SlideShare uma empresa Scribd logo

Rexhep qosja te vertetat e vonuara

‱
‱
Libra Islame
Libra Islame
1 de 71
Baixar para ler offline
N Ă« e r tĂ« A ll-llah tĂ« Gjith mĂ«h h mĂ« ut, Ă« s irs mit, M Ă«h s s irueit! TË VËRTETAT E VONUARA Rexhep Qosja Botuar nga: Toena TĂ« gjitha tĂ« drejtat e kĂ«tij libri i takojnĂ« autorit dhe botuesit Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 2
QËLLIMET E KUNDËRTA.................................................................................................................................................................................................... 5 SA MË LARG NGA E KALUARA KOMUNISTE........................................................................................................................................................................ 8 QËNDRIMET KUNDËRMYSLIMANE..................................................................................................................................................................................... 11 ESADIZMI........................................................................................................................................................................................................................13 REAGIMET NDAJ POLEMIKËS ...........................................................................................................................................................................................16 TË GJITHË PORTRETISTËT E MI ........................................................................................................................................................................................18 VETËM E VËRTETA I BASHKON NJERËZIT.........................................................................................................................................................................21 KU E LAMË KOSOVËN?...................................................................................................................................................................................................22 BESIMI DHE MOSBESIMI................................................................................................................................................................................................. 23 KRAHASIME QË S’BËHEN ...............................................................................................................................................................................................25 SOVJETIZIMI DHE EVROPIANIZIMI..................................................................................................................................................................................28 SI PO ZGJIDHET ÇËSHTJA KOMBËTARE ...........................................................................................................................................................................30 KATEGORI E NDRYSHUESHME......................................................................................................................................................................................... 32 LETRARËSIA DHE PAVARËSIA? ........................................................................................................................................................................................ 34 Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 3
KRYEMINISTRI I GJITHKUNDSHËM .................................................................................................................................................................................. 37 DEDUCTIO AD ABSURDUM (1)......................................................................................................................................................................................... 43 DEDUCTIO AD ABSURDUM (2)........................................................................................................................................................................................45 CONCLUSIO.................................................................................................................................................................................................................... 47 DORA E GJATË E KRYEMINISTRIT....................................................................................................................................................................................48 TIPOLOGU I NACIONALIZMIT ..........................................................................................................................................................................................52 EDHE KRYEPARLAMENTARJA FUTET NË POLEMIKË..........................................................................................................................................................55 SHNDËRRIMET E LEVERDISHME ......................................................................................................................................................................................58 PËRFUNDIM ...................................................................................................................................................................................................................65 Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 4
TĂ« gjithĂ« flisnin pĂ«rnjĂ«herĂ«. ZĂ«rat i kishin tĂ« fortĂ«, kundĂ«rshtues dhe tĂ« padurueshĂ«m. Jorealitetin e kthenin nĂ« mundĂ«si, mandej nĂ« parashikim, mandej nĂ« fakt tĂ« pamohueshĂ«m, ashtu siç bĂ«jnĂ« gjithmonĂ« njerĂ«zit kur dĂ«shirat u shndĂ«rrohen nĂ« fjalĂ«. Vilijem Fokner, ZhurmĂ« dhe tĂ«rbim Bota mĂ«shirplotĂ« dhe piktoreske e tĂ« verbĂ«rve tĂ« mirĂ« ka marrĂ« fund, tani Ă«shtĂ« mbretĂ«ria e egĂ«r, mizore dhe e pamĂ«shirshme e tĂ« verbĂ«rve. Sikur tĂ« shihje atĂ« qĂ« shoh unĂ«, do tĂ« dĂ«shiroje tĂ« ishe i verbĂ«r. TĂ« besoj! Hoze Saramago, VerbĂ«ri QËLLIMET E KUNDËRTA Populli thotĂ«: mĂ« mirĂ« vonĂ« se kurrĂ«. Vazhdoj tĂ« besoj nĂ« etikĂ«n intelektuale me tĂ« cilĂ«n jam pajisur duke lexuar rilindĂ«sit tanĂ« dhe mendimtarĂ«t evropianĂ«: luftoji mashtrimet edhe nĂ« qoftĂ« se lufta duket e kotĂ«. KurrĂ« s’ështĂ« vonĂ«. Kam pritur shumĂ« reagime nĂ« trajtesĂ«n Realiteti i shpĂ«rfillur me tĂ« cilĂ«n i jam pĂ«rgjigjur polemikĂ«s sĂ« Ismail KadaresĂ« ndaj pikĂ«pamjeve tĂ« mia mbi identitetin kombĂ«tar dhe vetĂ«dijen fetare, por nĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 5
asnjĂ« rast nuk kam pritur qĂ« aq shumĂ« ngjyrĂ« politike dhe ideologjike do tĂ« hidhet nĂ« fytyrĂ«n time! Kjo pĂ«rgjigje e dytĂ« ndaj polemikĂ«s sĂ« dytĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ndaj pamfletit tĂ« Ismail KadaresĂ« me titullin Pabesia e njĂ« polemisti, tĂ« botuar nĂ« gazetĂ«n Shekulli, mĂ« 17 maj 2006 dhe, pastaj, tĂ« ribotuar nĂ« disa gazeta edhe nĂ« PrishtinĂ«, pĂ«rpos nĂ« gazetĂ«n Epoka e re, nĂ« tĂ« cilĂ«n Ă«shtĂ« botuar pĂ«rgjigjja ime Realiteti i shpĂ«rfillur, botohet me vonesĂ«. Dhe, kjo vonesĂ« ishte e detyrueshme: ishte pasojĂ« e pjesĂ«marrjes sĂ« shumĂ« vetjeve nĂ« kĂ«tĂ« polemikĂ« midis tij dhe meje, qoftĂ« me shkrime nĂ« gazetat e TiranĂ«s e tĂ« PrishtinĂ«s, qoftĂ« me letra e artikuj nĂ« forume tĂ« ndryshme nĂ« internet. MegjithĂ«se reagimet vazhdojnĂ«, sado mĂ« rrallĂ«, konsideroj se nuk Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« pritet mĂ« shumĂ«: mendimet kryesore janĂ« thĂ«nĂ«, ndjenjat mĂ« tĂ« papĂ«rmbajtura, ndoshta, janĂ« shprehur. PĂ«rgjigjja ime, prapĂ«, do tĂ« jetĂ« e gjatĂ« por, megjithatĂ«, shumĂ« mĂ« e shkurtĂ«r se pamfleti i Ismail KadaresĂ« bashkĂ« me pamfletet e disa prej miqve tĂ« tij, qĂ« janĂ« kujdesur aq shumĂ« tĂ« mĂ« “pĂ«rpunojnĂ«â€ ideologjikisht, politikisht dhe fetarisht, duke mĂ« vĂ«nĂ« pĂ«rpara turli flamujsh! QĂ«llimi i pĂ«rgjigjes sime dallon rrĂ«njĂ«sisht prej qĂ«llimit tĂ« pamfletit tĂ« Ismail KadaresĂ«. NdĂ«rsa ai shkruan me pezĂ«m, ab irato, dhe ka pĂ«r qĂ«llim kryesor tĂ« mĂ« fyejĂ«, madje, si e thotĂ« lehtĂ«sisht njĂ«ri nga reaguesit, tĂ« mĂ« pĂ«rbuzĂ«, qĂ«llimi im Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht tjetĂ«r: qĂ«llimi im Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« shpjegoj çështjet e ngritura ashtu siç duhet t’i shpjegojĂ« njeriu qĂ« nuk pranon tĂ« zĂ«vendĂ«sohen arsyeja me urrejtjen e argumenti me mashtrimin, domethĂ«nĂ« qĂ«llimi im Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« bĂ«j njĂ« pĂ«rgjigje qĂ« do tĂ« mund tĂ« ishte e dobishme pĂ«r letĂ«rsinĂ«, pĂ«r historinĂ« e letĂ«rsisĂ«, pĂ«r kulturĂ«n dhe, ndoshta, pĂ«r politikĂ«n tonĂ«. Si as nĂ« pĂ«rgjigjen e parĂ«, Realiteti i shpĂ«rfillur, as tani, nĂ« tĂ« dytĂ«n, unĂ«, natyrisht, nuk i lejoj vetes t’i shmangem rolit qĂ« ka intelektuali nĂ« jetĂ«n kulturore, politike dhe shoqĂ«rore nĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 6
pĂ«rgjithĂ«si e qĂ« Ă«shtĂ«, siç Ă«shtĂ« thĂ«nĂ« shumĂ« herĂ« pĂ«rpara meje prej shumĂ« intelektualĂ«ve: kuptimi dhe shpjegimi objektiv, i ndershĂ«m i njĂ«mendĂ«sisĂ«. TĂ« dhĂ«nat qĂ« sjell, pĂ«rfundimet qĂ« bĂ«j prej pĂ«rimtimit tĂ« tyre, mund tĂ« jenĂ« tĂ« padĂ«shiruara, madje, tĂ« hidhura, qoftĂ« pĂ«r vetje, qoftĂ« pĂ«r grupe, por unĂ« nuk fyej dhe nuk pĂ«rbuz kĂ«nd. Fyerja dhe pĂ«rbuzja nuk ishin mjet imi nĂ« asnjĂ« kohĂ« - pavarĂ«sisht sa e ngrysur mund tĂ« ishte ajo dhe nĂ« asnjĂ« situatĂ« - pavarĂ«sisht sa kĂ«rcĂ«nuese mund tĂ« ishte ajo. Si lexues i veprave tĂ« Ismail KadaresĂ«, prandaj edhe i intervistave dhe pĂ«rgjigjeve qĂ« ka dhĂ«nĂ« ai pĂ«r gjykimet e tĂ« tjerĂ«ve mbi krijimtarinĂ« e tij, kam parĂ« se ai me lehtĂ«si ka shqiptuar shpesh fyerje dhe pĂ«rbuzje pĂ«r ata, tĂ« cilĂ«t pĂ«r veprĂ«n e tij dhe pĂ«r tĂ« nuk mendojnĂ« e nuk shprehen siç do tĂ« donte ai. Fyerja dhe pĂ«rbuzja janĂ« dĂ«shmuar kĂ«shtu si mjet i tij i shpeshtĂ« nĂ« qĂ«rimin e hesapeve me oponentĂ«t nĂ« diskutimet mendore. MĂ« kujtohet se si njĂ« kritik, tĂ« mospajtuar me tĂ«, do ta quante plehurinĂ«, njĂ« tjetĂ«r plehĂ«rishte, njĂ« tĂ« tretĂ« halldup, njĂ« tĂ« katĂ«rt gĂ«rxho! MĂ« kujtohet se si bamirĂ«sin e vet tĂ« dikurshĂ«m do ta quajĂ« homoseksual! MĂ« kujtohet se si “plehurinat”, “plehĂ«rishtet”, “halldupĂ«t”, “gĂ«rxhot”, “homoseksualĂ«t” kur e kur do t’i quajĂ« edhe tradhtarĂ«, kurse simbolin e luftĂ«s sĂ« KosovĂ«s pĂ«r pavarĂ«si, Adem Demaçin do ta quajĂ« “mendje tĂ« tharĂ« dhe pa atdhe”! Siç dihet, nĂ« pĂ«rbuzjen gjithmonĂ« mbĂ«shtetet ideologjia e racizmit. Ata qĂ« e dinĂ« se sa gojĂ«lĂ«shuar Ă«shtĂ« shkrimtari Ismail Kadare, mund tĂ« jetĂ« se nuk janĂ« befasuar shumĂ« kur nĂ« sprovĂ«n e tij mbi Identitetin evropian tĂ« shqiptarĂ«ve, me tĂ« cilĂ«n i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur trajtesĂ«s sime Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes, kanĂ« parĂ« se ai nuk pĂ«rmbahet nga pĂ«rbuzja ndaj botĂ«s islame e kjo domethĂ«nĂ« nuk pĂ«rmbahet nga shprehja e racizmit ndaj kĂ«saj bote! Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 7
TĂ« jem i sinqertĂ«: nuk kam pritur se mund tĂ« jem i fyer prej tij jo vetĂ«m pĂ«r njĂ« sĂ«rĂ« arsyesh pĂ«r tĂ« cilat nuk mund tĂ« flas kĂ«tu, por edhe pĂ«r arsye se nĂ« trajtesĂ«n time Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes, kundĂ«r sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« ngritur me sprovĂ«n Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve, askund nuk e kam pĂ«rmendur dhe nuk e kam pĂ«rmendur sepse nĂ« asnjĂ« rast nuk kam menduar pĂ«r tĂ«. As nuk e kam pĂ«rmendur Ismail KadarenĂ« nĂ« atĂ« trajtesĂ«, as nuk kam cituar nĂ« çfarĂ«do mĂ«nyre ndonjĂ« vepĂ«r, intervistĂ« a deklaratĂ« tĂ« tij. Pse, atĂ«herĂ«, ai e fillon kĂ«tĂ« polemikĂ«? Pse, atĂ«herĂ«, ai shkruan njĂ« librushkĂ« kundĂ«r meje? Pse, atĂ«herĂ«, ai mĂ« fyen me fjalĂ«t qĂ« kurrĂ« nuk do t’i prisja prej tij? Pse, atĂ«herĂ«, ai aq lehtĂ« tregohet i pabesĂ« ndaj meje? Pse, atĂ«herĂ«, e shfrytĂ«zon trajtesĂ«n time Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes pĂ«r tĂ« filluar njĂ« polemikĂ« pĂ«r çështje fetare, sado unĂ« nĂ« trajtesĂ«n e pĂ«rmendur merrem edhe me çështjen e gjuhĂ«s standarde dhe me pĂ«rpjekjet pĂ«r krijimin e identitetit kombĂ«tar kosovar? Sigurisht kishte njĂ« arsye, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« njĂ« interes tĂ« veçantĂ« vetjak pĂ«r kĂ«tĂ«. SA MË LARG NGA E KALUARA KOMUNISTE Ata qĂ« i kanĂ« lexuar veprat publicistike tĂ« Ismail KadaresĂ« pas daljes nĂ« FrancĂ«, dhe ata qĂ« i kanĂ« lexuar a dĂ«gjuar intervistat dhe deklaratat e tij tĂ« ndryshme nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, dhe ata qĂ« sadopak i kanĂ« pĂ«rcjellĂ« paraqitjet e tij botore nĂ« Atdhe, nĂ« EvropĂ« e nĂ« SHBA, ata nuk e kanĂ« pasur tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« binden se ai po bĂ«nte shumĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« krijuar pĂ«rfytyrim tĂ« ri pĂ«r veten: njĂ« pĂ«rfytyrim qĂ«, vetĂ«kuptohet, do tĂ« ndryshonte plotĂ«sisht prej pĂ«rfytyrimit qĂ« pĂ«r tĂ« ishte krijuar nĂ« kohĂ«n e komunizmit. Dhe, kĂ«to pĂ«rpjekje as nuk ishin tĂ« papritura, as nuk ishin shumĂ«, shumĂ« tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 8
