SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 42
MANUAL HANDLING

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
APA ITU MANUAL HANDLING ?

Salah satu tujuan utama dari kebijakan kesehatan dan keselamatan kerja untuk menciptakan kondisi kerja yang aman

Tujuannya adalah menghentikan kecelakaan
Sebelum terjadi
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
BAGAIMANA ?

CARA UNTUK MENCAPAINYA DENGAN
MENGURANGI DAN MENANGANI
BAHAYA DITEMPAT KERJA

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
MANUAL HANDLING PENYEBAB UTAMA
TERJADINYA CEDERA DITEMPAT KERJA ?
Pendekatan tradisional untuk mencegah cedera manual
handling adalah membatasi para pekerja muda pria dan wanita
mengangkat benda-benda dengan berat tertentu.
Sebanyak 60-80 % orang dewasa di Indonesia akan
terhindar dari sakit tulang punggung belakang
Sekitar 25 % cedera yang dihubungkan bagian tulang
punggung belakang, rasa sakit bagian tulang punggung belakang
sebagai salah satu penyebab utama cacat jasmani permanen.
Dengan menggunakan teknik mengangkat yang sederhana
banyak cedera dapat dihindari.
Manual handling adalah aktifitas seseorang atau kelompok
untuk memindahkan suatu benda dengan atau tanpa alat bantu.
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
KEGIATAN MANUAL
HANDLING ?

1. LIFTING ( Mengangkat )
3. PULLING ( Menarik )

2. PUSHING ( Mendorong )
4. CARRYING ( Membawa
5. WHEELING (Menggelindingkan)) STACKING
6.
( HOLDING
7. SLIDING ( Meluncurkan )
8.Menumpuk )
( Menahan )

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
LIFTING / LOWERING
•POLITEKNIK BALIKPAPAN

PUSHING
CARRYING

PULLING

•POLITEKNIK BALIKPAPAN

HOLDING
FAKTOR-FAKTOR MANUAL
HANDLING
A. BENDA ATAU
MUATAN 1. PERIKSA BERAT

BENDA
2. GUNAKAN ALAT
ANGKAT
3. PERIKSA OBJEK YANG AKAN
DIANGKAT/DIPINDAH

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
B. LINGKUNGAN TEMPAT
KERJA
1. PANDANGAN

2. PERMUKAAN LANTAI
3. DESAIN TEMPAT
KERJA
4. PENERANGAN
5. CUACA

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
C. FAKTOR PERSONAL
Dimasa lalu, karyawan mengatasi manual handling
memakai pegawai yang berbadan besar untuk
membawa/mengangkat benda, daripada
memperbaharui alat/perlengkapan, otot lebih murah
daripada mesin.

ADIL?
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
BAGAIMANA JIKA
CACAT ?

KUALITAS HIDUP
MEROSOT
Faktor personal menyebabkan masalah
manual handling adalah mengangkat dengan
membungkukkan badan, menggunakan
jerking, streching, twisting lift, tim
pengangkat yang terkoordinir, dan
mengulangi tindakan yang sama dalam waktu
yang lama.
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
FAKTOR UTAMA CEDERA YANG
DISEBABKAN MANUAL HANDLING
BENDA YANG DIANGKAT
FREKUENSI DAN WAKTU PENGANGKATAN
KETINGGIAN ATAU BENTUK OBJEK YG
DIANGKAT
KONDISI DARI BENDA
MENEKUK PUNGGUNG SAAT
MENGANGKAT
SENTAKAN DAN PUTARAN.
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
METODE PENGENDALIAN
A. Rancang ulang pekerjaan

MANUAL HANDLING DAPAT DIKURANGI
DENGAN PENGLIHATAN YANG BAIK SELAMA
MELAKUKAN PEKERJAAN. KECEPATAN &
FREKUENSI MANUAL HANDLING MUNGKIN
DAPAT DIKURANGI.

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
B. Rancang ulang paket atau
kontainer
Ukuran, bentuk, konstruksi paket / kontainer
C. Menggunakan bantuan mekanik
Forklift. Pallet mover, trolley.

D. Menggunakan tim pengangkat
E. Menggunakan teknik mengangkat
F. Rancang ulang tempat kerja

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
PERATURAN DAN KESELAMATAN
Kecelakaan industri dapat terjadi saat
memindahkan material. Jadi anda harus
hati-hati dengan keselamatan diri sendiri
maupun orang lain.
Pemerintah telah menetapkan aturan
dan peraturan untuk memastikan tidak
ada bahaya saat mengendalikan
material. Anda akan belajar mengenai
hal-hal berikut dan bagaimana menjadi
pekerja yang aman dan efiesien.
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
TINDAKAN DAN PERATURAN
PEMERINTAH
( GOVERNMENT )
Pemerintah bertindak menangani material
handling dan memastikan ada standar
yang aman. Peraturan mengisyaratkan
para karyawan untuk ikut serta dan
mengendalikan resiko dari kegiatan
penanganan material ditempat kerja.

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
MEMINDAHKAN MATERIAL DENGAN
EFIESIEN
Waktu dan usaha yang baik sering
muncul saat memindahkan material dari
satu tempat ke tempat lain. Karena
penanganan ini mahal dan tidak
menambah nilai barang, anda harus
memindahkan material dengan metode
dan peralatan yang paling sesuai. Tapi
anda harus tetap hati-hati jangan
melakukan sesuatu yang berbahaya.
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
BIAYA YANG RENDAH DAN
KESELAMATAN DAPAT DILAKUKAN
DENGAN :
 Mengurangi atau menghilangkan kegiatan handling.

 Improvisasi kegiatan handling.
 Memilih peralatan handling yang tepat.

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
Untuk Meningkatkan cara memindahkan
material anda harus :
‫ ۝‬Mengurangi ukuran atau jumlah unit yang akan dilakukan.
‫ ۝‬Menaikan kecepatan handling. Jika ini memungkinkan dan
ekonomis.
‫ ۝‬Menggunkan gravitasi kerja sebanyak mungkin.
menggunakan kontainer yg tepat, pallet, plaform, box, dll.
untuk memudahkan transportasi.
‫ ۝‬Menggunakan peralatan yang paling tepat, memindahkan
material dijalan yang lurus sebisa mungkin, jalur jalan
harus jelas.

