Dar ul uloom deoband ka nisab e taleem

1. | 0P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
AUSTRALIAN ISLAMIC LIBRARY
www.australianislamiclibrary.org
www.facebook.com/australianislamiclibrary
‫اصنب‬‫اک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬
‫اور‬‫میلعت‬‫رتتیب‬‫و‬‫میلعت‬‫اظنم‬
:‫از‬‫وتسبی‬‫اقیمس‬‫یلع‬‫وشتک‬‫ومالان‬
‫ااتسذ‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬
‫االسہیم‬‫دمارس‬‫راہطب‬‫ومعیم‬‫انمظ‬

2. | 1P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)

3. | 2P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
[O You who Believe, fear Allah. And let every soul look
to what it has sent on for tomorrow. Fear Allah, surely
Allah is well-acquainted with what you do. And do not
be like those who forgot Allah, so He made them forget
their own souls. Such are the rebellious transgressors.]
(Al-Hashr 59:18-19)
‫م‬‫ل‬‫س‬‫و‬‫ه‬‫ي‬‫ل‬‫ع‬‫هللا‬‫لى‬‫ص‬‫هللا‬‫رسول‬‫ال‬‫ق‬
‫اعله‬‫ف‬‫ك‬‫ر‬‫ي‬‫خ‬‫ل‬‫ا‬‫لى‬‫ع‬‫ال‬‫د‬‫وال‬،‫ة‬‫صدق‬ ‫عروف‬‫م‬‫ل‬‫ك‬
(‫م‬‫ل‬‫س‬‫م‬‫و‬‫ارى‬‫خ‬‫ب‬‫ل‬‫)ا‬
‫ا‬‫ئ‬‫ي‬‫ش‬‫م‬‫ه‬‫ور‬‫أج‬‫من‬‫ذلك‬‫ص‬‫ق‬‫ن‬‫ي‬‫ال‬‫عه‬‫ن‬‫ي‬‫من‬‫ور‬‫أج‬‫ل‬‫ئ‬‫م‬‫ر‬‫األج‬‫من‬‫له‬‫ان‬‫ك‬‫دى‬‫ه‬‫إلى‬‫ا‬‫ع‬‫د‬‫من‬
(‫م‬‫ل‬‫س‬‫م‬)
‫دوان‬ ُ‫ع‬‫ل‬‫ا‬َ‫و‬‫م‬‫ث‬‫اإل‬‫ى‬
َ
‫ل‬
َ‫ع‬‫وا‬‫ن‬َ‫او‬‫ع‬
َ‫ت‬‫ال‬َ‫و‬ۖ‫وى‬‫ق‬َّ‫ن‬‫ل‬‫ا‬َ‫و‬‫ر‬‫الي‬‫ى‬
َ
‫ل‬
َ‫ع‬‫وا‬‫ن‬َ‫او‬‫ع‬
َ‫ت‬َ‫و‬
‫هللا‬‫اک‬‫ز‬‫ج‬
Support Australian Islamic Library reach all Muslims across the
globe with essential Islamic information and be our partner in
collecting provisions for the hereafter, inshaAllah.
Australian Islamic Library
www.australian library.orgislamic
www.facebook.com/australian libraryislamic

4. | 3P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫ہّٰلل‬‫ادمحل‬!‫ودعب‬‫أنیعمج‬‫وہبحص‬‫وآہل‬‫دمحم‬‫وارملنیلس‬‫االایبنء‬‫دیس‬‫یلع‬‫واالسلم‬‫واالصلة‬‫ااعلنیمل‬‫رب‬
:‫ملع‬‫اور‬‫االسم‬‫ےہ۔‬‫اضنم‬‫اک‬‫اکایمیب‬‫و‬‫الفح‬‫داینوی‬‫و‬‫دینی‬‫یک‬‫ااسنتین‬‫اسری‬‫وج‬‫ےہ‬‫رتمح‬‫دنی‬‫االسم‬
‫نکیل‬،‫ےہ‬‫وموجد‬‫لح‬‫اک‬‫اسملئ‬‫امتم‬‫ےک‬‫زدنیگ‬‫ںیم‬‫سج‬‫ےہ‬‫یھب‬‫زدنیگ‬‫دوتسر‬‫اور‬‫ایحت‬‫ٴ‬‫ہطب‬‫اض‬‫لمکم‬‫االسم‬
‫ےک‬‫االسم‬‫ےس‬‫سج‬‫ےہ‬‫یجنک‬‫وہ‬‫یہ‬‫ملع‬‫ےہ۔‬‫رضورت‬‫یک‬‫ملع‬‫ےئلیک‬‫وہےن‬‫ایب‬‫ضیف‬‫اور‬‫دیفتسم‬‫ےس‬‫اس‬،‫دینی‬
‫اگلای‬‫ےس‬‫ابت‬‫اس‬‫ادنازہ‬‫اک‬‫اتیمہ‬‫یک‬‫ملع‬‫ںیم‬‫االسم‬،‫ےہ‬‫وہیتکس‬‫راسیئ‬‫کت‬‫ااثےث‬‫رواحین‬‫اور‬‫یلم‬،‫اقثیتف‬،‫یملع‬
‫اعمل‬‫رسور‬،‫ااسنتین‬‫نسحم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجاتکس‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬،‫وہںیئ‬‫انزل‬‫آایت‬‫اپچن‬‫ذلی‬‫درج‬‫ںیم‬‫ویح‬‫یلہپ‬‫رپ‬
‫رفامای‬‫مکح‬‫اک‬‫ڑپےنھ‬‫ےن‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ںیم‬‫نج‬:‫ےہ‬
”َ‫ان‬ َ
‫س‬
‫االن‬َ
َ‫ک‬‫ّلع‬، ِ‫م‬
َ‫ل‬َ‫ق‬‫ل‬
‫اب‬َ
َ‫ک‬‫ّلع‬‫اذلی‬، ‫ک‬‫َم‬‫رک‬َ‫ال‬‫ا‬ ‫ک‬‫ک‬ّ‫ورب‬‫رأ‬ ْ‫ق‬ِ‫ا‬،ٍ‫ق‬
َ‫ل‬َ‫ع‬‫نِم‬ َ‫االاسنن‬ َ‫ق‬
َ‫ل‬َ
‫س‬
‫خ‬، َ‫ق‬
َ‫ل‬َ
‫س‬
‫خ‬‫اذلی‬ ‫ک‬ّ‫ب‬َ‫ر‬‫ِمس‬‫اب‬‫ارقأ‬ْ‫مَل‬‫ا‬َ‫م‬
ْ‫م‬
َ‫ل‬ْ‫ع‬َ‫ی‬
“(۱)
‫دواعمل‬‫رساکر‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫رفامای‬‫ےن‬”‫ا‬‫ا‬ً‫م‬ِ‫ک‬‫ل‬َ‫ع‬‫ک‬‫م‬
‫ک‬‫ت‬ْ‫ث‬ِ‫ع‬‫ک‬ّ‫ی‬‫اامن‬“(۲‫ایگ‬‫یہ‬‫اجیھب‬‫ےھجم‬)‫انبرک۔‬‫مّلعم‬‫ےہ‬
‫ااسنتین‬‫رظننسحم‬‫شیپ‬‫ےک‬‫اتیمہ‬‫ایس‬‫یک‬‫ملع‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫رت‬‫امتم‬‫ںیم‬‫زدنیگ‬‫یکم‬‫ےن‬
‫یک‬‫وبنی‬‫دجسم‬،‫دعب‬‫ےک‬‫الےن‬‫رشتفی‬‫ونمرہ‬‫دمہنی‬‫رھپ‬،‫رفامای‬‫مظن‬‫اک‬‫میلعت‬‫یک‬‫رکمی‬‫رقآن‬‫ابووجد‬‫ےک‬‫دوشارویں‬
‫(وبچرت‬‫ہفص‬‫وصخمص‬‫اکی‬‫ںیم‬‫اس‬‫وت‬،‫رفامیئ‬‫ریمعت‬‫رکام‬‫باح ہ‬‫کاہک‬‫انبایایگ‬‫ ےئ‬‫اس‬)‫ہ‬‫رقآن‬،‫رفامرک‬‫ایقم‬‫واہں‬
‫ےس‬‫وبنت‬‫ٰوکشمة‬‫اپای۔‬‫رقار‬‫دمرہس‬‫الہپ‬‫اک‬‫کارخی‬‫االسیم‬:‫ہفص‬،‫رکںیکس‬‫احلص‬‫میلعت‬‫یک‬‫اسملئ‬‫دینی‬‫اور‬‫ودحثی‬
‫باح ہ‬‫رضحات‬‫ہی‬‫واےل‬‫وہےن‬‫ایب‬‫ضیف‬‫راتس‬‫رباہ‬‫اانکف‬‫و‬‫ارطاف‬‫ےک‬‫داین‬‫ہکلب‬‫ںیہن‬‫یہ‬‫ارعلب‬‫زجریة‬،
‫ںیم‬‫اک‬‫رتتیب‬‫و‬‫میلعت‬‫دینی‬‫اسہی‬‫زری‬‫ےک‬‫دجسم‬‫رفامای۔‬‫ومعمر‬‫وک‬‫داین‬‫ےس‬‫رباکت‬‫و‬‫اونار‬‫ےک‬‫دحثی‬‫و‬‫رقآن‬‫اور‬‫ےچنہپ‬
‫اور‬‫ایب‬‫ضیف‬‫وک‬‫ےپچ‬‫ےپچ‬‫ےس‬‫روینش‬‫یک‬‫ودحثی‬‫رقآن‬‫ولعم‬‫اور‬‫ایک‬‫عمق‬‫علق‬‫اک‬‫انوخادنیگ‬‫و‬‫اہجتل‬،‫ایک‬‫اقمئ‬‫اظنم‬
‫ر‬‫ااحمت‬‫ایب‬‫نب‬‫دبعارلنمح‬‫اوبدمحم‬‫اامم‬،‫ایک‬‫رینتسم‬‫ازی‬:‫ےہ‬‫اھکل‬‫ںیم‬‫دقمہم‬‫ےک‬‫وادعتللی‬‫ارجلح‬‫اتکب‬‫ےن‬

5. | 4P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
”‫ںیم‬‫رسدحوں‬‫اور‬‫وااصمر‬‫البد‬،‫واانکف‬‫ارطاف‬‫ےک‬‫االسم‬‫اعمل‬،‫مہنع‬‫اہلل‬‫ریض‬‫رکام‬‫باح ہ‬‫رضحات‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫ےن‬‫اکی‬‫رہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ان‬‫اور‬،‫ےئگ‬‫لیھپ‬‫ںیم‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫ااکحم‬‫غیلبت‬‫اور‬‫اضقء‬،‫اامرت‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬
‫وملس‬‫انس‬‫ھچک‬‫وج‬‫ےس‬‫یب‬‫اور‬،‫ایک‬‫ ہلصی‬‫باط ق‬‫ےک‬‫مکح‬‫ےک‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬،‫ایک‬‫اعم‬‫وک‬‫ ب‬‫ اھ‬‫ایک‬‫اید‬‫اور‬‫د اھک‬،
‫ارکم‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫میلعت‬‫یک‬‫رحام‬‫و‬‫الحل‬،‫ننس‬،‫ااکحم‬،‫رفاضئ‬‫وک‬‫ولوگں‬،‫ایک‬‫لمع‬‫باط ق‬‫ےک‬‫تنس‬‫یک‬
‫رکدای‬‫وفق‬‫وک‬‫آپ‬‫اےنپ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ذجےب‬‫ےک‬‫دخاودنی‬‫رقتب‬‫اور‬‫تین‬‫نسح‬،‫ ےئ‬‫ےک‬‫زدنیگ‬‫ںیم‬‫ایس‬‫اور‬
(‫ااھٹایل۔‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬‫یک‬‫رسب‬۳)
‫رکام‬‫ٴ‬‫ ہ‬‫باح‬‫رضحات‬‫یک‬‫میلعت‬‫دینی‬‫اور‬‫انبای‬‫راہ‬‫لعشم‬‫یھب‬‫ےن‬‫ارفاد‬‫دعبےک‬‫ےک‬‫وکاتم‬‫ہنسح‬
‫ہ‬
‫اوسئ‬‫ےک‬
‫اوھنں‬‫وت‬‫ےچنہپ‬‫دقم‬‫ےک‬‫املسمونں‬‫بج‬‫ںیم‬‫دنہاتسن‬‫وخد‬،‫رکدںی‬‫وفق‬‫زدنایگں‬‫اینپ‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫رشنوااشتع‬
‫ےن‬‫صوصی‬‫اک‬‫ااشتع‬‫و‬‫میلعت‬‫یک‬‫ولعم‬‫االسیم‬‫ںیم‬‫دور‬‫رہ‬،‫رکدای‬‫امل‬‫امال‬‫ےس‬‫روینش‬‫یک‬‫ملع‬‫وک‬‫ےپچ‬‫ےپچ‬‫ےک‬‫اہیں‬
‫و‬‫ااظتنم‬‫زری‬‫ےک‬‫وکحتم‬‫ہگج‬‫ہگج‬،‫ےئک‬‫ااظتنامت‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫رفوغ‬‫ےک‬‫میلعت‬‫دینی‬‫ےن‬‫دنہ‬‫السنیط‬،‫راہ‬‫اقمئ‬‫اظنم‬
‫ںیم‬‫زامہن‬‫ےک‬‫قلغت‬‫دمحم‬‫اطلسن‬،‫ےئگ‬‫ےیک‬‫اقمئ‬‫دمرےس‬‫رگناین‬‫درگی‬،‫ےھت‬‫دمرےس‬‫زہار‬‫اکی‬‫ںیم‬‫دیلہ‬‫رصف‬
(‫راہ۔‬‫اجری‬‫اامتہم‬‫اک‬‫رشنوااشتع‬‫یک‬‫میلعت‬‫دینی‬‫یھب‬‫ںیم‬‫دہع‬‫ےک‬‫السنیط‬۴)
‫ےک‬‫دمارس‬،‫ اھ‬‫واحلظ‬‫اپس‬‫ڑبا‬‫اک‬‫واشمخئ‬‫املعء‬،‫ایکایگ‬‫ااظتنم‬‫اخص‬‫اک‬‫رتوجی‬‫یک‬‫میلعت‬‫یھب‬‫ںیم‬‫وکحتم‬‫دور‬‫ہیلغم‬
‫اج‬‫واظفئ‬‫ےک‬‫رکام‬‫املعء‬،‫ںیھت‬‫وفق‬‫اجریگںی‬‫ےیل‬‫و‬‫ولعم‬‫نج‬‫رپ‬‫رور‬‫دایندی‬‫ںیم‬‫دمارس‬‫االسیم‬‫ان‬‫ےھت۔‬‫ری‬
‫اوصل‬،‫دحثی‬،‫الکم‬،‫ہفسلف‬،‫قطنم‬،‫ہقف‬‫اوصل‬،‫ہقف‬،‫البتغ‬،‫وحن‬،‫رصف‬،‫ںیم‬‫ان‬‫یھت‬‫اجیت‬‫دی‬‫میلعت‬‫یک‬‫ونفن‬
،‫ادب‬،‫بط‬،‫ادیلقس‬،‫اسحب‬،‫تئیہ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ونفن‬‫ان‬‫یھبک‬‫ےھت۔‬‫اشلم‬‫ریسفت‬‫اوصل‬‫ریسفتاور‬،‫دحثی‬
،‫االخق‬،‫رفاضئ‬،‫ااشنء‬(‫یھت۔‬‫یئگ‬‫دی‬‫یھب‬‫میلعت‬‫یک‬‫وریغہ‬‫انمرظہ‬‫اور‬‫وصتف‬۵)
‫ادمح‬‫خیش‬‫اثین‬‫افل‬‫دجمد‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫ان‬‫وہںیئ‬‫دیپا‬‫ایصخشت‬‫میظع‬‫وج‬‫رک‬‫ڑپھ‬‫وک‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫دقمی‬‫اس‬
‫رسدنہی‬‫دولہی‬‫اہلل‬‫ویل‬‫اشہ‬‫االالسم‬‫ة‬ّ‫ج‬‫ح‬‫رضحت‬‫اور‬‫نج‬‫اشلم‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫دقمی‬‫ںیہ۔‬‫اتممز‬‫اور‬‫افقئ‬‫ےس‬‫ ب‬
‫ےلہپ‬‫اک‬‫ونفن‬‫و‬‫ولعم‬‫اہلل‬‫ویل‬‫اشہ‬‫ا رب‬‫اامم‬‫رضحت‬،‫ےہ‬‫راہ‬‫وہکا‬‫لدبل‬‫و‬‫ ریغ‬،‫ےس‬‫و ہف‬‫و ہف‬‫ںیم‬‫ان‬،‫ایکایگ‬‫کذرکہ‬

