De Digitale Kokerjuffer 19

De Digitale Kokerjuffer – jaargang 12, nummer 19: Pagina 1
De Digitale Kokerjuffer
Jaargang 12, Nummer 19: 2016
Digitale nieuwsbrief van de EIS-werkgroep Trichoptera
The Digital Caddisfly – Newsletter of the Benelux Trichoptera Society
Amsterdam / Gent, voorjaar 2016
Deze nieuwsbrief is bedoeld om geïnteresseerden in kokerjuffers of schietmotten op de
hoogte te brengen van recente ontwikkelingen over Trichoptera.
Voorgaande nummers kunt u downloaden op de werkgroeppagina van EIS-Nederland:
http://www.eis-nederland.nl/Publicaties/Nieuwsbrieven
Bijdragen over Trichoptera zijn welkom. U kunt uw bijdragen mailen aan de redactie:
davidtempelman67@gmail.com of Koen_Lock@hotmail.com. Het volgende nummer wordt
voorzien voor begin 2017.
THE DIGITAL CADDISFLY – The Digital Caddisfly is an on-line magazine,
dedicated to the study of caddisflies in the Benelux countries (Belgium, the
Netherlands and Luxembourg). From the 16th
issue onwards, English summaries have been
placed after each contribution. For the content of this issue, please consult the last page of
this issue. Please contact us when you wish to know more about Trichoptera in our countries
or in case you wish to submit a contribution yourself. Previous issues can be downloaded from
http://www.eis-nederland.nl/Publicaties/Nieuwsbrieven. We look forward to your comments.
Adressen van de redacteurs / editors’addresses
Koen Lock David Tempelman
Merelstraat 27 Postbus 95125
9000 Gent 1090 HC Amsterdam
tel. + 31 6 1772 8489
Koen_Lock@hotmail.com davidtempelman67@gmail.com

Inhoudsopgave
Faunistiek België
 Bijzondere Belgische waarnemingen .......................................................... Koen Lock 3
Faunistiek Nederland
 Voortplanting van Oligostomis reticulata definitief vastgesteld in Twente ...................
..................................Eelke Schoppers, Rob Heusinkveld & Eveline Stegeman-Broos 4
 Molanna albicans en Oxyethira sagittifera nieuw voor Friesland...................................
........................................................................................................Casper Zuyderduyn 7
 Eerste vondst van larven van Ithytrichia lamellaris in Nederland sinds begin 20e eeuw
...............................................David Tempelman, Ton van Haaren & Jeroen van Mil 10
 Eerste larvevondst van Limnephilus hirsutus in Zuid-Holland ...Casper Zuyderduyn 12
 Venrode: een mooi ven met een grote populatie van de schietmot Tricholeiochiton
fagesii ........................................................... Maria J. Sanabria & David Tempelman 14
Literatuur
 Literatuur zoeken.......................................................................................................... 18
 Oude Nederlandse kokerjuffers.................................................................................... 18
Internet
 Een kokerjuffer op YouTube.............................................................Alexander Klink 18
 Content ........................................................................................................................ 19

Bijzondere Belgische waarnemingen
Koen Lock
 In de vorige nieuwsbrief werd Beraea species al gemeld uit West-Vlaanderen omdat
Manuel Valdueza een exemplaar had gefotografeerd in Westouter (Lock, 2015a). Op
21.V.2015 heb ik zelf één mannetje Beraea pullata ingezameld op dezelfde plaats. B.
pullata kan hierdoor worden toegevoegd aan de fauna van West-Vlaanderen.
 Eén mannetje Plectrocnemia brevis trof ik aan op 21.V.2015 langs de Hellegatbeek in
Westouter. Ook deze soort is nieuw voor de provincie West-Vlaanderen.
 In de vorige nieuwsbrief werden 30 soorten schietmotten gemeld van het Bos t’Ename
(Lock, 2015b). Dit jaar werden nog enkele extra soorten gevonden: Ceraclea senilis,
Mystacides azureus, Agraylea sexmaculata, Hydroptila sparsa, Orthotrichia costalis,
Oxyethira falcata en Phryganea grandis. O. falcata is bovendien nieuw voor Oost-
Vlaanderen. Deze soort werd eerder enkel langs de Zwarte Beek in Hechtel (provincie
Limburg) aangetroffen (Lock, 2014).
 Hydroptila forcipata vond ik voor het eerst in de provincie Luik. Op 6.VI.2015 vloog de
soort massaal in Aywaille langs de Amblève.
 Op 1.V.2015 werd door Cole De Schepper in Gravière d’Amay Oxyethira flavicornis
gefotografeerd (http://waarnemingen.be/waarneming/view/103289143). Dit is de eerste
waarneming van deze soort voor de provincie Luik.
 Nobby Thys vond op 4.X.2014 een larve van Hydropsyche saxonica in Habiémont.
Daarmee is dit de eerste waarneming van deze soort voor de provincie Luik.
 Luc Verhelst ontdekte de eerste Athripsodes cinereus voor de provincie Henegouwen in
Froidchapelle langs Lac de l’Eau de l’Heure op 5.VII.201
(http://waarnemingen.be/waarneming/view/104068796?_popup=1).
 Leptocerus tineiformis kon worden toegevoegd aan de fauna van Henegouwen. Op
17.VII.2014 vond Manuel Valdueza de soort in Ploegsteert
(http://waarnemingen.be/waarneming/view/86456216), op 21.VII.2015 vond Fons
Verheyde de soort daar ook (http://waarnemingen.be/waarneming/view/104605220) en op
2.VII.2015 vonden Mario Lemaire en Elizabeth Lorin L. tineiformis in Quevaucamps
(http://waarnemingen.be/waarneming/view/105525007).
 Manuel Valdueza ontdekte op 17.VII.2014 ook de eerste Oecetis lacustris voor de
provincie Henegouwen in Ploegsteert
(http://waarnemingen.be/waarneming/view/86456246?_popup=1).
Referenties
Lock, K. (2014). Oxyethira falcata Morton, 1893 new to Belgium (Trichoptera : Hydroptilidae). Bulletin de la
Société Royale Belge d’Entomologie 150 : 199-200.
Lock, K. (2015a). Schietmotten in West-Vlaanderen. De Digitale Kokerjuffer 18 : 6-8.
Lock, K. (2015b). Schietmotten in Bos t’Ename. De Digitale Kokerjuffer 18 : 9.