çuditshme. NjĂ« varg shkrimtarĂ«sh, nga vendet ish-komuniste, qĂ« kishin qenĂ« pjesĂ«tarĂ« tĂ« nomenklaturave komuniste, qĂ« i kishin shĂ«rbyer pĂ«rtokas komunizmit, qĂ« kishin qenĂ« tĂ« privilegjuar si Ismail Kadare apo pĂ«rafĂ«rsisht si Ismail Kadare nga udhĂ«heqjet komuniste, do tĂ« bĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje qĂ« tĂ« lahen e tĂ« shpĂ«rlahen sa mĂ« fort prej sĂ« kaluarĂ«s sĂ« tyre! Por, pĂ«rpjekjet e Ismail KadaresĂ« pĂ«r tĂ« ikur sa mĂ« larg nga e kaluara e tij komuniste, do tĂ« jenĂ« mĂ« origjinale dhe mĂ« tĂ« veçanta se tĂ« shumicĂ«s sĂ« bashkĂ«mendimtarĂ«ve e tĂ« ngjashĂ«mvepruesve tĂ« dikurshĂ«m qoftĂ« nĂ« vendet e tjera ishkomuniste, qoftĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. Ndryshe prej shumĂ« shkrimtarĂ«ve tĂ« tjerĂ« oborrtarĂ« tĂ« komunizmit, qĂ« do tĂ« pĂ«rpiqen tĂ« krijojnĂ« pĂ«rfytyrim tĂ« ri pĂ«r veten duke e kritikuar komunizmin, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, si ideologji dhe praktikĂ« shtypĂ«se mbi liritĂ« dhe tĂ« drejtat themelore tĂ« njeriut, mbi lirinĂ« e krijimtarisĂ« dhe lirinĂ« e ndĂ«rgjegjes, Ismail Kadare do ta pĂ«rqendrojĂ« kritikĂ«n kundĂ«rkomuniste mbi njeriun qĂ« e kishte pĂ«rkrahur, qĂ« e kishte mbrojtur, qĂ« e kishte afirmuar, qĂ« e kishte bĂ«rĂ« tĂ« mundshĂ«m pĂ«rkthimin e veprave tĂ« tij tĂ« para nĂ« gjuhĂ«n franceze: Enver HoxhĂ«n. Nuk mund tĂ« thuhet se Ismail Kadare nuk e dinte, se nuk kishte lexuar, se diktatorĂ«t nuk lindin diktatorĂ«, por diktatorĂ« i bĂ«jnĂ«, kryesisht, tĂ« tjerĂ«t: tĂ« ngjashmit me Ismail KadarenĂ« - ata qĂ« turren pĂ«r t’u ngritur, pĂ«r t’u shquar, pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar sa mĂ« shpejt duke u servilizuar sundimtarĂ«ve. “Nuk qĂ«ndron problemi te Cezari qĂ« triumfon mbi tĂ« tjerĂ«t - shkruante filozofi bask Ortega Y Gaset - por te tĂ« tjerĂ«t qĂ« i bĂ«jnĂ« tĂ« mundur Cezarit tĂ« triumfojĂ«â€. Dhuna e diktaturĂ«s nuk Ă«shtĂ« dhunĂ« e bĂ«rĂ« me duart e diktatorit, por dhunĂ« e bĂ«rĂ« me duart e atyre qĂ« nĂ« emrin e tij ushtrojnĂ« dhunĂ«: e vetjeve tĂ« etshme pĂ«r pushtet - e frikacakĂ«ve, e servilĂ«ve, e mashtruesve tĂ« ndryshĂ«m, e demagogĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m, e dhunĂ«tarĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m. Diktatori, vĂ«rtet, krijon sistemin e dhunĂ«s, ngrihet nĂ« sajĂ« tĂ« dhunĂ«s, por falangat e dhunĂ«tarĂ«ve e mbajnĂ« dhe e zbatojnĂ« atĂ« sistem. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 9
Ismail Kadare e kishte kuptuar se kritika e tij e paskohshme kundĂ«rkomuniste, se kritika e tij e komunizmit pas varrosjes sĂ« komunizmit, mund tĂ« ishte e bindshme dhe, sidomos, pĂ«rshtypjelĂ«nĂ«se nĂ« qoftĂ« se do tĂ« pĂ«rqendrohej nĂ« Mitin e komunizmit shqiptar, nĂ« Zotin e komunizmit shqiptar – nĂ« Enver HoxhĂ«n. TĂ« kritikosh komunizmin pas varrimit tĂ« komunizmit – kjo ishte dukuri e pĂ«rgjithshme, kjo ishte punĂ« e thjeshtĂ«, kĂ«tĂ« e bĂ«nin tĂ« gjithĂ«, madje edhe ata apo, sidomos, ata, qĂ« komunizmit i kishin shĂ«rbyer mĂ« sĂ« pĂ«rulshmi nĂ« institucione tĂ« ndryshme tĂ« pushtetit dhe nĂ« fusha tĂ« ndryshme tĂ« jetĂ«s shoqĂ«rore; por tĂ« kritikonte komunizmin njĂ« shkrimtar me popullorĂ«si tĂ« jashtĂ«zakonshme nĂ« kohĂ«n e komunizmit, tĂ« kritikonte Mitin e komunizmit, Zotin e komunizmit, biri i tij shpirtĂ«ror, krenaria e tij letrare artistike dhe, pse jo, teorike ideologjike, siç konsiderohej atĂ«herĂ« Ismail Kadare - e kjo do tĂ« thoshte shumĂ« mĂ« tepĂ«r se ç’mund tĂ« thoshin kritikat e tĂ« tjerĂ«ve, kjo kishte kuptim shumĂ« mĂ« tĂ« madh, kjo kishte jehonĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« gjerĂ«, kjo ishte kritikĂ« pambarimisht shumĂ« pĂ«rshtypjelĂ«nĂ«se. TĂ« kritikosh komunizmin, dhunĂ«n e tij, patologjinĂ« e tij politike, ideologjike dhe, mbi tĂ« gjitha, praktike, pĂ«rmes kritikĂ«s sĂ« Zotit tĂ« komunizmit dhe ta kritikosh duke zbuluar edhe tĂ« kĂ«qijat e supozuara intime tĂ« tij - e kĂ«tĂ« mund ta bĂ«nte vetĂ«m ai qĂ« kishte qenĂ« i afĂ«rt me tĂ«, qĂ« kishte shkruar roman-apoteozĂ« dhe apoteoza pĂ«r tĂ«, e tĂ« cilit s’ka se si tĂ« mos i besohej. Ikja e Ismail KadaresĂ« prej sĂ« kaluarĂ«s komuniste dhe prej Zotit tĂ« komunizmit shqiptar, babait shpirtĂ«ror, Enver HoxhĂ«s, sado jehuese, sado pĂ«rshtypjelĂ«nĂ«se nuk do tĂ« jetĂ« e mjaftueshme pĂ«r rehabilitimin, prandaj as pĂ«r popullorĂ«sinĂ« atje ku Ismail Kadare ishte i interesuar tĂ« depĂ«rtonte, tĂ« ishte i pranuar dhe i popullarizuar. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye Ismail Kadare do tĂ« kujdeset tĂ« gjejĂ« edhe njĂ« temĂ« tjetĂ«r pĂ«r trajtim intelektual, pĂ«r vetĂ«rrĂ«fim tĂ« ndryshuar qĂ« do tĂ« jetĂ« politikisht e koniunkturshme Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 10
dhe qĂ« do tĂ« zgjojĂ« kureshtjen pĂ«r tĂ« dhe pĂ«r krijimtarinĂ« e tij, qĂ« do t’ia çelĂ« dyert e depĂ«rtimit nĂ« tregun letrar. Dhe, kjo temĂ« do tĂ« quhet: feja. QËNDRIMET KUNDËRMYSLIMANE Shihej qartĂ« se bota, fatkeqĂ«sisht, po hynte gjithnjĂ« e mĂ« dukshĂ«m nĂ« kohĂ«n e fĂ«rkimeve fetare, tĂ« cilat studiues tĂ« dukurive globale do t’i quajnĂ« konflikt i qytetĂ«rimeve: i qytetĂ«rimit islamik dhe i qytetĂ«rimit tĂ« krishterĂ«. Natyrisht, shkrimtari Ismail Kadare nuk mund tĂ« qĂ«ndronte pa thĂ«nĂ« mendimin e tij pĂ«r çështje fetare, sepse ai nuk kishte qĂ«ndruar kurrĂ« asnjanĂ«s, eunuk, ndaj problemeve mĂ« tĂ« mprehta tĂ« pĂ«rtashĂ«sisĂ«. Interesat e tij letrare dhe politike kĂ«rkonin qĂ« Ismail Kadare, kur drejtpĂ«rdrejt e kur ndĂ«rmjetĂ«sueshĂ«m, t’i shprehte pikĂ«pamjet e tij fetare. Dhe, ai do ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ« si gjatĂ« disa retushimeve mĂ« sipĂ«rfaqĂ«sore a mĂ« rrĂ«njĂ«sore tĂ« disa veprave letrare, ashtu edhe nĂ« intervistat, nĂ« deklaratat dhe nĂ« veprat e ndryshme publicistike. Dhe, do ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ« nĂ« fillim mĂ« kujdesshĂ«m e me kalimin e kohĂ«s gjithnjĂ« e mĂ« zĂ«shĂ«m. Nuk Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tĂ« vĂ«rejtur se nĂ« ato retushime, shkrime publicistike, intervista e deklarata ai nuk i trajton tĂ« barabarta dinjitetet e fesĂ« myslimane dhe tĂ« fesĂ« sĂ« krishterĂ«. NĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« duke folur shpĂ«rfillshĂ«m apo, madje edhe fyeshĂ«m ndaj fesĂ« myslimane, ai do tĂ« bĂ«het propagandues gjithnjĂ« e mĂ« i pĂ«rkushtuar i fesĂ« sĂ« krishterĂ« nĂ« anĂ«n tjetĂ«r. Ndryshe prej shkrimtarit anglez me prejardhje pakistaneze, Salman Ruzhdi, i cili do tĂ« shkruajĂ« romanin e shpallur kundĂ«rmysliman, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 11
Vargjet satanike, pĂ«r ç’shkak, mandej, do tĂ« jetĂ« i shtrĂ«nguar t’i kalojĂ« disa vite nĂ« “ilegalitetet”, Ismail Kadare do tĂ« jetĂ« mĂ« i kujdesshĂ«m dhe nuk do tĂ« shkruajĂ« vepĂ«r tĂ« veçantĂ« tĂ« tillĂ«. NĂ« qoftĂ« se Salman Ruzhdiut nuk do tĂ« mund t’i afrohej me fuqinĂ« krijuese, Ismail Kadare do t’ia kalojĂ« atij me vigjilencĂ«, e cila kohĂ« pas kohe do t’i dobĂ«sohej deri nĂ« ditĂ«t tona. QĂ«ndrimet e tij kundĂ«rmyslimane, ndĂ«rkaq, tĂ« shprehura, sidomos, nĂ« shtypin e huaj, pĂ«rpos atyre tĂ« cilĂ«ve Ismail Kadare pĂ«rpiqej t’u binte nĂ« sy, u kishin rĂ«nĂ« nĂ« sy edhe lexuesve shqiptarĂ«, prej tĂ« cilĂ«ve do tĂ« priten me keqardhje tĂ« veçantĂ«. Do tĂ« bĂ«hen edhe reagime. NjĂ« prej reagimeve tĂ« tilla do tĂ« botohet edhe nĂ« javoren e PrishtinĂ«s, ZĂ«ri, mĂ« 27 maj 1992. NĂ« tĂ«, pĂ«rpos tĂ« tjerash, thuhet: “Qendrat Islame Shqiptaro-Amerikane nĂ« Shtetet e Bashkueme tĂ« AmerikĂ«s, mbajtĂ«n njĂ« takim nĂ« XhaminĂ« e QendrĂ«s Islame Shqiptaro-Amerikane nĂ« Nju-Jork – Nju Xhersi, pĂ«r tĂ« shqyrtue dhe diskutue bashkĂ«risht, disa qĂ«ndrime tejet negative, sa absurde, aqĂ« edhe indinjuese tĂ« shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare, tĂ« shprehun kohĂ«ve tĂ« fundit, si nĂ« vepra tĂ« tija ashtu edhe pĂ«rmes tĂ« intervistave tĂ« tija nĂ« shtypin e jashtĂ«m, dhe tĂ« cilat janĂ« drejtue direkt kundĂ«r myslimanizmit. Takimi i naltĂ«pĂ«rmendun, nuk e kishte pĂ«r qĂ«llim, me i dalĂ« nĂ« mbrojtje fesĂ« islame, sepse atĂ« e mbron kultura e vet mijĂ«ravjeçare dhe themeli i saj qĂ« asht libri i shejtĂ«: Kur’ani, meqĂ« populli shqiptar i takon tri besimeve, ku ma se 70 % i takojnĂ« besimit islam, dhe kĂ«to tri besime, nuk i kanĂ« sjellĂ« ndonji tĂ« keqe, por pĂ«rkundrazi, gjithmonĂ« mirĂ«kuptim, harmoni dhe vĂ«llaznim, dhe si konseguencĂ« e gjithĂ« kĂ«saj, vijmĂ« nĂ« pĂ«rfundim, se shprehjet e pakontrollueme tĂ« shkrimtarit kriptokomunist Ismail Kadare, i cili islamizmin, tĂ« cilin po ta zbĂ«rthejsh do tĂ« thot PAQE, e krahason me ideologjinĂ« komuniste, e cila nuk njef fe as Zot, familje as traditĂ«; dhe me bindje tĂ« plotĂ« themi: se ky akt asht i drejtuemĂ« nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« kundĂ«r krejt kombit shqiptar... Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 12
Tue qenĂ« se, Ismail Kadare, nĂ« dukje i takon besimit islam, tubimi nĂ« fjalĂ«, u distancua nga qĂ«ndrimet e padrejta dhe tejet tĂ« damshme pĂ«r kombin shqiptar tĂ« Ismail KadaresĂ«, tue i kualifikue ato si tĂ« dĂ«mshme, tĂ« padrejta, antinjerzore dhe antihumane, dhe pĂ«r antishqiptare – tĂ« mos flasim”. Nuk ka dyshim se krijimtaria e Ismail KadaresĂ« nĂ« kohĂ«n e komunizmit dhe krijimtaria e veprimtaria e tij pas rĂ«nies sĂ« komunizmit dĂ«shmojnĂ« se ai e kishte mĂ«suar me kohĂ« mĂ«simin: njĂ« shkrimtar bĂ«het i rĂ«ndĂ«sishĂ«m varĂ«sisht sa Ă«shtĂ« politikisht i pĂ«rdorshĂ«m. Ai do tĂ« dijĂ« tĂ« jetĂ« politikisht i pĂ«rdorshĂ«m sot jo mĂ« pak se dje! Lobi shqiptar tashmĂ« i krijuar pĂ«r Ismail KadarenĂ« nĂ« Nju-Jork, dĂ«shmon qartĂ« se retushimet fetare tĂ« disa veprave tĂ« tij, paraqitjet kundĂ«rmyslimane dhe, sidomos, propagandimi i kthimit nĂ« fenĂ« e tĂ« parĂ«ve i sjellin pĂ«rkrahje dhe i premtojnĂ« shkĂ«lqime tĂ« reja emrit tĂ« tij: pĂ«rkthime e çmime ndĂ«rkombĂ«tare! Çmimi i pamerituar i KĂ«shillit KombĂ«tar Shqiptaro-Amerikan ishte njĂ«ri prej tyre! ESADIZMI NĂ« pĂ«rgjigjen e tij Pabesia e njĂ« polemisti, Ismail Kadare i shmanget plotĂ«sisht diskutimit pĂ«r çështjet qĂ« kishte ngritur nĂ« sprovĂ«n Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve. Nuk jam i sigurt pĂ«r cilĂ«n arsye mĂ« shumĂ« i shmanget diskutimit: pĂ«r shkak se nuk do tĂ« heqĂ« dorĂ« nga qĂ«ndrimet raciste ndaj Lindjes myslimane, ndaj qytetĂ«rimit mysliman, prandaj edhe ndaj fesĂ« myslimane, apo pĂ«r shkak se nuk do qĂ« pĂ«r qĂ«ndrimet e tilla tĂ« shkruhet edhe njĂ« herĂ« nĂ« gazeta. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 13
NĂ« qoftĂ« se nĂ« pĂ«rgjigjen Pabesia e njĂ« polemisti i Ă«shtĂ« shmangur rrĂ«shqitjes sĂ« sĂ«rishme nĂ« racizĂ«m, nuk mund tĂ« thuhet se i ka shpĂ«tuar rirrĂ«shqitjes nĂ« myslimanofobi. DĂ«shmi pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« qĂ«ndrimi i tij ndaj Haxhi Qamilit – njĂ« figure fare skajore historike. Nuk ka dyshim se ideologjia e Haxhit Qamilit, nĂ« qoftĂ« se mund tĂ« flitet fare pĂ«r njĂ« ideologji tĂ« tij, ishte e jashtĂ«kohshme, prandaj edhe nĂ« shpĂ«rputhje me tĂ« pĂ«rtashmen dhe tĂ« ardhmen e ShqipĂ«risĂ« dhe tĂ« popullit shqiptar nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Por, gjithashtu, nuk ka dyshim se Ismail Kadare pĂ«r arsye fetare e sheh qimen nĂ« syrin e Haxhi Qamilit, por nuk e sheh traun nĂ« sytĂ« e disa figurave tĂ« tjera historike nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«. Ai e tejzmadhon rebelimin e njĂ« njeriu, pa farĂ« ndikimi tĂ« veçantĂ« politik, kundĂ«r feudalĂ«ve, duke e njĂ«jtĂ«suar kĂ«tĂ« rebelim me njĂ« ideologji pothuaj mosekzistuese filoturke. Nuk mund tĂ« besohet se prijĂ«si i njĂ« kryengritjeje fshatare kundĂ«r feudalĂ«ve dhe kundĂ«r sundimit tĂ« tĂ« huajve, sidomos, serbĂ«ve e grekĂ«ve, nĂ« ShqipĂ«ri, nuk e dinte se nĂ« vitet 1914 - 1915 as nuk mund ta bĂ«nte TurqinĂ« mĂ« sovrane tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe tĂ« shqiptarĂ«ve, as nuk do tĂ« mund ta çonte ShqipĂ«rinĂ« pĂ«rtej Adriatikut e Mesdheut dhe ta bashkonte me PerandorinĂ« e dikurshme Otomane. ShqipĂ«ria ishte shtet me kufij tĂ« caktuar ndĂ«rkombĂ«tarisht, tĂ« njohur qĂ« nga Konferenca e AmbasadorĂ«ve nĂ« LondĂ«r dhe ajo ishte bĂ«rĂ« shtet kur ishte çliruar nga Perandoria Otomane, qĂ« tashmĂ« quhej e shkatĂ«rruar. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye mund tĂ« thuhet se shumĂ« mĂ« e rrezikshme pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« shtet dhe pĂ«r shqiptarĂ«t komb ishte politika tradhtare e Esad PashĂ« Toptanit, i cili nĂ« LuftĂ«n e ParĂ« Ballkanike ua kishte lĂ«shuar ShkodrĂ«n malazezve, kurse pas luftĂ«rave ballkanike kishte hyrĂ« nĂ« marrĂ«dhĂ«nie politike dhe ushtarake me SerbinĂ«. Esad PashĂ« Toptani kishte shkuar dy herĂ« nĂ« Nish nĂ« takime me kryeministrin e SerbisĂ«, Nikolla Pashiq, dhe i kishte dĂ«rguar katĂ«rqind ushtarĂ« shqiptarĂ«, ithtarĂ« tĂ« vet, nĂ« ushtrinĂ« serbe, qĂ« po merrte pjesĂ« nĂ« LuftĂ«n e ParĂ« BotĂ«rore. PĂ«r shkak tĂ« politikĂ«s Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 14