6. | 5P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫اینپ‬‫ےن‬‫اوھنں‬‫کذرکہ‬‫اک‬‫اتکوبں‬‫دریس‬‫یک‬‫اس‬‫یک‬‫احلص‬‫میلعت‬‫ذرہعی‬‫ےک‬‫اصنب‬‫سج‬‫ےن‬‫دولہی‬‫اصبح‬
:‫ایکےہ‬‫ویں‬‫ںیم‬‫افیطلل‬‫ازجلء‬:‫وساحن‬‫وخدونتش‬
”‫رش‬‫ںیم‬‫قطنم‬‫اجیم۔‬‫رشح‬،‫اکہیف‬‫ںیم‬‫وحن‬‫ںیم‬‫الکم‬،‫ة‬‫م‬‫ک‬‫ج‬‫ل‬
‫ا‬‫دہاتی‬‫رشح‬‫ںیم‬‫ہفسلف‬‫باطعل۔‬‫رشح‬،‫ہیسمش‬‫ح‬
‫ضعب‬‫ںیم‬‫واسحب‬‫تئیہ‬)‫(اکلم‬‫دہاہی‬،‫واقہی‬‫رشح‬‫ںیم‬‫ہقف‬،‫ومافق‬‫رشح‬‫اور‬‫ایخیل‬‫احہیش‬‫عم‬‫یفسن‬‫اقعدئ‬‫رشح‬
‫ےک‬‫اآلداب‬‫اتکب‬‫ےس‬‫اویبلع‬‫اتکب‬‫وساےئ‬‫ااصملحیب‬‫ٰوکشمة‬‫ںیم‬‫دحثی‬،‫ااقلونن‬‫ومزج‬‫ںیم‬‫بط‬،‫راسلئ‬‫رصتخم‬
‫ےصح‬‫وھتڑے‬‫ہص۔‬‫اکی‬‫اک‬ ‫دمار‬‫ریسفت‬‫اور‬‫واضیوی‬:‫ںیم‬‫ریسفت‬،‫کت‬‫اراہطرة‬‫اتکب‬‫راخری‬‫ حیح‬،‫کت‬( “۶)
‫دقمس‬‫اجحز‬‫رھپ‬،‫ڑپںیھ‬‫یہ‬‫ےس‬‫اصبح‬‫دبعارلمیح‬‫اشہ‬‫رضحت‬‫امدج‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫آپ‬‫اتکںیب‬‫ارثک‬
‫ایک۔‬‫اافتسدہ‬‫ےس‬‫وریغہ‬‫دمین‬‫اوباطرہ‬‫خیش‬‫اور‬‫ےئگ‬‫ےل‬‫رشتفی‬
‫ونبر‬‫اصبح‬‫ویفس‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬:‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ی‬
”‫اےنپ‬‫رصف‬‫ہن‬‫ریظن‬‫یک‬‫نج‬،‫ںیہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ااکرب‬‫ان‬‫ےک‬‫دنہ‬‫رسزنیم‬،‫رسہ‬‫دقس‬‫دولہی‬‫اہلل‬‫ویل‬‫اشہ‬‫رضحت‬
،‫یتلم‬‫ںیہن‬‫ےس‬‫ڈوھڈنےن‬‫ںیم‬‫االسہیم‬‫واممکل‬‫رقون‬‫ےس‬‫تہب‬‫ہکلب‬‫ںیم؛‬‫دنہواتسن‬‫رصف‬‫ہن‬‫اور‬‫ںیم‬‫رصع‬
‫داراولعلم‬‫ابین‬،‫انونوتی‬‫اصبح‬‫اقمس‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫االالسم‬‫ة‬ّ‫ج‬‫ح‬‫وقبل‬‫وموصف‬‫رضحت‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ارفاد‬‫ان‬،‫دویدنب‬
(‫ اھ۔‬‫اکیف‬‫رخف‬‫ہی‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫دنہواتسن‬‫وت‬،‫دیپاوہےئ‬‫یہ‬‫اہلل‬‫ویل‬‫اشہ‬‫رصف‬‫ارگ‬‫ںیم‬‫دنہ‬‫رسزنیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬۷)
‫امعنین‬‫یلبش‬‫العہم‬‫ںیم‬‫زامہن‬‫ےک‬‫اںیہن‬‫وخد‬‫دعب‬‫ےک‬‫ردش‬‫انب‬‫اور‬‫ہیمیت‬‫انب‬:‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬‫االکلم‬‫ملع‬‫کارخی‬
‫رشوع‬‫زنتل‬‫یلقع‬‫وج‬‫ںیم‬‫املسمونں‬‫دامغ‬‫و‬‫دل‬‫اصبح‬‫وکیئ‬‫رھپ‬‫ہک‬‫یھت‬‫ریہ‬‫ہن‬‫ادیم‬‫ہی‬‫ےس‬‫احلظ‬‫ےک‬‫اس‬‫ اھ‬‫وہا‬
‫نج‬‫وہا‬‫دیپا‬‫صخش‬‫اسیج‬‫اہلل‬‫ویل‬‫اشہ‬،‫ںیم‬‫زامےن‬‫اریخ‬‫ہک‬‫ اھ‬‫داھکان‬‫امتاش‬‫اک‬‫رینویگنں‬‫اینپ‬‫وک‬‫دقرت‬‫نکیل‬،‫وہ‬‫دیپا‬
(‫ڑپےئگ۔‬‫امدن‬‫یھب‬‫اکرانےم‬‫ےک‬‫ردش‬‫انب‬،‫رازی‬،‫زغایل‬‫آےگ‬‫ےک‬‫ویجنسں‬‫ہتکن‬‫یک‬۸)
‫اظن‬‫درس‬:‫یم‬‫دولہی‬‫دحمث‬‫اصبح‬‫اہلل‬‫ویل‬‫اشہ‬‫رضحت‬‫ویہ‬‫یھت‬‫اپیئ‬‫میلعت‬‫باط ق‬‫ےک‬‫اصنب‬‫سج‬‫ےن‬
‫وہیئ‬‫رتمیم‬‫و‬‫االصح‬‫یھب‬‫ےلہپ‬‫ںیم‬‫اس‬،‫ اھ‬‫راجئ‬‫ںیم‬‫دمارس‬‫دینی‬‫ںیم‬‫دہع‬‫ےک‬‫ان‬‫اسھت‬‫ےک‬‫رفق‬‫زجوی‬‫اصنب‬
‫اصنب‬‫یہی‬‫ںیم‬‫دعب‬،‫ریہ‬‫ابیق‬‫روح‬‫یک‬‫اصنب‬‫نکیل‬‫ںیئگ‬‫یک‬‫رتامیمت‬‫زجوی‬‫یھب‬‫ںیم‬‫دعب‬‫اور‬”‫اظنیم‬‫درس‬“

7. | 6P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫اظنم‬‫الم‬‫رضحت‬‫افلض‬‫ادقلر‬‫لیلج‬‫اور‬‫رصع‬‫مہ‬‫ےک‬‫اصبح‬‫اشہ‬‫رضحت‬‫اےس‬‫ہک‬‫ویکں‬‫وہا‬‫وموسم‬‫ےس‬‫انم‬‫ےک‬
‫اہسولی‬‫اصبح‬‫ادلنی‬:‫(دیپاشئ‬۱۰۸۵‫وافت‬،‫ھ‬۱۱۶۱‫دقمی‬‫ےیل‬‫ےک‬‫دمرےس‬‫ےک‬‫ٴ‬‫ونھکل‬‫لحم‬‫رفیگن‬‫ےن‬)‫ھ‬
‫الم‬،‫ اھ‬‫ایک‬‫رمبت‬‫دعب‬‫ےک‬‫ااضےف‬‫ےک‬‫اتکوبں‬‫اور‬‫لدبویلیں‬‫دنچ‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫اہسولی‬‫ادلنی‬‫اظنم‬‫رضحت‬،
‫سلجم‬‫رقمر‬‫ےیل‬‫ےک‬‫دتونی‬‫یک‬‫اعریگملی‬ ٰ‫اتفوی‬،‫ےھت‬‫اعمل‬‫اپہی‬‫دنلب‬‫اور‬‫ققحم‬‫ےک‬‫دہع‬‫ےک‬‫اعریگمل‬‫زبی‬‫اورگن‬
‫ینسح‬‫دبعایئحل‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫اتکںیب‬‫اور‬‫ونفن‬‫اشلم‬‫ںیم‬‫اظنیم‬‫درس‬،‫ےھت‬‫رنک‬‫امہ‬‫وہ‬‫ےک‬‫یملع‬‫دنوة‬‫انمظ‬‫اس ق‬
‫باط‬‫ےک‬‫رصتحی‬‫یک‬‫ٴ‬‫ونھکل‬‫ااملعلء‬:‫ںیھت‬‫ذلی‬‫ بس‬‫ ق‬
:‫رصف‬‫ملع‬‫احبج۔‬‫انب‬‫اشہیعف‬‫اور‬‫ا ربی‬‫وصفل‬،‫ریم‬‫رصف‬،‫زدبة‬،‫جنگ‬‫جنپ‬، ّ‫ت‬‫ع‬‫ش‬
‫س‬
‫من‬،‫زیمان‬
:‫وحن‬‫ملع‬‫اجیم۔‬‫الم‬‫رشح‬،‫اکہیف‬،‫اوحنل‬‫ة‬‫ی‬‫دہا‬،‫اعلم‬‫اة‬‫ٴ‬‫م‬‫رشح‬،‫وحنریم‬
:‫البتغ‬‫ریمیبطق۔‬،‫یبطق‬،‫ذہتبی‬‫رشح‬،‫ذہتبی‬،‫ااسیوغیج‬،ٰ‫ ربی‬،ٰ‫رغصی‬
:‫قطنم‬‫المالجل۔‬‫ریمزادہ‬،‫راسہل‬‫زادہ‬‫ریم‬،‫اولعلم‬‫ملس‬
:‫ہفسلف‬‫وپری۔‬‫وجن‬‫المومحمد‬،‫ابزہغ‬‫سمش‬،‫دصرا‬‫رشح‬،‫ة‬‫م‬‫ک‬‫ج‬‫ل‬
‫ا‬‫ة‬‫ی‬‫دہا‬‫یلع‬‫ذبیمی‬‫رشح‬
:‫راییض‬‫اول۔‬‫اقمہل‬‫اک‬‫ادیلقس‬‫رحتری‬،‫احیحصل‬‫ابب‬،‫ااسحلب‬‫ة‬‫ص‬‫الخ‬
:‫ہقف‬‫اثین۔‬‫فصن‬‫اک‬‫دہاہی‬‫اور‬،‫ل‬‫ک‬‫و‬‫ا‬‫فصن‬‫اک‬‫واقہی‬‫رشح‬
:‫ہقف‬‫اوصل‬‫ولت‬،‫ونراالونار‬‫کت۔‬‫الکہیم‬‫دابدی‬،‫اتوبثت‬‫اور ملس‬،‫کت‬‫ار ہع‬‫دقمامت‬،‫حی‬
:‫الکم‬‫ملع‬‫ایعمست۔‬‫ثحب‬‫کا‬،‫اقعدئ‬‫رشح‬‫یک‬‫اتفتزاین‬
‫اعہم۔‬‫اومر‬‫ثحب‬‫کا‬‫ومافق‬‫رشح‬‫ریمزادہ‬،‫ل‬‫ک‬‫و‬‫ا‬‫زجء‬‫اک‬‫اقعدئ‬‫رشح‬‫یک‬‫دواین‬‫ققحم‬
:‫ریسفت‬‫اعہم۔‬‫اومر‬‫ثحب‬‫کا‬‫رقبہ۔‬
‫ہ‬
‫وسرئ‬‫واضیوی‬،‫رشفی‬‫الجنیل‬
:‫انمرظہ‬‫ردیشہی۔‬
:‫دحثی‬(‫اہعمجل۔‬‫اتکب‬‫کا‬‫ااصملحیب‬‫ٰوکشمة‬۹)

8. | 7P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫ادلنی‬‫الماظنم‬‫رضحت‬‫و‬‫رہگایئ‬‫ںیم‬‫ووقنمالت‬‫وقعمالت‬‫وک‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫اس‬‫رکدہ‬‫راجئ‬‫اور‬‫رکدہ‬‫رمبت‬‫ےک‬
‫ںیم‬‫دمارس‬‫رتشیب‬‫ےک‬‫کلم‬‫اور‬‫دایایگ‬‫رقار‬‫ذرہعی‬‫اک‬‫وصحل‬‫ےک‬‫وامکل‬‫لضف‬‫ںیم‬‫دتماوہل‬‫ونفن‬‫و‬‫ولعم‬‫اور‬‫روسخ‬
‫ونف‬‫و‬‫ولعم‬‫االسیم‬‫ہک‬‫ اھ‬‫ایگ‬‫راھک‬‫ایخل‬‫اک‬‫ابت‬‫اس‬‫اہجں‬‫ںیم‬‫اس‬،‫وہا‬‫احلص‬‫اعم‬‫وبقل‬‫اےس‬‫دیپا‬‫اہمرت‬‫ںیم‬‫ن‬
‫وکحیتم‬‫رک‬‫ڑپھ‬‫ولعم‬‫رصعی‬‫ضعب‬‫ےس‬‫اصنب‬‫اورایس‬،‫ اھ‬‫احلظ‬‫دقرے‬‫یھب‬‫اک‬‫رضورایت‬‫داینوی‬‫وںیہ‬،‫وہ‬
‫الیگین‬‫انمرظانسح‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫یھت۔‬‫اجیت‬‫لم‬‫یھب‬‫المزتم‬‫وک‬‫ولوگں‬‫ںیم‬‫دافرت‬‫اور‬‫اداروں‬‫اس‬‫باط ق‬‫ےک‬
‫ویسیبں‬‫یک‬‫وریغہ‬‫ااشنء‬‫و‬‫رثن‬‫افریس‬‫زابن‬‫درتفی‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫ ےئ‬‫ایس‬‫وتہج‬‫یھب‬‫رپ‬‫واطخیط‬‫اسحب‬‫اور‬‫دالخ‬‫اتکںیب‬
‫اصنب‬‫ہی‬‫وہںیکس۔‬‫ایتر‬‫ارفاد‬‫یھب‬‫ےئلیک‬‫رضورایت‬‫درتفی‬‫اور‬‫وکحتم‬‫اکروابر‬‫کاہک‬‫یھت‬‫اجیت‬‫دی‬۱۸۳۵‫کت‬/
(‫راہ۔‬‫راجئ‬‫ںیم‬‫دمارس‬‫رتشیب‬‫ےک‬‫کلم‬۱۰)
۷‫/امرچ‬۱۸۳۵‫میلعت‬‫ںیم‬‫زابن‬‫ارگنزیی‬‫ہگج‬‫یک‬‫زابونں‬‫رشمیق‬‫ںیم‬‫دصارت‬‫یک‬‫اکیمےل‬‫الرڈ‬/‫ہ‬‫ےک‬
‫میلعت‬‫ںیم‬‫زابن‬‫ارگنزیی‬‫رفقی‬‫اکی‬،‫ اھ‬‫راےئ‬‫االتخف‬‫ںیم‬‫ارانیک‬،‫وہا‬‫االجس‬‫اک‬‫یٹیمک‬‫ینب‬‫ےئلیک‬‫رکےن‬‫ےط‬‫وک‬
‫نک‬‫ ہلصی‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫الرڈاکیمےل‬‫بت‬‫وہےئ‬‫ربارب‬‫ووٹ‬‫ےک‬‫رفقی‬‫دوونں‬،‫احیم‬‫دورسا‬‫ اھ‬‫اخمفل‬‫اک‬‫اجےن‬‫دےیئ‬
‫اور‬‫دای‬‫ںیم‬‫کادیئ‬‫یک‬‫میلعت‬‫یک‬‫زابن‬‫ارگنزیی‬‫ووٹ‬‫اکیمےل‬‫الرڈ‬‫وہایگ،اور‬‫ ہلصی‬‫اک‬‫ارجاء‬‫ےک‬‫ارگنزیی‬‫رطح‬‫اس‬
‫دایایگ۔‬‫وھتپ‬‫رپ‬‫کلم‬‫میلعت‬‫رظنہی‬‫اک‬
:‫ےئنس‬‫زابین‬‫یک‬‫اکیمےل‬‫الرڈ‬‫وہ‬‫ےھت‬‫اقمدص‬‫ایک‬‫رپدہ‬‫سپ‬‫ےک‬‫اپیسیل‬‫یمیلعت‬‫اس‬
”‫ا‬‫ہی‬‫اور‬‫وہ‬‫رتممج‬‫درایمن‬‫ےک‬‫راعای‬‫رکوڑوں‬‫امہری‬‫اور‬‫ںیم‬‫مہ‬‫وج‬‫اچےئہ‬‫انبین‬‫امجتع‬‫ایسی‬‫اکی‬‫ںیمہ‬‫یسی‬
‫اابتعر‬‫ےک‬‫ھجمس‬‫اور‬‫اافلظ‬،‫راےئ‬‫ذماق‬‫رگم‬،‫وہ‬‫دنہواتسین‬‫ےس‬‫اابتعر‬‫ےک‬‫رگن‬‫اور‬‫وخن‬‫وج‬‫اچےئہ‬‫وہین‬‫امجتع‬
‫وہ۔‬‫ارگنزی‬‫ےس‬(“۱۱)
‫ےیل‬‫ےک‬‫اقمدص‬‫رتیتیب‬‫و‬‫یمیلعت‬‫اٰیلع‬‫اور‬‫انبےن‬‫اناکم‬‫وک‬‫میلعت‬‫ٴ‬‫ہی‬‫رظن‬‫ےک‬‫اکیمےل‬‫الرڈ‬‫ےن‬‫دویدنب‬‫ااکرب‬‫رضحات‬
،‫رفامای‬‫اقمئ‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬،‫اریاین‬،‫دنہواتسین‬‫ےس‬‫اابتعر‬‫ےک‬‫لسن‬‫و‬‫رگن‬‫وج‬‫اجںیئ‬‫ےیک‬‫ایتر‬‫ارفاد‬‫اےسی‬‫ہک‬
‫وہں۔‬‫دمحمی‬‫اور‬‫اجحزی‬‫ےس‬‫اابتعر‬‫ےک‬‫دامغ‬‫و‬‫دل‬‫اور‬‫رکف‬‫و‬‫ذنہ‬‫نکیل‬‫وہں‬‫وریغہ‬‫ااغفین‬،‫رتاتسکین‬