Fig. 1. Langzaam stromende
landbouwsloot in de omgeving van de
Dollandbeek, Twente. Nieuwe vindplaats
van larven van Oligostomis reticulata.
Foto genomen op 28 februari 2015 door
E. Schoppers.
Slowly flowing draining ditch near
Dollandbeek stream (Denekamp area,
Twente the Netherlands). Second recent
location for larvae of Oligostomis
reticulata.
Photo E. Schoppers, 28 February 2015.
Voortplanting van Oligostomis reticulata definitief vastgesteld in
Twente
Eelke Schoppers, Rob Heusinkveld & Eveline Stegeman-Broos
In nummer 17 van de Digitale kokerjuffer is te lezen dat de schietmot Oligostomis reticulata
voor het eerst sinds 1952 weer is aangetroffen in het beheersgebied van Waterschap
Vechtstromen (Heusinkveld & Schoppers, 2014). Tijdens een macrofaunabemonstering op 19
maart 2014 vonden medewerkers van Aqualysis diverse adulte exemplaren rondvliegend bij
de Dollandbeek. In het monster werden destijds geen larven van deze soort aangetroffen. Wel
werden er in het monstermateriaal veel grote, lege en half vergane ‘Phryganeidae-achtige’
kokers van plantaardig materiaal aangetroffen die waarschijnlijk tot van soort waren.
Naar aanleiding van de hoeveelheid vliegende imago’s en lege huisjes in het monster, hadden
we het idee dat er op deze locaties een populatie van Oligostomis reticulata aanwezig zou
kunnen zijn. De kokerjuffers vliegen vroeg in het voorjaar uit waardoor de kans om deze soort
als larve aan te treffen tijdens de reguliere macrofaunabemonstering erg klein is. Om deze
reden zijn ondergetekenden op 28 februari 2015 terug naar de Dollandbeek gegaan om te
kijken of we larven van deze soort konden vinden om dit vermoeden vast te stellen.
Zichtwaarnemingen vanaf de waterkant en enkele scheppen met een macrofaunanet in de
beek bleek al genoeg te zijn om de soort te vinden. We vonden in nog geen drie meter
scheppen grote aantallen larven (> 50) van Oligostomis reticulata. Hiermee is deze locatie
met zekerheid de tweede actuele voortplantingslocatie in Nederland. De andere locatie betreft
de Neterselse Loop waar in 2010 deze soort werd gevonden (Tempelman et al., 2011).
De Neterselse Loop heeft veel overeenkomsten
met de Dollandbeek. De Neterselse Loop is
evenals de Dollandbeek een in het bos gelegen
droogvallende bovenloop. In de praktijk valt de
Neterselse Loop bijna nooit droog, maar blijft een
kwelstroompje houden (Tempelman et al., 2011).
De bodem van beide wateren bestaat uit zand met
veel organisch materiaal, zoals bladeren en takjes.
In de omgeving van de Dollandbeek zijn meer van
dit soort type stroompjes aanwezig. Daarom
besloten we naar een andere potentiële bovenloop
(hemelsbreed op ca. 2,5 kilometer van de huidige
locatie) te gaan. Aangekomen bleek de locatie
toch niet optimaal door gebrek aan stroming en
aanwezigheid van dikke bladpakketten. Een nabij
gelegen langzaam stromende landbouwsloot,
tussen een gedraineerd grasland en een loofbosje
(Fig. 1) bleek wel geschikt voor deze bijzondere
kokerjuffer. Na enkele meters scheppen vonden
we hier drie larven van Oligostomis reticulata.