separatiste dhe pĂ«r shkak tĂ« pajtimit me pushtimin serb, Esad Pasha do tĂ« quhet tradhtar dhe pĂ«r tradhti do tĂ« jetĂ« i vrarĂ« nĂ« FrancĂ«. Esad PashĂ« Toptani dhe Nikolla Pashiqi do ta ekzekutojnĂ« Haxhi Qamilin jo pĂ«r shkak tĂ« politikĂ«s sĂ« tij prej turkoshaku, po pĂ«r shkak tĂ« mospajtimit tĂ« tij me politikĂ«n tradhtare tĂ« tĂ« parit dhe tĂ« mospajtimit me pushtimin e tĂ« dytit. E kjo domethĂ«nĂ« se do ta ekzekutojnĂ« si kryengritĂ«s shqiptar. Ta gjykosh tani njĂ« kryengritĂ«s, qoftĂ« edhe tĂ« pajisur me ide turkomane, pĂ«r ide qĂ« s’mund tĂ« sillnin pasoja e tĂ« heshtĂ«sh tradhtinĂ« e njĂ« separatisti qĂ« bashkĂ«punonte me pushtuesin e tokave shqiptare dhe, madje, tĂ« ShqipĂ«risĂ« shtet ky gjithsesi nuk mund tĂ« quhet atdhetarizĂ«m shumĂ« i kthjellĂ«t. Cila Ă«shtĂ« mĂ« e durueshme: tĂ« trajtohesh tradhtar si Esad Toptani a kryengritĂ«s turkashak, por kundĂ«rserb, si Haxhi Qamili? Po tĂ« na dĂ«nonte Zoti tĂ« zgjidhnim dhunshĂ«m, Ismail Kadare, pa dyshim, do tĂ« zgjidhte tĂ« parin. Dhe, le ta zgjedhĂ« e le tĂ« jetĂ« – esadist! Lindjefobia e kjo domethĂ«nĂ« myslimanofobia mund tĂ« konsiderohet arsye pse, pĂ«rpos tradhtisĂ« sĂ« Esad pashĂ« Toptanit, Ismail Kadare e hesht edhe politikĂ«n, po ashtu, kundĂ«rhistorike, tĂ« dy figurave tĂ« tjera tĂ« asaj kohe po ashtu skajore historike: e hesht politikĂ«n e Marka Gjonit e tĂ« Preng BibĂ« DodĂ«s. NĂ« qoftĂ« se Haxhi Qamili na qenka lektisur kot pas njĂ« pushtuesi tĂ« dĂ«buar, qĂ« nĂ« ShqipĂ«ri kurrĂ« mĂ« nuk do tĂ« mund tĂ« sundonte, Marka Gjoni dhe Preng BibĂ« Doda i bĂ«nin dĂ«m tĂ« dyfishtĂ« ShqipĂ«risĂ«: nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« bĂ«nin politikĂ«n e pĂ«rkrahjes sĂ« pushtimit italian, kurse, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, bĂ«nin politikĂ«n separatiste tĂ« shpalljes sĂ« MirditĂ«s autonomi - njĂ«ri i ledhatuar nga Beogradi e tjetri nga Cetina. Gjykimi i njĂ« kryengritĂ«si pĂ«r njĂ« iluzion politik e lĂ«nia nĂ« heshtje e dy separatistĂ«ve, politikat e tĂ« cilĂ«ve mund tĂ« tregoheshin mĂ« tĂ« rrezikshme pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« dhe pĂ«r shqiptarĂ«t, gjithsesi nuk duket Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 15
gjykim i drejtĂ« historik. Pas gjykimit tĂ« tillĂ«, nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ«, dhe pas heshtjes sĂ« tillĂ«, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, nuk Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« shihen motive ideologjike fetare. REAGIMET NDAJ POLEMIKËS NĂ« gazetat e TiranĂ«s dhe nĂ« gazetat e PrishtinĂ«s, deri sot kur po e shkruaj kĂ«tĂ« pĂ«rgjigje, janĂ« botuar shumĂ« reagime ndaj polemikĂ«s midis Ismail KadaresĂ« dhe meje. Numri mĂ« i madh i reagimeve nĂ« gazetat e PrishtinĂ«s nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« janĂ« reagime mĂ« parĂ« tĂ« botuara nĂ« gazetat e TiranĂ«s. Si historian i letĂ«rsisĂ« shqipe nuk di shkrim qĂ« tĂ« ketĂ« nxitur mĂ« shumĂ« reagime se ç’ka nxitur pĂ«rgjigjja ime Realiteti i shpĂ«rfillur ndaj sprovĂ«s Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve me tĂ« cilĂ«n Ismail Kadare i kishte kundĂ«rshtuar pikĂ«pamjet e mia tĂ« paraqitura nĂ« kreun Identiteti kombĂ«tar dhe vetĂ«dija fetare tĂ« trajtesĂ«s Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes. Le tĂ« thuhet se mĂ« i madh se numri i reaguesve qĂ« çështjet e ngritura nĂ« kĂ«tĂ« polemikĂ« kujdesen t’i trajtojnĂ« objektivisht, pa paragjykime fetare, politike, partiake, ideologjike, pa anime miqĂ«sore e tĂ« tjera, Ă«shtĂ« numri i reaguesve, tĂ« cilĂ«t nuk dĂ«shmojnĂ« se janĂ« tĂ« liruar prej disa paragjykimeve tĂ« tilla apo prej animeve miqĂ«sore. Nuk Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tĂ« vĂ«rejtur se paragjykimet dhe animet e tilla posaçërisht shprehen nĂ« shkrimet e disa gazetarĂ«ve, publicistĂ«ve dhe tĂ« disa miqve indigo tĂ« Ismail KadaresĂ«. NdĂ«r mediat qĂ« do tĂ« mbajnĂ« qĂ«ndrim objektiv, mjerisht, nuk do tĂ« mund tĂ« radhitej pa sadopak ngurrim as gazeta Tirana observer dhe nuk do tĂ« mund tĂ« radhitej nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« pĂ«r shkak tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 16
pyetjes qĂ« do t’ua bĂ«jĂ« tĂ« ftuarve pĂ«r deklarata nĂ« lidhje me polemikĂ«n: a mendoni se polemika e dĂ«mton imazhin e shkrimtarit tonĂ« tĂ« madh Ismail Kadare? Me tĂ« njĂ«jtĂ«n arsye do tĂ« mund tĂ« bĂ«hej pyetja: a mendoni se polemika e dĂ«mton imazhin e shkrimtarit, historianit tĂ« letĂ«rsisĂ« dhe intelektualit tonĂ« tĂ« madh Rexhep Qosja? ShumĂ« mĂ« normale, mĂ« frytdhĂ«nĂ«se pĂ«r kulturĂ«n e diskutimeve intelektuale e politike do tĂ« ishte pyetja, qĂ« pĂ«rjashton gara e hierarki sportive: sa ndriçon çështjen e sa i kontribuon sĂ« vĂ«rtetĂ«s kjo polemikĂ«? Inkuadrimi i kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, nĂ« kĂ«tĂ« polemikĂ« nĂ« anĂ«n e Ismail KadaresĂ« sikur i shpjegon kĂ«to paragjykime dhe anime tĂ« disa reaguesve. PartitĂ« nĂ« pushtet, po e tregon edhe kjo polemikĂ«, ende pĂ«rcaktojnĂ« politikĂ«n, etikĂ«n dhe estetikĂ«n e shumĂ«ve prej nesh, prandaj edhe tĂ« shumĂ« gazetave dhe mediave elektronike. Disa nga miqtĂ« e Ismail KadaresĂ«, si edhe miku i tyre, nĂ« reagimet e botuara bĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje qĂ« t’i zhvlerĂ«sojnĂ« pikĂ«pamjet e mia - duke i shtrembĂ«ruar e duke i falsifikuar dhe qĂ« tĂ« mĂ« zhvlerĂ«sojnĂ« mua - duke mĂ« fyer kur mĂ« butĂ« e kur mĂ« vrazhdĂ« se ai! BĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje tĂ« krijojnĂ« pĂ«rshtypjen nĂ« opinion se kjo polemikĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« polemikĂ«, siç thotĂ« njĂ«ri prej tyre, midis njĂ« shkrimtari tĂ« madh, botĂ«ror, dhe njĂ« shkrimtari normal, domethĂ«nĂ«, thotĂ« ai, lokal! U mbeti pa thĂ«nĂ«, si e tha njĂ«ri qĂ« s’i duartroket Ismail KadaresĂ«, se kjo nĂ« thelb Ă«shtĂ« polemikĂ« midis Goliatit dhe Davidit. Gjedhet mitologjike pĂ«rsĂ«riten! Bariu i vetmuar, Davidi, me njĂ« shkop nĂ« dorĂ« dhe me llastik nĂ« brez, ka marrĂ« guximin t’i kundĂ«rvihet Goliatit. PĂ«r tĂ« krijuar bindjen se kĂ«saj radhe Goliati do tĂ« jetĂ« ai qĂ« do ta mundĂ« mendĂ«risht dhe moralisht Davidin, miqtĂ« e Ismail KadaresĂ«, bashkĂ« me tĂ«, do tĂ« mĂ« bĂ«jnĂ« njĂ« portret tĂ« shĂ«mtuar, tĂ« cilin do tĂ« donin ta shihnin gjithmonĂ« nĂ« galerinĂ« kombĂ«tare tĂ« portreteve. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 17
Çka do tĂ« thonĂ« ata pĂ«r mua? TË GJITHË PORTRETISTËT E MI PavarĂ«sisht pse unĂ« pĂ«r ta kurrĂ« s’kisha thĂ«nĂ« fjalĂ« portretizuese, ata do tĂ« thonĂ«: se unĂ« jam njĂ« enverist, qĂ« e mundon nostalgjia pĂ«r Enverin, se unĂ« jam Enver i Letrave, se mĂ« mundon nostalgjia edhe pĂ«r JugosllavinĂ« edhe SerbinĂ«, se jam njeri qĂ« kam ngritur njĂ« flamur tĂ« ri, tĂ« quajtur flamuri i myslimanizmit, se unĂ« jam gardian i Lindores, se unĂ« jam taliban, se jam blasfemues i religjionit, se po ndĂ«rtoj njĂ« politikĂ« dhe njĂ« ideologji tĂ« re, sĂ« cilĂ«s do tĂ« shohin si do t’ia vĂ«nĂ« emrin; se jam hiç mĂ« pak se njĂ« delirant, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 18
se kam ide fikse, se hidhem nĂ« ekstreme, se jam njeri me karakter autarkik, se kam qejf tĂ« mĂ« quajnĂ« baba i kombit dhe bacĂ« i dijes nĂ« KosovĂ«, se tĂ« gjitha kĂ«to qĂ« po i shkruaj – i shkruaj pĂ«r arsye se dĂ«shiroj tĂ« mĂ« trajtojnĂ« numĂ«r njĂ« e jo numĂ«r dy nĂ« komb; se nĂ« duel me njĂ« ish-kryetar nĂ« KosovĂ« humba, se nĂ« zgjedhjet lokale nĂ« KosovĂ« nĂ« vitin 2000 humba, se nĂ« zgjedhjet e 3 korrikut nĂ« ShqipĂ«ri humba, Se jam halldup, Se jam gĂ«rxho, se jam njĂ« nga mbytĂ«sit e njĂ« idiome (tĂ« gegĂ«rishtes), Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 19
se jam ballabani i vonuar, se jam nacionalist fondamentalist (ndoshta fundamentalist), se jam njĂ« skriboman, se po pĂ«rpiqem tĂ« bĂ«j perestrojkĂ«n tonĂ«, se jam njĂ« shkrimtar lokal, domethĂ«nĂ« i njohur vetĂ«m nĂ« Bregun e Diellit, nĂ« PrishtinĂ«! se jetoj me kompleks gjenerali, se jam gjeneral i pamundĂ«suar, se jam kolos i lidhun! Se duhet tĂ« mĂ« dĂ«bojnĂ« prej KosovĂ«s! Se, se, se, se, se...! Portretizuesve tĂ« mi, tĂ« dhuruar me dhuntinĂ« qĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« portrete me epitete, qĂ« tĂ« fyejnĂ« tĂ« tjerĂ«, nuk do t’u pĂ«rgjigjem nĂ« fyerjet dhe nĂ« falsifikimet e pikĂ«pamjeve tĂ« mia. Do tĂ« merrem vetĂ«m me çështjet, pavarĂ«sisht prej cilĂ«ve reagues janĂ« tĂ« ngritura, diskutimin e tĂ« cilave e çmoj tĂ« nevojshĂ«m. Kjo do tĂ« thotĂ« se para se t’ia jap fjalĂ«n portretizuesit mĂ« tĂ« talentuar dhe, njĂ«kohĂ«sisht, mĂ« tĂ« çmuar nĂ« artin tonĂ« figurativ, kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, do tĂ« flas edhe pĂ«r disa shqetĂ«sime tĂ« reaguesve tĂ« tjerĂ« ndaj polemikĂ«s. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 20
VETËM E VËRTETA I BASHKON NJERËZIT 1. Disa nga reaguesit shprehin shqetĂ«simin se polemika midis Ismail KadaresĂ« dhe meje do tĂ« shkaktojĂ« ndarje mes intelektualĂ«ve shqiptarĂ«, e ndoshta, edhe mes kosovarĂ«ve dhe shqiptarĂ«ve, si po na ndajnĂ« ata qĂ« bĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje tĂ« kota tĂ« krijojnĂ« identitetin kombĂ«tar kosovar dhe njĂ« gjuhĂ« tjetĂ«r, standarde pĂ«r tĂ«. Edhe mĂ« i mprehtĂ« Ă«shtĂ« shqetĂ«simi i atyre qĂ« thonĂ« se kjo polemikĂ«, nĂ« rastin mĂ« tĂ« keq, mund tĂ« shkaktojĂ« ndarje fetare! ËshtĂ« pĂ«r nderim shqetĂ«simi i kĂ«tyre reaguesve, por, disa tĂ« tjerĂ« mendojnĂ« se njĂ« shqetĂ«sim i tillĂ« Ă«shtĂ« i paarsyeshĂ«m. NjĂ« polemikĂ«, sado e ashpĂ«r dhe sado e shtrirĂ«, nuk mund tĂ« krijojĂ« ndarje, sepse polemikat, qĂ« sqarojnĂ« çështjet, nĂ« thelb synojnĂ« mĂ«njanimin e ndarjeve. Ato edhe s’mund tĂ« bĂ«hen si duhet midis njerĂ«zve qĂ«, megjithatĂ«, s’do tĂ« mund tĂ« merreshin vesh. PĂ«rvoja historike, kudo dhe kurdo, ka dĂ«shmuar se ndikim tĂ« padĂ«shiruar mund tĂ« ushtrojnĂ«, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, problemet e fshehura, problemet kulturore, politike, morale, shoqĂ«rore, e tĂ« tjera qĂ« mbulohen me, ta themi, tepih politik. Nuk e thotĂ« populli i urtĂ« kot: plaga qĂ« fshihet nuk shĂ«rohet. Sqarimi i problemeve mĂ« parĂ« se ç’i ndan, i afron njerĂ«zit. Nuk e them unĂ« i pari se njerĂ«zit pĂ«rherĂ« bashkohen vetĂ«m rreth tĂ« VĂ«rtetĂ«s dhe tĂ« DrejtĂ«s. Rreth mashtrimeve, gĂ«njeshtrave, kodeve tĂ« rrejshme, njerĂ«zit mund tĂ« bashkohen vetĂ«m pĂ«rkohĂ«sisht - derisa tĂ« mos i shohin e tĂ« mos i kuptojnĂ«. DukshmĂ«ria (transparenca) nuk Ă«shtĂ« kot nocion aq i çmuar nĂ« vendet me tradita mĂ« tĂ« gjata demokratike. MeqenĂ«se e kanĂ« shijuar gjatĂ« dobishmĂ«rinĂ« e saj, ato vende jo rastĂ«sisht po kĂ«rkojnĂ« qĂ« ta zbatojmĂ« edhe ne. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 21
KU E LAMË KOSOVËN? 2. ËshtĂ« e çuditshme dhe, njĂ«kohĂ«sisht, treguese pse si njĂ« numĂ«r i reaguesve, kur flasin pĂ«r identitetin shqiptar, kanĂ« parasysh vetĂ«m ShqipĂ«rinĂ«. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye emĂ«rvendi ShqipĂ«ri bĂ«het zĂ«vendĂ«sim pĂ«r emĂ«rnjeriun shqiptar. I pari qĂ« e bĂ«n kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« Ismail Kadare kur, duke folur pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve nĂ« sprovĂ«n Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve, thotĂ« atĂ« fjalinĂ« e papranueshme: “Letrat e ShqipĂ«risĂ« janĂ« tĂ« qarta”! Nuk ka dyshim se kjo Ă«shtĂ« njĂ« pikĂ«nisje e gabuar pĂ«r çdo gjykim pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve. Nuk mund tĂ« gjykohet shkencĂ«risht pĂ«r çështje tĂ« identitetit shqiptar duke pasur parasysh vetĂ«m ShqipĂ«rinĂ«, domethĂ«nĂ« duke mos pasur parasysh tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«t nĂ« Ballkan dhe shqiptarĂ«t nĂ« diasporĂ«. Gjykimi pĂ«r pjesĂ«n nuk mund tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« gjykimin pĂ«r tĂ«rĂ«sinĂ«. Pjesa, sado e madhe dhe sado e rĂ«ndĂ«sishme qoftĂ«, nuk Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sia. Ata qĂ« pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve do tĂ« gjykojnĂ« duke pasur parasysh tĂ« gjitha trevat shqiptare e jo vetĂ«m ShqipĂ«rinĂ« shtetĂ«rore, tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«t e jo vetĂ«m ata qĂ« jetojnĂ« nĂ« ShqipĂ«rinĂ« shtetĂ«rore, nuk do t’i lejojnĂ« vetes qĂ« tĂ« shpĂ«rfillin pĂ«rbĂ«rĂ«sit e shumtĂ« tĂ« kulturĂ«s e tĂ« qytetĂ«rimit mysliman nĂ« identitetin e gjithĂ«sishĂ«m, tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, historik tĂ« shqiptarĂ«ve. PikĂ«nisja metodologjike e Ismail KadaresĂ«, e formuluar nĂ« fjalinĂ« pĂ«rjashtuese ndaj KosovĂ«s “Letrat e ShqipĂ«risĂ« janĂ« tĂ« qarta” si edhe e miqve tĂ« tij reagues ndaj kĂ«saj polemike, vetĂ«m sa i frymĂ«zon pĂ«rpjekjet e disa vetjeve, disa grupeve dhe ndonjĂ« institucioni nĂ« KosovĂ« pĂ«r krijimin e identitetit kombĂ«tar kosovar. E shqiptarĂ«t nĂ« ShqipĂ«ri, nĂ« KosovĂ«, nĂ« Maqedoni, nĂ« Mal tĂ« Zi, nĂ« LuginĂ«n e PreshevĂ«s dhe kudo qofshin sot vetĂ«m sĂ« bashku pĂ«rbĂ«jnĂ« identitetin e pĂ«rbashkĂ«t, tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«, tĂ« gjithĂ«sishĂ«m shqiptar. PĂ«r identitetin kombĂ«tar shqiptar si pĂ«r njĂ« identitet tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, tĂ« gjithĂ«sishĂ«m, historik mund tĂ« flasim vetĂ«m kur t’i marrim parasysh tĂ« veçantat e shqiptarĂ«ve tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 22