9. | 8P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
:‫ایقم‬‫اک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫الخف‬‫ےک‬‫اسرماج‬‫رباطونی‬۱۸۵۷‫املع‬،‫یھت‬‫وہیکچ‬‫اناکم‬‫آزادی‬‫دجودہج‬‫یک‬/‫ء‬
‫ہضبق‬‫اانپ‬‫رپ‬‫ربریغص‬‫وپرے‬‫رفگن‬‫اشرطان‬،‫ اھ‬‫وہاکچ‬‫اخہمت‬‫اک‬‫ہیلغم‬‫تنطلس‬،‫ اھ‬‫اجراہ‬‫ایک‬‫لتق‬‫رک‬‫نچ‬‫نچ‬‫وک‬‫قح‬
،‫ اھ‬‫اجراہ‬‫امرا‬‫وخں‬‫بش‬‫رپ‬‫اامین‬‫و‬‫دنی‬‫ےک‬‫املسمونں‬،‫یھت‬‫یکچ‬‫لم‬‫ںیم‬ ‫اخ‬‫وطست‬‫االسیم‬،‫ےھت‬‫امجےکچ‬
‫اموییس‬‫االسہیم‬‫تلم‬‫وپری‬،‫ےھت‬‫ےگل‬‫ےنٹم‬‫وقنش‬‫ےک‬‫ذہتبی‬‫االسیم‬‫میلعت‬‫اظنم‬‫االسیم‬،‫یھت‬‫راکر‬‫اک‬‫سرپیس‬‫ س‬‫و‬
‫وک‬‫املسمونں‬‫اور‬‫االسم‬‫اور‬‫انبےن‬‫انیپس‬‫دورسا‬‫وک‬‫ربریغص‬،‫ اھ‬‫وہراہ‬‫افنذ‬‫اک‬‫اپیسیل‬‫یمیلعت‬‫رباطونی‬،‫ اھ‬‫وہاکچ‬‫متخ‬
‫اعت‬‫اہلل‬،‫وھپیٹ‬‫رکن‬‫رونش‬‫یک‬‫ادیم‬‫ےس‬‫اقف‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫ہک‬‫ںیھت‬‫یئگ‬‫رکیل‬‫لمکم‬‫ایترایں‬‫امتم‬‫یک‬‫دےنی‬‫اکنال‬‫دسی‬‫ٰیل‬
‫االالسم‬‫ة‬ّ‫ج‬‫ح‬‫اور‬‫رفامای‬‫دیپا‬‫اسامن‬‫اک‬‫افحتظ‬‫یک‬‫االسہیم‬‫ولعم‬‫اور‬‫االسم‬،‫ابہگنین‬‫یک‬‫تلم‬‫ٴ‬‫ہی‬‫رسام‬‫ںیم‬‫ربریغص‬‫ےن‬
‫انونوتی‬‫اصبح‬‫اقمس‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫(وتمیف‬۱۲۹۷‫داراولعلم‬‫ںیم‬‫دولں‬‫ےک‬‫رضحات‬‫اکر‬‫راقفء‬‫ےک‬‫اوران‬)‫ھ‬
‫رفامای‬‫ااہلم‬‫اک‬‫ریمعت‬‫یک‬‫ہعلق‬‫االسیم‬‫ںیم‬‫لکش‬‫یک‬‫دویدنب‬‫اور‬۱۵‫/رحمم‬۱۲۸۳‫باط ق‬،‫ھ‬۳۰‫/یئم‬۱۸۶۶‫اکی‬‫وک‬/
‫یئگ۔‬‫دی‬‫ڈال‬‫لیب‬‫داغ‬‫یک‬‫اس‬‫ںیم‬‫دویدنب‬‫ںیم‬‫استع‬‫وعسمد‬‫و‬ ‫دابر‬
:‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫اصبح‬‫دمہلظ‬‫امثعین‬‫یقت‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫ےئنس‬،‫یئگ‬‫ڈایل‬‫ےس‬‫اہوھتں‬ ‫دابر‬‫نک‬،‫لیب‬‫داغ‬‫ہی‬
”‫اںیہن‬،‫ںیھت‬‫دخاردیسہ‬،‫ںیھت‬‫روزاگر‬‫بختنم‬‫ایتسہں‬‫اصحل‬‫ہی‬‫رش‬ ِ‫ناافن‬‫ہی‬،‫ اھ‬‫احلص‬‫ح ترت‬‫ونر‬
‫دقوس‬‫دخاودن‬‫ہک‬‫ اھ‬‫رکہمش‬‫اک‬‫ح ترت‬‫اہن‬‫ا‬‫م‬‫ہ‬‫مل‬‫اور‬‫الصتیح‬‫امیکحہن‬،‫رفاتس‬‫ٴانمہن‬‫وم‬‫اس‬‫اورہی‬‫ںیھت‬‫آراہتس‬‫ےس‬
‫ریقح‬‫اکی‬‫ہی‬‫ںیم‬‫ارظنل‬‫ابدی‬،‫آیئگ‬‫ںیم‬‫ووجد‬‫اعمل‬‫دراگسہ‬‫اکی‬‫یک‬‫وبنت‬‫ولعم‬‫رپ‬ ‫اخ‬‫یک‬‫دویدنب‬‫ےس‬‫مکح‬‫ےک‬
‫نکیل‬‫یھت‬‫اگہ‬‫درس‬‫ریگتی‬‫ہمہ‬‫ڑبی‬،‫یھت‬‫اجتیعم‬‫ڑبی‬‫ںیم‬‫اس‬‫ اھ‬‫رسہمشچ‬‫میظع‬‫اک‬‫رعمتف‬‫ولعم‬‫ہی‬‫اتقیقحل‬‫یف‬
‫رتہبنی‬‫یک‬‫ولمع‬‫رکف‬،‫ اھ‬‫لیلج‬‫رہظم‬‫اک‬ ٰ‫وقتی‬‫و‬‫اورانم‬‫میظع‬‫رمزک‬‫اک‬‫ناافن‬‫و‬‫ملع‬،‫ اھ‬‫دکہ‬‫داشن‬‫اکی‬‫ہی‬،‫یھت‬
‫اق‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫االالسم‬‫ة‬ّ‫ج‬‫ح‬‫رسلیخ‬‫ےک‬‫والتی‬‫اطہفئ‬‫اس‬‫اور‬،‫یھت‬‫اگہ‬‫ولجہ‬‫دمحم‬‫وکن‬،‫ےھت‬‫انونوتی‬‫مس‬
‫اک‬‫وتملظں‬‫یک‬‫رفک‬‫ےن‬‫اکمرم‬‫االخیق‬‫ےک‬‫نج‬‫اور‬‫احمنس‬‫ابینط‬‫ےک‬‫نج‬،‫ےھت‬‫رزمانشس‬‫ےک‬‫رابین‬
‫ہ‬
‫ااشرئ‬‫وج‬‫اقمس؟‬
‫ںیم‬‫دنہ‬
‫ہ‬
‫دکئ‬‫تملظ‬‫ےس‬‫ولبغ‬‫رکفی‬‫اور‬‫وعشر‬‫ابینط‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬،‫ اھ‬‫ایک‬‫ویپتس‬‫اامین‬‫ونر‬‫ںیم‬‫اس‬‫ریچرک‬‫ہنیس‬
‫ااظتن‬‫اک‬‫الیھپےن‬‫روینش‬‫یک‬‫ایہٰل‬‫ویح‬‫درگی‬‫ےیل‬‫ےک‬‫تنووےک‬‫یک‬‫اس‬‫ اھ‬‫ہن‬‫ہن ا‬‫لیلج‬ ‫لج‬‫اک‬‫االسم‬‫ہی‬‫رھپ‬،‫ اھ‬‫وہراہ‬‫م‬

10. | 9P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫نیسح‬ ‫اعدب‬ ‫دیس‬ ‫احیج‬ ‫وہ‬ ‫وکن؟‬ ‫وہ‬ ‫ےھت‬ ‫یھب‬ ‫اکر‬ ‫راجل‬‫یلع‬ ‫ذوااقفلر‬ ‫ومالان‬ ‫وہ‬ ‫ےھت‬‫لضف‬ ‫ومالان‬ ‫وہ‬ ‫ےھت‬
‫ارلامحن‬‫رفاتس‬‫یک‬‫نج‬‫اور‬‫ملع‬‫الجتل‬‫یک‬‫نج‬،‫رکف‬‫ااصتب‬‫یک‬‫نج‬‫ےھت‬‫دخا‬‫دنباگن‬‫وہ‬‫ہی‬،‫ےھت‬‫و‬‫امہ‬‫رپ‬‫مہف‬‫و‬
(‫ےھت۔‬‫وگاہ‬‫رپونی‬۱۲)
:‫ایکےہ؟‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫االسیم‬،‫ابہگنن‬‫اک‬‫داشن‬‫و‬‫دنی‬‫اتمع‬،‫انیم‬‫اک‬‫وتنس‬‫اتکب‬‫ولعم‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬
‫املعء‬،‫لیمج‬‫رہظم‬‫اک‬‫وکشش‬‫اونیل‬‫یک‬‫دنی‬‫ظفحت‬‫ںیم‬‫دنہواتسن‬،‫مگنس‬‫اک‬‫ناافن‬‫و‬‫ملع‬،‫اپابسن‬‫اک‬‫رواایت‬‫و‬‫امیلعتت‬
‫ااثی‬‫ٴ‬‫ ہ‬‫ذج‬‫ےک‬‫قح‬‫ظفحت‬‫و‬‫اقبء‬‫یک‬‫االسم‬‫اور‬‫رمثہ‬‫اک‬‫یبش‬‫مین‬‫داعےئ‬‫و‬‫رحساگیہ‬‫آہ‬‫یک‬‫ااکرب‬،‫ایداگر‬‫الزوال‬‫یک‬‫ورقابین‬‫ر‬
‫زتہیک‬،‫ایقدت‬‫وداینوی‬‫دینی‬‫یک‬‫وتلم‬‫کلم‬،‫ااشتع‬‫و‬‫میلعت‬‫یک‬‫ونفن‬‫و‬‫ولعم‬‫االسیم‬‫ےن‬‫سج‬‫ےہ‬‫رمزک‬‫میظع‬‫وہ‬‫اک‬
،‫واراشد‬‫دوعت‬،‫واطختب‬‫باحتف‬،‫وکافیل‬‫فینصت‬،‫وکذریک‬‫وظع‬،‫االخق‬‫وج‬‫ںیم‬‫ےلسلس‬‫ےک‬‫آزادی‬‫یک‬‫کلم‬‫اور‬
‫ہک‬‫یھت‬‫اجری‬‫وکشش‬‫مظنم‬‫وتق‬‫ےک‬‫داراولعلم‬‫ایقم‬،‫ےہ‬‫ابب‬‫رونش‬‫اک‬‫کارخی‬‫وہ‬‫ںیہ‬‫دںی‬‫ااجنم‬‫دخامت‬‫زرںی‬
‫ےن‬‫سج‬‫ اھ‬‫یہ‬‫داراولعلم‬‫ہی‬،‫اجےئ‬‫رکدای‬‫رپوبجمر‬‫ابدنےنھ‬‫رفس‬‫رتخ‬‫وک‬‫املسمونں‬‫اور‬‫االسم‬‫ےس‬‫دنہواتسن‬
‫دنہ‬‫اور‬‫انبای‬‫اناکم‬‫وک‬‫اسزش‬‫مظنم‬‫اچبایل۔‬‫ےس‬‫انبےن‬‫ادنسل‬‫دورسا‬‫وک‬‫واتسن‬
:‫اقمدص‬‫و‬‫ارغاض‬‫ےک‬‫ایقم‬‫ہک‬‫یھت‬‫اشلم‬‫ابت‬‫ہی‬‫ںیم‬‫اقمدص‬‫دایندی‬‫ےک‬‫ایقم‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬
‫یک‬‫وونفن‬‫ولعم‬‫االسیم‬‫انبرک‬‫اناکم‬‫اےس‬‫ایک اھ‬‫انذف‬‫میلعت‬‫اظنم‬‫وج‬‫الخف‬‫ےک‬‫اوراملسمونں‬‫االسم‬‫ےن‬‫الرڈاکیمےل‬
‫اثنر‬‫اجں‬‫اےسی‬‫اجےئ۔‬‫یک‬‫افحتظ‬‫ولعم‬‫ںیم‬‫احالت‬‫تخس‬‫ےس‬‫تخس‬‫وج‬‫اجےئ‬‫یک‬‫ایتر‬‫پیھک‬‫یک‬‫املعء‬‫رسرفوش‬‫و‬
‫یک‬‫املسمونں‬‫اور‬‫رتیق‬‫و‬‫ریمعت‬‫یک‬‫تلم‬‫و‬‫کلم‬،‫افحتظ‬‫یک‬‫امیلعتت‬‫االسیم‬،‫وااشتع‬‫میلعت‬‫یک‬‫تنس‬‫و‬‫اتکب‬
‫اقمدص‬‫ےک‬‫ایقم‬‫ےک‬‫داراولعلم‬‫ںیم‬‫ااسیس‬‫دوتسر‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬،‫ںیکس‬‫دے‬‫ااجنم‬‫دخامت‬‫یک‬‫االصح‬
‫در‬:‫ںیہ‬‫ےئگ‬‫ےیک‬‫ایبن‬‫ذلی‬‫ج‬
(۱)‫میلعت‬‫یک‬‫آہیل‬‫ونفن‬‫دیفم‬‫اور‬‫رضوری‬‫ہقلعتم‬‫ےک‬‫ولعم‬‫ان‬‫اور‬‫والکم‬‫اقعدئ‬،‫دحثی‬،‫ریسفت‬،‫دیجم‬‫رقآن‬
‫دختم‬‫یک‬‫االسم‬‫ذرہعی‬‫ےک‬‫غیلبت‬‫اور‬‫ودہاتی‬‫ردش‬‫اور‬‫اچنہپان‬‫مہب‬‫ولعمامت‬‫االسیم‬‫رپ‬‫رور‬‫لمکم‬‫وک‬‫املسمونں‬،‫دانی‬
‫دانی۔‬‫ااجنم‬