Fig. 2 en 3. Larven van Oligostomis reticulata in het veld (Foto's: Eveline Stegeman-Broos en Eelke
Schoppers).
Larvae of Oligostomis reticulata. Dollandbeek forest stream, Twente region (the Netherlands). Photos Eveline
Stegeman-Broos en Eelke Schoppers), 28 February 2015.
Fig. 4, 5 en 6. Dollandbeek (Foto's: Eveline Stegeman-Broos en Eelke Schoppers) en een volwassen
Oligostomis reticulata in het veld op 19 maart 2014 (Foto: Eelke Schoppers).
Dollandbeek forest stream on 28 February 2014 (Photos Eveline Stegeman-Broos and Eelke Schoppers) and
an adult of Oligostomis reticulata photographed in the field, photographed on 19 March 2014 on the same
location (Photo Eelke Schoppers).
Hiermee is dit slootje de derde locatie in Nederland waar deze soort recent weer is gevonden.
Verder zijn op deze nieuwe locatie de soorten Stenophylax permistus, Micropterna lateralis
en Limnephilus extricatus aangetroffen.
De drie vindplaatsen van deze soort suggeren een voorkeur voor (deels) opdrogende
kwelgevoede matig stromende wateren met een zandige bodem en veel grof detritus van

bladmateriaal, hout en takjes. Bomen langs het water lijken hier ook een voorwaarde
(Tempelman et al., 2011). Dit soort milieus komen landelijk relatief weinig voor. Omdat de
uitvliegtijd van deze soort vaak voor de reguliere monsterperiode van macrofauna ligt en dit
soort locaties relatief weinig in een regulier meetnet van een waterschap worden
meegenomen, kan deze soort algemener zijn dan wordt vermoed. Onderzoek op dit type
locaties in de maand februari kan verrassende resultaten opleveren. Voel je uitgedaagd om in
februari onderzoek te doen!
E-mailadressen van de auteurs / authors’ e-mail address
Eelke Schoppers eschoppers@aqualysis.nl
Rob Heusinkveld: rheusinkveld@aqualysis.nl
Eveline Stegeman-Broos: estegeman@aqualysis.nl
Referenties
Heusinkveld, R. & E. Schoppers (2014). Oligostomis reticulata gevonden in het beheergebied van Waterschap
Vechtstromen – De Digitale Kokerjuffer 17: 17-19.
Tempelman, D., K. Lock, M. Scheepens & M.J. Sanabria (2011). Oligostomis reticulata opnieuw in Nederland
en Vlaanderen gevonden – De Digitale Kokerjuffer 12: 5-11.
ABSTRACT – Reproduction of Oligostomis reticulata confirmed in Twente. On
19 March 2014, adults of Oligostomis reticulata were found at the Dollandbeek, a
forest stream in the Twente region (near Denekamp, the Netherlands). This record constitutes
the second recent location of this species in the Netherlands. Previously, the species was
rediscovered in 2011 the Neterselse Loop, a forest stream in the south east of Brabant
province, after an absence of records in the Netherlands of 50 years. On 28 February 2015,
many larvae were found at the Dollandbeek, on exactly the same location where the adults
were seen the year before. Hence, reproduction of this species is confirmed for the Twente
region. Furthermore, in the same catchment area, 2.5 km onwards, three larvae were found in
an agricultural drain bordering a forest area. With these records, now three recent locations of
Oligostomis reticulata are known from the Netherlands. At the Dollandbeek, also larvae of
Stenophylax permistus, Micropterna lateralis and Limnephilus extricatus were found on 28
February 2015. With these interesting records, which were done outside of the regular
sampling period of March – September, it is clear that research in the final weeks of the
winter period may reveal important information on rare Trichoptera species.

Molanna albicans en Oxyethira sagittifera nieuw voor Friesland
Casper Zuyderduyn
In de ochtend van 24 mei 2015 bezocht ik het Canadameer (x. 215,25; y. 550,35) in het Friese
deel van het Drents-Friese Wold. Ik trof daar zeker 15 exemplaren van een schietmot aan, die
mij sterk deden denken aan Molanna albicans. De habitus van deze soort had ik nog helder
voor me, omdat ik een week eerder een nieuwe vindplaats aangetroffen had in het
Koelevaartsveen in het Dwingelderveld (15 mei 2015, x. 225,83; y. 536.55), waar M. albicans
overdag massaal vloog (enkele honderden exemplaren).
De soort lijkt veel op de algemene Molanna angustata en heeft daar onder andere de lange
smalle vleugels mee gemeen. In het veld viel mij echter op dat de vleugels grijzer zijn. M.
angustata is geelbruin en ook de rusthouding is net even anders; M. angustata heeft het
achterlijf meer naar achter gericht dan M. albicans. Wanneer je de dieren met een veldloupe
bekijkt, valt verder op dat M. albicans een zwartbruin lichaam heeft dat duidelijk contrasteert
met de geelbruine poten. Bij M. angustata zijn zowel het lichaam als de poten geelbruin. Om
mijn determinatie zeker te stellen heb ik een aantal exemplaren verzameld en het bleek hier te
gaan om twee mannetjes en drie vrouwtjes van M. albicans. Het betreft hier de eerste
waarneming voor de provincie Friesland.
In Drenthe is de soort bekend van het Esmeer bij Veenhuizen, een aantal vennen in het
Dwingelderveld en het Wapserzand in het Drents-Friese Wold (Boonstra & Wiggers, 2014).
De vindplaats op het Wapserzand is hemelsbreed circa 5 kilometer verwijderd van het
Canadameer. In 2005 werden hier vijf larven verzameld. In 2013 werden larven van M.
albicans gevonden in een ven op de Jilt Dijksheide in Groningen. Dit betrof de eerste
waarneming van larven buiten Drenthe en de tweede waarneming van deze soort buiten
Drenthe (Boonstra & Wiggers, 2014).
Tijdens het fotograferen van M. albicans, landde er een Hydroptilidae op mijn jas. Het lukte
me om het dier te verzamelen en het bleek te gaan om een mannetje Oxyethira sagittifera. In
juli 2014 is een mannetje van deze soort gevonden in een Ven nabij Spier, Drenthe
(Tempelman & Sanabria, 2015), de eerste vondst van deze soort boven de grote rivieren. De
overige Nederlandse vondsten van O. sagittifera beperken zich tot een viertal vennen in
Zuidoost-Brabant en Noord-Limburg (Higler, 2008).
Het Canadameer is een voormalige zandwinplas met een maximale diepte van 30 meter. De
vindplaats van M. albicans en O. sagittifera betreft een ondiepe oeverzone van de plas met
een overwegend onbegroeide zandbodem. Tijdens het bezoek werd hier Oeverkruid
(Littorella uniflora) en Waterbies (Eleocharis sp.) aangetroffen.