krahinave tĂ« ndryshme, tĂ« dialekteve tĂ« ndryshme, tĂ« feve tĂ« ndryshme dhe tĂ« politikave e tĂ« fateve tĂ« ndryshme historike shqiptare, sidomos prej copĂ«timit tĂ« trojeve shqiptare nĂ« KonferencĂ«n e AmbasadorĂ«ve nĂ« LondĂ«r nĂ« vitin 1912 - 1913. BESIMI DHE MOSBESIMI 3. Ka nga reaguesit qĂ« e quajnĂ« tĂ« papranueshĂ«m konstatimin tim mbi rĂ«ndĂ«sinĂ« e pĂ«rbĂ«rĂ«sit fetar (mysliman) nĂ« identitetin e pĂ«rgjithshĂ«m, historik, shqiptar. QĂ«ndrimin e tyre tĂ« tillĂ« e mbĂ«shtesin nĂ« konstatimin se qenkemi populli mĂ« mosbesimtar nĂ« EvropĂ«, me ç’rast pohimi mĂ« mosbesimtar tingĂ«llon kĂ«tu si vlerĂ«sim pozitiv. NĂ« qoftĂ« se, sipas konstatimit tĂ« kĂ«tyre reaguesve, ne, vĂ«rtet, qenkemi populli mĂ« mosbesimtar nĂ« EvropĂ« - mĂ« mosbesimtar se popujt me tradita mĂ« tĂ« gjata shtetĂ«rore e demokratike dhe me tradita mĂ« tĂ« pasura kulturore, mos do tĂ« thotĂ« kjo se ne qenkemi populli mĂ« i pĂ«rparuar, mĂ« i zhvilluar, mĂ« i kulturuar i EvropĂ«s? Le ta japin ata vetĂ« pĂ«rgjigjen pĂ«r kĂ«tĂ« pyetje, kurse unĂ« po shtoj: ndoshta nĂ« kohĂ«n e komunizmit edhe mund tĂ« radhiteshim ndĂ«r popujt, si i quajnĂ« ata, mĂ« mosbesimtarĂ« tĂ« EvropĂ«s, por nuk jam aspak i sigurt se sot jemi aq mosbesimtarĂ« sa dje. DĂ«shmi pĂ«r shtimin e pĂ«rkushtimeve fetare tĂ« pjesĂ«tarĂ«ve tĂ« tĂ« tri feve mund tĂ« shihen e mund tĂ« dĂ«gjohen kudo: nĂ« familje, nĂ« kisha e nĂ« xhami, nĂ« hapĂ«sirat para tyre, nĂ« shkolla e nĂ« fakultete, nĂ« institucione tĂ« shkencĂ«s, tĂ« kulturĂ«s e, madje, tĂ« politikĂ«s. Ata qĂ« i shpallin shqiptarĂ«t popullin mĂ« mosbesimtar nĂ« EvropĂ« sot, mund tĂ« mos besojnĂ«, ndoshta, nĂ« qoftĂ« se u thuhet: nĂ« institucione shkencore nĂ« PrishtinĂ«, pĂ«r shembull, para, ta themi, njĂ«zet vjetĂ«sh nuk dihej nĂ«se e agjĂ«ronte kush ramazanin, kurse sot kĂ«tĂ« e bĂ«jnĂ« jo pak prej tyre, pĂ«rpos tĂ« tjerĂ«sh, edhe kĂ«shilltarĂ« shkencorĂ«; nĂ« shkollat e mesme nĂ« KosovĂ«, para Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 23
njĂ«zet vjetĂ«sh, ta themi, nuk dihej nĂ«se agjĂ«ronte ndonjĂ« nxĂ«nĂ«s a ndonjĂ« mĂ«sues, arsimtar a profesor, kurse sot dihet pĂ«r shumĂ« e shumĂ« prej tyre; nĂ« xhamitĂ« e KosovĂ«s para njĂ«zet vjetĂ«sh nuk dihej nĂ«se shkonte tĂ« falej ndonjĂ« profesor fakulteti, kurse sot Ă«shtĂ« gjithnjĂ« e mĂ« i dukshĂ«m numri i tyre qĂ« tĂ« premteve shihen nĂ« xhami. NĂ« KosovĂ« sot me rituale fetare varrosen edhe anĂ«tarĂ« tĂ« ndjerĂ« tĂ« AkademisĂ« sĂ« Shkencave e tĂ« Arteve tĂ« KosovĂ«s; por, nĂ« KosovĂ« sot me rituale fetare ngjet tĂ« varrosen edhe ish-funksionarĂ« tĂ« lartĂ«, madje, edhe mĂ« tĂ« lartit, tĂ« Komitetit Krahinor tĂ« Lidhjes sĂ« KomunistĂ«ve tĂ« KosovĂ«s. Si nĂ« KosovĂ«, pĂ«rkushtimet fetare mbas rĂ«nies sĂ« komunizmit janĂ« shtuar edhe ndĂ«r shqiptarĂ«t nĂ« Maqedoni, nĂ« LuginĂ«n e PreshevĂ«s dhe nĂ« Mal tĂ« Zi. TĂ« mos i shohĂ«sh kĂ«to sot do tĂ« thotĂ« tĂ« mos e shohĂ«sh njĂ«mendĂ«sinĂ«. Dhe, tĂ« shpĂ«rfillĂ«sh pĂ«rbĂ«rĂ«sit e besimit mysliman, - qĂ« nĂ« KosovĂ« e nĂ« ShqipĂ«ri kanĂ« ardhur nga Lindja turko-arabe - e kjo do tĂ« thotĂ« edhe tĂ« kulturĂ«s me bazĂ« besimin mysliman nĂ« identitetin e gjithĂ«sishĂ«m shqiptar, do tĂ« thotĂ« tĂ« shpĂ«rfillĂ«sh njĂ«mendĂ«sinĂ«: tĂ« shpĂ«rfillĂ«sh njĂ«mendĂ«sinĂ« qoftĂ« pse nuk je nĂ« gjendje ta shohĂ«sh, qoftĂ« - çka, mjerisht, ngjet mĂ« shpesh - pse nuk dĂ«shiron ta shohĂ«sh tĂ« tillĂ« çfarĂ« Ă«shtĂ« ajo. E kur flitet pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve nĂ« pĂ«rgjithĂ«si e jo vetĂ«m pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve nĂ« ShqipĂ«rinĂ« shtetĂ«rore do tĂ« duhej tĂ« dihej se nĂ« KosovĂ«, nĂ« Maqedoni, nĂ« LuginĂ«n e PreshevĂ«s dhe nĂ« Mal tĂ« Zi, jetojnĂ« sot gati gjysma e shqiptarĂ«ve nĂ« Ballkan, kurse mbi 95 pĂ«r qind e kĂ«tyre shqiptarĂ«ve i takojnĂ« besimit mysliman. Besimin e autorĂ«ve tĂ« pohimit se shqiptarĂ«t na qenkan populli mĂ« mosbesimtar nĂ« EvropĂ« e pĂ«rgĂ«njeshtrojnĂ« edhe tĂ« dhĂ«na tĂ« tjera ndĂ«r tĂ« cilat mund tĂ« pĂ«rmendet njĂ« emision i udhĂ«hequr prej Alban Dudushit nĂ« Top Channel, nĂ« tĂ« cilin, pĂ«rpos se u theksua racizmi i Ismail KadaresĂ«, u paraqitĂ«n tĂ« dhĂ«na pĂ«r rĂ«nien e numrit tĂ« martesave tĂ« pĂ«rziera e pĂ«r shtimin e numrit tĂ« konflikteve fetare dhe kĂ«to tĂ« dhĂ«na flasin, ndoshta, pĂ«r forcimin, apo, madje, pĂ«r tejshquarjen e vetĂ«dijes fetare nĂ« jetĂ«n tonĂ«. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 24
4. NjĂ«ri prej reaguesve do tĂ« ma marrĂ« pĂ«r tĂ« keq se pĂ«r njĂ«rĂ«n prej çështjeve pĂ«r tĂ« cilĂ«n Ă«shtĂ« folur nĂ« pĂ«rgjigjen ndaj sprovĂ«s sĂ« Ismail KadaresĂ« paskam folur si myftiu i njĂ« qyteti tonĂ«. Dhe, kjo se paskam folur ashtu siç paska folur edhe myftiu, nuk e di nĂ«se fola unĂ« pĂ«rpara tij apo ai pĂ«rpara meje, qenka e palejueshme. Mos do tĂ« thotĂ« kjo se njĂ« intelektual pĂ«r asnjĂ« çështje nuk do tĂ« duhej tĂ« fliste siç flet njĂ« myfti? Dhe, mos do tĂ« thotĂ« kjo se çdo gjĂ« qĂ« thotĂ« njĂ« myfti qĂ« pĂ«rpara qenka e papranueshme? Nuk e di nĂ«se shqiptuesit tĂ« kĂ«tij pohimi i shkon mendja se vetĂ«m nĂ« kohĂ«n e komunizmit ishte e padĂ«shiruar, madje, e palejuar qĂ« tĂ« thuash diçka qĂ« do tĂ« pajtohej me atĂ« qĂ« pĂ«r atĂ« diçka e paska thĂ«nĂ« njĂ« myfti, njĂ« kardinal a njĂ« rabin! Nuk e di si mund tĂ« kuptohet mĂ« parĂ« ky qortim: si paragjykim fetar, si myslimanofobi, apo si njĂ« klishe komuniste e strehuar nĂ« ndĂ«rdijen e qortuesit. Pak mĂ« e vrazhdĂ«, ndoshta, do tĂ« mund tĂ« quhej kĂ«shilla e reaguesit tjetĂ«r, i cili shqiptarĂ«ve qĂ« mund tĂ« mos mendojnĂ« si ai ua tregon udhĂ«n e pelegrinazhit, pĂ«r tĂ« zgjidhur, si thotĂ«, brengat e veta! A bash kĂ«shtu duhet tĂ« flasĂ« njĂ« shqiptar ortodoks pĂ«r shqiptarin mysliman qĂ« pĂ«r haxhillĂ«k shkon nĂ« Qabe apo njĂ« shqiptar mysliman pĂ«r vĂ«llanĂ« ortodoks qĂ« pĂ«r pelegrinazh shkon nĂ« PatrikanĂ«n e Stambollit e pĂ«r vĂ«llanĂ« katolik qĂ« pĂ«r pelegrinazh shkon nĂ« Vatikan?! KRAHASIME QË S’BËHEN 5. NjĂ« reagues tjetĂ«r pa ndonjĂ« ngurrim dhe pa ndonjĂ« hamendĂ«sim shpĂ«rfill kritikĂ«n letrare, teorinĂ« letrare dhe historinĂ« letrare e kjo domethĂ«nĂ« shkencĂ«n e letĂ«rsisĂ« nĂ« krahasim me letĂ«rsinĂ«. Ç’mĂ« duhet mua, mendon ai, studimi i veprĂ«s sĂ« njĂ« shkrimtari kur e kam atĂ« vepĂ«r? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 25
Ç’mĂ« duhet mua, thotĂ« ai pa ngurrim, monografia e Rexhep Qosjes pĂ«r Naim FrashĂ«rin? Dhe, unĂ« nuk e di a nuk i duhet kjo monografi pse e paska shkruar Rexhep Qosja apo pse qenka e shkruar mbi krijimtarinĂ« e Naim FrashĂ«rit? Ky pohim shqiptohet pĂ«r t’u dĂ«shmuar pohimet e disa miqve tĂ« Ismail KadaresĂ« e, pastaj, edhe mendimi i kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, se polemika ndaj sĂ« cilĂ«s reagojnĂ« ata Ă«shtĂ« polemikĂ« midis dy autorĂ«ve me popullorĂ«si tĂ« ndryshme: njĂ« shkrimtari, njĂ« poeti - botĂ«ror dhe njĂ« kritiku, njĂ« historiani letrar - lokal! Ta lĂ«mĂ« krahasimin midis popullorĂ«sive e tĂ« merremi me krahasimin vlerĂ«sues midis fushave krijuese: midis poezisĂ« dhe shkencĂ«s, midis poezisĂ« dhe trajtave tĂ« tjera tĂ« veprimtarisĂ« mendore tĂ« njeriut. Krahasimet vlerĂ«suese midis arteve tĂ« veçanta dhe midis arteve e trajtave tĂ« tjera tĂ« veprimtarisĂ« mendore tĂ« njeriut, siç janĂ« shkenca dhe filozofia, quhen tĂ« tejkaluara, tĂ« papranuara, tĂ« gabuara, sepse tĂ« gjitha artet, tĂ« gjitha shkencat dhe filozofia i duhen njeriut, janĂ« shprehje e mendĂ«sive tĂ« tij dhe i shĂ«rbejnĂ« jetĂ«s sĂ« tij. I takon njĂ« kohe tĂ« shkuar koncepti romantik sipas tĂ« cilit poezia dhe muzika pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« dĂ«shminĂ« mĂ« tĂ« fuqishme tĂ« gjeniut ashtu siç i takon njĂ« kohe tĂ« shkuar koncepti hegelian sipas tĂ« cilit poezia (e kjo domethĂ«nĂ« letĂ«rsia) i takon fĂ«mijĂ«risĂ«, kurse filozofia dhe shkenca pjekurisĂ« sĂ« njerĂ«zimit. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye nĂ« kulturat e zhvilluara nuk bĂ«hen krahasime vlerĂ«suese midis shkrimtarit dhe kritikut, midis shkrimtarit dhe shkencĂ«tarit, midis shkrimtarit dhe filozofit. Studiuesi i njohur polak, Henrik Markieviç, thotĂ«, fjala vjen, se sot “gjithnjĂ« e mĂ« dukshĂ«m po hiqen kufijtĂ« midis letĂ«rsisĂ« dhe filozofisĂ«, shkencĂ«s, reportazhit ose publicistikĂ«s”; studiuesi francez, Robert Eskarpi, thotĂ« se ka shumĂ« vepra tĂ« shkruara me qĂ«llim funksional qĂ« çmohen si vepra tĂ« vĂ«rteta letrare; teoriku i njohur i letĂ«rsisĂ«, Cvetan Todorov, nĂ« trajtesĂ«n Nocioni i letĂ«rsisĂ«, fjala vjen, thotĂ« se “çdo tip i ligjĂ«rimit qĂ« zakonisht e quajmĂ« letrar e ka tipin e ngjashĂ«m jo letrar Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 26
me tĂ« cilin Ă«shtĂ« mĂ« i afĂ«rt se me njĂ« tip tjetĂ«r tĂ« ligjĂ«rimit letrar”. Krijuesit e ndryshĂ«m tĂ« arteve, tĂ« shkencĂ«s dhe tĂ« filozofisĂ« çmohen jo varĂ«sisht pse njĂ«ri Ă«shtĂ« poet, tjetri shkencĂ«tar e i treti filozof, po varĂ«sisht prej vlerĂ«s, kuptimit, rĂ«ndĂ«sisĂ« sĂ« veprave tĂ« tyre. Cili intelektual francez do tĂ« thoshte, fjala vjen, se Rasini, Kornej a Molieri janĂ« mĂ« tĂ« çmuar nĂ« kulturĂ«n franceze se Dekarti? AsnjĂ«ri. Cili intelektual francez do tĂ« thoshte se Lamartini Ă«shtĂ« mĂ« i çmuar e mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r kulturĂ«n franceze sesa Rusoi? AsnjĂ«ri. Cili intelektual francez do tĂ« thoshte se Pol Valeri nĂ« kulturĂ«n franceze Ă«shtĂ« mĂ« i çmuar e mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m se Henri Bergsoni apo Gustav Lansoni? AsnjĂ«ri. Cili intelektual gjerman do tĂ« thoshte se GĂ«te dhe Shileri pĂ«r kulturĂ«n gjermane janĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m se Kanti dhe Hegeli? AsnjĂ«ri. NĂ« letĂ«rsinĂ« italiane tĂ« shekullit nĂ«ntĂ«mbĂ«dhjetĂ« dhe tĂ« shekullit njĂ«zet kanĂ« krijuar me mijĂ«ra poetĂ«, prozatorĂ« e dramaturgĂ«, por ndĂ«r, tĂ« themi, pesĂ« shkrimtarĂ«t mĂ« tĂ« lavdishĂ«m tĂ« shekullit nĂ«ntĂ«mbĂ«dhjetĂ« hyn kritiku dhe historiani i letĂ«rsisĂ« italiane, Francesko de Sanktis, kurse ndĂ«r mĂ« tĂ« lavdishmit e shekullit njĂ«zet hyn kritiku dhe esteti Benedeto Kroçe. Albert Kamy dhe Zhan-Pol Sartri janĂ« dy nga figurat mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« letĂ«rsisĂ« franceze tĂ« shekullit njĂ«zet, por janĂ« aq tĂ« mĂ«dhenj, aq tĂ« çmuar e aq tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« letĂ«rsi dhe nĂ« letĂ«rsinĂ« botĂ«rore nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, jo vetĂ«m si prozatorĂ«, por edhe si filozofĂ«, kritikĂ«, eseistĂ«, intelektualĂ« me formim dhe ndikim universal - Sartri dhe jo vetĂ«m si prozator e dramaturg, po edhe si mendimtar, kritik, intelektual i gjithanshĂ«m - Kamy. Ç’pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« mijĂ«ra e mijĂ«ra romancierĂ« nĂ« krahasim me Herodotin, Plutarkun, Livin, Tacitin, Erazmon, Bekonin, Montenjin, Lesingun, Vikon, Volterin, DidronĂ«, Renanin, Tenin, tĂ« cilĂ«t trajtohen shkrimtarĂ« tĂ« mĂ«dhenj sepse janĂ«, para sĂ« gjithash shkencĂ«tarĂ«, mendimtarĂ«, moralistĂ« tĂ« mĂ«dhenj? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 27