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
Peralatan material handling dapat
digolongkan menjadi 4 kelompok ;

 CONVEYOR

 INDUSTRIAL TRUCK
 CRANE
 CONTAINER

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
CONVEYOR
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
FORKLIFT
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
CRANE
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
HOIST
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
KONTAINER
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
BAHAYA MATERIAL HANDLING
CEDERA PADA TUBUH
o CEDERA OTOT
oKELELAHAN
o MASALAH JANTUNG DAN
o PERNAFASAN.

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
Pencegahan Cedera Manual
handling harus:
Tidak seharusnya menyebabkan keadaan
yang sakit
Dilakukan dengan perlahan dan terkontrol;
Hindari gerakan secara tiba-tiba;
Lakukan gerakan dengan seimbang dan
postur yang nyaman
Hindari gerakan tulang sendi yang kuat
saat bergerak memanjang dan berulang.
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
Untuk menghindari cedera yang
disebabkan pengangkatan dan
membawa benda:
1. Gunakan alat mekanik yang sesuai sebisa mungkin.
2.

Bicarakan dengan supervisor untuk merancang ulang
tugas dalam meminimalkan resiko cedera dan
menghapuskan bahaya.

3. Supervisor kemungkinan mengatur lingkungan kerja,
memperkenalkan rotasi kerja ,dll.
4. Pelajari metode pengangkatan yang benar.
5. Gunakan PPE yang tepat.
6. Bersihkan segala barang yang akan diangkat dengan
crane
atau hoist. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
MENGUKUR KEAMANAN MATERIAL HANDLING
Mengukur keamanan manual handling adalah untuk
keselamatan semua operator personel plant,
pendestrian, dan pekerja lainnya dalam area kerja.

LAKUKAN
•Jaga area tempat kerja bersih dan rapi
Hal ini akan membuat pemindahan
material lebih aman dan mudah.
• Amati Semua Aturan dan Peraturan
Keselamatan Melindungi anda dan teman
kerja anda.
•POLITEKNIK BALIKPAPAN
•

Melakukan pemeliharan yang terencana.
Ini bagaian terpenting untuk menjaga
peralatan yang berjalan.

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
Tempat penyimpanan
yang sesuai
Jauh dari area tempat kerja,
dimana tidak akan berjatuhan,
menyebabkan tersandung, dll.

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
Catat beberapa
bahaya keamanan
kerja Report Any
Safety Hazards
Perbaiki semuanya sendiri
hanya jika anda mampu
melakukannya.

•POLITEKNIK BALIKPAPAN
•CATATAN – CATATAN :

•BERFIKIR SEBELUM BERTINDAK

•33
•Peraturan /Regulation
•NSW Factories Shops dan Industries Act currently memberi
batasan berat angkat untuk wanita dan orang muda untuk
mengangkat secara manual.

USIA
< 16
16 - 18
> 18

LAKI-LAKI
14 KG
18 KG
Tdk Terbatas

WANITA
09 KG
11.5 KG
16 KG
•34
•JANGAN SEMBRONO

•35
•BERJALAN / BERDIRI DIBAWAH
BARANG YANG TERGANTUNG

•36
•

•JANGAN MENGANGKAT/
MEMBAWA BARANG YANG BERAT

•37
•MENINGGALKAN KENDARAAN
TANPA PERAWATAN /
DIAMANKAN TERLEBIH DAHULU

•38
•PERSIAPKAN
PERLENGKAPAN
DENGAN MATANG

•39
•Mengharapkan yang
Tidak diharapkan
•Tetap waspada untuk
bahaya yang
tersembunyi. Bersihkan
sebelum melukai anda.

•40
•MEMINDAHKAN MATERIAL DENGAN
TANGAN
•Empat aturan persiapan untuk memindahkan apapun
dengan tangan:
•1. PERIKSA berat dan ukuran BENDA. Mencari sudut
yang rusak dan tajam.
•2. TETAP FOKUS PADA PEKERJAAN - Setiap
langkah yang akan anda ambil.
•3. BERSIHKAN JALANNYA barang dan orang.
•4. MINTA PERTOLONGAN jlka anda tidak dapat
melakukan sendiri dengan aman.

•41
Question……
TERIMA KASIH…..

•POLITEKNIK BALIKPAPAN

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

BBS Training dr.pptx
BBS Training dr.pptxBBS Training dr.pptx
BBS Training dr.pptxDian Bastian
 
Basic lifting rigging module 03
Basic lifting rigging module 03Basic lifting rigging module 03
Basic lifting rigging module 03dafit43424
 
Basic lifting rigging module 02
Basic lifting rigging module 02Basic lifting rigging module 02
Basic lifting rigging module 02dafit43424
 
K3 Angkat Angkut
K3 Angkat AngkutK3 Angkat Angkut
K3 Angkat AngkutAl Marson
 
Ergonomi Dalam Bekerja
Ergonomi Dalam BekerjaErgonomi Dalam Bekerja
Ergonomi Dalam BekerjaFarizAmalanda
 
Sop overhead crane
Sop overhead craneSop overhead crane
Sop overhead craneWina Indah
 
Safety Induction new.pptx
Safety Induction new.pptxSafety Induction new.pptx
Safety Induction new.pptxReniMutiaraSari
 
Materi lock out & tag out khoirul huda
Materi lock out & tag out   khoirul hudaMateri lock out & tag out   khoirul huda
Materi lock out & tag out khoirul hudahandiv
 
LOTO Training (bahasa version)
LOTO Training (bahasa version)LOTO Training (bahasa version)
LOTO Training (bahasa version)Danu Jaya Wiguna
 
Unsafe act and condition
Unsafe act and conditionUnsafe act and condition
Unsafe act and conditionJulita Anggrek
 
Tenaga Kerja Pada Ketinggian Level 1
Tenaga Kerja Pada Ketinggian Level 1 Tenaga Kerja Pada Ketinggian Level 1
Tenaga Kerja Pada Ketinggian Level 1 ArMedia2
 