Fig. 1. Het Canadameer op 24 mei 2015 (Foto C. Zuyderduyn).
Canadameer Lake (N 52.937, E 6.283) on 24 May 2015, location for Molanna albicans and Oxyethira
sagittifera. Photo C. Zuyderduyn.
Fig. 2. Molanna albicans op 24 mei 2015 langs het Canadameer.
Adult of Molanna albicans at the Canadameer Lake, 24 May 2015.
Fig. 3. Achterlijfpunt ♂Oxyethira sagittifera, aangetroffen op 24 mei 2015 aan het Canadameer
(Foto’s C. Zuyderduyn).
Tip of the abdomen of ♂Oxyethira sagittifera, found on 24 May 2015 at the Canadameer Lake.
(Photos C. Zuyderduyn).

Referenties
Boonstra, H. & R. Wiggers, 2014. Eerste larvenvondst van de kokerjuffer Molanna albicans buiten Drenthe
(Trichoptera: Molannidae) – Nederlandse Faunistische Mededelingen 43: 93-101.
Higler, L.W.G., 2008. Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers (Trichoptera). European Invertebrate Survey-
Nederland. 248 pp.
Tempelman, D. & M.J. Sanabria, 2015. Eerste waarneming van Oxyethira sagittifera Ris, 1897 in Drenthe – De
Digitale Kokerjuffer 18: 14-18.
ABSTRACT – Molanna albicans and Oxyethira sagittifera new for Friesland
province (the Netherlands). On 24 May 2015, 15 adults of Molanna albicans
were observed along the shores of the Canadameer, of which 2 ♂ and 3 ♀ were collected.
Also 1 ♂ of Oxyethira sagittifera was collected. The observations were done during day time.
The Canadameer lake is a former sand pit with a depth of 30 m. The water is crystal clear and
has mainly bare, sandy sediments. Along the shoreline stands of Littorella uniflora are
present. The records of both Trichoptera are the first for the Friesland province (the
Netherlands).
E-mailadres van de auteur / authors´ e-mail address
purperstreep@hotmail.com

Eerste vondst van larven van Ithytrichia lamellaris in Nederland
sinds begin 20e
eeuw
Ton van Haaren, David Tempelman & Jeroen van Mil
Ithytrichia lamellaris is een kleine soort uit de familie Hydroptilidae. De larven hebben
kenmerkende uitsteeksels aan het lichaam en de soort is zo met geen andere soort te
verwarren. Vondsten van larven werden in Nederland gemeld uit het begin van de 20e
eeuw
uit de Gulp en de Geul, en de ‘laaglandbeek’ Beek Tienraai. Deze laatste beek betreft
vermoedelijk de Grote Molenbeek bij Tienray in Noord-Limburg (Tempelman, Sanabria &
Kruijt, 2013).
Sinds 2013 werden in Zuid- en Midden-Limburg op verschillende plekken adulte dieren van
deze soort aangetroffen. Ze werden gevonden langs de Roer, Bosbeek en Geul (data
gearchiveerd op Waarneming.nl). Larven werden tot dusver echter nog niet aangetroffen.
Op 23 april 2015 werd door Erik Binnendijk (Waterschap Peel & Maasvallei) een monster
van de macrofauna genomen in de Swalm bij Hoosterhof. Bij het determineren van de
uitgezochte macrofauna werden twee larven aangetroffen van Ithytrichia lamellaris. Dit
betreffen de eerste larven van deze soort sinds circa 100 jaar uit ons land!
Onderstaande foto’s geven een indruk van de monsterlocatie.
Fig. 1, 2. Swalm bij Hoosterhof (x. 199,5 y. 362,2; 15 m boven zeeniveau), 21 mei 2015. Beide foto’s genomen
in stroomopwaartse (oostelijke) richting. (Foto’s E. Binnendijk)
River Swalm at Hoosterhof (N51.248 E 6.025, 15 m above sea level ) Limburg province, the
Netherlands) on 21 May 2015. Location for larvae of Ithytrichia lamellaris (photos E. Binnendijk).
Op 23 april was er nog niet echt sprake van vegetatie in de beek; langs de oevers stond wat
emerse vegetatie. In juli bestaat de watervegetatie hoofdzakelijk uit Rietgras (abundant),
Liesgras (lokaal abundant), Mannagras (lokaal abundant), Moeraszegge (lokaal frequent),
Watermunt (lokaal frequent) met hier en daar Grote egelskop, Moerasvergeet-mij-nietje en
Fioringras. Er was geen draadalg aanwezig. Er is veel stromings- en dieptevariatie, de diepte
bedraagt maximaal 1,1 meter. Stroomsnelheden waren die dag maximaal 62 cm/s en minimaal
30 cm/s; het meest kwam de stroomsnelheid 48 cm/s voor. Het substraat bestond