11. | 10P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
(۲)‫واالخ‬‫اامعل‬‫دیپارکان۔‬‫روح‬‫االسیم‬‫ںیم‬‫زدنیگ‬‫یک‬‫ ہبل‬‫اور‬‫رتتیب‬‫یک‬‫االسہیم‬‫ق‬
(۳)‫اور‬‫اجبالان‬‫رقتری‬‫و‬‫رحتری‬‫ذبرہعی‬‫دختم‬‫یک‬‫االسم‬‫ااشتع‬‫اور‬‫ظفحت‬‫اک‬‫دنی‬‫اور‬‫ااشتع‬‫و‬‫غیلبت‬‫یک‬‫االسم‬
‫ذجابت‬‫اور‬‫واامعل‬‫االخق‬‫ےسیج‬‫اصنیحل‬‫فلس‬‫اور‬‫ریخارقلون‬‫ےس‬‫ذرہعی‬‫ےک‬‫غیلبت‬‫و‬‫میلعت‬‫ںیم‬‫املسمونں‬‫دیپا‬
‫رکان۔‬
(۴)‫رانھک۔‬‫ربرقار‬‫وک‬‫آزادی‬‫یک‬‫ورکف‬‫ملع‬‫اور‬،‫وارتحاز‬‫اانتجب‬‫ےس‬‫ارثات‬‫ےک‬‫وکحتم‬
(۵)‫ےس‬‫داراولعلم‬‫اک‬‫ان‬‫اور‬‫رکان‬‫اقمئ‬‫ناہیب‬‫دمارس‬‫رپ‬‫اقمامت‬‫فلتخم‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ااشتع‬‫یک‬‫دہینی‬‫ولعم‬
‫ااحلق۔‬
‫اصبح‬‫اہلل‬‫ویل‬‫اشہ‬‫رضحت‬‫ادنہل‬‫اامم‬‫اکایقم‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬:‫میلعت‬‫اصنب‬‫آگنہ‬‫مہ‬‫ےس‬‫کاسیس‬‫اقمدص‬
‫دولہی‬‫دحمث‬،‫لیمکت‬‫یک‬‫رضوروتں‬‫دوعیت‬‫اور‬‫یلم‬،‫دینی‬‫یک‬‫تنورشے‬‫ ملس‬‫رپ‬‫دایند‬‫یک‬‫واالصح‬‫دوعة‬‫رحتکی‬‫یک‬
‫اور‬‫ایصےک‬‫یک‬‫اعشرئ‬‫و‬‫اقعدئ‬‫دینی‬،‫ااشتع‬‫و‬‫افحتظ‬‫یک‬‫تنس‬‫و‬‫اتکب‬‫ولعم‬‫ذموکرہ‬‫درگی‬‫اور‬‫اپابسین‬‫یک‬‫تلم‬‫ٴ‬‫ہی‬‫رسام‬
‫ویہ‬‫ہی‬،‫ایکایگ‬‫وجتزی‬‫دینی‬‫اخصل‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫اک‬‫اس‬‫ےیل‬‫اس‬،‫آای اھ‬‫ںیم‬‫لمع‬‫ےیل‬‫ےک‬‫واقمدص‬‫ارغاض‬‫ابال‬
‫ےیل‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫اےس‬‫رکےک‬‫ردودبل‬‫اخاص‬‫ںیم‬‫ایس‬،‫ اھ‬‫وموسم‬‫ےس‬‫انم‬‫ےک‬‫اظنیم‬‫درس‬‫وج‬‫ اھ‬‫اصنب‬
‫رھپ‬،‫رکدایایگ‬‫وجتزی‬۱۲۸۳‫اور‬‫رکدایایگ‬‫اگل‬‫ےس‬‫نایب‬‫وک‬‫اصنب‬‫افریس‬،‫یئگ‬‫یک‬‫اثین‬‫رظن‬‫رپ‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫ںیم‬‫ھ‬
‫رھپ‬‫رگم‬،‫رکںیل‬‫لمکم‬‫ںیم‬‫اسل‬‫ھچ‬‫وک‬‫اس‬‫ ہبل‬‫ذنیہ‬‫ےک‬‫دور‬‫اس‬‫ہک‬‫ایکایگ‬‫رقمر‬‫رطح‬‫اس‬‫اصنب‬‫اک‬‫نایب‬
۱۲۹۰‫رودا‬‫یک‬‫داراولعلم‬،‫انبدایایگ‬‫اسہل‬‫آھٹ‬‫وک‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫نایب‬‫اور‬‫ایکایگ‬‫وغر‬‫دوابرہ‬‫ںیم‬‫ھ‬‫ولعمم‬‫ےس‬‫دوں‬
‫رھپ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہکا‬۱۳۰۲‫یھب‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬‫ایکایگ‬‫ردودبل‬‫زجوی‬‫ںیم‬‫اوراس‬‫آای‬‫زریوغر‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫دوابرہ‬‫ںیم‬‫ھ‬
‫رںیہ۔‬‫اجیت‬‫یک‬‫رتامیمت‬‫یک‬‫رطح‬‫اس‬‫ںیم‬‫اواقت‬‫فلتخم‬
‫ےن‬‫اوھنں‬‫ہک‬‫ےہ‬‫واحض‬‫ابلکل‬‫ابت‬‫ہی‬‫ےس‬‫لمع‬‫رطز‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫ااکرب‬‫رضحات‬‫ںیم‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫میلعت‬‫اصنب‬
‫میلعت‬‫اصنب‬‫اجکا اھ‬‫ج ا‬‫راییض‬‫و‬‫افریس‬‫ف ہب‬‫ںیم‬‫دور‬‫اس‬‫ا ے‬‫ںیم‬‫رمم ے‬‫ےلہپ‬‫ اھ‬‫ایک‬‫ک میس‬‫ںیم‬‫رم ںوں‬‫دو‬‫وک‬
‫وک‬‫ااسنن‬‫اکی‬‫یک‬‫نج‬‫یھت‬‫راعتی‬‫یک‬‫زیچوں‬‫امتم‬‫ان‬،‫اچےیہ‬‫انہک‬‫ادتباہیئ‬‫دمرہس‬‫ںیم‬‫االطصح‬‫یک‬‫آج‬‫ا ے‬‫اور‬

12. | 11P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫راجئ‬‫یک‬‫کلم‬‫افریس‬‫وچہکن‬‫ںیم‬‫دور‬‫اس‬،‫ےہ‬‫ڑپیت‬‫رضورت‬‫ںیم‬‫زدنیگ‬‫اینپ‬‫ادتباہیئ‬‫دمرہس‬‫ےیل‬‫اس‬‫یھت‬‫زابن‬
،‫ادیلقس‬،‫رغجاہیف‬،‫کارخی‬،‫اسحب‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اس‬‫نکیل‬،‫ اھ‬‫اغبل‬‫رصنع‬‫اک‬‫ااشنء‬‫اور‬‫البتغ‬،‫ادب‬‫افریس‬‫ںیم‬
‫وہ‬‫ارگ‬‫ اھہک‬‫اجکا‬‫دای‬‫زماج‬‫ااسی‬‫وک‬‫اس‬‫ذرہعی‬‫ےک‬‫رتتیب‬‫اور‬‫ملع‬‫اانت‬‫وک‬‫ملع‬‫اطبل‬‫ذرہعی‬‫ےک‬‫وریغہ‬‫وصتف‬‫االخق‬
‫تنو‬‫وت‬‫رکدے‬‫عطقنم‬‫میلعت‬‫اایتخر‬‫راہ‬‫یک‬‫رصعہی‬‫ولعم‬‫وہ‬‫ارگ‬‫اور‬‫اجےئ‬‫ایک‬‫امشر‬‫رفد‬‫ددنیار‬‫ایہتف‬‫میلعت‬‫اکی‬‫اک‬‫رشے‬
‫اونلع‬‫فلتخم‬‫یک‬‫االسم‬‫وک‬‫داراولعلم‬‫ااکرب‬‫وت‬‫وہ‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اعہیل‬‫ناہیب‬‫ولعم‬‫اور‬‫وہ‬‫ہن‬‫زیبار‬‫ےس‬‫دنی‬‫وت‬‫رکے‬
‫نب‬‫اکلم‬‫رفد‬‫اک‬‫ان‬‫ےہ‬‫رضورت‬‫یک‬‫رانیخس‬‫املعء‬‫اور‬‫اجمدہنی‬‫نج‬‫ےیل‬‫ےک‬‫دخامت‬‫اجےئ۔‬
:‫اصنب‬‫اک‬‫افریس‬‫و‬‫داینیت‬‫اردو‬‫ںیم‬‫افریس‬‫اور‬‫داینیت‬‫اردو‬‫ف ہب‬‫ںیم‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬۶‫آج‬‫اصنب‬‫اسہل‬
،‫رکاان‬‫ظفح‬‫ہملک‬،‫داینیت‬،‫اردو‬،‫رشفی‬‫رقآن‬،‫یتنگ‬،‫اقعدئ‬‫دایندی‬،‫انشیس‬‫رحوف‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫اس‬‫ےہ‬‫راجئ‬‫یھب‬
‫وق‬،‫االسم‬‫کارخی‬،‫اسحب‬،‫رغجاہیف‬،‫دنہی‬،‫قشم‬‫یلمع‬‫یک‬‫امنزوں‬‫ادب‬،‫افریس‬‫ادب‬،‫اشلگن‬،‫افریس‬،‫اردو‬‫ادع‬
‫و‬‫داینیت‬‫درہج‬‫اصنب‬‫(وبطمہع‬‫ںیہ۔‬‫اضمنیم‬‫وریغہ‬‫داراولعلم‬‫ااکرب‬‫کارخی‬،‫اعہم‬‫ولعمامت‬،‫اسسنئ‬،‫اردو‬
)‫داراولعلم‬،‫افریس‬
:‫اصنب‬‫اک‬‫دراجت‬‫نایب‬‫اظنیم‬‫درس‬‫ویہ‬‫دعب‬‫ےک‬‫ ریغات‬‫ھچک‬‫اصنب‬‫اسہل‬‫آھٹ‬‫ےیل‬‫ےک‬‫دراجت‬‫نایب‬
‫اور‬،‫رظن‬‫دتق‬‫ںیم‬‫واولں‬‫ڑپےنھ‬‫ےک‬‫اس‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫صوصایصت‬‫یک‬‫اس‬‫وہج‬‫یک‬‫رکےن‬‫بختنم‬‫وک‬‫اصنب‬‫اس‬،‫ےہ‬
‫ےک‬‫قیقحت‬‫اور‬‫وشق‬‫و‬‫ذوق‬‫وک‬‫اصنب‬‫اس‬‫ملع‬‫اطبل‬‫ابذوق‬‫اور‬‫یتنحم‬‫وکیئ‬‫ارگ‬‫ینعی‬‫ےہ‬‫دیپاوہاجیت‬‫باطہعل‬‫وقت‬
‫اسھت‬‫ہی‬‫ںیم‬‫اس‬‫نکیل‬‫وہاجکا‬‫ںیہن‬‫احلص‬‫درہج‬‫اک‬‫قیقحت‬‫یہ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫رفاتغ‬‫ارگہچ‬‫وک‬‫اس‬‫وت‬‫رکاتیلےہ‬‫لمکم‬
‫رکاتکس‬‫دیپا‬‫امکل‬‫اچےہ‬‫ںیم‬‫نف‬‫سج‬‫ےس‬‫باطہعل‬‫اور‬‫دجودہج‬‫اینپ‬‫آدنئہ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہاجیت‬‫دیپا‬‫رضور‬‫الصتیح‬
‫ںیم‬‫اوران‬‫ںیہ‬‫رکدہ‬‫رمبت‬‫یک‬‫اتمرخنی‬‫املعء‬ ِ‫رضحات‬‫اتکںیب‬‫یک‬‫اصنب‬‫اس‬،‫ےہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یئگ‬‫رگ ی‬‫ ظوحظ‬‫ابت‬‫ہی‬
‫زریدرس‬‫ملع‬‫اطبل‬‫کاہک‬،‫وہ‬‫طیحم‬‫رپ‬‫زجایئت‬‫و‬‫اسملئ‬‫و‬‫دابثح‬‫امتم‬‫ےک‬‫وموضع‬‫اےنپ‬‫اتکب‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ااصتخر‬
‫وہاجےئ۔‬‫احوی‬‫رپ‬‫وثحبں‬‫امتم‬‫یک‬‫وموضع‬

13. | 12P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫ونھکلی‬‫ینسح‬‫اصبح‬‫دبعایئحل‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫اظنیم‬‫(درس‬‫اس‬:‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ٴ‬‫ونھکل‬‫ااملعلء‬‫دنوة‬‫انمظ‬‫اس ق‬)
‫تہب‬‫ںیم‬‫اکاس‬‫رکےن‬‫دیپا‬‫باطہعل‬‫وقت‬‫اور‬‫رظن‬‫اتنون‬‫ںیم‬‫وملعں‬‫اطبل‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫صوصتیص‬‫ڑبی‬‫یک‬‫اصنب‬
‫ںیم‬‫نف‬‫وصخمص‬‫یسک‬‫ارگہچ‬‫یہ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ڑپےنھ‬‫وک‬‫وتاس‬‫وہ‬‫ڑپاھ‬‫ےس‬‫قیقحت‬‫ےن‬‫یسک‬‫سج‬‫اور‬‫ےہ‬‫ایگ‬‫راھک‬‫احلظ‬
‫ا‬‫آدنئہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہاجیت‬‫دیپا‬‫رضور‬‫الصتیح‬‫ہی‬‫نکیل‬‫وہاجکا‬‫ںیہن‬‫احلص‬‫امکل‬‫اچےہ‬‫ںیم‬‫نف‬‫سج‬‫ےس‬‫تنحم‬‫ینپ‬
(‫رکے۔‬‫دیپا‬‫امکل‬‫رطح‬‫ایھچ‬۱۳)
‫اور‬‫قیقحت‬‫اقمم‬،‫املعل‬‫یف‬‫روسخ‬‫ےک‬‫نج‬‫وہےئ‬‫دیپا‬‫املعء‬‫روزاگر‬‫ٴ‬‫ہغب‬‫ان‬‫اےسی‬‫ےس‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫ایس‬‫ںیم‬‫امیض‬
:‫ںیہ‬‫رطاز‬‫رمق‬‫الیگین‬‫انمرظانسح‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫ےہ۔‬‫ایک‬‫ارتعاف‬‫ےن‬‫االسم‬‫اعمل‬‫وپرے‬‫اک‬‫ملع‬‫امکل‬
”‫و‬‫اس‬‫دمحباہلل‬‫ںیہن‬‫یہ‬‫دنہواتسن‬‫ںیہ‬‫وہرےہ‬‫دیپا‬‫ولگ‬‫وج‬‫ےس‬‫اصنب‬‫دقمی‬‫ےک‬‫دنہواتسن‬‫یھب‬‫تق‬
‫ینعی‬،‫یھت‬‫اجیت‬‫یھجمس‬‫زماجة‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫ ب‬‫اضبتع‬‫یک‬‫دنہواتسن‬‫ںیم‬‫سج‬‫ںیم‬‫ملع‬‫ایس‬‫یھب‬‫ابرہ‬‫ےک‬‫دنہواتسن‬
‫بصنم‬‫دینی‬‫اتممز‬‫یسک‬‫اغًابل‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫دہع‬‫امکیل‬‫وج‬‫لیلج‬‫افلض‬‫ےک‬‫ہینطنطسق‬‫قلعتم‬‫ےک‬‫ایس‬،‫دحثی‬‫نف‬‫ےس‬
‫ںیہ‬‫دےھکی‬‫رصتخمہ‬‫راسلئ‬‫دنچ‬‫ےک‬‫ان‬‫ےن‬‫اخاسکر‬‫ےہ۔‬‫وکرثی‬‫انسحل‬‫انب‬‫دمحمزادہ‬‫العہم‬‫انم‬‫اک‬‫ان‬،‫ےھت‬‫رسرفاز‬
‫دارئے‬‫یفنح‬‫صوصًاص‬‫اممکل‬‫االسیم‬،‫امشر‬‫اک‬‫ان‬‫وتق‬‫اس‬‫ےہ‬‫وہکا‬‫ادنازہ‬‫اک‬‫رہگایئ‬‫یملع‬‫رحبتاور‬‫یک‬‫ان‬‫ےس‬‫نج‬
‫افلض‬‫رصمی‬‫اور‬‫رتیک‬‫اس‬‫ےہ‬‫ںیم‬‫املعء‬‫رتنی‬‫اتممز‬‫ےک‬‫امثعین‬‫ادمح‬‫ریبش‬‫ومالان‬‫االامم‬‫االعلہم‬‫االاتسذ‬‫رضحت‬‫ےن‬
‫وج‬‫اھکل‬‫طخ‬‫اکی‬‫وک‬‫ومالان‬‫وت‬‫دیھکی‬‫بج‬)‫امہلمل‬‫(حتف‬‫ ملس‬‫رشح‬‫یک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫االامتہم‬‫دارئة‬‫دصر‬‫اصبح‬
‫ارتعاف‬‫رکےک‬‫اطخب‬‫وک‬‫ومالان‬‫وکرثی‬‫العہم‬‫ںیم‬‫طخ‬‫اس‬،‫دایایگےہ‬‫اھچپ‬‫ںیم‬‫آرخ‬‫ےک‬‫اثثل‬‫دلج‬‫ ملس‬‫رشح‬
‫رکےت‬،‫ںیہ‬”‫اقح‬‫ارصعل‬‫ذہا‬‫یف‬‫ة‬‫ی‬‫ف‬
‫س‬
‫ث‬‫ح‬‫ل‬‫ا‬‫رخف‬‫ایومالان‬
‫س‬
‫ان‬“‫اکی‬‫رخف‬‫اک‬‫اممکل‬‫یفنح‬‫اسرے‬‫ںیم‬‫دصی‬‫وچدوہںی‬
(‫ےہ۔‬‫دایایگ‬‫رقار‬‫افلض‬‫اتوبثت‬‫ ملس‬‫و‬‫ادقلر‬‫لیلج‬‫اکی‬‫اک‬‫دنہ‬‫ریبون‬،‫اعمل‬‫دنہی‬۱۴)
‫راض‬‫ردیش‬‫دیس‬‫العہم‬‫رطز‬‫اصبح‬‫اور‬‫اعمل‬‫ققحم‬،‫رسفم‬‫اپہی‬‫دنلب‬‫ےک‬‫االسم‬‫العم‬‫د‬‫داراولعلم‬‫رشتفی‬‫ویدنب‬
‫ریمشکی‬‫اشہ‬‫اونر‬‫العہم‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫اابقتسہیل‬‫ہسلج‬،‫الےئ‬‫داراولعلم‬‫اور‬‫رفامای‬‫اطخب‬‫ربہتسج‬‫ںیم‬‫زابن‬‫نایب‬‫ےن‬
‫ااہظر‬‫اک‬‫سج‬،‫وہےئ‬‫اتمرث‬‫دح‬‫ےب‬‫راض‬‫ردیش‬‫العہم‬‫رضحت‬‫وت‬،‫رفامیئ‬‫رشتحی‬‫یک‬‫زماج‬‫و‬‫ذماق‬‫یملع‬‫ےک‬‫دویدنب‬