10 aturan keselamatan forklift
10 aturan keselamatan forklift10 aturan keselamatan forklift
10 aturan keselamatan forkliftmasruhan
 

Mais procurados (20)

BBS Training dr.pptx
BBS Training dr.pptxBBS Training dr.pptx
BBS Training dr.pptx
 
Basic lifting rigging module 03
Basic lifting rigging module 03Basic lifting rigging module 03
Basic lifting rigging module 03
 
Dasar k3
Dasar k3Dasar k3
Dasar k3
 
Safety induction
Safety inductionSafety induction
Safety induction
 
Basic lifting rigging module 02
Basic lifting rigging module 02Basic lifting rigging module 02
Basic lifting rigging module 02
 
K3-Modul 4 : Tanggap Darurat
K3-Modul 4 : Tanggap DaruratK3-Modul 4 : Tanggap Darurat
K3-Modul 4 : Tanggap Darurat
 
K3 Angkat Angkut
K3 Angkat AngkutK3 Angkat Angkut
K3 Angkat Angkut
 
Job Safety Analysis
Job Safety AnalysisJob Safety Analysis
Job Safety Analysis
 
Ergonomi Dalam Bekerja
Ergonomi Dalam BekerjaErgonomi Dalam Bekerja
Ergonomi Dalam Bekerja
 
Sop overhead crane
Sop overhead craneSop overhead crane
Sop overhead crane
 
Working at height
Working at heightWorking at height
Working at height
 
Modul K3
Modul K3Modul K3
Modul K3
 
Safety Induction new.pptx
Safety Induction new.pptxSafety Induction new.pptx
Safety Induction new.pptx
 
Manual material handling
Manual material handlingManual material handling
Manual material handling
 
Materi lock out & tag out khoirul huda
Materi lock out & tag out   khoirul hudaMateri lock out & tag out   khoirul huda
Materi lock out & tag out khoirul huda
 
LOTO Training (bahasa version)
LOTO Training (bahasa version)LOTO Training (bahasa version)
LOTO Training (bahasa version)
 
HIRADC
HIRADCHIRADC
HIRADC
 
Unsafe act and condition
Unsafe act and conditionUnsafe act and condition
Unsafe act and condition
 
Tenaga Kerja Pada Ketinggian Level 1
Tenaga Kerja Pada Ketinggian Level 1 Tenaga Kerja Pada Ketinggian Level 1
Tenaga Kerja Pada Ketinggian Level 1
 
10 aturan keselamatan forklift
10 aturan keselamatan forklift10 aturan keselamatan forklift
10 aturan keselamatan forklift
 

Destaque

Destaque (20)

Langkah keselamatan mengangkat barang
Langkah keselamatan mengangkat barangLangkah keselamatan mengangkat barang
Langkah keselamatan mengangkat barang
 
Manual Material Handling
Manual Material HandlingManual Material Handling
Manual Material Handling
 
Ergonomik di tempat kerja
Ergonomik di tempat kerjaErgonomik di tempat kerja
Ergonomik di tempat kerja
 
Ergonomi
ErgonomiErgonomi
Ergonomi
 
lifting operation
lifting operationlifting operation
lifting operation
 
Bab 4
Bab 4Bab 4
Bab 4
 
PPT Nyeri punggung
PPT Nyeri punggungPPT Nyeri punggung
PPT Nyeri punggung
 
Presentasi K3 Proyek.
Presentasi K3 Proyek.Presentasi K3 Proyek.
Presentasi K3 Proyek.
 
K3 mekanik
K3 mekanikK3 mekanik
K3 mekanik
 
Ergonomik (atau faktor manusia) new
Ergonomik (atau faktor manusia)   newErgonomik (atau faktor manusia)   new
Ergonomik (atau faktor manusia) new
 
ERGONOMIK - KESELAMATAN DAN KESIHATAN PEKERJAAN
ERGONOMIK - KESELAMATAN DAN KESIHATAN PEKERJAANERGONOMIK - KESELAMATAN DAN KESIHATAN PEKERJAAN
ERGONOMIK - KESELAMATAN DAN KESIHATAN PEKERJAAN
 
Keselamatan crane
Keselamatan crane Keselamatan crane
Keselamatan crane
 
Materials handling
Materials handlingMaterials handling
Materials handling
 
Presentasi kelompok 7
Presentasi kelompok 7Presentasi kelompok 7
Presentasi kelompok 7
 
HR-053-IBM HR
HR-053-IBM HRHR-053-IBM HR
HR-053-IBM HR
 
Ip 1
Ip 1Ip 1
Ip 1
 
toyota avanza the rollout
toyota avanza the rollouttoyota avanza the rollout
toyota avanza the rollout
 
6. upload lsk 2015 automobile technology
6. upload lsk 2015 automobile technology6. upload lsk 2015 automobile technology
6. upload lsk 2015 automobile technology
 
Faktor manusia
Faktor manusiaFaktor manusia
Faktor manusia
 
Konsep QCC
Konsep QCCKonsep QCC
Konsep QCC
 

Semelhante a MANUAL HANDLING GUIDE

manual-handling04-140115201-phpapp01.ppt
manual-handling04-140115201-phpapp01.pptmanual-handling04-140115201-phpapp01.ppt
manual-handling04-140115201-phpapp01.pptsafetymatralestariba
 
Rakord SG 20092019.pptx
Rakord SG 20092019.pptxRakord SG 20092019.pptx
Rakord SG 20092019.pptxssuserf11fb3
 
Pentingny ergonomi dalam bekerja dan kehidupan sehari hari
Pentingny ergonomi dalam bekerja dan kehidupan sehari hariPentingny ergonomi dalam bekerja dan kehidupan sehari hari
Pentingny ergonomi dalam bekerja dan kehidupan sehari hariAninda47
 
Keselamatan dan Kesehatan Kerja Pelabuhan
Keselamatan dan Kesehatan Kerja Pelabuhan Keselamatan dan Kesehatan Kerja Pelabuhan
Keselamatan dan Kesehatan Kerja Pelabuhan Bondan Winarno
 