voornamelijk uit zand (60%), in de binnenbocht een beetje fijne detritus (19%) en vlakbij het
bruggetje redelijk wat stenen (20%) als oeververdediging en een geringe hoeveelheid emerse
vegetatie (1%).
Fig. 3. Larve van Ithytrichia lamellaris uit de Swalm (bij Hoosterhof), 23 april 2015 (Foto Ton van Haaren).
Larva of Ithytrichia lamellaris from Swalm River 23 April 2015. Photo Ton van Haaren.
E-mailadressen van de auteurs / authors’ e-mail address
Ton van Haaren ton.vanhaaren@hotmail.com
David Tempelman DavidTempelman67@gmail.com
Jeroen van Mil Jeroen.v.Mil@wpm.nl
Referenties
D. Tempelman, M. Sanabria & D. Kruijt (2013). Schietmotten in 2012 op de Meinweg – Natuurhistorisch
Maandblad 102 (10): 286-291.
ABSTRACT – First record of larvae of Ithytrichia lamellaris in the Netherlands
in nearly 100 years. On 23 April 2015, 2 larvae of Ithytrichia lamellaris were
collected in the Swalm, a lowland stream in Limburg province. The species had previously
been recorded from the Netherlands elsewhere in the Limburg province, recent records
concerning adults collected at light along the Roer and Rode Beek. Dutch records of larvae
date back to the beginning of the 20th
century, making the Swalm record the first one of larvae
in nearly 100 years.

Eerste larvevondst van Limnephilus hirsutus in Zuid-Holland
Casper Zuyderduyn
Sinds 2011 worden regelmatig volwassen dieren van Limnephilus hirsutus op Lentevreugd en
de nabijgelegen “de Klip”, Wassenaar, op licht gevangen (Zuyderduyn, 2011). Het betreft tot
op heden de enige vindplaats van deze soort in Zuid-Holland. Aangezien de soort soms in
hoge aantallen werd gevangen, bestond het vermoeden dat de voortplantingswateren ergens in
de directe omgeving aanwezig zijn. Ondanks een behoorlijke inspanning zijn er tot voor kort
geen larvenvondsten gedaan van deze soort in het gebied.
Op 7 februari 2016 werd de langverwachte eerste vondst van een larve gedaan in een ondiep
kwelplasje in het centrale deel van Lentevreugd. Een deel van deze plasjes vallen in de loop
van de zomer droog. De vegetatie bestond op het moment van de bemonstering hoofdzakelijk
uit Riet (Phragmites australis) russen (Juncaceae) en ondergedoken Gewoon puntmos
(Calliergonella cuspidatum). Lentevreugd, in beheer bij Staatsbosbeheer, was vanaf de jaren
twintig in de vorige eeuw in gebruik als bollenland en is sinds begin deze eeuw omgevormd
tot een natuurterrein met een aantal kwelplasjes en duinbeekjes. Een vergelijkbare
ontwikkeling heeft plaatsgevonden in het nabijgelegen “de Klip”. Vanuit het aangrenzende
duingebied komt er veel kwel in het gebied.
De larve maakt een licht gebogen zandkokertje en het pronotum en mesonotum zijn voor een
Limnephilus opvallend dicht behaard (“hirsutus” betekent “harig”). Dit exemplaar had tevens
opvallend veel oppervlakteharen op de binnenkant van de femora van het tweede en derde
pootpaar. Oppervlakteharen op de buitenkant bevonden zich alleen op de femora van het
derde pootpaar. Een belangrijk verschil met Limnephilus extricatus zijn de haren die aan
weerszijde van de anaalspleet aanwezig (zie afbeelding 3, rode pijltje).
Fig. 1. Limnephilus hirsutus, larve in kokertje. Lentevreugd (Wassenaar),
7 februari 2016.
Limnephilus hirsutus, larva in its case. Lentevreugd (near Wassenaar,
the Netherlands), 7 February 2016.
Fig. 2. Limnephilus hirsutus larve, achterlijftop
ventraal (zelfde larve als in fig. 1). Pijl:
borsteltjes.
Larva of Limnephilus hirsutus, abdomen tip
ventral (same larva as Fig. 1). Arrow: small
spines.