14. | 13P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫اےنپ‬‫اور‬‫ایک‬‫یھب‬‫ںیم‬‫رقتری‬‫وجایب‬‫اینپ‬‫ےن‬‫اوھنں‬‫ہل‬”‫اانملر‬“‫رحتری‬‫کارثات‬‫دقر‬‫رگاں‬‫اےنپ‬‫یھب‬‫ںیم‬
‫رفامےئ۔‬
‫وج‬‫رپ‬‫رس‬‫اےنپ‬‫اطملعبل‬‫دنہواتسین‬‫اکی‬‫ےک‬‫لضف‬‫ٴ‬‫ہج‬‫در‬‫ینعی‬‫درس‬‫ےک‬‫اسل‬‫است‬:‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫امیلسن‬‫رنجل‬
‫رطح‬‫اورایس‬‫ےہ‬‫ابدناتھ‬‫تلیضف‬‫داتسر‬‫ےہ‬‫رھبکاوہا‬‫ےس‬‫ملع‬‫رطح‬‫یک‬‫ملع‬‫اطبل‬‫الیصحتل‬‫افرغ‬‫ےک‬‫آوفسکرڈ‬
․․․‫رقساط،ا‬‫اک‬‫آوفسکرڈ‬‫رطح‬‫سج‬‫ےہ‬‫رکاتکس‬‫وگتفگ‬‫رپ‬‫وریغہ‬‫انیس‬‫وبیلع‬‫اور‬‫اجونیلس‬،‫رقباط‬،‫االفرون‬،‫روطس‬
(‫ملع۔‬‫اطبل‬‫اکایمب‬۱۵)
:‫ذماق‬‫و‬‫زماج‬‫اک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫وک‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫اس‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ورکم‬‫لضف‬‫اک‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬
‫رفاتس‬‫و‬‫مہف‬‫ےک‬‫اہلل‬‫رمہمح‬‫ااکرب‬‫ےک‬‫اوراس‬‫رک‬‫ڑپھ‬‫وریغہ‬‫ قل‬‫دختم‬‫اور‬‫ تیہل‬‫و‬‫االخص‬،‫وقتی‬‫و‬‫زدہ‬،
‫دیپا‬‫ےس‬‫اورادارے‬‫یسک‬‫وج‬‫دیپاوہںیئ‬‫ایصخشت‬‫رقبعی‬‫اور‬‫روزاگر‬‫ٴ‬‫ہغب‬‫ان‬‫ایسی‬‫ںیم‬‫ےجیتن‬‫ےک‬‫اافتسدہ‬‫ےس‬‫امکالت‬
‫عیفش‬‫دمحم‬‫یتفم‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫ںیہ‬‫صوصایصت‬‫و‬‫اایتمزات‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫وہج‬‫یک‬‫اس‬،‫وہںیئ‬‫ںیہن‬
‫اصبح‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رظنہی‬‫اخص‬‫اکی‬‫ہکلب‬‫ںیہن‬‫اگہ‬‫درس‬‫اکی‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫صوصتیص‬‫یلہپ‬:‫ہک‬
‫اور‬‫اہلل‬‫اتکب‬‫ےیل‬‫ےک‬‫اھجمسےن‬‫دنی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫تنس‬‫ہی‬‫یک‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬،‫ےہ‬‫انم‬‫اک‬‫رحتکی‬‫اور‬‫لمع‬‫رطز‬‫اوراکی‬
‫ایک‬‫ہن‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫یھب‬‫ےن‬‫دویدنب‬‫ااکرب‬،‫ےہ‬‫راہ‬‫اتجیھب‬‫دوونں‬‫اہلل‬‫راجل‬‫یھب‬‫رپ‬‫رتتیب‬‫دینی‬‫و‬‫یملع‬‫ہکلب‬‫؛‬
‫اابتعر‬‫یلمع‬‫وہ‬‫ہکلب‬‫وہےت‬‫ںیہن‬‫آراہتس‬‫ےس‬‫ولعم‬‫اظرہی‬‫رصف‬‫واےل‬‫ےنلکن‬‫وہرک‬‫افرغ‬‫ےس‬‫اہیں‬،‫دی‬‫وتہج‬‫وپری‬
‫رحتک‬‫و‬‫رہلقن‬‫یک‬‫نج‬‫ اھ‬‫آاجکا‬‫اید‬‫دخا‬‫رک‬‫دھکی‬‫رہچے‬‫ےک‬‫نج‬،‫ےھت‬‫وہےت‬‫املسمن‬‫ےکپ‬‫اور‬‫ےچس‬‫یھب‬‫ےس‬
‫ےک‬‫دن‬،‫یھت‬‫رکیت‬‫امندنئیگ‬‫یک‬‫االسم‬‫وگہش‬‫اک‬‫اہیں‬‫وتق‬‫ےک‬‫رات‬‫اور‬‫وہےت‬‫رچےچ‬‫ےک‬‫ولعم‬‫اہیں‬‫وتق‬
‫وامکل‬‫لضف‬‫دویدنب‬‫املعےئ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫صوصتیص‬‫دورسی‬،‫ اھ‬‫ا‬‫ا‬‫ّی‬‫ح‬
‫س‬
‫ن‬‫وگ‬‫ےس‬‫رقآن‬‫التوت‬‫و‬‫ذرک‬‫ےک‬‫اہلل‬‫وگہش‬
‫اک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫رطح‬‫ایس‬،‫ےھت‬‫ہمسجم‬‫اک‬ ٰ‫وقتی‬‫و‬‫اامےک‬،‫ےھت‬‫رکیپ‬‫اک‬‫و تیہل‬‫وتاعض‬‫اسھت‬‫اسھت‬‫ےک‬‫رحبتیملع‬
‫اایتم‬‫اکی‬‫ںیم‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫ےک دی‬‫رپ‬‫دورسوں‬‫اور‬‫دوعت‬‫رطف‬‫یک‬‫ا لاال‬‫عا ک‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ز‬

15. | 14P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫احلص‬‫اتیمہ‬‫زایدہ‬‫وک‬‫ریخوخایہ‬‫دینی‬‫یک‬‫اس‬‫اجبےئ‬‫ےک‬‫رکےن‬‫زری‬‫وک‬‫اخمفل‬‫ںیم‬‫سج‬‫ایک‬‫اایتخر‬‫اولسب‬‫ربمغیپاہن‬
(‫ےہ۔‬‫وہیت‬۱۶)
:‫دای‬‫ایک‬‫وک‬‫داین‬‫ےن‬‫داراولعلم‬‫رکف‬‫اک‬‫اس‬‫اور‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫اگہن‬‫ہس‬‫اور‬‫وارث‬‫اک‬‫دمحمہی‬ ٰ‫ ربی‬‫اجتیعم‬،
‫رپونراور‬‫نج‬‫لیکشت‬‫یک‬‫دویدنب‬،‫ےہ‬‫راہ‬‫دایع‬‫و‬‫اکانیم‬‫زتہیک‬‫اور‬‫وتمکح‬‫اتکب‬،‫رکمی‬‫رقآن‬‫التوت‬‫تثعب‬‫اقمدص‬
،‫ویہیل‬‫اک‬‫دویدنبتی‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫اس‬‫رسیمآای‬‫اےس‬‫ورہث‬‫میظع‬‫وج‬‫اک‬‫وبنت‬‫اہنمج‬‫اور‬‫وہیئ‬‫رپ‬‫دایندوں‬ ‫دابر‬
‫فلس‬‫یک‬‫تنس‬‫و‬‫رقآن‬‫و‬ ‫ولس‬،‫وتحیض‬‫ںیم‬‫رطز‬‫دحماثہن‬‫یک‬‫یفنح‬‫ہقف‬،‫رشتحی‬‫ںیم‬‫رگن‬‫اتحمط‬‫ےک‬‫اصنیحل‬
‫اابتع‬،‫اخصل‬‫وتدیح‬،‫شکشیپ‬‫امیکحہن‬‫یک‬‫دینی‬‫اقحقئ‬‫و‬‫تنورف‬‫اور‬‫رصتحی‬‫باط ق‬‫ےک‬‫وبنت‬‫رطقی‬‫یک‬‫وصتف‬
‫ااقحق‬‫ےن‬‫اامیین‬‫ریغت‬،‫آای‬‫ںیم‬‫ووجد‬‫ےس‬‫ارتحام‬‫ےک‬‫السلس‬‫الہ‬‫ہلمج‬‫اور‬‫روسل‬‫قشع‬‫ایہٰل‬‫بح‬،‫تنس‬،‫قح‬
‫ےک‬‫دویدنبتی‬،‫اشخب‬‫ذج ہ‬‫اک‬‫اہجد‬‫و‬‫رحتی‬‫اور‬‫دباعت‬‫رد‬‫راستل‬‫انومس‬‫افحتظ‬،‫دنی‬‫ااشتع‬،‫ابلط‬‫ااطبل‬
‫اتمرخہ‬‫رقون‬،‫اشخب‬‫ووجد‬‫وک‬‫دقہیس‬‫وفنس‬‫اور‬‫لمع‬‫و‬‫ملع‬‫ااسنیط‬‫اور‬‫راجل‬‫ااعمظ‬‫ان‬‫رپ‬‫انبء‬‫یک‬‫وجارہ‬‫دایندی‬‫ان‬
‫فلکت‬‫الب‬‫انم‬‫ےک‬‫ویتسہں‬‫ایسی‬‫ویسیبں‬‫ےہ‬‫اشذ‬‫اثمل‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬‫اجہعم‬‫وخد‬‫ذبات‬‫اکی‬‫رہ‬‫ںیم‬‫نج‬‫ںیہ‬‫اجےتکس‬‫ےیل‬
‫یک‬‫ونفن‬‫و‬‫ولعم‬،‫یھت‬‫اتم‬‫ہکلب‬‫انمجن‬‫ںیم‬‫ذات‬‫اوراینپ‬‫الخقئ‬‫رمعج‬،‫ااضفللئ‬‫عمجم‬،‫تلیضف‬
‫ہ‬
‫دارئئ‬،‫ملع‬
‫یھت۔‬‫اپیئ‬‫زتنی‬‫ےس‬‫ان‬‫ےن‬ٰ‫وقتی‬‫و‬‫ورع‬،‫یھت‬‫زابی‬‫اںیہن‬‫اامتم‬‫و‬‫رایتس‬
‫او‬‫دتاول‬‫اک‬‫دابرہک‬‫ااحدثی‬‫ےس‬‫رخ‬‫ےک‬‫میلعت‬‫رطف‬‫ارگاکی‬‫بتک‬‫ضعب‬‫درگی‬‫ہکلب‬‫ہتس‬‫باحح‬‫اور‬‫نلچ‬‫ر‬
‫نایب‬،‫اچنہپ‬‫رھگ‬‫رھگ‬‫ذوق‬‫اک‬‫ریسفت‬‫اور‬‫رتہمج‬‫ےک‬‫رکمی‬‫رقآن‬‫ایگ۔‬‫لیھپ‬‫رقہی‬‫رقہی‬،‫یتسب‬‫یتسب‬،‫دورہ‬‫دور‬‫اک‬‫ااحدثی‬
‫ویلقن‬‫یلقع‬،‫رہھٹا‬‫رضورت‬‫یک‬‫دمرہس‬‫نلچ‬‫اک‬‫اتکوبں‬‫دنتسم‬‫یہقف‬‫یک‬‫اانحف‬‫وہا۔‬‫بیصن‬‫رفوغ‬‫وک‬‫ادب‬‫و‬‫زابن‬
،‫اہمرت‬‫ںیم‬‫ولعم‬‫ںیم‬‫اعمل‬‫ااصقےئ‬ ‫ولس‬‫و‬‫وصتف‬‫السلس‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫ااکرب‬‫رطف‬‫دورسی‬‫وت‬‫ینب‬‫ااختفر‬‫ٴ‬‫ہی‬‫رسام‬
‫اک‬‫امنیئ‬‫رہ‬‫ویلم‬‫دینی‬‫یک‬‫املسمونں‬‫اور‬‫االصح‬‫یک‬‫تنورشے‬‫ےن‬‫ربملعداروں‬‫ےک‬‫دجتدی‬‫و‬‫االصح‬‫اور‬‫ےئگ‬‫لیھپ‬
)‫دویدنبربمن‬‫داراولعلم‬،‫(ارلدیش‬‫دای۔‬‫ااجنم‬‫رفہضی‬‫دقر‬‫رگاں‬