Fauzi Jatmiko_2260371004_Manual Handling.pptx
Fauzi Jatmiko_2260371004_Manual Handling.pptxFauzi Jatmiko_2260371004_Manual Handling.pptx
Fauzi Jatmiko_2260371004_Manual Handling.pptxSemnask3fkuns2014
 
Keselamatan dan kesehatan kerja (k3)
Keselamatan dan kesehatan kerja (k3)Keselamatan dan kesehatan kerja (k3)
Keselamatan dan kesehatan kerja (k3)Putri Ayu Maharani
 
keamanan dan keselamatan kerja di laboratorium kimia
keamanan dan keselamatan kerja di laboratorium kimiakeamanan dan keselamatan kerja di laboratorium kimia
keamanan dan keselamatan kerja di laboratorium kimiaQaiffa Greenpinkk
 
Ergonomika Kualitatif by Ocktarisa
Ergonomika Kualitatif by OcktarisaErgonomika Kualitatif by Ocktarisa
Ergonomika Kualitatif by OcktarisaHesty Rahayu
 
Hirarki Pengendalian Kontrol (Kel3).pptx
Hirarki Pengendalian Kontrol (Kel3).pptxHirarki Pengendalian Kontrol (Kel3).pptx
Hirarki Pengendalian Kontrol (Kel3).pptxbedjo2
 
EHS General Induction PT. Hyundai Elevator Indonesia rev.ppt
EHS General Induction PT. Hyundai Elevator Indonesia rev.pptEHS General Induction PT. Hyundai Elevator Indonesia rev.ppt
EHS General Induction PT. Hyundai Elevator Indonesia rev.ppthsegrogol
 
Unsafe Acttion Unsafe Condition.pptx
Unsafe Acttion Unsafe Condition.pptxUnsafe Acttion Unsafe Condition.pptx
Unsafe Acttion Unsafe Condition.pptxMamas Jowo
 
Occupational safety and health (OSHA)
Occupational safety and health (OSHA)Occupational safety and health (OSHA)
Occupational safety and health (OSHA)Nur Suhadah
 
1.A.-Keselamatan-Kerja.ppt
1.A.-Keselamatan-Kerja.ppt1.A.-Keselamatan-Kerja.ppt
1.A.-Keselamatan-Kerja.pptfaris730124
 
1.a. keselamatan kerja
1.a. keselamatan kerja1.a. keselamatan kerja
1.a. keselamatan kerjawitospd
 

Semelhante a MANUAL HANDLING GUIDE (20)

manual-handling04-140115201-phpapp01.ppt
manual-handling04-140115201-phpapp01.pptmanual-handling04-140115201-phpapp01.ppt
manual-handling04-140115201-phpapp01.ppt
 
Chapter 3 - OSHA
Chapter 3 - OSHAChapter 3 - OSHA
Chapter 3 - OSHA
 
Rakord SG 20092019.pptx
Rakord SG 20092019.pptxRakord SG 20092019.pptx
Rakord SG 20092019.pptx
 
Pentingny ergonomi dalam bekerja dan kehidupan sehari hari
Pentingny ergonomi dalam bekerja dan kehidupan sehari hariPentingny ergonomi dalam bekerja dan kehidupan sehari hari
Pentingny ergonomi dalam bekerja dan kehidupan sehari hari
 
Keselamatan dan Kesehatan Kerja Pelabuhan
Keselamatan dan Kesehatan Kerja Pelabuhan Keselamatan dan Kesehatan Kerja Pelabuhan
Keselamatan dan Kesehatan Kerja Pelabuhan
 
Prosedur k3
Prosedur k3Prosedur k3
Prosedur k3
 
Fauzi Jatmiko_2260371004_Manual Handling.pptx
Fauzi Jatmiko_2260371004_Manual Handling.pptxFauzi Jatmiko_2260371004_Manual Handling.pptx
Fauzi Jatmiko_2260371004_Manual Handling.pptx
 
List Instagram K3.pdf
List Instagram K3.pdfList Instagram K3.pdf
List Instagram K3.pdf
 
Keselamatan dan kesehatan kerja (k3)
Keselamatan dan kesehatan kerja (k3)Keselamatan dan kesehatan kerja (k3)
Keselamatan dan kesehatan kerja (k3)
 
keamanan dan keselamatan kerja di laboratorium kimia
keamanan dan keselamatan kerja di laboratorium kimiakeamanan dan keselamatan kerja di laboratorium kimia
keamanan dan keselamatan kerja di laboratorium kimia
 
Amalan keselamatan
Amalan keselamatanAmalan keselamatan
Amalan keselamatan
 
Ergonomika Kualitatif by Ocktarisa
Ergonomika Kualitatif by OcktarisaErgonomika Kualitatif by Ocktarisa
Ergonomika Kualitatif by Ocktarisa
 
Hirarki Pengendalian Kontrol (Kel3).pptx
Hirarki Pengendalian Kontrol (Kel3).pptxHirarki Pengendalian Kontrol (Kel3).pptx
Hirarki Pengendalian Kontrol (Kel3).pptx
 
EHS General Induction PT. Hyundai Elevator Indonesia rev.ppt
EHS General Induction PT. Hyundai Elevator Indonesia rev.pptEHS General Induction PT. Hyundai Elevator Indonesia rev.ppt
EHS General Induction PT. Hyundai Elevator Indonesia rev.ppt
 
bab_1_osha.pptx
bab_1_osha.pptxbab_1_osha.pptx
bab_1_osha.pptx
 
Manual Handling 2022.pptx
Manual Handling 2022.pptxManual Handling 2022.pptx
Manual Handling 2022.pptx
 
Unsafe Acttion Unsafe Condition.pptx
Unsafe Acttion Unsafe Condition.pptxUnsafe Acttion Unsafe Condition.pptx
Unsafe Acttion Unsafe Condition.pptx
 
Occupational safety and health (OSHA)
Occupational safety and health (OSHA)Occupational safety and health (OSHA)
Occupational safety and health (OSHA)
 