Fig. 3. Lentevreugd bij Wassenaar. Voorgrond: poeltjes, vindplaats van de larve van Limnephilus hirsutus. Achtergrond: de
duinen. Foto genomen op 7 februari 2016 in westelijke richting.
Lentevreugd Nature Reserve near Wassenaar (the Netherlands). Front: small pools, location for larva of Limnephilus
hirsutus. Backgrond: nearby dunes. Photo 7 February 2016 in westerly direction.
Referenties
Zuyderduyn, C. (2011). Lichtvangsten veldstation De Klip bij Wassenaar in 2011. De Digitale Kokerjuffer 13:
10-12.
E-mail adres van de auteur / authors´ email address
purperstreep@hotmail.com
ABSTRACT – First larva record of Limnephilus hirsutus in Zuid-Holland
province (the Netherlands). On 7 February 2016, a larva of Limnephilus hirsutus
was collected at Lentevreugd nature reserve in the coastal region of Zuid-Holland province
(the Netherlands). The larva was found in a small pool. The Lentevreugd area had been in
agricultural use during most of the 20th
century, but has recently been converted into a more
natural area with seepage ponds and streams draining the nearby dunes. Close by, at the Klip
Limnephilus hirsutus had been collected on several locations. Larvae of L. hirsutus are rarely
found in the Netherlands, the larva record from Lentevreugd constituting the first one from
Zuid-Holland province.

Venrode: een mooi ven met een grote populatie van de schietmot
Tricholeiochiton fagesii
Maria Judith Sanabria & David Tempelman
Venrode is een vrij toegankelijk landgoed van 88 ha in de gemeente Boxtel. Het is een
natuurgebied dat wordt beheerd door Stichting het Brabants Landschap. In het gebied
liggen enkele vennen, waarvan Venrode Midden het grootste is (x. 150,8; y. 402,6; 5 m.
boven N.A.P.). Het landgoed is gelegen op een stuifzandrug die zich langs de westoever
van de Dommel uitstrekt tussen Boxtel en Sint-Michielsgestel. Omstreeks 1900 werd dit
stuifzand, waarin zich door uitstuiven een aantal vennen hadden gevormd, beplant met
Grove den. Geleidelijk aan heeft zich hier berken-eikenbos ontwikkeld. Langs de
oostkant van het ven ligt een soort stuwwal, oostelijk daarachter een laagte en daar
stroomt de Dommel. Het ven is dan ook een stroomdalven.
Het ven bestaat uit twee hoofdgedeelten: het noordoostelijke, smalle deel wat bijna helemaal
is volgegroeid met Pitrus en Gagel, met pleksgewijze Riet en Snavelzegge; en het
hoofdven, wat een grote open wateroppervlakte heeft met plaatselijk met veel Witte
waterlelie. Langs een groot deel van de oever van het hoofdven staan zomen met
Moerashertshooi en plaatselijk Wateraardbei (Fig. 1). Aan de zuidoostkant van het hoofdven
is bovendien een ‘lob’, wat een moerasbos aan het worden is: er vallen veel bladeren en takjes
in en er ligt al een flink bladpakket. Het water in het ven is lichtgeel en helder. Het doorzicht
werd geschat op 150 cm. De waterdiepte van het ven wordt geschat op 150-200 cm..
Fig. 1. Zuidwesthoek van het ven Venrode Midden met een zoom van Moerashertshooi langs de oever en ondergedoken
veenmosvelden in het water.
Moorland lake Venrode (the Netherlands) with fringe of Hypericum elodes along the shoreline and submerse
fields of Sphagnum.
Fig. 2. Rechts: Vindplaats waar Tricholeiochiton fagesii op waterlelie is aangetroffen.
Field of Nymphaea alba along the northern shore of the lake, location for larvae, pupae and adults of
Tricholeiochiton fagesii.
Foto´s D. Tempelman, 7 juni 2015.
Op 7 juni 2015 vonden we aan de oostkant van het ven op Witte waterlelies talrijke
larven, poppen en adulten van Tricholeiochiton fagesii (Fig. 2). Er was die dag volop zon.
De larven en de poppen zaten vastgehecht aan de onderzijde van de waterleliebladeren,
de volwassen dieren zaten aan de bovenkant. Ten opzichte van andere soorten

