w sposób zezwalający na
stosowanie ubezwłasnowolnienia, w okolicznościach i w sposób określony w prawie krajowym, jako
środka, o którym mowa w art. 12 ust. 4, w sytuacji, gdy wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju
umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoba nie jest w stanie kierować swoim
postępowaniem.”
Prawo polskie przewiduje instytucję ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego. W tej chwili w
Polsce jest 74,5 tys. osób całkowicie i 12,4 tys. częściowo ubezwłasnowolnionych. Sąd, podejmując
decyzję o ubezwłasnowolnieniu, nie określa czasu jego trwania. Decyzje tę bardzo trudno jest w
praktyce zmienić, choć prawo przewiduje taką ścieżkę.
W Polsce od lat trwa gorąca dyskusja o potrzebie weryfikacji instytucji ubezwłasnowlonienia.
Również większość uczestników debat tematycznych nie miała wątpliwości, iż instytucja ta nie
powinna być stosowana, proponowano natomiast różne drogi zmiany.
Pytanie:
Czy ktokolwiek - osoba lub gremium – ma możliwość bezdyskusyjne ocenić, iż osoba z
niepełnosprawnością nie ma w tym momencie i nie będzie miała w przyszłości, w żadnym zakresie,
możliwości podejmowania decyzji zgodnych ze swoją wolą i potrzebami? Jak można by – zamiast
odbierać osobie z niepełnosprawnością prawo do korzystania i dochodzenia swoich praw – pomóc
jej realizowaniu tego prawa na równi z innymi osobami?

16. TEMATYCZNYCH C.D.
NIEZALEŻNE ŻYCIE: ROLA ASYSTENTA OSOBISTEGO A ROLA OPIEKUNA I
KURATORA
Składową instytucji ubezwłasnowolnienia jest funkcja „opiekuna prawnego” przyznawanego
osobie ubezwłasnowolnionej całkowicie i „kuratora” przyznawanego osobie ubezwłasnowolnionej
częściowo.
„Opiekunami” nazywani bywają ponadto sprawni członkowie rodziny, najczęściej rodzice,
mieszkający razem lub odwiedzający osobę z niepełnosprawnością. Jest to silny zwyczaj - nawet
gdy chodzi o dorosłą osobę z niepełnosprawnością, a członkowie rodziny wcale jej nie pomagają.
Artykuł 19 Konwencji mówi miedzy innymi:
„Państwa Strony niniejszej konwencji uznają równe prawo wszystkich osób
niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie, wraz z prawem dokonywania takich
samych wyborów, na równi z innymi osobami, oraz podejmą efektywne i odpowiednie środki
w celu ułatwienia pełnego korzystania przez osoby niepełnosprawne z tego prawa oraz ich pełnej
integracji i pełnego udziału w życiu społeczeństwa…”
W czasie debat, równolegle z postulowaniem zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia i
związanych z nią funkcji opiekuna prawnego i kuratora, rozmawiano o roli osoby, która realnie
wspierałaby osobę z niepełnosprawnością w niezależnym życiu, zgodnym z jej wolą. Najczęściej
pojawiała się idea stałego asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością.
Pytanie:
Na jakich zasadach powinna opierać się publiczna funkcja asystenta osoby z
niepełnosprawnością, aby spełniała swoje rolę - wyrównywała możliwości niezależnego życia
osoby z niepełnosprawnością z możliwościami innych osób?

17. TEMATYCZNYCH C.D.
POMOC I LECZENIE A STOSOWANIE PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO
Artykuł 15 Konwencji mówi między innymi:
„Państwa Strony podejmą skuteczne środki ustawodawcze, administracyjne, sądowe i inne w celu
zapobiegania, na zasadzie równości z innymi osobami, poddawaniu osób niepełnosprawnych
torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu, lub karaniu.”
Artykuł 16 Konwencji mówi między innymi:
„Państwa Strony podejmą również wszelkie odpowiednie środki w celu zapobiegania wszelkim
formom wykorzystywania, przemocy i nadużyć, poprzez zapewnienie osobom
niepełnosprawnym, ich rodzinom oraz opiekunom, między innymi, właściwych form pomocy i
wsparcia odpowiednich ze względu na płeć i wiek…”
Prawo polskie dopuszcza stosowanie przymusu bezpośredniego w związku z udzielaniem pomocy
medycznej, szczególnie w lecznictwie psychiatrycznym. W czasie debat orędowniczką całkowitego
odchodzenia od stosowania przymusu w imię celów terapeutycznych, była Tina Minkowitz,
założycielka i prezes Center for the Human Rights of Users and Survivors of Psychiatry
(http://www.chrusp.org) uczestniczka negocjacji i przygotowania tekstu Konwencji z ramienia World
Network of Users and Survivors of Psychiatry (http://www.wnusp.net )
Pytanie:
Czy osoby, które w związku z niepełnosprawnością o
charakterze psychicznym, zmuszane siłą np. do pobytu w
placówce medycznej lub zażywania leków, nie
doświadczają przemocy i poniżenia? Czy są traktowane na
równi z innymi osobami? Czy nie byłoby wskazane, aby
celem stosowania przymusu bezpośredniego było jedynie
zapobieżenie/przerwanie czynu niezgodnego z
ogólnoobowiązującym prawem? źródło: http://www.pfon.org

18. TEMATYCZNYCH C.D.
PRAWO DO RODZINY I RODZICIELSTWA A OGRANICZENIA PRAWNE I
OBYCZAJOWE
Artykuł 23 Konwencji mówi między innymi:
„Państwa Strony podejmą efektywne i odpowiednie środki w celu likwidacji dyskryminacji osób
niepełnosprawnych we wszystkich sprawach dotyczących małżeństwa, rodziny, rodzicielstwa
i związków, na zasadzie równości z innymi osobami…”
Ratyfikując Konwencję rząd polski złożył zastrzeżenie:
„Do momentu wycofania zastrzeżenia, osoba niepełnosprawna, której niepełnosprawność wynika z
choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego, a która jest w odpowiednim do zawarcia
małżeństwa wieku, nie będzie mogła zawrzeć związku małżeńskiego, chyba że sąd zezwoli na
zawarcie małżeństwa stwierdzając, że stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu,
ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie.”
Temat ograniczeń dotyczących zakładania rodziny obecny jest w dialogu publicznym w
szczególności w odniesieniu do osób, których niepełnosprawność wynika z trudności psychicznych
lub intelektualnych. Zastrzeżenie złożone przez polski rząd jest wydaje się odzwierciedlać
przekonania tych środowisk, które skłonne są akceptować całkowite lub częściowe
ubezwłasnowolnienie.
Przekonania takie są trudne do weryfikowania i zmieniania również ze względu na ich głębokie
zakorzenienie w obyczajowości: dążenia do założenia rodziny i posiadania dzieci przez osoby z
niepełnosprawnością traktowane sa za nierozsądne, dziwne, wręcz „nienormalne”.
Pytanie:
Czy ograniczenia prawne i presja społeczna dotyczące z góry oczekiwanej niezdolności osób z
niepełnosprawnością do życia rodzinnego i rodzicielstwa, nie odbiera im jednej z najważniejszych ról
życiowych - drastycznie różnicując ich możliwości z możliwościami innych osób? Jak można by
wspierać osoby z niepełnosprawnością w życiu rodzinnym i rodzicielstwie?

19. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
I ŻYCZĘ WSZYSTKIEGO NAJLEPSZEGO!
k. boguszewska@wdpf.org.pl