16. | 15P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫ا‬‫رپ‬‫داراولعلم‬‫اصنب‬:‫رظن‬‫کی‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫وج‬‫ےئلیک‬‫داراولعلم‬‫ےن‬‫دویدنب‬‫ااکرب‬،‫ایکایگ‬‫ناض‬‫ےلہپ‬‫ہک‬‫اسیج‬
‫رپ‬‫رور‬‫دایندی‬‫وہ‬‫رفامای‬‫دنسپ‬”‫اظنیم‬‫درس‬“‫ہنیعب‬‫اصنب‬‫اک‬‫داراولعلم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رضوری‬‫واضتح‬‫ہی‬‫نکیل‬،‫ےہ‬‫درس‬
‫رمہلح‬‫رھپ‬‫ اھ‬‫ایک‬‫انذف‬‫اےس‬‫یہ‬‫رکےک‬‫ااضہف‬‫و‬‫ذحف‬‫اخاص‬‫ںیم‬‫اس‬‫ہکلب‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اظنیم‬‫اور‬‫ ریغات‬‫ںیم‬‫اس‬‫وار‬
‫ںیہ۔‬‫ریہ‬‫اجیت‬‫یک‬‫لدبایلیں‬‫ایھچ‬
‫وج‬‫ےہ‬‫اصنب‬‫وہ‬‫ہی‬‫ےہ‬‫اجری‬‫ںیم‬‫دمارس‬‫وہقحلم‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫وج‬‫وتق‬‫اس‬۱۴۱۵‫ںیم‬‫ھ‬
‫ومرہخ‬‫ےہ۔‬‫ایکایگ‬‫رمبت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رتامیمت‬‫زجوی‬‫ضعب‬۲۰،۲۱‫/رحمم‬۱۴۱۵‫ںیم‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫وک‬‫ھ‬
‫لک‬‫اک‬‫ناہیب‬‫االسہیم‬‫دمارس‬‫ثحب‬‫زری‬‫یھب‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫العوہ‬‫ےک‬‫وموضاعت‬‫درگی‬‫ںیم‬‫سج‬‫وہا‬‫دقعنم‬‫اامتجع‬‫دنہ‬
(‫وجتزی‬‫اینپ‬‫ےن‬‫اامتجع‬‫اور‬‫آای‬۱‫وغر‬‫رپ‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫وج‬‫یک‬‫افسرش‬‫یک‬‫لیکشت‬‫یک‬‫یٹیمک‬‫اصنب‬‫امندنئہ‬‫اکی‬‫ںیم‬)
‫رک‬‫ایتر‬‫اخہک‬‫اک‬‫اصنب‬‫اجعم‬‫اکی‬‫وہےئ‬‫رےتھک‬‫ ظوحظ‬‫وک‬‫ااضافت‬‫و‬‫رتامیمت‬‫وجمزہ‬‫اور‬‫رکے‬‫سلجم‬‫ےلہپ‬‫انچہچن‬،‫ے‬
‫ااسکذہ‬‫رضحات‬‫رھپ‬‫یک‬‫افسرش‬‫یک‬‫رتامیمت‬‫زجوی‬‫ضعب‬‫اور‬‫ایک‬‫وغر‬‫رپ‬‫اصنب‬‫ےن‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫یمیلعت‬
‫اکی‬‫یک‬‫داراولعلم‬۹‫یٹیمک‬‫اصنب‬‫امندنئہ‬‫ازاں‬‫دعب‬،‫ںیک‬‫رتامیمت‬‫ھچک‬‫اور‬‫دعب‬‫ےک‬‫وخض‬‫و‬‫وغر‬‫ےن‬‫یٹیمک‬‫رفنی‬
‫داب‬‫اصبح‬‫ارہط‬‫دمحم‬‫اقری‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫اراکن‬‫ےک‬،‫رمادآابد‬‫اصبح‬‫ادلنی‬‫ردیش‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫وپری‬ ‫ر‬
‫املسن‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫ٴ‬‫ونھکل‬‫ااملعلء‬‫دنوة‬‫داراولعلم‬‫ریسفت‬‫ااتسذ‬‫یلھبنس‬‫اصبح‬‫ادلنی‬‫رباہن‬‫ومالان‬‫رضحت‬
‫ومالان‬‫رضحت‬،‫رجگات‬‫اصبح‬‫اہلل‬‫بیبح‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫اہسروپنر‬‫ولعم‬‫اظمرہ‬‫اٰیلع‬‫انمظ‬‫اظمرہی‬‫اصبح‬
‫اق‬‫اصبح‬‫دمحمروضان‬‫وقعیب‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫ہنٹپ‬‫رفظموپر‬‫اصبح‬‫اایتشق‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫دیحرآابد‬‫یمس‬
‫یلع‬‫ادمح‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫دیلہ‬‫اصبح‬‫وہشمد‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫ریکاال‬‫اصبح‬‫ونح‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫دمراس‬‫اصبح‬
‫اور‬،‫آاسم‬‫اصبح‬‫دبعاقحل‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫اور‬،‫آاسم‬‫اصبح‬۹‫ومالان‬‫رضحت‬‫ےن‬‫داراولعلم‬
‫ہ‬
‫/ااسکذئ‬
‫ںیم‬ ‫وتسشنں‬ ‫اینپ‬ ‫دقعنم‬ ‫ںیم‬ ‫دصارت‬ ‫یک‬ ‫دویدنب‬ ‫داراولعلم‬ ‫ممتہم‬ ‫زدیدجممہ‬ ‫اصبح‬ ‫ارلنمح‬ ‫رموغب‬
۱۹‫االوٰیل‬‫/امجدی‬۱۴۱۵‫داراولعلم‬
‫ہ‬
‫ااسکذئ‬،‫ایک‬‫رمبت‬‫اخہک‬‫اکی‬‫اک‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫اور‬‫ایک‬‫وخض‬‫و‬‫وغر‬‫رولی‬‫وک‬‫ھ‬
‫اصبح‬‫اخں‬‫ریصنادمح‬‫ومالان‬‫رضحت‬:‫ںیہ‬‫وہ‬‫رےہ‬‫رشکی‬‫رنک‬‫تیثیحب‬‫رضحات‬‫وج‬‫ںیم‬،‫دصرادملرنیس‬

17. | 16P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫تمعن‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫وگروپھکری‬‫اصبح‬‫رمقادلنی‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫وپری‬‫اپنل‬‫اصبح‬‫ادمح‬‫دیعس‬‫ومالان‬‫رضحت‬
،‫اصبح‬‫دمین‬‫اردش‬‫دیس‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫ونجبری‬‫اصبح‬‫یلع‬‫رایتس‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫ایمظع‬‫اصبح‬‫اہلل‬
‫رضح‬،‫اقیمس‬‫ارلنمح‬‫بیبح‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫دمرایس‬‫اصبح‬‫دبعااخلقل‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫امثعن‬‫دمحم‬‫اقری‬‫ومالان‬‫ت‬
‫امتم‬‫یھب‬‫وتسبی‬‫اقیمس‬‫یلع‬‫وشتک‬‫اوطسلر‬‫رامق‬،‫اصبح‬‫اینیم‬‫ونراعمل‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫وپری‬‫وصنمر‬‫اصبح‬
‫اصنب‬‫وجمزہ‬‫ہی‬‫راہ۔‬‫رشکی‬‫ںیم‬‫وسلجمں‬۲۰،۲۱،۲۲‫ناہیب‬‫االسہیم‬‫دمارس‬‫االجس‬‫دنہ‬‫لک‬‫ےک‬‫االوٰیل‬‫امجدی‬/
‫ہقحلم‬‫اور‬‫داراولعلم‬‫اور‬،‫وہا‬‫وظنمر‬‫وہرک‬‫شیپ‬‫ںیم‬‫وہا۔‬‫اجری‬‫ںیم‬‫دمارس‬
‫ہی‬‫اک‬‫ناہیب‬‫دراجت‬۸‫ےہ۔‬‫شیپ‬‫اجزئہ‬‫اک‬‫اضمنیم‬‫وار‬‫امجتع‬‫ںیم‬‫ذلی‬،‫ےہ‬‫اصنب‬‫اسہل‬
:‫ںیم‬‫اول‬‫اسل‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اخمرج‬‫حیحصت‬،‫ظفح‬‫مع‬
‫ہ‬
‫اپرئ‬‫وجتدی‬،‫نایب‬‫رمتنی‬،‫وحن‬،‫رصف‬،‫رکمی‬‫روسل‬‫ریست‬
‫ل۔‬‫ک‬‫و‬‫ا‬‫رعب‬
:‫ںیم‬‫دوم‬‫اسل‬‫قطنم‬‫(آاسن‬‫قطنم‬،‫ہقف‬،‫نایب‬‫رمتنی‬،‫رصف‬،‫وحن‬،‫مع‬
‫ہ‬
‫اپرئ‬‫قشم‬‫عم‬‫وجتدی‬،‫رماقت‬)
‫ونیسی۔‬‫وخش‬
:‫ںیم‬‫وسم‬‫اسل‬،‫نایب‬‫رمتنی‬،‫ادب‬‫نایب‬،‫وحن‬،‫ہقف‬،‫دحثی‬،‫کت‬‫آرخ‬‫ےس‬ ٓ‫ق‬‫وسرہ‬،‫رکمی‬‫رقآن‬‫رتہمج‬
‫رادشہ۔‬‫الختف‬:‫باطہعل‬‫وجتدی۔‬)‫ذہتبی‬‫(رشح‬‫قطنم‬،‫االخق‬‫االسیم‬
:‫ںیم‬‫اہچرم‬‫اسل‬‫ا‬،‫البتغ‬،‫دحثی‬،‫کت‬‫ق‬
‫ہ‬
‫وسرئ‬‫ےس‬‫ویفس‬
‫ہ‬
‫وسرئ‬‫رقآن‬‫رتہمج‬‫قطنم‬،‫ہقف‬‫وصل‬
‫زجریة‬‫رغجاہیف‬،‫اعمل‬‫رغجاہیف‬،‫دمہین‬‫ملع‬:‫دابدی‬،‫رتہیک‬‫الختف‬،‫ابعہیس‬‫الختف‬،‫اہیم‬‫ینب‬‫الختف‬‫کارخی‬)‫(یبطق‬
‫ارجاء۔‬‫اک‬‫اپروں‬‫اپچن‬،‫وجتدی‬،‫ارعلب‬
:‫ںیم‬‫مجنپ‬‫اسل‬،‫اقعدئ‬:‫ادب‬‫ہقف۔ملع‬‫اوصل‬،‫البتغ‬،‫ہقف‬،‫ویسن‬
‫ہ‬
‫وسرئ‬‫متخ‬‫کا‬‫ادتباء‬‫از‬‫رقآن‬‫رتہمج‬
‫وجت‬،)‫(ملس‬‫قطنم‬‫ےس‬‫زغونی‬‫ومحمد‬‫اطلسن‬،‫دنہ‬‫السنیط‬‫کارخی‬،‫دی‬۱۹۴۷‫کت۔‬/
:‫ںیم‬‫مشش‬‫اسل‬‫اہفسلفل‬‫(دابدی‬‫ہفسلف‬،‫وجتدی‬،‫ادب‬‫نایب‬،‫ہقف‬‫اوصل‬،‫ریسفت‬‫اوصل‬،‫ہقف‬،‫الجنیل‬‫ریسفت‬
)‫اریسل‬‫(احص‬‫ریست‬‫باطہعل‬)‫ذبیمی‬‫دعبہ‬

18. | 17P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
:‫ںیم‬‫متفہ‬‫اسل‬‫االالسہیم۔‬‫اذملابہ‬:‫باطہعل‬،‫وجتدی‬،‫رفاضئ‬،‫اقعدئ‬،‫ہقف‬،‫دحثی‬‫اوصل‬،‫رشفی‬‫دحثی‬
:‫ںیم‬ ‫متشہ‬ ‫اسل‬‫اسنیئ‬ ،‫رشفی‬ ‫اوبداؤد‬ ،‫رشفی‬ ‫رتذمی‬ ،‫رشفی‬ ‫ ملس‬ ،‫رشفی‬‫راخری‬ :‫دحثی‬ ‫بتک‬
‫العوہ‬‫ےک‬‫ان‬‫دمحم‬‫اامم‬‫ٴاط‬‫وم‬،‫امکل‬‫اامم‬‫ٴاط‬‫وم‬،‫رشفی‬‫رتذمی‬‫امشلئ‬،‫رشفی‬‫احطوی‬،‫رشفی‬‫امہج‬‫انب‬،‫رشفی‬
‫وجتدی‬‫قشم۔‬‫و‬
‫اظنیم‬‫درس‬‫رفوسدہ‬‫دقمی‬‫ںیم‬‫دمارس‬‫وہقحلم‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬:‫ہک‬‫ےہ‬‫اجکا‬‫االاپ‬‫راگ‬‫ہی‬‫ےس‬‫دشودم‬‫ڑبے‬
‫اصنب‬‫اس‬:‫ہک‬‫ےہ‬‫ج ااجکا‬‫ںیہ‬‫اخل‬‫اخل‬‫دہینی‬‫اوربتک‬‫ےہ‬‫رھبامر‬‫یک‬‫اتکوبں‬‫یک‬‫وقعمالت‬‫ںیم‬‫سج‬‫ےہ‬‫راجئ‬
‫ریسفت‬‫رصف‬‫ےک‬‫دے‬‫ےل‬،‫ےہ‬‫ایک‬‫ملظ‬‫ڑبا‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ریسفت‬‫یک‬‫رکمی‬‫رقآن‬‫ںیم‬‫ھچک‬‫اک‬‫رشفی‬‫واضیوی‬‫اور‬‫الجنیل‬
،‫ےہ‬‫دالخ‬)‫رقآن‬‫(رتہمج‬‫ریسفت‬‫یہ‬‫ےس‬‫امجتع‬‫رسیتی‬‫رفامںیئ‬‫المہظح‬‫آپ‬‫نکیل‬،‫ےہ‬‫اصنب‬‫اشلم‬‫ہص‬
‫رقآن‬‫وپرے‬‫ںیم‬‫اسولں‬‫نیت‬‫رطح‬‫اس‬‫ےہ۔‬‫اشلم‬‫ریسفت‬‫و‬‫رتہمج‬‫اک‬‫رکمی‬‫رقآن‬‫ںیم‬‫ومجنپ‬‫اہچرم‬،‫وسم‬‫اسل‬
‫و‬‫وحنی‬‫اور‬‫ریسفت‬‫رصتخم‬‫رتہمج‬‫اردو‬‫اک‬‫رکمی‬‫اسل‬‫ےس‬‫اول‬‫اسل‬‫وجتدی‬‫رھپ‬‫اجکاےہ۔‬‫رکاای‬‫لمکم‬‫وریغہ‬‫ارجاء‬‫رصیف‬
‫متشہ‬‫اور‬‫ںیہ‬‫ںیم‬‫امجوتعں‬‫امتم‬‫العوہ‬‫ےک‬‫متشہ‬‫و‬‫اول‬‫اسل‬‫اتکںیب‬‫یک‬‫ہقف‬‫رطح‬‫ایس‬،‫ےہ‬‫الزیم‬‫اسل‬‫رہ‬‫کت‬‫متشہ‬
‫اقعدئ‬‫االخایقت‬،‫ریست‬‫زین‬‫ےہ۔‬‫اجکا‬‫ڑپاھای‬‫ےس‬‫اشن‬‫اایتمزی‬‫اہنسل‬‫ہقف‬‫یھب‬‫ںیم‬‫رشفی‬‫دحثی‬
‫ہ‬
‫دورئ‬‫ینعی‬‫یک‬
‫ںیم‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجراہ‬‫ایک‬‫ایبن‬‫یھب‬‫ہی‬‫صقن‬‫اکاکی‬‫اظنیم‬‫درس‬‫ںیہ۔‬‫اصنب‬‫اشلم‬‫ںیم‬‫دعتاد‬‫اخی‬‫یھب‬‫اتکںیب‬
‫دالخ‬‫یئک‬‫اتکںیب‬‫یک‬‫کارخی‬‫یکلم‬‫اور‬‫االسیم‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫ےک‬‫داراولعلم‬‫د اھک‬‫ےن‬‫آپ‬،‫ےہ‬‫ںیہن‬‫دالخ‬‫کارخی‬
‫نکیل‬،‫یگ‬‫وہں‬‫ریہ‬‫یک‬‫دحثی‬‫اتکںیب‬‫یہ‬‫دو‬‫لک‬‫ںیم‬‫اظنیم‬‫درس‬‫ےلہپ‬‫ںیہ۔‬‫لک‬‫وت‬‫اب‬۱۳‫نیت‬‫ںیہ۔‬‫اتکںیب‬/
‫ےس‬‫اشن‬‫اس‬‫ںیم‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫وت‬‫رشفی‬‫دحثی‬‫اور‬،‫ںیم‬‫دحثی‬
‫ہ‬
‫دورئ‬‫ابیق‬‫اور‬‫لبق‬‫ےس‬‫دحثی‬
‫ہ‬
‫دورئ‬
‫اقل‬‫و‬‫اہلل‬‫اقل‬‫روز‬‫و‬‫بش‬‫رطح‬‫اوراس‬،‫وہ‬‫اجیت‬‫ڑپاھیئ‬‫رطح‬‫اس‬‫اور‬‫ںیہک‬‫یہ‬‫اشدی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجیت‬‫ڑپاھیئ‬‫دمحباہلل‬
‫ارلوسل‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫یک‬‫رفامےئ۔‬‫وبقل‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬،‫وہں‬‫وہیت‬‫دنلب‬‫ںیہک‬‫یہ‬‫اشدی‬‫دصاںیئ‬
‫ںیم‬‫اظنیم‬‫درس‬‫ےلہپ‬‫ےہ۔‬‫ںیہن‬‫وتہج‬‫رپ‬‫نایب‬‫ادب‬‫ںیم‬‫داراولعلم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجیت‬‫دی‬‫ہہک‬‫یھب‬‫ہی‬‫ابت‬‫اکی‬
‫ملعم‬‫واثمیل‬‫رقبعی‬‫ےک‬‫وادب‬‫زابن‬‫نایب‬،‫رگایم‬‫ااتسذ‬،‫رفامےئ‬‫اطع‬‫ریخ‬‫زجاء‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫نکیل‬‫ اھ‬‫الخ‬‫ہی‬‫وایعق‬