Krahasimet vlerĂ«suese midis intelektualĂ«ve tanĂ«, midis krijuesve tanĂ«, varĂ«sisht prej fushĂ«s krijuese me tĂ« cilĂ«n merren, nuk e tregojnĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n pĂ«r rĂ«ndĂ«sinĂ« dhe pĂ«r rolin e tyre tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m nĂ« letĂ«rsinĂ« dhe nĂ« kulturĂ«n kombĂ«tare. SOVJETIZIMI DHE EVROPIANIZIMI 6. Disa prej reaguesve - ithtarĂ« tĂ« Ismail KadaresĂ«, - nuk ngurrojnĂ« qĂ« nĂ« reagimet e tyre tĂ« mĂ« mbajnĂ« ligjĂ«rata pĂ«r evropianizimin e letĂ«rsisĂ« shqipe, duke i treguar me gishtin tregues evropianizuesit dhe kundĂ«revropianizuesit e saj, duke e bĂ«rĂ« Ismail KadarenĂ« evropianizues e mua kundĂ«rshtar tĂ« kĂ«tij evropianizmi. JanĂ« turrur tĂ« marrin njĂ« flamur qĂ« s’iu takon, ndĂ«rsa Ismail KadarenĂ« si shumĂ« herĂ« dhe pĂ«r shumëçka e vĂ«nĂ« pĂ«rpara! E ai, pĂ«r t’u treguar çka s’ishte e pĂ«shtyn edhe njĂ«rin nga mĂ«suesit e tij tĂ« dikurshĂ«m: Çernishevskin. Ç’mund tĂ« thuhet pĂ«r kĂ«to pohime dhe pĂ«r kĂ«to krahasime? Mund tĂ« thuhet: mbi tridhjetĂ« e pesĂ« vjet i ka kaluar Ismail Kadare duke e sovjetizuar jo vetĂ«m me poezi e me prozĂ«, po edhe me shkrime kritike dhe “teorike” letĂ«rsinĂ« dhe kulturĂ«n shqiptare. PĂ«rmasat e vĂ«rteta tĂ« kĂ«saj dukurie nĂ« krijimtarinĂ« e tij mund tĂ« shihen nĂ« gjithĂ« shtrirjen e saj vetĂ«m kur tĂ« studiohet ajo. E sovjetizimi dhe evropianizimi janĂ« koncepte tĂ« papĂ«rputhshme, madje, tĂ« papajtueshme. E sovjetizimi dhe evropianizmi janĂ« praktika letrare, artistike dhe kulturore nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 28
ndryshme, tĂ« papĂ«rputhshme dhe tĂ« papajtueshme. Shkrimin e fundit apo, ndoshta, tĂ« fundit teorik dhe historiko-letrar, me tĂ« cilin i kontribuohej sovjetizimit tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe, tĂ« shkencĂ«s letrare dhe tĂ« kulturĂ«s shqiptare, Ismail Kadare do ta shkruajĂ« nĂ« çastet kur po dĂ«gjoheshin grahmat e fundit politike, ideologjike dhe sistemore tĂ« komunizmit nĂ« EvropĂ« dhe po fillonte çsovjetizimi i letĂ«rsisĂ« dhe i kulturĂ«s shqiptare: nĂ« vitin kur po shĂ«nohej dyzetepesĂ«vjetori i Çlirimit. Ishte kjo fjala teorike dhe historiko-letrare e Ismail KadaresĂ« mbi amshimin e realizmit socialist, e paraqitur nĂ« KonferencĂ«n Shkencore Koha jonĂ«, letĂ«rsia, shkenca letrare nĂ« njĂ«rĂ«n nga sallat e Pallatit tĂ« Kongreseve mĂ« 13 nĂ«ntor 1989, qĂ« do tĂ« botohet mandej nĂ« numrin e janarit 1990 tĂ« revistĂ«s NĂ«ntori. Ishte kjo fjala teorike dhe historiko-letrare e Ismail KadaresĂ« me tĂ« cilĂ«n ai zhvlerĂ«sonte tĂ« ashtuquajturĂ«n letĂ«rsi dekadente, mikroborgjeze, domethĂ«nĂ« evropiane, me tĂ« cilĂ«n e shpallte tĂ« pĂ«rjetshme letĂ«rsinĂ« e realizmit socialist dhe me tĂ« cilĂ«n e madhĂ«ronte edhe njĂ«herĂ« rĂ«ndĂ«sinĂ« e vijĂ«s sĂ« PartisĂ« pĂ«r letĂ«rsinĂ« dhe artet. NĂ« EvropĂ« nuk kishte krijues, nuk kishte intelektual, qĂ« nuk shihte se nĂ« arkivolin e komunizmit po nguleshin gozhdĂ«t e fundit kurse Ismail Kadare i shkruante himn pĂ«r pavdekĂ«sinĂ«! NĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe kurrĂ« njĂ« poet s’ishte treguar mĂ« kundĂ«rprofet. FatmirĂ«sisht njĂ« numĂ«r i prozave dhe i poezive tĂ« Ismail KadaresĂ« nuk e dĂ«shmojnĂ« teorinĂ« e tij me tĂ« cilĂ«n propagandohej sovjetizimi i mĂ«tejshĂ«m i letĂ«rsisĂ« dhe i kulturĂ«s shqiptare. Dhe, fatmirĂ«sisht, krijimtaria e tij letrare dhe publicistike pas rĂ«nies sĂ« komunizmit Ă«shtĂ« krijuar nĂ« kundĂ«rshtim me atĂ« teori. Por, pesĂ«mbĂ«dhjetĂ« vjet vetĂ«dije pĂ«r nevojĂ«n e evropianizimit nuk janĂ« shpagim i mjaftueshĂ«m pĂ«r mbi tridhjetĂ« e pesĂ« vjet teori dhe propagandĂ« pĂ«r sovjetizimin e letĂ«rsisĂ« dhe tĂ« kulturĂ«s shqiptare nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. NĂ« vitet kur Ismail Kadare bĂ«nte sovjetizimin teorik dhe, nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe, praktik tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe, unĂ« bĂ«ja shumĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r evropianizimin e saj: evropianizimin e gjithanshĂ«m tĂ« saj. Dhe, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 29
kjo dĂ«shmohet jo vetĂ«m nĂ« referencat e pĂ«rdorura nĂ« veprat e mia pĂ«r letĂ«rsinĂ« shqipe. Dhe, kjo dĂ«shmohet nĂ« indekset e emrave nĂ« veprat e mia pĂ«r letĂ«rsinĂ« shqipe dhe pĂ«r kulturĂ«n shqiptare. Mbi 95 pĂ«r qind e emrave tĂ« shkrimtarĂ«ve, tĂ« krijuesve tĂ« tjerĂ« tĂ« arteve tĂ« tjera, tĂ« filozofĂ«ve, tĂ« shkencĂ«tarĂ«ve nĂ« veprat e mia janĂ« emra shkrimtarĂ«sh, krijuesish tĂ« arteve tĂ« tjera, filozofĂ«sh dhe shkencĂ«tarĂ«sh evropianĂ« - francezĂ«, gjermanĂ«, anglezĂ«, italianĂ«, spanjollĂ«, holandezĂ« dhe amerikanĂ«. Dhe, kjo dĂ«shmohet edhe me pikĂ«pamjet teorike nĂ« sprovĂ«n time LetĂ«rsia kombĂ«tare dhe letĂ«rsia botĂ«rore ose afrimi pĂ«rmes ndryshimeve, tĂ« botuar nĂ« vitin 1972. Dhe, kjo dĂ«shmohet edhe me koncepte teorike nĂ« veprĂ«n Tri mĂ«nyra tĂ« shkrimit shqip, tĂ« shkruar nĂ« fund tĂ« viteve shtatĂ«dhjetĂ«, nĂ« tĂ« cilĂ«n politizimi dhe ideologjizimi, domethĂ«nĂ« sovjetizimi, qĂ« predikonte e zbatonte Ismail Kadare nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ«, kurse folklorizmi, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, trajtohen si pengesa pĂ«r evropianizimin e letĂ«rsisĂ«, tĂ« arteve, tĂ« dijeve, tĂ« kulturĂ«s sonĂ« nĂ« pĂ«rgjithĂ«si e kjo domethĂ«nĂ« si pengesĂ« e evropianizimit tĂ« identitetit tonĂ«. TĂ« thuash, prandaj, ç’thotĂ« Ismail Kadare pĂ«r veten dhe ç’thonĂ« magnetofonat e tij pĂ«r rolin tim dhe rolin e tij nĂ« evropianizimin a çevropianizimin e letĂ«rsisĂ« dhe tĂ« kulturĂ«s sonĂ« do tĂ« thotĂ« tĂ« mos e shohĂ«sh tĂ« vĂ«rtetĂ«n, tĂ« mos e pranosh tĂ« vĂ«rtetĂ«n dhe tĂ« mos barazosh tĂ« pabarazueshmit siç do tĂ« thotĂ« njĂ«ri prej magnetofonave tĂ« tij. SI PO ZGJIDHET ÇËSHTJA KOMBËTARE 7. NjĂ« numĂ«r i reaguesve, megjithĂ«se i vogĂ«l, i quajnĂ« tĂ« jashtĂ«kohshme e kjo domethĂ«nĂ« anakronike diskutimet pĂ«r çështje qĂ« po diskutohen nĂ« kĂ«tĂ« polemikĂ« e nĂ« reagimet ndaj saj dhe i quajnĂ« kĂ«shtu tĂ« jashtĂ«kohshme, domethĂ«nĂ« anakronike, sepse u tingĂ«llojnĂ« shumĂ« kombĂ«tare. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 30
NĂ« kohĂ«n e globalizmit, qĂ«, mendojnĂ«, u sjell vetĂ«m tĂ« mira kombeve, preokupimet kombĂ«tare, thonĂ«, tĂ« largojnĂ« prej qĂ«llimit kryesor, qĂ« Ă«shtĂ« zhvillimi ekonomik dhe ngritja e mirĂ«qenies sĂ« qytetarĂ«ve. Nuk janĂ« kĂ«to, natyrisht, deklarimet e para, as tĂ« vetmet nĂ« disa nga mediat tona nĂ« PrishtinĂ« dhe nĂ« TiranĂ«, nĂ« tĂ« cilat ideja kombĂ«tare quhet tashmĂ« ide e tejkaluar. Harrohet se, siç po shihet nĂ« tĂ« gjitha anĂ«t e planetit, kombi Ă«shtĂ« edhe mĂ« tej ajo forca, e cila, si e thoshte De Goli, e lĂ«viz historinĂ«. Popuj tĂ« mĂ«dhenj nuk janĂ« mĂ« pak nacionalistĂ« se popuj tĂ« vegjĂ«l, qĂ« ende s’kanĂ« zgjidhur as çështjen kombĂ«tare, as çështjen demokratike. Dhe, harrohet se autorĂ« perĂ«ndimorĂ«, evropianĂ« dhe amerikanĂ«, nĂ« vendet e tĂ« cilĂ«ve globalizmi predikohet mĂ« sĂ« shumti, thonĂ« se: 1. kapitalizmi me tregun e lirĂ«, 2. tĂ« drejtat e njeriut me demokracinĂ« liberale sekulare, dhe 3. shteti kombĂ«tar pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tri parimet mbi tĂ« cilat qĂ«ndrojnĂ« e sotmja dhe e ardhmja e PerĂ«ndimit dhe e njerĂ«zimit. Dhe, harrohet se ne, si komb, ende nuk e kemi zgjidhur çështjen kombĂ«tare dhe, si duken punĂ«t, nuk do ta zgjidhim pĂ«rfundimisht as nĂ« kĂ«tĂ« cikĂ«l historik. ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se pozita e shqiptarĂ«ve nĂ« Maqedoni, nĂ« SerbinĂ« Jugore dhe nĂ« Mal tĂ« Zi sadopak po pĂ«rmirĂ«sohet dhe Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se KosovĂ«s do t’i njihet pavarĂ«sia me ose pa farĂ« kufizimesh, por Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se shqiptarĂ«t mbesin tĂ« ndarĂ«, siç ishin, nĂ« pesĂ« shtete! E ashtu i copĂ«tuar si shqiptarĂ«t nuk Ă«shtĂ« asnjĂ« popull evropian. BashkĂ«sia ndĂ«rkombĂ«tare nuk ua ka paracaktuar disa kufizime bisedimeve mbi statusin e KosovĂ«s pĂ«r hir tĂ« shqiptarĂ«ve, po, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, pĂ«r hir tĂ« serbĂ«ve. Vullneti i, tĂ« themi, 10 pĂ«r qind tĂ« serbĂ«ve tĂ« KosovĂ«s vihet kĂ«shtu mbi vullnetin e 90 pĂ«r qind tĂ« shqiptarĂ«ve dhe tĂ« tjerĂ«ve nĂ« KosovĂ«. Sikur tĂ« mos favorizohej vullneti i serbĂ«ve, shqiptarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s do t’u njihej e drejta e popullit tĂ« ndarĂ« dhunshĂ«m prej shumicĂ«s sĂ« tij: e drejta e bashkimit me ShqipĂ«rinĂ«. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 31
E, sa rĂ«ndĂ«si tĂ« madhe do tĂ« kishte bashkimi i KosovĂ«s me ShqipĂ«rinĂ« edhe pĂ«r KosovĂ«n, edhe pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, ndoshta, vetĂ«m tani po shihet plotĂ«sisht. PĂ«rpara mendoja se duke u bashkuar me ShqipĂ«rinĂ« do tĂ« shpĂ«tonim njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ« prej SerbisĂ«. Tani mendoj, ndĂ«rkaq, se duke u bashkuar me ShqipĂ«rinĂ«, njĂ«kohĂ«sisht, do tĂ« shpĂ«tohej Kosova prej KosovĂ«s dhe ShqipĂ«ria prej ShqipĂ«risĂ«. DomethĂ«nĂ«: bashkimi do tĂ« kishte rĂ«ndĂ«si jo vetĂ«m ekzistenciale, ekonomike e politike, po edhe shoqĂ«rore, intelektuale dhe morale. VetĂ«m tĂ« bashkuar shqiptarĂ«t do tĂ« bĂ«heshin çka mund tĂ« jenĂ«, çka s’do tĂ« duhej tĂ« jenĂ« dhe çka do tĂ« duhej tĂ« jenĂ« edhe nĂ« pikĂ«pamje shoqĂ«rore, edhe nĂ« pikĂ«pamje tĂ« shĂ«ndetit moral. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye jo diskutimet intelektuale pĂ«r çështje kombĂ«tare, pra edhe pĂ«r identitetin, po mohimet e nevojĂ«s pĂ«r diskutime tĂ« tilla mbi çështje kombĂ«tare mund tĂ« quhen tĂ« jashtĂ«kohshme dhe tĂ« jashtĂ«vendshme. KATEGORI E NDRYSHUESHME 8. Disa nga reaguesit, madje edhe nga reaguesit qĂ« nuk mbajnĂ« anĂ«n e asnjĂ«rit polemist, thonĂ« se qĂ« tĂ« dy polemistĂ«t e trajtojnĂ« identitetin si diçka tĂ« ngurtĂ«, tĂ« ndĂ«rtuar njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ«, domethĂ«nĂ« tĂ« pandryshuar. NĂ« shkrimet e mia Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes dhe Realiteti i shpĂ«rfillur nuk shikohet ashtu identiteti i asnjĂ« populli. Siç shihet prej sprovĂ«s Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve dhe siç thuhet pĂ«r tĂ« edhe nĂ« pĂ«rgjigjen time Realiteti i shpĂ«rfillur, ashtu e shikon identitetin Ismail Kadare. UnĂ«, pĂ«rkundrazi, e trajtoj si kategori historike, dinamike, domethĂ«nĂ« tĂ« ndryshueshme. NĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 32
pĂ«rgjigjen Realiteti i shpĂ«rfillur nuk e kam quajtur tĂ« arsyeshme, prandaj as tĂ« nevojshme, tĂ« pĂ«rsĂ«ris disa pohime themelore pĂ«r çështje tĂ« identitetit. Kam supozuar se lexuesi qĂ« e pĂ«rcjell kĂ«tĂ« polemikĂ« e aq mĂ« parĂ« lexuesi, qĂ« reagon ndaj saj, do tĂ« ketĂ« lexuar jo vetĂ«m sprovĂ«n e Ismail KadaresĂ«, Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve, me tĂ« cilĂ«n e fillon kĂ«tĂ« polemikĂ«, por edhe trajtesĂ«n time Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes, kreut tĂ« sĂ« cilĂ«s mbi identitetin kombĂ«tar dhe vetĂ«dijen fetare ai i Ă«shtĂ« kundĂ«rvĂ«nĂ« me atĂ« sprovĂ«. E nĂ« atĂ« trajtesĂ«, pĂ«rpos tĂ« tjerash, unĂ« them: “Identiteti i njĂ« populli Ă«shtĂ« kategori historike: nĂ« procesin historik ai vjen duke u pasuruar apo, madje, duke u varfĂ«ruar dhe, rrjedhimisht, mĂ« pak a mĂ« shumĂ« duke ndryshuar. NĂ« procesin historik identitetet e kombeve marrin dhe japin, sepse fatmirĂ«sisht marrin dhe japin kulturat e tyre, qytetĂ«rimet e tyre nĂ« takim e dialog me kultura e qytetĂ«rime tĂ« kombeve tĂ« tjera”. Populli shqiptar, them, Ă«shtĂ« popull i kontinentit evropian, por popull i kontinentit evropian qĂ« ka bĂ«rĂ« shtĂ«pinĂ« nĂ« atĂ« pjesĂ« tĂ« kontinentit, ku janĂ« takuar pushtues tĂ« nisur nga PerĂ«ndimi nĂ« Lindje dhe pushtues tĂ« nisur nga Lindja nĂ« PerĂ«ndim, ku janĂ« takuar e gĂ«rshetuar kultura dhe qytetĂ«rimi antik grek dhe romak, bizantin dhe latin, feja e krishterĂ« dhe feja myslimane, kultura dhe qytetĂ«rimi evropian dhe kultura dhe qytetĂ«rimi islamik. MeqenĂ«se populli shqiptar pĂ«r rreth 500 vjet ishte i sunduar prej PerandorisĂ« Otomane Ă«shtĂ« e kuptueshme tĂ« thuhet se historia e tij pĂ«r 500 vjet ishte histori e lidhur, para sĂ« gjithash, me historinĂ« e kĂ«saj Perandorie. GjatĂ« kĂ«saj historie njĂ« pĂ«rqindje shumĂ« e madhe e popullit shqiptar kishte pranuar fenĂ« e sunduesit dhe, duke pĂ«rvetĂ«suar fenĂ«, kishte pranuar shumĂ«, shumĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«s shpirtĂ«rorĂ« dhe materialĂ« tĂ« kulturĂ«s dhe tĂ« qytetĂ«rimit tĂ« tij: kultura dhe qytetĂ«rimi janĂ« pĂ«rcaktues tepĂ«r tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« identitetit tĂ« popujve. TĂ« mohosh kĂ«to tĂ« vĂ«rteta do tĂ« thotĂ« tĂ« mos shohĂ«sh dhe tĂ« mos pranosh tĂ« vĂ«rtetĂ«n, po tĂ« bĂ«sh propagandĂ« politike kush e di pĂ«rse dhe kushedi pĂ«r kĂ«nd. Krahasimi i shqiptarĂ«ve me spanjollĂ«t prandaj, siç bĂ«n Ismail Kadare, Ă«shtĂ« plotĂ«sisht i paqĂ«lluar pikĂ«risht pĂ«r arsye se spanjollĂ«t nuk Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 33