1.A.-Keselamatan-Kerja.ppt
1.A.-Keselamatan-Kerja.ppt1.A.-Keselamatan-Kerja.ppt
1.A.-Keselamatan-Kerja.ppt
 
1.a. keselamatan kerja
1.a. keselamatan kerja1.a. keselamatan kerja
1.a. keselamatan kerja
 

Último

MODUL P5 KEWIRAUSAHAAN SMAN 2 SLAWI 2023.pptx
MODUL P5 KEWIRAUSAHAAN SMAN 2 SLAWI 2023.pptxMODUL P5 KEWIRAUSAHAAN SMAN 2 SLAWI 2023.pptx
MODUL P5 KEWIRAUSAHAAN SMAN 2 SLAWI 2023.pptxSlasiWidasmara1
 
Refleksi Mandiri Modul 1.3 - KANVAS BAGJA.pptx.pptx
Refleksi Mandiri Modul 1.3 - KANVAS BAGJA.pptx.pptxRefleksi Mandiri Modul 1.3 - KANVAS BAGJA.pptx.pptx
Refleksi Mandiri Modul 1.3 - KANVAS BAGJA.pptx.pptxIrfanAudah1
 
CAPACITY BUILDING Materi Saat di Lokakarya 7
CAPACITY BUILDING Materi Saat di Lokakarya 7CAPACITY BUILDING Materi Saat di Lokakarya 7
CAPACITY BUILDING Materi Saat di Lokakarya 7IwanSumantri7
 
Membuat Komik Digital Berisi Kritik Sosial.docx
Membuat Komik Digital Berisi Kritik Sosial.docxMembuat Komik Digital Berisi Kritik Sosial.docx
Membuat Komik Digital Berisi Kritik Sosial.docxNurindahSetyawati1
 
Sosialisasi PPDB SulSel tahun 2024 di Sulawesi Selatan
Sosialisasi PPDB SulSel tahun 2024 di Sulawesi SelatanSosialisasi PPDB SulSel tahun 2024 di Sulawesi Selatan
Sosialisasi PPDB SulSel tahun 2024 di Sulawesi Selatanssuser963292
 
PPT AKUNTANSI KEUANGAN MENENGAH DUA.pptx
PPT AKUNTANSI KEUANGAN MENENGAH DUA.pptxPPT AKUNTANSI KEUANGAN MENENGAH DUA.pptx
PPT AKUNTANSI KEUANGAN MENENGAH DUA.pptxssuser8905b3
 
PELAKSANAAN + Link-Link MATERI Training_ "Effective INVENTORY & WAREHOUSING M...
PELAKSANAAN + Link-Link MATERI Training_ "Effective INVENTORY & WAREHOUSING M...PELAKSANAAN + Link-Link MATERI Training_ "Effective INVENTORY & WAREHOUSING M...
PELAKSANAAN + Link-Link MATERI Training_ "Effective INVENTORY & WAREHOUSING M...Kanaidi ken
 
PPT PERUBAHAN LINGKUNGAN MATA PELAJARAN BIOLOGI KELAS X.pptx
PPT PERUBAHAN LINGKUNGAN MATA PELAJARAN BIOLOGI KELAS X.pptxPPT PERUBAHAN LINGKUNGAN MATA PELAJARAN BIOLOGI KELAS X.pptx
PPT PERUBAHAN LINGKUNGAN MATA PELAJARAN BIOLOGI KELAS X.pptxdpp11tya
 
Diskusi PPT Sistem Pakar Sesi Ke-4 Simple Naïve Bayesian Classifier .pdf
Diskusi PPT Sistem Pakar Sesi Ke-4 Simple Naïve Bayesian Classifier .pdfDiskusi PPT Sistem Pakar Sesi Ke-4 Simple Naïve Bayesian Classifier .pdf
Diskusi PPT Sistem Pakar Sesi Ke-4 Simple Naïve Bayesian Classifier .pdfHendroGunawan8
 
Modul Projek - Batik Ecoprint - Fase B.pdf
Modul Projek  - Batik Ecoprint - Fase B.pdfModul Projek  - Batik Ecoprint - Fase B.pdf
Modul Projek - Batik Ecoprint - Fase B.pdfanitanurhidayah51
 
Materi IPAS Kelas 1 SD Bab 3. Hidup Sehat.pptx
Materi IPAS Kelas 1 SD Bab 3. Hidup Sehat.pptxMateri IPAS Kelas 1 SD Bab 3. Hidup Sehat.pptx
Materi IPAS Kelas 1 SD Bab 3. Hidup Sehat.pptxmuhammadkausar1201
 
tugas karya ilmiah 1 universitas terbuka pembelajaran
tugas karya ilmiah 1 universitas terbuka pembelajarantugas karya ilmiah 1 universitas terbuka pembelajaran
tugas karya ilmiah 1 universitas terbuka pembelajarankeicapmaniez
 
MAKALAH KELOMPOK 7 ADMINISTRASI LAYANAN KHUSUS.pdf
MAKALAH KELOMPOK 7 ADMINISTRASI LAYANAN KHUSUS.pdfMAKALAH KELOMPOK 7 ADMINISTRASI LAYANAN KHUSUS.pdf
MAKALAH KELOMPOK 7 ADMINISTRASI LAYANAN KHUSUS.pdfChananMfd
 
ppt-modul-6-pend-seni-di sd kelompok 2 ppt
ppt-modul-6-pend-seni-di sd kelompok 2 pptppt-modul-6-pend-seni-di sd kelompok 2 ppt
ppt-modul-6-pend-seni-di sd kelompok 2 pptArkhaRega1
 
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 4 Fase B
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 4 Fase BModul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 4 Fase B
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 4 Fase BAbdiera
 
REFLEKSI MANDIRI_Prakarsa Perubahan BAGJA Modul 1.3.pdf
REFLEKSI MANDIRI_Prakarsa Perubahan BAGJA Modul 1.3.pdfREFLEKSI MANDIRI_Prakarsa Perubahan BAGJA Modul 1.3.pdf
REFLEKSI MANDIRI_Prakarsa Perubahan BAGJA Modul 1.3.pdfirwanabidin08
 