19. | 18P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫ریکاونی‬‫اقیمس‬‫اصبح‬‫ودیحازلامں‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫فلتخم‬،‫رفامای‬‫ایتر‬‫وکرس‬‫لمکم‬‫اک‬‫نایب‬‫رمتنی‬‫ےن‬‫اوھنں‬‫وک۔‬
‫و‬‫دوم‬‫و‬‫اول‬‫اسل‬‫اب‬،‫رفامدای‬‫دیپا‬‫اسامن‬‫اک‬‫رفوغ‬‫ےک‬‫ادب‬‫و‬‫زابن‬‫نایب‬‫اور‬‫رفامںیئ‬‫رمبت‬،‫اغلت‬‫اور‬‫تنومج‬
‫ومال‬‫االدب‬‫خیش‬‫رضحت‬‫اور‬،‫ےہ‬‫دالخ‬‫نایب‬‫رمتنی‬‫لسلسم‬‫ںیم‬‫وسم‬‫اصبح‬‫یلع‬‫ازعاز‬‫ان‬،‫ارعلب‬‫ة‬‫ج‬‫ف‬
‫س‬
‫ی‬‫یک‬
‫یک‬‫اینیم‬‫اصبح‬‫ونراعمل‬‫ومالان‬‫رضحت‬،‫ےصح‬‫ونیتں‬‫ےک‬‫ة‬‫ج‬
‫س‬
‫ض‬‫اولا‬‫ارقلأة‬‫یک‬‫اصبح‬‫ازلامں‬‫ودیح‬‫ومالان‬‫رضحت‬
‫صصق‬‫یک‬‫اصبح‬‫ایمں‬‫یلع‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫االسم‬‫رکفم‬‫ںیم‬‫دمارس‬‫ہقحلم‬‫ےس‬‫تہب‬‫رطح‬‫ایس‬،‫ارعلہیب‬‫اتفمح‬
‫اتکںیب‬‫وریغہ‬‫ارلادشہ‬‫ارقلأة‬،‫انییبّنل‬‫یھب‬‫داران‬‫ذہم‬‫ےک‬‫دمارس‬‫درگی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رضورت‬،‫ںیہ‬‫اجیت‬‫ڑپاھیئ‬‫یھب‬
‫یک‬‫قطنم‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫ےک‬‫داراولعلم‬‫وت‬‫اتکںیب‬‫یک‬‫وہفسلف‬‫قطنم‬‫رںیہ‬،‫رفامںیئ‬‫ذبمول‬‫وتہج‬‫صوصی‬‫اجبن‬‫اس‬
‫یک‬‫ہفسلف‬‫اور‬‫اپچن‬‫لک‬۲‫اجںیئ‬‫رگ ی‬‫ویکں‬‫یھب‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ارصار‬‫اک‬‫رضحات‬‫رفام‬‫رکم‬‫ضعب‬‫ںیہ۔‬‫وموجد‬‫اتکںیب‬‫یہ‬‫؟‬
‫رکدانی‬‫لقن‬‫اراشد‬‫اک‬‫دمہلظ‬‫اصبح‬‫امثعین‬‫یقت‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫اس‬‫وت‬،‫اچےیہ‬‫دایاجان‬‫اکنل‬‫یھب‬‫اںیہن‬
‫وہاگ۔‬‫رتہب‬
‫ےک‬‫ےفسلف‬‫ویانین‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫شیپ‬‫راےئ‬‫ہی‬‫رضحات‬‫ضعب‬‫قلعتم‬‫ےس‬‫میلعت‬‫یک‬‫ےفسلف‬‫اور‬‫قطنم‬:‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫احتج‬‫دنچاں‬‫یک‬‫ڑپاھےن‬‫وک‬‫اضمنیم‬‫ان‬‫دعب‬‫ےک‬‫زوال‬‫وبوجہ‬‫ابت‬‫ہی‬‫دزدکی‬‫امہرے‬‫نکیل‬،‫ریہ‬‫ںیہن‬‫ابیق‬
‫میظع‬‫اک‬‫اتکوبں‬‫یک‬‫االسف‬‫امہرے‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اکیف‬‫یھب‬‫ابت‬‫ہی‬‫ہن ا‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫اتیمہ‬‫یک‬‫اضمنیم‬‫ان‬،‫ںیہن‬‫درتس‬
‫وک‬‫اس‬،‫ےہ‬‫لمتشم‬‫رپ‬‫واولسب‬‫ادناز‬‫یقطنم‬‫اور‬‫االطصاحت‬‫یک‬‫ولعم‬‫اںیہن‬‫ہقف‬‫اوصل‬‫ابوصخلص‬‫ذریخہ‬‫ااشلن‬
‫ےس‬‫اس‬‫اور‬‫ےنھجمس‬‫کیھٹ‬‫ےسیج‬‫ریبک‬‫ریسفت‬‫آج‬،‫ےہ‬‫رضوری‬‫واتیفق‬‫یک‬‫ہفسلف‬‫اور‬‫قطنم‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫اافتسدے‬
‫اک‬‫اضمنیم‬‫ان‬‫ذٰہلا‬،‫وہ‬‫راتھک‬‫ملع‬‫اک‬‫ہفسلف‬‫اور‬‫قطنم‬‫ااسنن‬‫ہک‬‫ںیہن‬‫یہ‬‫نکمم‬‫ریغب‬‫ےک‬‫اس‬‫اافتسدہ‬‫ےس‬‫ملع‬‫درایےئ‬
‫اچےئہ‬‫ڑپاھان‬‫دحکت‬‫ایس‬‫وک‬‫اضمنیم‬‫ان‬‫نکیل‬‫وہاگ۔‬‫دہ‬‫اصقنن‬‫دزدکی‬‫امہرے‬‫رکدانی‬‫متخ‬‫رسکی‬‫وہ‬‫کت‬‫دح‬‫سج‬
(‫دںی۔‬‫اکم‬‫اک‬‫زےنی‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ولعم‬‫االسیم‬۱۸)

20. | 19P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫دعب‬‫ےک‬‫رفاتغ‬‫ےس‬‫دحثی‬‫ٴ‬‫ہ‬‫دور‬‫ںیم‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬،‫یھت‬‫رظن‬‫اکی‬‫رپ‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫نایب‬‫اسہل‬‫تشہ‬‫وت‬‫ہی‬
،‫االاتفء‬‫یلع‬‫دتربی‬،‫ااتفء‬‫لیمکت‬‫ًالثم‬‫ںیہ‬‫اقمئ‬‫یھب‬‫درےج‬‫صوصی‬‫ھچک‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬‫ےہ‬‫اجیت‬‫دی‬‫دنس‬‫یک‬‫تلیضف‬
‫صصخت‬،‫ارعلیب‬‫االدب‬‫یف‬‫صصخت‬،‫ادب‬‫لیمکت‬،‫ولعم‬‫لیمکت‬،‫ریسفت‬‫لیمکت‬‫وخیطخ‬‫ٴ‬‫ف ہب‬،‫ایرشفی‬‫ایدحثی‬‫یف‬
‫دعب‬‫ےک‬‫رفاتغ‬‫رطح‬‫ایس‬‫ےہ‬‫العدحہ‬‫اصنب‬‫اک‬‫وافریس‬‫داینیت‬‫اردو‬‫اسہل‬‫اوراپچن‬‫ارقلآن‬‫ظیفحت‬‫اسہل‬‫اچر‬‫زین‬
‫رفق‬‫وک‬‫الضفء‬،‫ےہ‬‫اجری‬‫یھب‬‫اصنب‬‫اک‬‫میلعت‬‫یک‬‫ادب‬‫و‬‫زابن‬‫ارگنزیی‬‫دواسہل‬‫اور‬‫وکرس‬‫رٹگننی‬‫ویپمکرٹ‬‫اسہل‬‫کی‬
‫یک‬‫رتددی‬‫و‬‫اعتبق‬‫ےک‬‫ابہلط‬‫ےس‬‫اسولں‬‫یئک‬‫یھب‬‫وکرس‬‫اسہل‬‫اکی‬‫اک‬‫ااشنء‬‫و‬‫باحتف‬‫اردو‬‫ےہ‬‫اجیت‬‫دی‬‫یھب‬‫رتتیب‬
‫ےہ۔‬‫راہ‬‫لچ‬
:‫تیثیح‬‫یک‬‫ولعم‬‫اشلم‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫اشلم‬‫ںیم‬‫اس‬‫ےہ‬‫راھک‬‫اجری‬‫اصنب‬‫وج‬‫ےن‬‫دویدنب‬‫املعء‬‫ااکرب‬‫امہرے‬
(:‫ںیہ‬‫ےک‬‫رطح‬‫دو‬‫ولعم‬۱(‫اعہیل‬‫ولعم‬)۲‫رضوری‬‫وج‬‫ںیہ‬‫ولعم‬‫وہ‬،‫اکی‬‫ینعی‬‫آہیل۔‬‫ولعم‬)‫یک‬‫نج‬‫ںیہ‬‫وصقمد‬‫اور‬
‫اقلعتمت‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬‫ولعم‬‫ھچ‬‫رصف‬‫ہی‬‫ںیہ‬‫ےئگ‬‫ےئک‬‫اقمئ‬‫دمارس‬‫درگی‬‫اور‬‫داراولعلم‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫ااشتع‬‫و‬‫میلعت‬
‫ولعم‬‫وہ‬‫ںیہ‬‫اجےت‬‫ڑپاھےئ‬‫ولعم‬‫وج‬‫ابیق‬،‫ہقف‬‫اوصل‬،‫دحثی‬‫اوصل‬،‫ریسفت‬‫اوصل‬،‫ہقف‬،‫ودحثی‬‫رقآن‬،‫ںیہ‬
‫ںیہن‬‫وصقمد‬‫ںیہ‬‫ذراعئ‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫ولعم‬‫ےلہپ‬‫وج‬‫ںیہ‬‫آہیل‬‫ےہ‬‫وارد‬‫ںیم‬‫رشفی‬‫دحثی‬‫ویکہکن‬،”‫ة‬‫ی‬‫آ‬:‫ة‬‫ی‬‫الث‬‫املعل‬
‫لضف‬‫وہف‬‫ذکل‬‫وسا‬‫وام‬‫ة‬‫ل‬‫اعد‬‫ة‬
‫س‬
‫ض‬‫ی‬‫رف‬‫أو‬‫ة‬‫م‬
‫ہ‬
‫ن‬‫اق‬‫ة‬
‫س‬
‫ی‬‫س‬،‫ة‬‫م‬‫ک‬‫ج‬‫م‬
“(۱۹(،)۲(:‫ںیہ‬‫نیت‬‫رضوری‬‫ملع‬‫ینعی‬‫ملع‬)۱‫رقآن‬)
(‫ملع‬‫اک‬‫آایت‬‫یک‬‫رکمی‬۲‫ںیہ‬‫ولعم‬‫وج‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬،‫ےہ‬‫ملع‬‫اک‬)‫اعدہل‬‫(رفہضی‬‫اورااکحم‬‫ملع‬‫اک‬‫رشہفی‬‫ااحدثی‬)
‫رقآن‬‫زین‬‫ےہ‬‫دایایگ‬‫زور‬‫رپ‬‫ولعم‬‫ونیتں‬‫اںیہن‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫ےک‬‫داراولعلم‬‫ ےئ‬‫ایس‬‫ںیہ۔‬)‫(زادئ‬‫رضوری‬‫ریغ‬‫وہ‬
‫ادلنی‬‫یف‬‫ہقفت‬‫ےس‬‫نج‬،‫ےہ‬‫اجیت‬‫دی‬‫اتیمہ‬‫وک‬‫ولعم‬‫ان‬‫رپ‬‫انبء‬‫ایس‬،‫ایکایگ‬‫ریبعت‬‫ےس‬‫ہقفت‬‫وک‬‫دنی‬‫ملع‬‫ںیم‬‫رکمی‬
‫ےہ۔‬‫دیپاوہکا‬
:‫ںیہن؟‬‫اصنب‬‫اشلم‬‫ویکں‬‫ولعم‬‫رصعی‬‫داراولعلم‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫دراجت‬‫نایب‬‫ےک‬۶‫افریس‬‫داینیت‬‫اردو‬‫اسہل‬
،‫افریس‬‫ادب‬،‫االسم‬‫کارخی‬،‫رغجاہیف‬،‫اسحب‬،‫زابن‬‫ارگنزیی‬،‫دنہی‬،‫اردو‬،‫رکمی‬‫رقآن‬‫ٴ‬‫ہ‬‫انرظ‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫ےک‬
‫اخصل‬‫دراجت‬‫نایب‬‫نکیل‬‫ںیہ‬‫دالخ‬‫اضمنیم‬‫وریغہ‬‫داراولعلم‬‫ااکرب‬‫کارخی‬،‫اعہم‬‫ولعمامت‬،‫اسسنئ‬،‫اردو‬‫ادب‬

21. | 20P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫رپلمتشم‬‫اضمنیم‬‫دینی‬‫رپ‬‫اس‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬‫ ںوقں‬‫ضعب‬‫یھب‬‫ںیم‬‫امیض‬‫نکیل‬‫رپ‬‫اضمنیم‬‫تنوون‬‫ےک‬‫ان‬‫ای‬‫ںیہ‬
‫اس‬‫نکیل‬،‫ےہ‬‫اجکا‬‫دای‬‫رقار‬‫صقن‬‫ڑبا‬‫اک‬‫اصنب‬‫اےس‬‫اور‬‫ےہ‬‫اجری‬‫ہلسلس‬‫ہی‬‫یھب‬‫اوراب‬‫ےہ‬‫ریہ‬‫اجیت‬‫ےک دییک‬
‫بصن‬‫اک‬‫االسہیم‬‫دمارس‬‫اقمئ‬‫رپ‬‫جہن‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ناض‬‫ںیم‬‫ہلسلس‬‫ولعم‬‫االسیم‬‫انیعل‬
،‫داں‬‫اسسنئ‬‫دصقم‬‫اک‬‫ان‬،‫ےہ‬‫لیمکت‬‫یک‬‫رضورایت‬‫ویلم‬‫دینی‬‫یک‬‫تنورشہ‬‫ ملس‬‫اور‬‫وااشتع‬‫میلعت‬‫یک‬‫وونفن‬
‫ےہ۔‬‫ںیہن‬‫رکان‬‫رفامہ‬‫اورارئنیجن‬‫ڈارٹک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫این‬‫باطہبل‬‫ای‬‫وشمرہ‬‫اک‬‫ویپدناکری‬‫یک‬‫ولعم‬‫رصعی‬‫دجدی‬‫ںیم‬‫میلعت‬‫اصنب‬‫ےک‬‫االسہیم‬‫دمارس‬
‫دار‬‫ایقم‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫اولعلم‬۶‫دعب‬‫/اسل‬۱۸۷۲‫انونوتی‬‫اصبح‬‫اقمس‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫ںیم‬/‫رقتری‬‫اینپ‬‫ےن‬
‫رساکری‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫دجدیہ‬‫ولعم‬‫اور‬‫میلعت‬‫رصعی‬‫ہک‬‫ہی‬‫ابت‬‫یلہپ‬:‫رفامںیئ‬‫اراشد‬‫ابںیت‬‫نیت‬‫ںیم‬‫ہلسلس‬‫اس‬‫ںیم‬
‫ےک‬‫رضورت‬‫اس‬،‫یھت‬‫یک‬‫اداروں‬‫ےک‬‫میلعت‬‫دینی‬‫رضورت‬،‫ںیہ‬‫وموجد‬‫ےس‬‫ےلہپ‬‫دمارس‬‫میلعت‬‫دینی‬،‫رظن‬‫شیپ‬
‫اسکیں‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫دوونں‬‫آزیمش‬‫یک‬‫ولعم‬‫رصعی‬‫ہک‬‫رفامیئ‬‫ہی‬‫ابت‬‫دورسی‬،‫ےہ‬‫ایکایگ‬‫اقمئ‬‫داراولعلم‬‫ ےئ‬‫ےک‬
‫یک‬‫ریثکہ‬‫ولعم‬‫ںیم‬‫وادح‬‫ٴ‬‫ہن‬‫زام‬‫ہک‬‫ںیم۔‬‫ولعم‬‫رصعی‬‫ہن‬‫وہیگ‬‫دیپا‬‫اہمرت‬‫ںیم‬‫ولعم‬‫دینی‬‫ہن‬‫ےہ؛‬‫دہ‬‫اصقنن‬‫رپ‬‫رور‬
‫وہیئگ‬‫اثتب‬‫اصقنن‬‫ابثع‬‫ںیم‬‫قح‬‫ےک‬‫ ب‬‫لیصحت‬‫ہت‬‫ںیم‬‫م ہیل‬‫ولعم‬‫ہک‬‫رفامیئ‬‫اراشد‬‫ہی‬‫ابت‬‫رسیتی‬،
‫امکل‬‫ےک‬‫ان‬‫وت‬،‫رکںی‬‫احلص‬‫وک‬‫دجدیہ‬‫ولعم‬‫اجرک‬‫ںیم‬‫رساکری‬‫دمارس‬‫ ہبل‬‫ارگ‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫دیپا‬‫ادعتساد‬
(‫وہیگ۔‬‫ومدی‬‫زایدہ‬‫ابت‬‫ہی‬‫ںیم‬۲۰)
‫یک‬‫دمارس‬‫الضفےئ‬‫ےس‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجکا‬‫ایک‬‫ایبن‬‫ہی‬‫افدئہ‬‫اکی‬‫اک‬‫رکےن‬‫اشلم‬‫ولعم‬‫رصعی‬‫احتل‬‫اداصتدی‬
‫قحلم‬‫وک‬‫دمارس‬‫دینی‬‫ےس‬‫ان‬‫ےئگ۔‬‫ےئک‬‫اقمئ‬‫وبرڈ‬‫دمرہس‬‫رساکری‬‫ںیم‬‫وصوبں‬‫ےس‬‫تہب‬‫انچہچن‬‫وہیگ؛‬‫رتہب‬
‫ںیہ‬‫اجےتن‬‫واےل‬‫اجےنن‬‫نکیل‬‫یئگ۔‬‫دی‬‫یھب‬‫وخنتاہ‬‫رساکری‬‫وک‬‫الضفء‬‫ےک‬‫ان‬،‫ایگ‬‫راھک‬‫ولخمط‬‫اصنب‬‫اک‬‫ان‬،‫ایکایگ‬
‫ورکف‬‫یملع‬،‫وخداتخمری‬،‫اافدتی‬‫اینپ‬‫ےن‬‫اداروں‬‫ان‬‫ہک‬‫یہ‬‫ا لول‬‫رساکری‬‫ ےے‬‫وہ‬،‫یدودی‬‫آزادی‬‫ااظتنیم‬‫و‬‫ی‬
‫ ہلصی‬‫اک‬‫رکےن‬‫اقمئ‬‫وبرڈ‬‫دمرہس‬‫رمزکی‬‫ےن‬‫وکحتم‬‫رمزکی‬‫رپ‬‫امیپہن‬‫ڑبے‬‫اب‬‫اہلل۔‬‫اماشء‬‫اال‬‫ےئگ۔‬‫رہ‬‫رک‬‫نب‬
‫اقدئنی‬‫رکام‬‫املعء‬‫رضحات‬‫رکفدنم‬‫اور‬‫وکاشں‬‫ںیم‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫رےنھک‬‫ابیق‬‫روح‬‫یقیقح‬‫ںیم‬‫دمارس‬‫دینی‬‫ےہ؛‬‫ایک‬