Hydroptilidae waren ze in het veld makkelijk te herkennen aan de algehele donkere kleur.
Er werden vaak meerdere volwassen dieren per waterlelieblad gezien, vaak drie. Ze leken
hun territorium goed te verdedigen: het zijn temperamentvolle dieren die een opvallende,
opgerichte houding aannemen met omhoog gehouden voorlijf en antennen (Fig. 4). Er
werden ± 10 dieren verzameld, vooral mannetjes, en enkele vrouwtjes. Alle verzamelde
individuen bleken inderdaad tot T. fagesii te behoren.
Op 1 augustus 2015 hebben we een lichtvangst uitgevoerd op Venrode, waarbij we de
lichttoren vlak langs de oever bij de vindplaats van T. fagesii opstelden; hierbij werden
echter geen Tricholeiochiton aangetroffen. In het ven werden verder opmerkelijk veel
Amerikaanse hondsvisjes gevangen (waarnemingen auteurs).
Fig. 3. Waterlelieblad met ♂ Tricholeiochiton fagesii (pijl).
Leaf of Nymphaea alba with ♂ Tricholeiochiton fagesii (arrow).
Fig. 4. Zelfde individu van Tricholeiochiton fagesii (Foto’s D. Tempelman).
Same individual of Tricholeiochiton fagesii.
Foto´s D. Tempelman, 7 juni 2015.
De larven maken hun vierkante huisjes van zijde. De larven en popen zitten op de onderzijde
van de bladeren. Op 7 juni 2015 constateerden we er op een enkel blad meerdere stadia
aanwezig waren (Fig. 6, 7).
Fig. 5. Larve en huisje van T. fagesii (foto M.J. Sanabria).
Larva and case of T. fagesii (photo M.J. Sanabria).
Fig. 6. Onderzijde van een blad van Witte waterlelie met huisjes van larven en poppen van T. fagesii (foto D.
Tempelman).
Underside of a leaf of Nymphaea alba with larvae and pupae of T. fagesii (photo D. Tempelman).

Fig. 7. Verschillende stadia van T. fagesii, alle aangetroffen op 7 juni 2015 op de onderzijde van een blad van Witte
waterlelie (foto M. J. Sanabria).
Various stages of T. fagesii, all found on 7 June 2015 on the underside of a leaf of Nymphaea alba (photo M. J.
Sanabria).
Naast Tricholeiochiton fagesii troffen we op Venrode tien andere soorten Trichoptera aan,
waaronder de Landkokerjuffer Enoicyla pusilla, Agraylea sexmaculata, Leptocerus
tineiformis, Triaenodes bicolor, Oligotrichia striata en Limnephilus marmoratus, soorten die
typisch zijn voor stilstaande wateren.
In 2015 is in de ruime omgeving op verschillende andere locaties een populatie van T. fagesii
gevonden. In april 2015 zijn in de Witte Loop op de Strabrechtse Heide tientallen larven van
T. fagesii aangetroffen op Witte waterranonkel en Vlottende bies (waarneming M. Scheepens
van Waterschap De Dommel en M.J. Sanabria). De soort was talrijk langs het Ganzenven
(centrale Kampina) in augustus 2015. Het Ganzenven is een zuur ven en wordt bijna helemaal
bedekt door Witte waterlelie. Volwassen dieren werden hier op aangespoelde bladeren van
Witte waterlelie gevonden en ook op nat zand langs de oever. Net als in Venrode waren hier
talrijke Amerikaanse hondvisjes aanwezig (waarneming D. Tempelman).
Uit de literatuur zijn verder meldingen bekend van grote aantallen larven die op Krabbescheer
zaten (Higler, 1977). Van der Velde & Berges (1987) melden de soort eveneens van Witte
waterlelie. De soort is dus duidelijk geassocieerd aan watervegetatie. Het zure karakter van
het water en het massaal aanwezig zijn van Amerikaanse hondsvis is kennelijk geen probleem
voor deze soort. Mogelijk is het bovenste waterlaagje, waar de bladeren op drijven, iets
minder zuur dan de rest van het water. De hondsvissen zijn kennelijk niet in staat de larven en
poppen op te eten, die stevig aan de onderkant van de bladeren vastzitten.