PPT PENELITIAN TINDAKAN KELAS MODUL 5.pptx
PPT PENELITIAN TINDAKAN KELAS MODUL 5.pptxPPT PENELITIAN TINDAKAN KELAS MODUL 5.pptx
PPT PENELITIAN TINDAKAN KELAS MODUL 5.pptxSaefAhmad
 
Materi Sosiologi Kelas X Bab 1. Ragam Gejala Sosial dalam Masyarakat (Kurikul...
Materi Sosiologi Kelas X Bab 1. Ragam Gejala Sosial dalam Masyarakat (Kurikul...Materi Sosiologi Kelas X Bab 1. Ragam Gejala Sosial dalam Masyarakat (Kurikul...
Materi Sosiologi Kelas X Bab 1. Ragam Gejala Sosial dalam Masyarakat (Kurikul...asepsaefudin2009
 
contoh penulisan nomor skl pada surat kelulusan .pptx
contoh penulisan nomor skl pada surat kelulusan  .pptxcontoh penulisan nomor skl pada surat kelulusan  .pptx
contoh penulisan nomor skl pada surat kelulusan .pptxHR MUSLIM
 
Bab 6 Kreatif Mengungap Rasa dan Realitas.pdf
Bab 6 Kreatif Mengungap Rasa dan Realitas.pdfBab 6 Kreatif Mengungap Rasa dan Realitas.pdf
Bab 6 Kreatif Mengungap Rasa dan Realitas.pdfbibizaenab
 

Último (20)

MODUL P5 KEWIRAUSAHAAN SMAN 2 SLAWI 2023.pptx
MODUL P5 KEWIRAUSAHAAN SMAN 2 SLAWI 2023.pptxMODUL P5 KEWIRAUSAHAAN SMAN 2 SLAWI 2023.pptx
MODUL P5 KEWIRAUSAHAAN SMAN 2 SLAWI 2023.pptx
 
Refleksi Mandiri Modul 1.3 - KANVAS BAGJA.pptx.pptx
Refleksi Mandiri Modul 1.3 - KANVAS BAGJA.pptx.pptxRefleksi Mandiri Modul 1.3 - KANVAS BAGJA.pptx.pptx
Refleksi Mandiri Modul 1.3 - KANVAS BAGJA.pptx.pptx
 
CAPACITY BUILDING Materi Saat di Lokakarya 7
CAPACITY BUILDING Materi Saat di Lokakarya 7CAPACITY BUILDING Materi Saat di Lokakarya 7
CAPACITY BUILDING Materi Saat di Lokakarya 7
 
Membuat Komik Digital Berisi Kritik Sosial.docx
Membuat Komik Digital Berisi Kritik Sosial.docxMembuat Komik Digital Berisi Kritik Sosial.docx
Membuat Komik Digital Berisi Kritik Sosial.docx
 
Sosialisasi PPDB SulSel tahun 2024 di Sulawesi Selatan
Sosialisasi PPDB SulSel tahun 2024 di Sulawesi SelatanSosialisasi PPDB SulSel tahun 2024 di Sulawesi Selatan
Sosialisasi PPDB SulSel tahun 2024 di Sulawesi Selatan
 
PPT AKUNTANSI KEUANGAN MENENGAH DUA.pptx
PPT AKUNTANSI KEUANGAN MENENGAH DUA.pptxPPT AKUNTANSI KEUANGAN MENENGAH DUA.pptx
PPT AKUNTANSI KEUANGAN MENENGAH DUA.pptx
 
PELAKSANAAN + Link-Link MATERI Training_ "Effective INVENTORY & WAREHOUSING M...
PELAKSANAAN + Link-Link MATERI Training_ "Effective INVENTORY & WAREHOUSING M...PELAKSANAAN + Link-Link MATERI Training_ "Effective INVENTORY & WAREHOUSING M...
PELAKSANAAN + Link-Link MATERI Training_ "Effective INVENTORY & WAREHOUSING M...
 
PPT PERUBAHAN LINGKUNGAN MATA PELAJARAN BIOLOGI KELAS X.pptx
PPT PERUBAHAN LINGKUNGAN MATA PELAJARAN BIOLOGI KELAS X.pptxPPT PERUBAHAN LINGKUNGAN MATA PELAJARAN BIOLOGI KELAS X.pptx
PPT PERUBAHAN LINGKUNGAN MATA PELAJARAN BIOLOGI KELAS X.pptx
 
Diskusi PPT Sistem Pakar Sesi Ke-4 Simple Naïve Bayesian Classifier .pdf
Diskusi PPT Sistem Pakar Sesi Ke-4 Simple Naïve Bayesian Classifier .pdfDiskusi PPT Sistem Pakar Sesi Ke-4 Simple Naïve Bayesian Classifier .pdf
Diskusi PPT Sistem Pakar Sesi Ke-4 Simple Naïve Bayesian Classifier .pdf
 
Modul Projek - Batik Ecoprint - Fase B.pdf
Modul Projek  - Batik Ecoprint - Fase B.pdfModul Projek  - Batik Ecoprint - Fase B.pdf
Modul Projek - Batik Ecoprint - Fase B.pdf
 
Materi IPAS Kelas 1 SD Bab 3. Hidup Sehat.pptx
Materi IPAS Kelas 1 SD Bab 3. Hidup Sehat.pptxMateri IPAS Kelas 1 SD Bab 3. Hidup Sehat.pptx
Materi IPAS Kelas 1 SD Bab 3. Hidup Sehat.pptx
 
tugas karya ilmiah 1 universitas terbuka pembelajaran
tugas karya ilmiah 1 universitas terbuka pembelajarantugas karya ilmiah 1 universitas terbuka pembelajaran
tugas karya ilmiah 1 universitas terbuka pembelajaran
 