janĂ« islamizuar dhe, pĂ«r arsye se nuk janĂ« islamizuar, lidhjet e kulturĂ«s dhe tĂ« qytetĂ«rimit tĂ« tyre me kulturĂ«n dhe me qytetĂ«rimin arab janĂ« fare tĂ« pakta dhe fare sipĂ«rfaqĂ«sore. LETRARËSIA DHE PAVARËSIA? 9. NjĂ«ri ndĂ«r reaguesit e parĂ« nĂ« polemikĂ«n midis Ismail KadaresĂ« dhe meje do tĂ« thotĂ«, ndoshta pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ« se sa e paktĂ«, e parĂ«ndĂ«sishme Ă«shtĂ« vepra ime kritike, eseistike, historike-letrare, letrare nĂ« krahasim me atĂ« tĂ« Ismail KadaresĂ« se qĂ« prej vitit 1980 nuk merrem me kritikĂ« e me krijimtari letrare e shkencore! Kritika e literaritetit, thotĂ« ai, qĂ« ka filluar tĂ« zhvillohet pĂ«rafĂ«rsisht nĂ« atĂ« kohĂ«, mĂ« ka nxjerrĂ« prej radhĂ«ve tĂ« kritikĂ«ve dhe, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, tĂ« studiuesve tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe dhe tĂ« krijimtarisĂ« letrare. MeqĂ« isha marrĂ« me studime sociologjike letrare, thotĂ« ai, nuk do tĂ« jem nĂ« gjendje t’u bashkohem radhĂ«ve tĂ« letrarĂ«siologĂ«ve! Harron tĂ« thotĂ« ai, ndĂ«rkaq, se letrarĂ«sisĂ« unĂ« i thoja vlerĂ« estetike dhe me studimin e vlerave estetike tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe isha marrĂ« para se vlerat estetike tĂ« pagĂ«zoheshin letrarĂ«si! Pohimi i kĂ«tillĂ« pjell pĂ«rfundimin se veprat e mia Nocione tĂ« reja albanologjike , botuar mĂ« 1983, Historia e letĂ«rsisĂ« shqipe – Romantizmi, nĂ« tri vĂ«llime, botuar mĂ« 1984 - 1986, Porosia e madhe (monografi pĂ«r Naim FrashĂ«rin), e botuar nĂ« vitin 1986 e tĂ« tjera, tĂ« botuara pas vitit 1980, pra, pas atij viti kur kritika mbi letrarĂ«sinĂ« mĂ« paska nxjerrĂ« nga studimi i letĂ«rsisĂ« shqipe, i paska shkruar kloni i Rexhep Qosjes! NĂ« qoftĂ« se ky reagues ndaj polemikĂ«s midis Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes nuk arrin ta pĂ«rcaktojĂ« as pĂ«rafĂ«rsisht me saktĂ«si vitin kur qenkam bĂ«rĂ« hallall me letĂ«rsinĂ«, me kritikĂ«n, me eseistikĂ«n dhe me Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 34
studimin historik tĂ« letĂ«rsisĂ«, (sado do tĂ« mund ta bĂ«nte kĂ«tĂ« po tĂ« shikonte kronologjinĂ« e veprave tĂ« mia qĂ« e boton rregullisht ShtĂ«pia botuese TOENA nĂ« kopertinat e botimeve tĂ« Rexhep Qosjes), ai thotĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n kur pohon se pas atij viti unĂ«, vĂ«rtet, kam filluar tĂ« merrem shumĂ« me shkrime politike, me publicistikĂ« dhe me politikĂ«. NĂ« vend se letrarĂ«sisĂ«, vĂ«rtet, u jam kushtuar shkrimeve politike dhe publicistike gjithnjĂ« duke besuar se kĂ«to shkrime nuk do tĂ« jenĂ« njĂ« punĂ« e kotĂ«. MĂ« ishte mbushur mendja se shumĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme se njĂ« varg shkrimesh apo, madje, veprash pĂ«r letrarĂ«sinĂ« e, sidomos, pĂ«r letrarĂ«sinĂ« e veprave qĂ« kanĂ« pak letrarĂ«si, do tĂ« jenĂ« pavarĂ«sia e KosovĂ«s dhe demokracia e ShqipĂ«risĂ« dhe e KosovĂ«s. MĂ« ishte mbushur mendja, oh sa gabueshĂ«m, se, si e thonĂ« teorikĂ« dhe estetĂ« bashkĂ«kohorĂ«, edhe publicistika mund tĂ« ketĂ« vlera letrare, kur e kur mĂ« shumĂ«, madje, se disa vjersha, drama, tregime a romane. E pse mĂ« ishte mbushur mendja se mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme se tĂ« merresha me studime tĂ« letĂ«rsisĂ« e tĂ« bĂ«hesha “letrarĂ«siolog”, ishte tĂ« merresha me shkrime politike dhe publicistike? Dhuna gjithnjĂ« e mĂ« e madhe dhe gjithnjĂ« e mĂ« e pĂ«rshtrirĂ« e SerbisĂ« dhe e JugosllavisĂ« mbi popullin shqiptar nĂ« KosovĂ«, nĂ« Maqedoni dhe kudo jetonin pjesĂ«tarĂ« tĂ« tij nĂ« republikat ish-jugosllave; shkrimet gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« shumta tĂ« shkrimtarĂ«ve e tĂ« intelektualĂ«ve tĂ« tjerĂ« serbĂ«, maqedonas e, kur e kur malazez, kundĂ«r shqiptarĂ«ve, nĂ« tĂ« cilat aq shumĂ« shtrembĂ«rohej, falsifikohej e vĂ«rteta pĂ«r historinĂ« dhe kulturĂ«n shqiptare, me tĂ« cilat nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« nĂ«nçmoheshin historia dhe kultura shqiptare, interesi historik pĂ«r ndĂ«rkombĂ«tarizimin e çështjes sĂ« KosovĂ«s dhe tĂ« çështjes shqiptare nĂ« tĂ«rĂ«si, ideali i çlirimit nga sovraniteti sllav – tĂ« gjitha kĂ«to do tĂ« mĂ« shtyjnĂ« qĂ« tĂ« mos u bashkohesha letrarĂ«siologĂ«ve, tĂ« lija pĂ«rkohĂ«sisht kritikĂ«n letrare, historinĂ« e letĂ«rsisĂ«, dramĂ«n dhe prozĂ«n e t’u kushtohem shkrimeve politike dhe publicistikĂ«s! Fryt i parĂ« i kĂ«saj pune publicistike do tĂ« jetĂ« vepra Populli i ndaluar, nĂ« tĂ« cilĂ«n ishte pĂ«rmbledhur pjesa mĂ« e madhe e shkrimeve nĂ« tĂ« cilat i kundĂ«rqĂ«ndroja politikĂ«s serboFondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 35
jugosllave ndaj shqiptarĂ«ve, nĂ« tĂ« cilat tregoheshin tĂ« gjitha llojet e dhunĂ«s shtetĂ«rore ndaj shqiptarĂ«ve, nĂ« tĂ« cilat çmaskohej shovinizmi intelektual serbo-maqedonas ndaj shqiptarĂ«ve dhe, njĂ«kohĂ«sisht, tregohej se çka, dĂ«shironin shqiptarĂ«t, si e shihnin ardhmĂ«rinĂ« e tyre ata. Dhe, sidomos, çka pashmangshĂ«m, iu takon si e drejtĂ« natyrore dhe historike atyre. Dhe, kĂ«tĂ« vepĂ«r do tĂ« detyrohem ta botoj nĂ« Zagreb, sepse jugosllavistĂ«t tanĂ« nuk kishin lejuar tĂ« botohej nĂ« KosovĂ«. Po, me shkrime politike e publicistike do tĂ« shtrĂ«ngohem tĂ« merrem edhe mĂ« tutje. PĂ«rpos kundĂ«r dhunĂ«s shtetĂ«rore serbe e maqedonase, pĂ«rpos kundĂ«r ideologjisĂ« kundĂ«rshqiptare qĂ« predikonin intelektualĂ« serbĂ«, maqedonas e malazez, do tĂ« shtrĂ«ngohem tĂ« shkruaj edhe kundĂ«r politikĂ«s sĂ« atyre partive tona qĂ« thoshin se po ndĂ«rtojnĂ« rend demokratik nĂ«n dhunĂ«n serbe. Dhe, jo vetĂ«m kaq. Do tĂ« shtrĂ«ngohem tĂ« shkruaj edhe kundĂ«r politikĂ«s sĂ« kryetarit tĂ« atĂ«hershĂ«m tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, i cili tĂ« drejtat e shqiptarĂ«ve nĂ« KosovĂ« herĂ« i rrĂ«gjonte nĂ« tĂ« drejta njerĂ«zore dhe kulturore e herĂ« i pĂ«rparonte nĂ« njĂ« autonomi shumĂ« mĂ« tĂ« kufizuar se autonomia e vitit 1974 nĂ« kuadrin e SerbisĂ«. Do tĂ« detyrohem tĂ« shkruajĂ« kundĂ«r kryetarit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, i cili vazhdonte ta furnizonte me naftĂ« JugosllavinĂ« e mbetur (Serbia dhe Mali i Zi), qĂ« ishte vĂ«nĂ« nĂ« bllokadĂ« ekonomike nga bashkĂ«sia ndĂ«rkombĂ«tare! Do tĂ« detyrohem tĂ« shkruaj kundĂ«r politikĂ«s sĂ« kryetarit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, i cili ideologjinĂ« e qĂ«ndresĂ«s vepruese, domethĂ«nĂ« ideologjinĂ« e luftĂ«s çlirimtare, qĂ« do tĂ« frymĂ«zojĂ« krijimin e UshtrisĂ« Çlirimtare tĂ« KosovĂ«s, e quante ideologji tĂ« terrorizmit, kurse mua personalisht, “ideolog tĂ« terrorizmit shqiptar”. Si do tĂ« mĂ«soj mĂ« vonĂ«, kur do tĂ« shkoj nĂ« Strasburg e nĂ« Uashington, nĂ« delegacionet e KosovĂ«s, shumĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 36
prej kĂ«tyre shkrimeve publicistike pĂ«r gjendjen dhe synimet e shqiptarĂ«ve nĂ« ish-Jugosllavi, pavarĂ«sisht pse kryetari Sali Berisha mĂ« kishte shpallur ideolog tĂ« terrorizmit, ishin pĂ«rkthyer nĂ« kancelaritĂ« amerikane dhe evropiane. NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, kur shkrimtari Ismail Kadare vazhdonte nĂ« Paris tĂ« merrej me letĂ«rsi, por edhe tĂ« pezmatonte shqiptarĂ«t e besimit mysliman me deklarata kundĂ«rmyslimane e tĂ« predikonte kthimin nĂ« fenĂ« e tĂ« parĂ«ve, nĂ« krishterimin, Rexhep Qosja vazhdonte tĂ« merrej me shkrime politike e publicistike duke bĂ«rĂ« beteja intelektuale pĂ«r trajtimin evropian tĂ« çështjes shqiptare, pĂ«r pavarĂ«sinĂ« e KosovĂ«s, pĂ«r demokracinĂ« e ShqipĂ«risĂ« e tĂ« KosovĂ«s, pĂ«r fatin evropian tĂ« popullit shqiptar nĂ« pĂ«rgjithĂ«si dhe duke pritur çdo natĂ« policĂ«t serbĂ« qĂ« do ta çonin atje prej nga nuk mund tĂ« dinte kur do tĂ« kthehej dhe a do tĂ« kthehej fare. Ç’kishte atĂ«herĂ« mĂ« rĂ«ndĂ«si pĂ«r KosovĂ«n e pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«; pĂ«r demokracinĂ« nĂ« KosovĂ« e nĂ« ShqipĂ«ri; pĂ«r evropianitetin e KosovĂ«s e tĂ« ShqipĂ«risĂ« - studimi i letrarĂ«sisĂ« apo publicistika nĂ« fjalĂ« - le ta thotĂ« reaguesi qĂ« merret me kronologjinĂ« e punĂ«s sime. KRYEMINISTRI I GJITHKUNDSHËM Nuk kam pritur, nuk kam pritur sidomos mbasi mĂ« kishte shpallur “ideolog tĂ« terrorizmit shqiptar” se ish-kryetari i ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, do tĂ« merret rishtazi me mua. Dhe, nuk kam pritur, nuk kam pritur dhe as nĂ« Ă«ndĂ«rr nuk kam parĂ«, se Sali Berisha do tĂ« merret prapĂ« me mua, tani nĂ« cilĂ«sinĂ« e kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Por, si e ka thĂ«nĂ« shkrimtari i njohur anglez, Gream Grin, nĂ« Ballkan janĂ« tĂ« mundshme tĂ« papriturat mĂ« tĂ« paimagjinueshme! NĂ« Ballkan Ă«shtĂ« e Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 37
mundshme tĂ« imagjinohen kentaurĂ« dhe tĂ« lindin Drakulla! NĂ« Ballkan dhe vetĂ«m nĂ« Ballkan Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« ish-kryetar, i cili me politikĂ«n e tij ekstremisht tĂ« djathtĂ«, e kishte çuar vendin te pragu, madje, pak pĂ«rtej pragut, tĂ« luftĂ«s qytetare, i cili me politikĂ«n e tij ekstremisht tĂ« djathtĂ« i kishte sjellĂ« vendit shumĂ« viktima dhe shumĂ« shkatĂ«rrime materiale, i cili me politikĂ«n e tij ekstremisht tĂ« djathtĂ«, e kishte futur vendin nĂ« aventurĂ«n financiare tĂ« piramidave, i cili gjatĂ« politikĂ«s sĂ« tij kishte shpallur gjendje tĂ« jashtĂ«zakonshme dhe nĂ« atĂ« gjendje tĂ« jashtĂ«zakonshme ishte rizgjedhur kryetar, i cili, pĂ«r shkak tĂ« asaj politike, me aso pasojash politike, ekonomike, shoqĂ«rore dhe morale, ishte pĂ«rmbysur me revolucion tĂ« vonuar demokratik (ashtu siç u pĂ«rmbysĂ«n Shevarnadze nĂ« Gruzi dhe Janukoviç nĂ« UkrainĂ«), nĂ« Ballkan, pra, dhe vetĂ«m nĂ« Ballkan Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« ish-kryetar i tillĂ« tĂ« rikthehet nĂ« politikĂ« dhe tĂ« rikthehet, madje, si kryeministĂ«r. Dhe, nĂ« Ballkan dhe vetĂ«m nĂ« Ballkan Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« ish-kryetar i tillĂ« tĂ« gĂ«zojĂ« pĂ«rkrahjen, madje, pĂ«rkrahjen servile, tĂ« shkrimtarit qĂ« ende festohet si shkrimtar i parĂ« kombĂ«tar, madje, si shkrimtar botĂ«ror! ThashĂ« nĂ« Ballkan e do tĂ« duhej tĂ« thuhej: te ne, dhe vetĂ«m te ne! Se vetĂ«m te ne Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« ish-kryetar i pĂ«rmbysur nga pushteti pĂ«r arsyet pĂ«r tĂ« cilat ishte pĂ«rmbysur Sali Berisha tĂ« rikthehet nĂ« pushtet si kryeministĂ«r. ThashĂ« nĂ« Ballkan e do tĂ« duhej tĂ« thuhej: te ne, dhe vetĂ«m te ne. Se, vetĂ«m te ne Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« shkrimtar, i cili i ka shĂ«rbyer diktaturĂ«s, pavarĂ«sisht si quhet ajo, nĂ« mĂ«nyrat politike, ideologjike, teorike dhe letrare siç i ka shĂ«rbyer Ismail Kadare diktaturĂ«s komuniste, tĂ« kthehet ngadhĂ«njimtar edhe nĂ« demokraci dhe tĂ« bĂ«het mĂ«sues i papĂ«rgjegjĂ«sisĂ« intelektuale dhe morale si nĂ« kohĂ«n e komunizmit. Nuk iu deshĂ«n as nĂ«ntĂ« muaj nĂ« pushtet, por tani i rikthyer si kryeministĂ«r, dhe Sali Berisha filloi tĂ« merret edhe me vogĂ«lsinĂ« time. PĂ«r fatin tim tĂ« mirĂ«, kĂ«saj radhe nuk po mĂ« quan mĂ« terrorist, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 38
siç mĂ« quante kur ishte kryetar, edhe pse terrorizmi Ă«shtĂ« fjala qĂ« nĂ« fjalorin e tij dhe tĂ« shkrimtarit tĂ« tij po zĂ«vendĂ«son fjalĂ«n komunizĂ«m dhe, ashtu, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« fjalĂ« shumĂ« e leverdishme politikisht dhe fjalĂ« shumĂ« e leverdishme letrarisht pĂ«r ta. KĂ«saj radhe ish-kryetari i ShqipĂ«risĂ«, tani kryeministĂ«r, mĂ« ka caktuar fat mĂ« tĂ« durueshĂ«m: mĂ« trajton vetĂ«m tĂ« pabarabartĂ« me shkrimtarin e tij! Pse po merret dhe si po merret me mua ish-kryetari, tani kryeministri ynĂ«? PĂ«r njĂ« kryeministĂ«r, i cili sillet si shumĂ«ministĂ«r, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« Mjedisit flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« ujĂ«sjellĂ«sve e tĂ« kanalizimeve, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« EkonomisĂ« flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« tatimeve, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« Arsimit flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« AkademisĂ« sĂ« Shkencave, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« BujqĂ«sisĂ« flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« gripit tĂ« pulave tĂ« gjora, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« Turizmit flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« pastrimit tĂ« plazheve, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« PunĂ«ve tĂ« Jashtme flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« pasaportave, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« ShĂ«ndetĂ«sisĂ« flet edhe pĂ«r prostitucionin, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« Rendit Publik flet edhe pĂ«r xhepaxhinjtĂ«, i cili gjatĂ« emisionit tĂ« lajmeve nĂ« TVSH, qĂ« fillojnĂ« nĂ« orĂ«n 2000, ngjet tĂ« paraqitet shtatĂ« herĂ«, duke marrĂ« kur shtatĂ« e kur shtatĂ«mbĂ«dhjetĂ« minuta, njĂ« ish-kryetar, tani kryeministĂ«r, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« shumĂ«ministĂ«r i tillĂ« Ă«shtĂ« e kuptueshme, madje, e domosdoshme qĂ« ta thotĂ« fjalĂ«n, qĂ« do tĂ« çmohet fjalĂ« e fundit, edhe pĂ«r njĂ« polemikĂ« ashtu tĂ« nxehtĂ« siç Ă«shtĂ« polemika midis shkrimtarit tĂ« tij, Ismail Kadare, i quajtur shkrimtar (politik) botĂ«ror dhe shkrimtarit kundĂ«r tij, i quajtur lokal, Rexhep Qosja! Dhe ta thotĂ« jo gjithkund e para gjithkujt, po atje ku do ta dĂ«gjojĂ« gjithĂ« populli: nĂ« konferencĂ« me gazetarĂ«t. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 39