22. | 21P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫رکفتم‬‫ام‬
‫ظ‬
‫ع‬،‫ےہ‬‫یک‬‫اخمتفل‬‫یک‬‫ ہلصی‬‫اس‬‫اور‬‫ںیہ‬‫ےئک‬‫ایبن‬‫اصقنانت‬‫ےک‬‫اس‬‫رک‬‫لھک‬‫ےن‬‫اداروں‬‫ڑبے‬،‫نی‬
‫وفق‬‫داراولعلم‬،‫دنہ‬‫املعء‬‫تیعمج‬،‫ٴ‬‫ونھکل‬‫ااملعلء‬‫دنوة‬‫داراولعلم‬،‫دویدنب‬‫داراولعلم‬،‫وبرڈ‬‫ال‬‫رپلنس‬‫ ملس‬‫ںیم‬‫نج‬
‫شیپ‬،‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫دقمی‬‫اانبےئ‬‫میظنت‬،‫اہسروپنر‬‫اظمرہاولعلم‬،‫دویدنب‬‫وک‬‫االسہیم‬‫دمارس‬‫اےس‬‫اور‬‫ںیہ‬‫شیپ‬
‫رطخان‬‫تمس‬‫یک‬‫رکےن‬‫بلس‬‫آزادی‬‫اور‬‫رکدےنی‬‫متخ‬‫روح‬‫یک‬‫دمارس‬،‫ریھپدےنی‬‫ےس‬‫انیعل‬‫بصن‬‫ےک‬‫ان‬
‫ےہ۔‬‫یک‬‫یہ‬‫کادیک‬‫یک‬‫اانتجب‬‫ےس‬‫ادماد‬‫رساکری‬‫ہشیمہ‬‫ےن‬‫دویدنب‬‫ااکرب‬‫ ےئ‬‫ایس‬،‫ںیہ‬‫رےہ‬‫دے‬‫رقار‬‫دقم‬
‫اصنب‬‫نایب‬‫ےک‬‫االسہیم‬‫دمارس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫راےئ‬،‫ںیم‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫ولعم‬‫رصعی‬،‫یک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫ااکرب‬
‫ےلہپ‬‫ےس‬‫اصنب‬‫نایب‬‫اہں‬،‫اجےئ‬‫یک‬‫ہن‬‫ویپدناکری‬‫یک‬‫ولعم‬‫رصعی‬‫ںیم‬‫اس‬‫اور‬‫اجےئ‬‫ڑیھچا‬‫ہن‬‫وک‬)‫(تلیضف‬
‫رپ‬‫جہن‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫وک‬‫ولعم‬‫رصعی‬‫رضوری‬‫ںیم‬‫اصنب‬‫ےک‬‫وریغہ‬‫داینیت‬‫اشلم‬‫ںیم‬‫دمارس‬‫درگی‬
،‫ےہ‬‫اجاتکس‬‫ایک‬‫اقمئ‬‫یھب‬‫مظن‬‫اک‬‫میلعت‬‫یک‬‫وادب‬‫زابن‬‫ارگنزیی‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫الضفء‬‫دعب‬‫ےک‬‫رفاتغ‬‫زین‬،‫ایکاجےئ‬
‫اہں‬،‫ےہ‬‫یک‬‫ںیہن‬‫اخمتفل‬‫یک‬‫زابن‬‫ارگنزیی‬‫یھبک‬‫ےن‬‫رکام‬‫املعء‬‫رضحات‬‫ہک‬‫اجےئ‬‫رگ ی‬‫ںیم‬‫ذنہ‬‫ابت‬‫ہی‬‫اہیں‬
‫یک‬‫یھب‬‫ےلہپ‬‫اخمتفل‬‫یک‬‫رچلک‬‫و‬‫ذہتبی‬‫ارگنزیی‬‫ںیہ۔‬‫رکرےہ‬‫یھب‬‫اب‬‫اور‬‫ےہ‬
‫رخ‬‫یھب‬‫رطف‬‫یک‬‫اجتنوت‬‫رصعی‬‫درگی‬‫ ےئ‬‫ےک‬‫میلعت‬‫رصعی‬‫زمدی‬‫دعب‬‫ےک‬‫رفاتغ‬‫ےس‬‫دمارس‬‫دینی‬
‫انونوتی‬‫رضحت‬‫ااجزت‬‫یک‬‫رکےن‬‫داراولعلم‬‫(روداد‬‫ےہ۔‬‫دی‬‫یھب‬‫ےن‬۱۲۹۰:‫ھ،ص‬۱۱۲‫دصارت‬‫ٴ‬‫ہبطخ‬‫و‬
‫دقعنمہ‬‫دمارس‬‫االجس‬۱۴۱۵‫ےس‬‫اصنب‬،‫ےہ‬‫ایکاجاکچ‬‫رجت ہ‬‫ےلہپ‬‫ہک‬‫ویکں‬)‫ھ‬‫اور‬‫یئگ‬‫یک‬‫اھچڑ‬‫ڑیھچ‬‫اج‬‫ےب‬
‫ولعم‬،‫وارفاد‬‫اکر‬‫راجل‬‫احلم‬‫ےک‬‫املعل‬‫یف‬‫روسخ‬‫اور‬‫ادلنی‬‫یف‬‫ہقفت‬‫وت‬‫ںیئگ‬‫رکدی‬‫لدبایلیں‬‫دایندی‬‫اور‬‫وجرہی‬
‫یھب‬‫ویں‬،‫ےگ‬‫وہں‬‫ںیہن‬‫دیپا‬‫املعء‬‫ح ترت‬‫اباحب‬‫اہقفء،اور‬،‫رسفمنی‬،‫دحمنیث‬،‫ونیققحم‬‫امرہنی‬‫ےک‬‫وونفن‬
‫ا‬‫اور‬‫رگدی‬‫رمدم‬‫ےہ‬‫دور‬‫اک‬‫ااطحنط‬‫ااکرب‬‫ارگ‬،‫ےہ‬‫وہیکچ‬‫اتمرث‬‫اسزی‬‫رفاد‬‫وذماق‬‫زماج‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬‫اہنمج‬‫ےک‬
‫احلم‬‫ےک‬‫رکدار‬‫و‬‫تیصخش‬‫وت‬‫دایایگ‬‫ہہک‬‫ریخابد‬‫وک‬”‫رونش‬‫دل‬“‫اور‬”‫دنم‬‫وہش‬‫زابن‬“‫قح‬‫املعء‬،‫واےل‬‫رےنھک‬
‫آابدی‬‫اہل‬‫ا رب‬‫رضحت‬‫وج‬‫یگ‬‫اجےئ‬‫چنہپ‬‫کت‬‫دح‬‫اس‬‫اوراحتل‬‫ےگ‬‫وہں‬‫ںیہن‬‫دیپا‬‫ںیم‬‫اسرماج‬‫رباطونی‬‫ےن‬
‫ہک۔‬‫ےہ‬‫یک‬‫ایبن‬‫یک‬‫میلعت‬

23. | 22P a g e
Australian Islamic Library (www.australianislamiclibrary.org)
‫ےہ‬‫ابزاری‬‫طقف‬‫ایک‬‫وہ‬‫اہیں‬‫ےہ‬‫اجیت‬‫دی‬‫وج‬‫میلعت‬
‫ےہ‬‫رساکری‬‫طقف‬‫ےہ‬‫ایک‬‫وہ‬‫ےہ‬‫اجیت‬‫اھکسیئ‬‫لقع‬‫وج‬
:‫میلعت‬‫اظنم‬‫وقم‬،‫املعء‬‫ابالصتیح‬‫ےس‬‫سج‬‫ایک‬‫شیپ‬‫میلعت‬‫اظنم‬‫ااسی‬‫ےن‬‫ااکرب‬‫امہرے‬‫رکےک‬‫اقمئ‬‫داراولعلم‬
‫ایت‬‫ارفاد‬،‫روزاگر‬ِ‫رخف‬‫اور‬‫اخدم‬‫صلخم‬‫ےک‬‫وتلم‬‫ںیہ‬‫ےئگ‬‫ر ےھ‬‫ ظوحظ‬‫دخواخل‬‫ذلی‬‫ بس‬‫ےک‬‫اظنم‬‫اس‬،‫وہں‬‫ر‬
‫یئگ۔‬‫یک‬‫کادیک‬‫یک‬‫رےنہ‬‫اکردنب‬‫اسھت‬‫ےک‬‫یتخس‬‫رپ‬‫ان‬‫اورآدنئہ‬
(۱)،‫ربکا‬‫اانتجب‬‫لمکم‬‫ےس‬‫ادماد‬‫رساکری‬‫ےہ۔‬‫ایکایگ‬‫اقمئ‬‫رپ‬‫دایند‬‫یک‬‫دنچہ‬‫وعایم‬‫اظنم‬‫اک‬‫دہینی‬‫دمارس‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫اانیمطن‬‫و‬‫ لون‬‫لمکم‬‫اور‬‫آزادی‬‫وپری‬‫کاہک‬‫ےس‬‫اوراس‬،‫اجےکس‬‫راھک‬‫اوتسار‬‫وک‬‫اظنم‬‫ےک‬‫دمارس‬،
‫انونوتی‬‫اصبح‬‫اقمس‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫داراولعلم‬‫ابین‬‫ںیم‬‫ہلسلس‬‫اس‬،‫ایکاجےئ‬‫ہن‬‫ارحناف‬‫رسوم‬‫اےنپ‬‫ےن‬
:‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫امثعین‬‫اصبح‬‫ارلنمح‬‫لضف‬‫ومالان‬‫رضحت‬‫انچہچن‬،‫ےہ‬‫رفامیئ‬‫کادیک‬‫ںیم‬‫اگہن‬‫تشہ‬‫اوصل‬
‫ہک‬‫ےہ‬‫وتیص‬‫یک‬‫ابین‬‫اےکس‬‫ےئلیک‬‫اس‬‫بج‬‫اگ‬‫وہاجےئ‬‫ذرا‬‫اک‬‫رھبوےس‬‫رسامہی‬‫وکیئ‬
‫رچاغ‬‫اک‬‫قلعت‬‫اور‬‫قلعم‬‫دنقلی‬‫ہی‬‫رھپ‬‫اگ‬‫وہاجےئ‬‫وایضء‬‫ونر‬‫ےب‬‫ہک‬‫انیل‬‫ھجمس‬‫ویں‬
‫اور‬‫ےہ‬‫ربکا‬‫اانتجب‬‫ےس‬‫ادماد‬‫وکحیتم‬‫ےن‬‫داراولعلم‬‫داران‬‫ذہم‬‫وہےئ‬‫رےتہ‬‫ریپا‬‫لمع‬‫رپ‬‫اوصل‬‫اس‬
‫جہن‬‫یہی‬‫یھب‬‫وک‬‫داران‬‫ذہم‬‫ےک‬‫دمارس‬‫دورسے‬‫ےہ۔‬‫دی‬‫دوعت‬‫یک‬‫رکےن‬‫اایتخر‬
(۲)‫لیمکت‬‫یک‬‫واقمدص‬‫ارغاض‬‫ےک‬‫ایقم‬‫ےک‬‫دویدنب‬‫داراولعلم‬‫کاہک‬‫ےہ‬‫ایگ‬‫راھک‬‫دینی‬‫اخصل‬‫میلعت‬‫اصنب‬
‫اور‬‫ظفحت‬‫ےک‬‫روح‬‫یقیقح‬‫یک‬‫اوراالسم‬‫ااشتع‬‫و‬‫افحتظ‬‫یک‬‫االسہیم‬‫ولعم‬‫وج‬‫وہں‬‫ایتر‬‫ارفاد‬‫اےسی‬‫اور‬،‫اجےکس‬‫یک‬
‫اک‬‫لیمکت‬‫یک‬‫رضورت‬‫دینی‬‫یک‬‫تنورشے‬‫ںیکس۔‬‫دے‬‫ااجنم‬‫رفہضی‬
(۳)‫انونوتی‬‫رضحت‬‫دای‬‫رقار‬‫وک‬ ٰ‫وشری‬‫دایند‬‫یک‬‫وقسن‬‫مظن‬‫یھب‬‫رصاتح‬‫یک‬‫اس‬‫ںیم‬‫اگہن‬‫تشہ‬‫اوصل‬‫ےک‬
‫آےئ۔‬‫ہن‬‫شیپ‬‫ابت‬‫انوگار‬‫اوروکیئ‬،‫اجےکس‬‫ایک‬‫اجری‬‫اظنم‬‫آگنہ‬‫مہ‬‫ےس‬‫کاسیس‬‫اقمدص‬‫کاہک‬‫ےہ‬‫یئگ‬‫یک‬
(۴)،‫وہ‬‫ارشملب‬‫قفتم‬‫ابیمہ‬‫ہلمع‬‫یمیلعت‬‫ہک‬‫ایکایگ‬‫ےط‬‫اجںیئ‬‫ر ےھ‬‫احلم‬‫ےک‬‫اصتیحل‬‫اور‬‫الصتیح‬‫ااسکذہ‬
‫انبںیئ۔‬‫انیعل‬‫بصن‬‫اانپ‬‫وک‬‫اسزی‬‫رکدار‬‫اور‬‫اسزی‬‫ادعتساد‬‫یک‬‫ ہبل‬‫وج‬