MAKALAH KELOMPOK 7 ADMINISTRASI LAYANAN KHUSUS.pdf
MAKALAH KELOMPOK 7 ADMINISTRASI LAYANAN KHUSUS.pdfMAKALAH KELOMPOK 7 ADMINISTRASI LAYANAN KHUSUS.pdf
MAKALAH KELOMPOK 7 ADMINISTRASI LAYANAN KHUSUS.pdf
 
ppt-modul-6-pend-seni-di sd kelompok 2 ppt
ppt-modul-6-pend-seni-di sd kelompok 2 pptppt-modul-6-pend-seni-di sd kelompok 2 ppt
ppt-modul-6-pend-seni-di sd kelompok 2 ppt
 
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 4 Fase B
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 4 Fase BModul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 4 Fase B
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 4 Fase B
 
REFLEKSI MANDIRI_Prakarsa Perubahan BAGJA Modul 1.3.pdf
REFLEKSI MANDIRI_Prakarsa Perubahan BAGJA Modul 1.3.pdfREFLEKSI MANDIRI_Prakarsa Perubahan BAGJA Modul 1.3.pdf
REFLEKSI MANDIRI_Prakarsa Perubahan BAGJA Modul 1.3.pdf
 
PPT PENELITIAN TINDAKAN KELAS MODUL 5.pptx
PPT PENELITIAN TINDAKAN KELAS MODUL 5.pptxPPT PENELITIAN TINDAKAN KELAS MODUL 5.pptx
PPT PENELITIAN TINDAKAN KELAS MODUL 5.pptx
 
Materi Sosiologi Kelas X Bab 1. Ragam Gejala Sosial dalam Masyarakat (Kurikul...
Materi Sosiologi Kelas X Bab 1. Ragam Gejala Sosial dalam Masyarakat (Kurikul...Materi Sosiologi Kelas X Bab 1. Ragam Gejala Sosial dalam Masyarakat (Kurikul...
Materi Sosiologi Kelas X Bab 1. Ragam Gejala Sosial dalam Masyarakat (Kurikul...
 
contoh penulisan nomor skl pada surat kelulusan .pptx
contoh penulisan nomor skl pada surat kelulusan  .pptxcontoh penulisan nomor skl pada surat kelulusan  .pptx
contoh penulisan nomor skl pada surat kelulusan .pptx
 
Bab 6 Kreatif Mengungap Rasa dan Realitas.pdf
Bab 6 Kreatif Mengungap Rasa dan Realitas.pdfBab 6 Kreatif Mengungap Rasa dan Realitas.pdf
Bab 6 Kreatif Mengungap Rasa dan Realitas.pdf
 