Nuk flet ku nuk dĂ«gjohet prej tĂ« gjithĂ«ve ish-kryetari e tani kryeministri ynĂ«. Si foli dhe çka foli ai nĂ« kĂ«tĂ« konferencĂ« me gazetarĂ«t? I pyetur, nĂ« kĂ«tĂ« konferencĂ« tĂ« madhe me gazetarĂ«t, nĂ« tĂ« cilĂ«n, pĂ«rpos gazetarĂ«ve tĂ« tĂ« gjithave mediave, ishin edhe kĂ«shilltarĂ«, sekretarĂ«, adjutantĂ« e truproja tĂ« tij, denjĂ«tarĂ« vendorĂ« e tĂ« huaj, dhe tĂ« tjerĂ« tĂ« ftuar nergut pĂ«r ta dĂ«gjuar, i pyetur, pra, se çka mendon pĂ«r polemikĂ«n midis Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes, ish-kryetari, tani kryeministri ynĂ«, Sali Berisha, qĂ« nĂ« fillim tha: “TĂ« jem i sinqertĂ« nuk i kam lexuar ato polemika, sepse nuk mund tĂ« barazoj tĂ« pabarazueshmen, tĂ« pabarabartin, jo nuk i barazoj”. Pikëçuditje! Ish-kryetari, tani kryeministri ynĂ«, qĂ« nĂ« fillim e thotĂ« se Ă«shtĂ« i sinqertĂ« - se sinqeriteti Ă«shtĂ« virtyti i tij i dĂ«shmuar gjithmonĂ« e gjithkund. NĂ« sajĂ« tĂ« kĂ«tij sinqeriteti ai, mĂ« nĂ« fund, ishte bĂ«rĂ« sekretar i organizatĂ«s sĂ« PartisĂ« sĂ« PunĂ«s nĂ« Fakultetin e MjekĂ«sisĂ« nĂ« TiranĂ«. Çka thotĂ« mandej ai nĂ« kĂ«tĂ« sulm tĂ« ri tĂ« sinqeritetit? ThotĂ« se nuk i ka lexuar ato polemika! Pikëçuditje! E pse nuk i ka lexuar ato polemika pĂ«r tĂ« cilat nuk ngurron tĂ« shfaqĂ« mendim ai? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 40
Nuk i ka lexuar sepse ishte i zĂ«nĂ« duke lexuar deklaratĂ«n servile tĂ« Ismail KadaresĂ« nĂ« pamfletin Pabesia e njĂ« polemisti, nĂ« tĂ« cilĂ«n e arsyeton, siç di ai ta arsyetojĂ«, politikĂ«n e tij deri nĂ« vitin 1997 dhe e dĂ«non, ashtu siç di ai ta dĂ«nojĂ«, revolucionin e vonuar demokratik qĂ« e pĂ«rmbysi atĂ«! VetĂ«m pĂ«r kĂ«tĂ« arsye nuk i ka lexuar ato polemika ai? Jo vetĂ«m pĂ«r kĂ«tĂ« arsye. Nuk i ka lexuar kĂ«to polemika edhe pĂ«r arsye se ai, ish-kryetari, tani kryeministri, nuk mund tĂ« barazojĂ« tĂ« pabarazueshmen. Pikëçuditje! Nuk i ka lexuar ato polemika edhe sepse nuk mund tĂ« barazojĂ« tĂ« pabarazueshmen? Jo vetĂ«m pse nuk mund tĂ« barazojĂ« tĂ« pabarazueshmen, por edhe pse nuk mund tĂ« barazojĂ« tĂ« pabarabartin. Pikëçuditje! Çka bĂ«n ish-kryetari, tani kryeministĂ«r, kur nuk mund ta barazojĂ« tĂ« pabarazueshmen dhe tĂ« pabarabartin? Ia vĂ« vulĂ«n e tij kĂ«saj pabarazie nĂ« tĂ« cilĂ«n shkruan: jo nuk i barazoj. Pikëçuditje! Va bene. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 41
Edhe pse nuk i ka lexuar ato polemika midis shkrimtarit tĂ« tij politik botĂ«ror, Ismail Kadare dhe shkrimtarit lokal, Rexhep Qosja, shumĂ«ministri ynĂ« do t’i pĂ«rgjigjet kĂ«shtu pyetjes: “Ju cilĂ«n tezĂ« mbroni pĂ«r identitetin shqiptar kombĂ«tar?” “Mendimi kombĂ«tar shqiptar kalon nĂ«pĂ«r veprĂ«n e Ismail KadaresĂ«. Dhe nĂ« qoftĂ« se Ismail Kadare ka njĂ« meritĂ« jo letrare, po mĂ« tĂ« gjerĂ«, ka meritĂ«n se nĂ« tĂ«rĂ« veprĂ«n e tij ka mbledhur copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar. Jo kaq solid. Sepse nuk mund tĂ« them se ishte kaq i trunguar, i inkorporuar dhe nga tĂ« gjitha kohĂ«rat deri mĂ« sot e ka mbledhur atĂ«, jo me frymĂ«n e njĂ« nacionalisti tĂ« sĂ«murĂ«, por e ka mbledhur atĂ« nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv qytetar, qytetar tĂ«rĂ«sisht. Personalisht e kam pasur dhe e kam kĂ«tĂ« bindje, qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« aspekt Ismaili Ă«shtĂ« rilindĂ«si modern. TĂ« jem i sinqertĂ«, nuk i kam lexuar ato polemika, sepse nuk mund tĂ« barazoj tĂ« pabarazueshmen, tĂ« pabarabartin, jo nuk i barazoj” Pikëçuditje! Va bene! Va bene! Pyetjes mjaftueshmĂ«risht tĂ« qartĂ« “Ju cilĂ«n tezĂ« mbroni pĂ«r identitetin shqiptar kombĂ«tar?” i pĂ«rgjigjet siç shkruan mĂ« lart: kodĂ«r pas bregut! MeqenĂ«se nuk mund ta lavdĂ«rojĂ« pĂ«r çka kishte thĂ«nĂ« pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve sepse nuk mund tĂ« pranojĂ« nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« shpĂ«rfilljen e pĂ«rbĂ«rĂ«sve myslimanĂ« nĂ« identitetin e gjithĂ«sishĂ«m, historik, shqiptar, kurse, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r racizmin e tij ndaj popujve myslimanĂ« tĂ« AfrikĂ«s e tĂ« AzisĂ« atĂ«herĂ« ai lavdĂ«ron Ismail KadarenĂ« pĂ«r diçka tjetĂ«r! ËshtĂ«, vĂ«rtet, diplomat kryeministri YnĂ«. Ai e di se pĂ«r ne dinakĂ«ria Ă«shtĂ« mençuria mĂ« e madhe! Po tĂ« vlerĂ«sonte tregimin e Ismail KadaresĂ« pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve dhe nevojĂ«n e mbajtjes sĂ« tyre sa mĂ« larg, edhe gjeografikisht, nga Lindja, do tĂ« shtrĂ«ngohej tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 42
dĂ«nonte myslimanofobinĂ« dhe racizmin e tij. Po, meqenĂ«se kĂ«tĂ« s’mund ta bĂ«nte se do tĂ« humbte shkrimtarin e pĂ«rkushtuar, ai e lavdĂ«ron pĂ«r merita tĂ« tjera. Hajde ta pĂ«rimtojmĂ« pak kĂ«tĂ« deklaratĂ« tĂ« kryeministrit tonĂ« dhe tĂ« shohim çfarĂ« logjike dhe çfarĂ« etike e stolis atĂ«. DEDUCTIO AD ABSURDUM (1) Nga kalon mendimi kombĂ«tar shqiptar? NĂ«pĂ«r cilat rrugĂ«, fusha, male, lumenj, dete, vende, kontinente? Mendimi kombĂ«tar shqiptar kalon nĂ«pĂ«r veprĂ«n e Ismail KadaresĂ«. PikĂ« dhe s’ka tjetĂ«r! S’ka pikëçuditje! Dhe nĂ« qoftĂ« se Ismail Kadare ka njĂ« meritĂ« jo letrare, po mĂ« tĂ« gjerĂ«, cila Ă«shtĂ« kjo meritĂ« jo letrare po mĂ« e gjerĂ« e tij? Ismail Kadare ka meritĂ«n se nĂ« tĂ«rĂ« veprĂ«n e tij ka mbledhur copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar. Pikëçuditje! Kush, kur dhe me çka e copĂ«zoi ashtu shpirtin tonĂ« kombĂ«tar? Nuk ka pĂ«rgjigje! Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 43
Çka doli prej atyre copĂ«zave tĂ« shpirtit kombĂ«tar, qĂ« mblodhi Ismail Kadare? Doli njĂ« shpirt jo kaq solid. Pse shpirti kombĂ«tar ishte jo kaq solid? Sepse nuk mund tĂ« them se ishte kaq i trunguar? Pikëçuditje! A vetĂ«m sepse nuk mund tĂ« thuhet se ishte kaq i trunguar? Jo, por edhe sepse nuk ishte kaq i inkorporuar. Pikëçuditje! Ku do tĂ« duhej tĂ« kishte qenĂ« kaq i inkorporuar? S’ka pĂ«rgjigje! Kur e pa shpirtin kombĂ«tar ashtu tĂ« copĂ«zuar, ashtu tĂ« patrunguar dhe ashtu tĂ« painkorporuar, çka bĂ«ri shkrimtari politik Ismail Kadare? E thashĂ«: mblodhi copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar. Nga cilat kohĂ«ra i mblodhi copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar ai? Nga tĂ« gjitha kohĂ«rat deri mĂ« sot. Edhe nga kohĂ«rat ilire? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 44
Nuk ka pĂ«rgjigje! Edhe nga Mesjeta? Nuk ka pĂ«rgjigje! Edhe nga koha e komunizmit? Nuk ka pĂ«rgjigje! DEDUCTIO AD ABSURDUM (2) Si i ka mbledhur shkrimtari politik Ismail Kadare copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar, jo kaq solid? I ka mbledhur jo nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti tĂ« sĂ«murĂ«. Pikëçuditje! Po nĂ« çfarĂ« fryme i ka mbledhur Ismail Kadare copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar jo kaq solid, ashtu tĂ« patrunguar dhe tĂ« painkorporuar? I ka mbledhur nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv? A vetĂ«m nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 45
Jo vetĂ«m nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv, por edhe nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv qytetar. Pikëçuditje! Pozitiv qytetar? Pikëçuditje! Qytetar tĂ«rĂ«sisht. Pikëçuditje! ÇfarĂ« bindje keni pasur pĂ«r Ismail KadarenĂ« nĂ« kĂ«tĂ« aspekt? Personalisht e kam pasur dhe e kam kĂ«tĂ« bindje, qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« aspekt Ismail Kadare Ă«shtĂ« rilindĂ«s modern. Kur pĂ«r njĂ«rin thuhet se ishte rilindĂ«s modern, mos do tĂ« thotĂ« kjo se kemi edhe rilindĂ«s tradicional? Pa dyshim. ÇfarĂ« dallimi ka midis rilindĂ«sit modern dhe rilindĂ«sit tradicional sipas mendimit tuaj? RilindĂ«si modern Ă«shtĂ« nacionalist pozitiv qytetar, qytetar tĂ«rĂ«sisht, kurse nacionalisti tradicional Ă«shtĂ« nacionalist i sĂ«murĂ«? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 46
Mos do tĂ« thotĂ« kjo se Naim FrashĂ«ri, Pashko Vasa, Gjergj Fishta, Ismail Qemali, Andon Zako Çajupi, Faik Konica, Luigj Gurakuqi, meqĂ« ishin nacionalistĂ« tradicionalĂ«, janĂ« nacionalistĂ« tĂ« sĂ«murĂ«? Nuk ka pĂ«rgjigje! MeqenĂ«se Ismail Kadare Ă«shtĂ« nacionalist pozitiv qytetar, tĂ«rĂ«sisht qytetar, kush Ă«shtĂ« sot nacionalist i sĂ«murĂ«? Nacionalist i sĂ«murĂ« Ă«shtĂ« ai qĂ« kuturis tĂ« polemizojĂ« me nacionalistin pozitiv qytetar, tĂ«rĂ«sisht qytetar. Pikëçuditje! Pikëçuditje! Pikëçuditje! CONCLUSIO ÇfarĂ« vepre (letrare, shkencore, publicistike) u krijua prej atyre copĂ«zave tĂ« shpirtit kombĂ«tar, jo kaq solid, qĂ« nuk mund tĂ« thuhet se ishte kaq i trunguar dhe kaq i inkorporuar, qĂ« mblodhi Ismail Kadare? U krijua njĂ« vepĂ«r letrare dhe publicistike moderne. A mund tĂ« thuhet, zoti kryeministĂ«r, se prej atij shpirti jo kaq solid, tĂ« patrunguar dhe tĂ« painkorporuar, pĂ«rpos asaj vepre letrare dhe publicistike moderne politike, Ismail Kadare krijoi Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 47
edhe vepra tĂ« realizmit socialist nĂ« tĂ« cilat njĂ«kohĂ«sisht u krijuan njĂ« varg mitesh, si miti i komunizmit, miti i proletariatit ndĂ«rkombĂ«tar, miti i luftĂ«s sĂ« klasave, miti i udhĂ«heqĂ«sit tĂ« madh proletar, i cili prapa kishte historinĂ«, miti i barazisĂ« pa tĂ« pabarabartĂ«, miti i ardhmĂ«risĂ« ku do tĂ« punosh sa tĂ« jesh nĂ« gjendje, por do tĂ« tĂ« jepet sa tĂ« kesh nevojĂ« e mite tĂ« tjera? No coment! Va bene! Va bene! Va bene! DORA E GJATË E KRYEMINISTRIT Mbas pĂ«rimtimit tĂ« mĂ«sipĂ«rm, tĂ« cilin ndonjĂ« lexues mund ta lexojĂ« si njĂ« skeç humoristik ndonĂ«se skeç nuk Ă«shtĂ« - Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« thuhen edhe disa fjalĂ« pĂ«r deklaratĂ«n qĂ« kryeministri i ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, ka dhĂ«nĂ« nĂ« konferencĂ« me gazetarĂ«t, mbi polemikĂ«n midis Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes, domethĂ«nĂ« midis nacionalistit pozitiv qytetar, tĂ«rĂ«sisht qytetar - si e quan ai tĂ« parin dhe nacionalistit tĂ« sĂ«murĂ« - si lĂ« tĂ« kuptohet se e quan ai tĂ« dytin, midis rilindĂ«sit modern - si e quan ai tĂ« parin dhe rilindĂ«sit tradicional - si lĂ« tĂ« kuptohet se e quan tĂ« dytin. NĂ« botĂ«n demokratike perĂ«ndimore e kur thuhet nĂ« botĂ«n demokratike perĂ«ndimore, zakonisht, mendohet nĂ« EvropĂ«n PerĂ«ndimore dhe nĂ« SHBA, nĂ« KanadanĂ« dhe nĂ« AustralinĂ« nuk mund tĂ« ngjasĂ« qĂ« njĂ« ish-kryetar shteti, njĂ« kryeministĂ«r, njĂ« kryetar Kuvendi, njĂ« ministĂ«r, tĂ« fusin Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 48
hundĂ«n nĂ« polemika midis intelektualĂ«ve dhe tĂ« japin gjykime e tĂ« bĂ«jnĂ« vlerĂ«sime nĂ« dobi tĂ« njĂ«rit a tĂ« tjetrit pavarĂ«sisht nga partishmĂ«ria e njĂ«rit a tjetrit, pavarĂ«sisht nga rĂ«ndĂ«sia, dobia a mosdobia e çështjeve rreth tĂ« cilave polemizojnĂ« ata. KrijimtarisĂ« shpirtĂ«rore nĂ« botĂ«n demokratike i njihet pavarĂ«sia tĂ« cilĂ«n, mendohet, njerĂ«zit politikĂ« nuk duhet ta lĂ«ndojnĂ« me gjykimet e tyre politike. NjerĂ«zit politikĂ« nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« mund tĂ« jenĂ« miq me krijues tĂ« ndryshĂ«m shkrimtarĂ«, shkencĂ«tarĂ«, filozofĂ«, artistĂ«, por nĂ« punĂ« tĂ« krijimtarisĂ« dhe tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« tyre me krijues tĂ« tjerĂ« nuk pĂ«rzihen. Krijimtaria shpirtĂ«rore trajtohet e veçantĂ«, prandaj nderohet edhe njĂ«farĂ« sjellje mĂ« pak a mĂ« shumĂ« e veçantĂ« e krijuesve. VetĂ«m nĂ« despotitĂ«, nĂ« tiranitĂ«, nĂ« diktaturat e ndryshme, nĂ« rendet totalitare, njerĂ«zit e politikĂ«s i kanĂ« lejuar dhe i lejojnĂ« vetes tĂ« fusin hundĂ«n, duart dhe kĂ«mbĂ«t nĂ« punĂ« tĂ« krijimtarisĂ«, nĂ« diskutimet midis krijuesve, nĂ« polemikat e tyre, nĂ« marrĂ«dhĂ«niet e tyre. Nuk mund tĂ« thuhet se ish-kryetari e, tani, kryeministri, Sali Berisha, nuk i di rregullat e sjelljes sĂ« mirĂ«, normale qytetare, tĂ«rĂ«sisht qytetare, demokratike tĂ« njerĂ«zve tĂ« politikĂ«s nĂ« fushĂ«n e krijimtarisĂ« shpirtĂ«rore dhe nĂ« diskutimet midis krijuesve tĂ« ndryshĂ«m. Dhe, nuk mund tĂ« thuhet se ish-kryetari dhe, tani, kryeministri Sali Berisha nuk e di sesa shumĂ« dhe sesa pĂ«rgjithmonĂ« janĂ« komprometuar pĂ«rzierjet e njerĂ«zve tĂ« politikĂ«s nĂ« fushĂ«n e krijimtarisĂ« shpirtĂ«rore, pĂ«rzierjet e despotĂ«ve, tiranĂ«ve, diktatorĂ«ve, kryetarĂ«ve, kryeministrave, kryetarĂ«ve e sekretarĂ«ve tĂ« partive, pavarĂ«sisht si janĂ« quajtur a si quhen ata, nĂ« arte, nĂ« filozofi, nĂ« shkenca, nĂ« jetĂ«n, nĂ« marrĂ«dhĂ«niet, nĂ« diskutimet dhe nĂ« polemikat e krijuesve. Sigurisht i di ai tĂ« gjitha kĂ«to, por kur bĂ«het kryetar a kryeministĂ«r, nuk do t’i dijĂ«. E ka dĂ«shmuar kĂ«tĂ« ai edhe nĂ« mandatin e parĂ« si kryetar, edhe nĂ« mandatin e dytĂ«, mbasi u rizgjodh nĂ« gjendje tĂ« jashtĂ«zakonshme dhe filloi ta dĂ«shmojĂ« edhe tani, posa u zgjodh kryeministĂ«r! AtĂ«herĂ«, gjatĂ« mandatit si kryetar, jo rrallĂ« paraqitej me gjykime pĂ«r letĂ«rsinĂ«, pĂ«r artet, pĂ«r shkencat, pĂ«r krijuesit e ndryshĂ«m letrarĂ«, artistikĂ«, shkencorĂ«. Kujt nuk i kujtohet fjalimi i tij me rastin e Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 49