De status van deze soort is volgens de Verspreidingsatlas (Higler, 2008) ‘minder algemeen’.
Hij meldt vooral veel waarnemingen komen uit het laagveengebied. Wij vermoeden dat de
soort in veel meer vennen voor kan komen dan nu bekend. Ten opzichte van de rest van
Europa waar de soort over het algemeen zeldzaam is, komt de soort in Nederland veel voor.
In Vlaanderen zijn bijvoorbeeld slechts vijf vindplaatsen bekend, uit Wallonië geen
(Trichobel database). De vliegperiode van deze soort is vanaf april tot september. Ze kunnen
overdag gevangen worden, omdat ze vooral dagactief zijn, maar kunnen ook op licht komen:
er zijn o.a. vangsten van Kaaistoep en Kortenhoef (waarnemingen auteurs).
Oproep: kijk op de onderkant van bladeren van waterlelie en op andere soorten waterplanten
waar verschillende water insecten en andere macrofauna kunnen worden gevonden. Het doel is
opbouwen van auto-ecologische kennis van onze mooie Trichoptera soorten. Laat graag uw
waarnemingen aan ons weten of schrijf zelf een klein verhaaltje.
Dankwoord
Met dank aan Martijn Fliervoet (Stichting Brabants Landschap) voor toelating voor het doen
van onderzoek naar schietmotten in Venrode, aan Mark Scheepens (Waterschap de Dommel)
voor zijn waarnemingen aan de Witte Loop, aan Herman van Dam (Adviseur Water en
Natuur) voor waardevolle opmerkingen op het artikel en aan Wiel Poelmans en Simon
Lavrijssen (Provincie Noord-Brabant) voor het geven van toestemming voor het gebruik van
gegevens. De werkzaamheden zijn mogelijk gemaakt door een subsidie van de Provincie
Noord-Brabant voor het project ‘Een eeuw monitoring van veranderingen in vennen in
Midden-Brabant: basis voor een adequaat beheer’.
Referenties
Higler, L.W.G. 1977. Macrofauna-cenoses on Stratiotes plants in Dutch broads – RIN Verhandeling 11.
Higler, L.W.G. 2008. Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers (Trichoptera). – European Invertebrate
Survey-Nederland. Leiden, 248 p.
Van der Velde, G. & P.J.M. Berges 1987. The temporal and spatial distribution of adult Trichoptera on the upper
surfaces of the floating leaves of nymphaeids. – Proceedings of the 5th
International Symposium on
Trichoptera: 319-324.
E-mail adressen van de auteurs / authors´ email addresses
Maria J. Sanabria, Senior Hydrobioloog (AQUON), m.sanabria@aquon.nl
David Tempelman davidtempelman67@gmail.com
ABSTRACT – Larvae, pupae and adults of Tricholeiochiton fagesii in Venrode
moorland lake in (Brabant province the Netherlands). On 7 June 2015,
numerous larvae, pupae and adults of Tricholeiochiton fagesii were found on leaves of
Nymphaea alba in a moorland lake. On the underside of the leaves, larvae and pupae were
present; adults were found in broad daylight on the upper side of the leaves. In the lake,
numerous Eastern mudminnow (Umbra pygmaea) were present. Apparently the presence of
this exotic fish species poses no problems for this hydroptilid species. In the region, several
other populations of T. fagesii were found, suggesting the species is more widespread and
common than previously thought.

Literatuur zoeken
Op zoek naar scans van zeer oude literatuur? De onderstaande pagina’s
zijn hier bruikbaar voor. Hier kunnen pdf’s van werken van bv.
Fabricius worden gedownload.
http://www.biodiversitylibrary.org/
http://gallica.bnf.fr/?lang=DE
https://gdz.sub.uni-goettingen.de/gdz/
http://www.europeana.eu/portal/
Oude nummers van Lauterbornia zijn ook on-line te vinden, op
http://www.landesmuseum.at/datenbanken/digilit/?litnr=36817
Oude Nederlandse Kokerjuffers
De eerste drie nummers van de Nederlandse Kokerjuffer zijn terecht! Ze zijn gescand en staan
binnenkort op de pagina van de werkgroep.
Een kokerjuffer op YouTube
Alexander Klink
Ik ben me aan het bekwamen in het maken van macrofilmpjes. Enerzijds omdat ik al 40 jaar
naar (geconserveerde) macrofauna kijk, zonder een goed beeld te hebben wat ze eigenlijk
doen. Anderzijds omdat ik de grootste moeite heb om een leek uit te leggen wat macrofauna is
en waarom ze een graadmeter zijn voor het aquatische ecosysteem.
Verder lijkt het me leuk, maar ook nuttig om filmpjes te maken over verschillende
watertypen, waarin we kenmerkende soorten aan het werk te zien.
Hierbij een link naar een sample van
Limnephilus (lunatus?) in een beek in
Oosterbeek, waarin goed te zien is waarom
Limnephilidae zulke forse kaken hebben:
https://youtu.be/6KzybIr_9kg
Oud boek van Fabricius
Still uit de video van Limnephilus op youtube

Content
Faunistics Belgium
 Remarkable Trichoptera from Belgium ...................................................... Koen Lock 3
Faunistics the Netherlands
 Reproduction of Oligostomis reticulata confirmed in Twente (Overijssel province, the
Netherlands) .............Eelke Schoppers, Rob Heusinkveld & Eveline Stegeman-Broos 4
 Molanna albicans and Oxyethira sagittifera new for Friesland province (the
Netherlands) ...................................................................................Casper Zuyderduyn 7
 First record of larvae of Ithytrichia lamellaris in the Netherlands in nearly 100 years ...
...............................................David Tempelman, Ton van Haaren & Jeroen van Mil 10
 First larval record of Limnephilus hirsutus in Zuid-Holland province (the Netherlands)
......................................................................................................Casper Zuyderduyn 12
 Venrode (Brabant province, the Netherlands): a moorland lake with a large population
of the caddisfly Tricholeiochiton fagesii...... Maria J. Sanabria & David Tempelman 14
Literature
 Literature searches........................................................................................................ 18
 Previous issues of `the Dutch Caddisfly` ..................................................................... 18
Internet
 A caddisfly on YouTube ...................................................................Alexander Klink 18

De Digitale Kokerjuffer 19

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (13)

Similar to De Digitale Kokerjuffer 19

Similar to De Digitale Kokerjuffer 19 (10)

De Digitale Kokerjuffer 19