MANUAL HANDLING GUIDE

  • 2. APA ITU MANUAL HANDLING ? Salah satu tujuan utama dari kebijakan kesehatan dan keselamatan kerja untuk menciptakan kondisi kerja yang aman Tujuannya adalah menghentikan kecelakaan Sebelum terjadi •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 3. BAGAIMANA ? CARA UNTUK MENCAPAINYA DENGAN MENGURANGI DAN MENANGANI BAHAYA DITEMPAT KERJA •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 4. MANUAL HANDLING PENYEBAB UTAMA TERJADINYA CEDERA DITEMPAT KERJA ? Pendekatan tradisional untuk mencegah cedera manual handling adalah membatasi para pekerja muda pria dan wanita mengangkat benda-benda dengan berat tertentu. Sebanyak 60-80 % orang dewasa di Indonesia akan terhindar dari sakit tulang punggung belakang Sekitar 25 % cedera yang dihubungkan bagian tulang punggung belakang, rasa sakit bagian tulang punggung belakang sebagai salah satu penyebab utama cacat jasmani permanen. Dengan menggunakan teknik mengangkat yang sederhana banyak cedera dapat dihindari. Manual handling adalah aktifitas seseorang atau kelompok untuk memindahkan suatu benda dengan atau tanpa alat bantu. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 5. KEGIATAN MANUAL HANDLING ? 1. LIFTING ( Mengangkat ) 3. PULLING ( Menarik ) 2. PUSHING ( Mendorong ) 4. CARRYING ( Membawa 5. WHEELING (Menggelindingkan)) STACKING 6. ( HOLDING 7. SLIDING ( Meluncurkan ) 8.Menumpuk ) ( Menahan ) •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 6. LIFTING / LOWERING •POLITEKNIK BALIKPAPAN PUSHING
  • 8. FAKTOR-FAKTOR MANUAL HANDLING A. BENDA ATAU MUATAN 1. PERIKSA BERAT BENDA 2. GUNAKAN ALAT ANGKAT 3. PERIKSA OBJEK YANG AKAN DIANGKAT/DIPINDAH •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 9. B. LINGKUNGAN TEMPAT KERJA 1. PANDANGAN 2. PERMUKAAN LANTAI 3. DESAIN TEMPAT KERJA 4. PENERANGAN 5. CUACA •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 10. C. FAKTOR PERSONAL Dimasa lalu, karyawan mengatasi manual handling memakai pegawai yang berbadan besar untuk membawa/mengangkat benda, daripada memperbaharui alat/perlengkapan, otot lebih murah daripada mesin. ADIL? •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 11. BAGAIMANA JIKA CACAT ? KUALITAS HIDUP MEROSOT Faktor personal menyebabkan masalah manual handling adalah mengangkat dengan membungkukkan badan, menggunakan jerking, streching, twisting lift, tim pengangkat yang terkoordinir, dan mengulangi tindakan yang sama dalam waktu yang lama. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 12. FAKTOR UTAMA CEDERA YANG DISEBABKAN MANUAL HANDLING BENDA YANG DIANGKAT FREKUENSI DAN WAKTU PENGANGKATAN KETINGGIAN ATAU BENTUK OBJEK YG DIANGKAT KONDISI DARI BENDA MENEKUK PUNGGUNG SAAT MENGANGKAT SENTAKAN DAN PUTARAN. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 13. METODE PENGENDALIAN A. Rancang ulang pekerjaan MANUAL HANDLING DAPAT DIKURANGI DENGAN PENGLIHATAN YANG BAIK SELAMA MELAKUKAN PEKERJAAN. KECEPATAN & FREKUENSI MANUAL HANDLING MUNGKIN DAPAT DIKURANGI. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 14. B. Rancang ulang paket atau kontainer Ukuran, bentuk, konstruksi paket / kontainer C. Menggunakan bantuan mekanik Forklift. Pallet mover, trolley. D. Menggunakan tim pengangkat E. Menggunakan teknik mengangkat F. Rancang ulang tempat kerja •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 15. PERATURAN DAN KESELAMATAN Kecelakaan industri dapat terjadi saat memindahkan material. Jadi anda harus hati-hati dengan keselamatan diri sendiri maupun orang lain. Pemerintah telah menetapkan aturan dan peraturan untuk memastikan tidak ada bahaya saat mengendalikan material. Anda akan belajar mengenai hal-hal berikut dan bagaimana menjadi pekerja yang aman dan efiesien. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 16. TINDAKAN DAN PERATURAN PEMERINTAH ( GOVERNMENT ) Pemerintah bertindak menangani material handling dan memastikan ada standar yang aman. Peraturan mengisyaratkan para karyawan untuk ikut serta dan mengendalikan resiko dari kegiatan penanganan material ditempat kerja. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 17. MEMINDAHKAN MATERIAL DENGAN EFIESIEN Waktu dan usaha yang baik sering muncul saat memindahkan material dari satu tempat ke tempat lain. Karena penanganan ini mahal dan tidak menambah nilai barang, anda harus memindahkan material dengan metode dan peralatan yang paling sesuai. Tapi anda harus tetap hati-hati jangan melakukan sesuatu yang berbahaya. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 18. BIAYA YANG RENDAH DAN KESELAMATAN DAPAT DILAKUKAN DENGAN :  Mengurangi atau menghilangkan kegiatan handling.  Improvisasi kegiatan handling.  Memilih peralatan handling yang tepat. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 19. Untuk Meningkatkan cara memindahkan material anda harus : ‫ ۝‬Mengurangi ukuran atau jumlah unit yang akan dilakukan. ‫ ۝‬Menaikan kecepatan handling. Jika ini memungkinkan dan ekonomis. ‫ ۝‬Menggunkan gravitasi kerja sebanyak mungkin. menggunakan kontainer yg tepat, pallet, plaform, box, dll. untuk memudahkan transportasi. ‫ ۝‬Menggunakan peralatan yang paling tepat, memindahkan material dijalan yang lurus sebisa mungkin, jalur jalan harus jelas. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 20. Peralatan material handling dapat digolongkan menjadi 4 kelompok ;  CONVEYOR  INDUSTRIAL TRUCK  CRANE  CONTAINER •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 26. BAHAYA MATERIAL HANDLING CEDERA PADA TUBUH o CEDERA OTOT oKELELAHAN o MASALAH JANTUNG DAN o PERNAFASAN. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 27. Pencegahan Cedera Manual handling harus: Tidak seharusnya menyebabkan keadaan yang sakit Dilakukan dengan perlahan dan terkontrol; Hindari gerakan secara tiba-tiba; Lakukan gerakan dengan seimbang dan postur yang nyaman Hindari gerakan tulang sendi yang kuat saat bergerak memanjang dan berulang. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 28. Untuk menghindari cedera yang disebabkan pengangkatan dan membawa benda: 1. Gunakan alat mekanik yang sesuai sebisa mungkin. 2. Bicarakan dengan supervisor untuk merancang ulang tugas dalam meminimalkan resiko cedera dan menghapuskan bahaya. 3. Supervisor kemungkinan mengatur lingkungan kerja, memperkenalkan rotasi kerja ,dll. 4. Pelajari metode pengangkatan yang benar. 5. Gunakan PPE yang tepat. 6. Bersihkan segala barang yang akan diangkat dengan crane atau hoist. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 29. MENGUKUR KEAMANAN MATERIAL HANDLING Mengukur keamanan manual handling adalah untuk keselamatan semua operator personel plant, pendestrian, dan pekerja lainnya dalam area kerja. LAKUKAN •Jaga area tempat kerja bersih dan rapi Hal ini akan membuat pemindahan material lebih aman dan mudah. • Amati Semua Aturan dan Peraturan Keselamatan Melindungi anda dan teman kerja anda. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 30. • Melakukan pemeliharan yang terencana. Ini bagaian terpenting untuk menjaga peralatan yang berjalan. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 31. Tempat penyimpanan yang sesuai Jauh dari area tempat kerja, dimana tidak akan berjatuhan, menyebabkan tersandung, dll. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 32. Catat beberapa bahaya keamanan kerja Report Any Safety Hazards Perbaiki semuanya sendiri hanya jika anda mampu melakukannya. •POLITEKNIK BALIKPAPAN
  • 33. •CATATAN – CATATAN : •BERFIKIR SEBELUM BERTINDAK •33
  • 34. •Peraturan /Regulation •NSW Factories Shops dan Industries Act currently memberi batasan berat angkat untuk wanita dan orang muda untuk mengangkat secara manual. USIA < 16 16 - 18 > 18 LAKI-LAKI 14 KG 18 KG Tdk Terbatas WANITA 09 KG 11.5 KG 16 KG •34
  • 36. •BERJALAN / BERDIRI DIBAWAH BARANG YANG TERGANTUNG •36
  • 38. •MENINGGALKAN KENDARAAN TANPA PERAWATAN / DIAMANKAN TERLEBIH DAHULU •38
  • 40. •Mengharapkan yang Tidak diharapkan •Tetap waspada untuk bahaya yang tersembunyi. Bersihkan sebelum melukai anda. •40
  • 41. •MEMINDAHKAN MATERIAL DENGAN TANGAN •Empat aturan persiapan untuk memindahkan apapun dengan tangan: •1. PERIKSA berat dan ukuran BENDA. Mencari sudut yang rusak dan tajam. •2. TETAP FOKUS PADA PEKERJAAN - Setiap langkah yang akan anda ambil. •3. BERSIHKAN JALANNYA barang dan orang. •4. MINTA PERTOLONGAN jlka anda tidak dapat melakukan sendiri dengan aman. •41