riatdhesimit tĂ« trupit tĂ« Faik KonicĂ«s nĂ« TiranĂ«? Pse tĂ« flasin kolegĂ«t pĂ«r tĂ«? Ç’rĂ«ndĂ«si mund tĂ« ketĂ« fjala e tyre? Duhet tĂ« flasĂ« kryetari dhe vetĂ«m kryetari i shtetit! Dhe, jo vetĂ«m kaq dhe jo vetĂ«m kĂ«shtu. Ai, kryetari, duhej tĂ« fliste, madje, ta thoshte fjalĂ«n vendimtare pĂ«r institutet shkencore, pĂ«r AkademinĂ« e Shkencave, pĂ«r drejtorĂ«t e instituteve dhe pĂ«r kryetarĂ«t e AkademisĂ«. I zbriste dhe i ngrinte drejtorĂ«t e atyre instituteve shkencore! I zbriste dhe i ngrinte kryetarĂ«t e AkademisĂ«! E bĂ«nte kryetar Akademie dikĂ« qĂ« s’ishte anĂ«tar Akademie dhe i kĂ«rcĂ«nonte se do t’i zhbĂ«nte nga anĂ«tarĂ«simi nĂ« Akademi anĂ«tarĂ«t e AkademisĂ«! I bĂ«nte tĂ« gjitha kĂ«to ish-kryetari dhe, megjithatĂ«, gĂ«zonte simpatinĂ« e deklaruar tĂ« Ismail KadaresĂ«! Si edhe tani! Dhe, tani, prapĂ« e njĂ«jta kĂ«ngĂ«! NĂ« duet: kryeministri-shkrimtari! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n pĂ«r gjuhĂ«n standarde! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n pĂ«r punĂ«t nĂ« institutet shkencore dhe pĂ«r fatin e instituteve shkencore! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n pĂ«r punĂ«t nĂ« AkademinĂ« e Shkencave dhe pĂ«r fatin e AkademisĂ« sĂ« Shkencave! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n pĂ«r punĂ«t nĂ« universitetet dhe rreth universiteteve! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n, qĂ« do tĂ« jetĂ« fjala kryesore, fjala-platformĂ«, pĂ«r polemikĂ«n midis dy shkrimtarĂ«ve! Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 50
Pse jo? Pse jo kur e pyesin gazetarĂ«t? Pse jo kur fjala e tij pritet edhe prej shkrimtarit tĂ« tij, Ismail Kadare? Pse jo kur Ă«shtĂ« i gjithĂ«dijshĂ«m i gjithkundshĂ«m dhe i gjithĂ«fuqishĂ«m? Pse jo kur i lejohet tĂ« jetĂ« i gjithĂ«mundshĂ«m, i gjithkundshĂ«m dhe i gjithĂ«fuqishĂ«m? Pse jo?! Kryeministri ynĂ«, politikani me gjestet, me sjelljet, me metodĂ«n, me stilin, me mentalitetin mĂ« joevropian nĂ« politikĂ«n shqiptare, e ka njĂ« shembull prej tĂ« cilit ka mĂ«suar shumĂ«, si unĂ« prej Erazmos. E dini si quhet mĂ«suesi i tij? Si jo? Kush nuk e di? Quhet Xhugashvilli. PĂ«rpos se kryesonte PartinĂ« dhe Shtetin, ai donte tĂ« kryesonte mendimet edhe nĂ« gjuhĂ«si, nĂ« letĂ«rsi, nĂ« ekonomi, nĂ« pedagogji, nĂ« psikologji, nĂ« filozofi, madje, edhe nĂ« astronomi, prandaj nuk ngurronte ta thoshte fjalĂ«n e fundit qoftĂ« pĂ«r Shollohovin e Pasternakun, qoftĂ« pĂ«r Dostojevskin e Gorkin, qoftĂ«, madje, pĂ«r psikanalizĂ«n dhe teorinĂ« e relativitetit. Porsi Xhugashvilli pĂ«r Dostojevskin dhe Gorkin, pĂ«r Shollohovin dhe Pasternakun, edhe kryeministri ynĂ« do tĂ« japĂ« mendimet pĂ«r KonicĂ«n, Ismail KadarenĂ« dhe vogĂ«lsinĂ« time! Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 51
TIPOLOGU I NACIONALIZMIT Dhe, jo vetĂ«m kaq. ËshtĂ« e njohur se Xhugashvilli Ă«shtĂ« marrĂ«, “teorikisht”, edhe me çështje tĂ« kombit dhe ka bĂ«rĂ« njĂ« tipologji, ç’ështĂ« e vĂ«rteta tĂ« thjeshtĂ«, tĂ« nacionalizmit, duke dalluar nacionalizmin pozitiv dhe nacionalizmin negativ. TipologjinĂ« e mĂ«suesit tĂ« tij shpirtĂ«ror, kryeministri ynĂ« do ta pĂ«rpunojĂ« mĂ« shkencĂ«risht, prandaj pĂ«rpos nacionalizmit pozitiv dhe nacionalizmit negativ, do tĂ« dallojĂ« edhe nacionalizmin qytetar, tĂ«rĂ«sisht qytetar, dhe nacionalizmin e sĂ«murĂ«! TipologjitĂ« e nacionalizmit prej vitit 1815 e deri sot, qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« sociologĂ« dhe politikologĂ« bashkĂ«kohorĂ« evropianĂ« dhe amerikanĂ«, atij nuk i hyjnĂ« nĂ« punĂ«. Jo. Pse t’i hyjnĂ« nĂ« punĂ« atij punimet e atyre qĂ« dallojnĂ« nacionalizmin integrues, nacionalizmin humanist, nacionalizmin agresiv, nacionalizmin jakobin, nacionalizmin hegjemonist, nacionalizmin separatist, nacionalizmin pĂ«rshtrirĂ«s e tipat e tjerĂ« tĂ« nacionalizmit? Me tipat e kĂ«tillĂ« tĂ« nacionalizmit nuk mund t’i karakterizojĂ« kryeministri ynĂ« as intelektualĂ«t qĂ« do tĂ« donte tĂ« linte pa gojĂ«, as intelektualĂ«t qĂ« adhuron, qĂ« luajnĂ« bishtin sa herĂ« e shohin. PĂ«rpos tipave tĂ« nacionalizmit pozitiv dhe tĂ« nacionalizmit negativ, atij do t’i hynte nĂ« punĂ« posaçërisht tipi i nacionalizmit tĂ« sĂ«murĂ«. E pĂ«r nacionalistĂ«t e sĂ«murĂ«, kryeprokurori i Xhugashvillit, Vishinski, kishte paraparĂ« dĂ«nim tĂ« veçantĂ«: veçimin e pafund nĂ« çmendinĂ«n e burgut! PĂ«rpos tipolog i nacionalizmit, kryeministri ynĂ« Ă«shtĂ« edhe kritik letrar dhe historian i letĂ«rsisĂ«. Me shije tĂ« hollĂ«, vĂ«rtet, faikkoniciane, pĂ«rpos vlerĂ«simit tĂ« krijimtarisĂ« sĂ« krijuesve tĂ« ndryshĂ«m tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe, ai bĂ«n edhe shkallĂ«zimin e tyre varĂ«sisht prej rĂ«ndĂ«sisĂ« gjuhĂ«sore-artistike dhe politike tĂ« veprĂ«s sĂ« tyre! NĂ« konferencĂ«n e sipĂ«rthĂ«nĂ« me gazetarĂ«t ai do tĂ« merret vetĂ«m me Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 52
besnikun e tij dhe me mua. Dhe, sigurisht, pas leximit shumĂ«vjeçar tĂ« veprave tona, pas shqyrtimeve analitike dhe sintetike tĂ« tyre, ka mundur tĂ« konstatojĂ« se besniku i tij dhe unĂ« jemi tĂ« pabarazueshĂ«m, sepse jemi tĂ« pabarabartĂ«! NĂ« çka e mbĂ«shtet pohimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazinĂ« e Ismail KadaresĂ« dhe tĂ« Rexhep Qosjes? NĂ« gjithĂ« krijimtarinĂ« e njĂ«rit e tĂ« tjetrit apo nĂ« vepra tĂ« veçanta tĂ« njĂ«rit e tĂ« tjetrit? NĂ« gjithanshmĂ«rinĂ« e njĂ«rit dhe nĂ« gjithanshmĂ«rinĂ« e tjetrit? NĂ« krahasimin, ta themi, midis romanit tĂ« njĂ«rit, Dimri i madh dhe romanit tĂ« tĂ« dytit, Vdekja mĂ« vjen prej syve tĂ« tillĂ«, qĂ« janĂ« botuar pĂ«rafĂ«rsisht nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«? NĂ« krahasimin e romaneve Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut dhe NjĂ« dashuri dhe shtatĂ« faje, qĂ« po ashtu janĂ« botuar pĂ«rafĂ«rsisht nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«? NĂ« krahasimin e ditarĂ«ve tĂ« njĂ«kohshĂ«m Ra ky mort e u pamĂ« dhe Tronditja e shekullit? NĂ« krahasimin e polemikave Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve dhe Realiteti i shpĂ«rfillur? Mos konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar, mbi pabarazinĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« pakrahasueshmĂ«rinĂ« e Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes, kryeministri ynĂ« e mbĂ«shtet nĂ« kulturĂ«n e pĂ«rgjithshme tĂ« njĂ«rit dhe nĂ« kulturĂ«n e pĂ«rgjithshme tĂ« tjetrit; nĂ« njohuritĂ« e njĂ«rit dhe nĂ« njohuritĂ« e tjetrit pĂ«r letĂ«rsinĂ« botĂ«rore; nĂ« njohuritĂ« e njĂ«rit dhe njĂ« njohuritĂ« e tjetrit mbi filozofinĂ« dhe mbi shkencĂ«n; nĂ« njohuritĂ« teorike dhe metodologjike tĂ« njĂ«rit dhe nĂ« njohuritĂ« teorike dhe metodologjike tĂ« tjetrit; nĂ« erudicionin e njĂ«rit dhe nĂ« erudicionin e tjetrit, qĂ« dĂ«shmohen nĂ« krijimtarinĂ« e tyre letrare, shkencore, publicistike, polemike; nĂ« procedimet dhe teknikat e reja krijuese qĂ« dĂ«shmohen nĂ« veprat e njĂ«rit dhe nĂ« veprat letrare tĂ« tjetrit; nĂ« pasurinĂ« e imagjinatĂ«s sĂ« njĂ«rit dhe nĂ« pasurinĂ« e imagjinatĂ«s sĂ« tjetrit; nĂ« vĂ«llimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« krijimtarisĂ« sĂ« njĂ«rit dhe nĂ« vĂ«llimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« krijimtarisĂ« sĂ« tjetrit; nĂ« kontributin e pĂ«rgjithshĂ«m krijues dhe intelektual tĂ« njĂ«rit dhe nĂ« kontributin e pĂ«rgjithshĂ«m krijues dhe Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 53
intelektual tĂ« tjetrit pĂ«r kulturĂ«n kombĂ«tare; nĂ« kontributin intelektual dhe politik tĂ« njĂ«rit dhe nĂ« kontributin intelektual dhe politik tĂ« tjetrit pĂ«r ndĂ«rkombĂ«tarizimin e çështjes sĂ« KosovĂ«s dhe tĂ« çështjes shqiptare nĂ« pĂ«rgjithĂ«si; nĂ« kontributin e njĂ«rit dhe nĂ« kontributin e tjetrit pĂ«r demokracinĂ« nĂ« jetĂ«n kombĂ«tare? NĂ« pyetjet e kĂ«tilla kryeministri ynĂ«, qĂ« bĂ«het njĂ«kohĂ«sisht kritik letrar dhe historian i letĂ«rsisĂ«, nuk na jep pĂ«rgjigje. Pse ta japĂ«? Dhe, si ta japĂ«? Konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazinĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« mbi pakrahasueshmĂ«rinĂ« e Ismail KadaresĂ« dhe tĂ« Rexhep Qosjes, kryeministri ynĂ« e mbĂ«shtet jo nĂ« krahasimin e tĂ« dhĂ«nave tĂ« sipĂ«rthĂ«na, qĂ« mund tĂ« shihen nĂ« krijimtarinĂ« e njĂ«rit e nĂ« krijimtarinĂ« e tjetrit; konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazinĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« mbi pakrahasueshmĂ«rinĂ« e Ismail KadaresĂ« e tĂ« Rexhep Qosjes ish-kryetari dhe, tani, kryeministri ynĂ« duket se e mbĂ«shtet nĂ« shĂ«rbimet e tĂ« parit dhe nĂ« kritikat e tĂ« dytit? Le ta mbĂ«shtesĂ«! Se ish-kryetari e, tani, kryeministri ynĂ«, Sali Berisha, ka qejf qĂ« nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« tĂ« ketĂ« tĂ« pakrahasueshĂ«m, domethĂ«nĂ« tĂ« pabarabartĂ«, kurse, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, tĂ« shquajĂ« tĂ« parĂ«, domethĂ«nĂ« bajraktarĂ«, u binda kĂ«to ditĂ« mbas raportit tĂ« UNICEF-it, nĂ« tĂ« cilin, pĂ«rpos tĂ« tjerash, thuhej se nĂ« ShqipĂ«ri ka rreth 190 mijĂ« fĂ«mijĂ« tĂ« braktisur, qĂ« jetojnĂ« nĂ« varfĂ«ri tĂ« skajshme. Kryeministri i ShqipĂ«risĂ« ka kohĂ« qĂ« tĂ« merret me polemika midis intelektualĂ«ve dhe me intelektualĂ«, por kryeministri i ShqipĂ«risĂ« nuk ka kohĂ« qĂ« tĂ« merret me fĂ«mijĂ«t e braktisur, me kushtet, nĂ« tĂ« cilat i zĂ« nata dhe i çel mĂ«ngjesi ata fĂ«mijĂ« tĂ« gjorĂ«. I zuri nĂ« gojĂ«, por pa bĂ«rtitur siç e ka zakon ai, vetĂ«m mbasi u shpall raporti i UNICEF-it. Dhe, çka tha se? Tha se prej tash, e kjo prej tash do tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 54
thotĂ« prej çastit kur e çeli ai gojĂ«n pĂ«r ta, fĂ«mija do tĂ« jetĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, derisa ai tĂ« jetĂ« kryeministĂ«r, “i pari i tĂ« parĂ«ve”! FĂ«mija, pra, do tĂ« jetĂ« “i pari i tĂ« parĂ«ve”! FĂ«mijĂ«t do tĂ« jenĂ« tĂ« parĂ«t e tĂ« parĂ«ve! Si Ismail Kadare nĂ« letĂ«rsi! NĂ« letĂ«rsinĂ« e politizuar! Si Sali Berisha nĂ« politikĂ«! Mbasi e dĂ«gjova raportin e UNICEF-it pĂ«r numrin e fĂ«mijĂ«ve tĂ« braktisur nĂ«n pushtetin e Sali BerishĂ«s e kuptova pse kryeministri i ShqipĂ«risĂ« u fut nĂ« polemikĂ«n midis Rexhep Qosjes dhe Ismail KadaresĂ«, por pa u distancuar nga racizmi i Ismail KadaresĂ« ndaj arabĂ«ve, ndaj myslimanĂ«ve nĂ« ish-republikat e Bashkimit Sovjetik, ndaj tĂ« ngjyrosurve nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, pale dhe ndaj kujt tjetĂ«r! Shumëçka s’duhet tĂ« kuptoj se shumĂ« shtrenjtĂ« po mĂ« kushtojnĂ« kĂ«to qĂ« po i kuptoj! EDHE KRYEPARLAMENTARJA FUTET NË POLEMIKË Edhe kryetarja e Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Jozefina Topalli, e quajti tĂ« nevojshme qĂ« tĂ« inkuadrohet nĂ« polemikĂ«n midis Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes. PĂ«r dallim prej kryeministrit, Sali Berisha, i cili hyrjen e tij nĂ« polemikĂ« e bĂ«ri botore nĂ« konferencĂ«n me gazetarĂ«t nĂ« TiranĂ«, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 55
kryetarja e Kuvendit, Jozefina Topalli, e bĂ«ri kĂ«tĂ« nĂ« KonferencĂ«n Evropiane tĂ« KryetarĂ«ve tĂ« Kuvendeve, nĂ« veri tĂ« EvropĂ«s. Me atĂ« rast, para kryetarĂ«ve tĂ« kuvendeve tĂ« vendeve evropiane, ajo e quajti tĂ« arsyeshme, madje, tĂ« domosdoshme, tĂ« pĂ«rmendĂ« historinĂ« shqiptare qĂ«, si tha, “daton pĂ«rpara 2000 vjetĂ«sh”; tĂ« pĂ«rmendĂ« gjeografinĂ« shqiptare qĂ«, si tha, “na ka vendosur jo nĂ« cep, por nĂ« brendĂ«si tĂ« EvropĂ«s”; dhe tĂ« pĂ«rmendĂ«, nĂ« fund, edhe identitetin e shqiptarĂ«ve tĂ« cilin, e quajti tĂ« domosdoshme ta quajĂ«, “tĂ«rĂ«sisht evropian”, pra, jo pjesĂ«risht, po “tĂ«rĂ«sisht evropian”! SikundĂ«r mund tĂ« shihet, edhe pĂ«r kryetaren e Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Jozefina Topalli, si edhe pĂ«r Ismail KadarenĂ«, gjeografia Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuesja vendimtare e identitetit tĂ« vetjeve dhe tĂ« popujve. PĂ«r kĂ«tĂ« shkak, ndoshta, ajo u mbajti kryetarĂ«ve tĂ« Kuvendeve tĂ« Vendeve Evropiane njĂ« mĂ«sim nga gjeografia (dhe antropologjia) me ç’rast bĂ«ri pĂ«rpjekje qĂ«, sikundĂ«r Ismail Kadare, ta fusĂ« ShqipĂ«rinĂ« sa mĂ« nĂ« brendĂ«si tĂ« EvropĂ«s, duke e larguar sa mĂ« shumĂ« prej TurqisĂ« dhe, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, prej Lindjes turko-arabe me shpresĂ« se ashtu do ta largojĂ« prej atyre pĂ«rbĂ«rĂ«sve tĂ« kulturĂ«s e tĂ« qytetĂ«rimit tĂ« asaj Lindje qĂ« mund t’iu kenĂ« ngjitur dikur a mund t’i ngjiten tani ShqipĂ«risĂ«! Edhe zonja Jozefina Topalli gjatĂ« pĂ«rpjekjes sĂ« saj pĂ«r ta rehatuar ShqipĂ«rinĂ« sa mĂ« larg Lindjes myslimane, e harroi KosovĂ«n dhe e la aty ku e kishte lĂ«nĂ« Ismail Kadare kur tha se sa i pĂ«rket identitetit, “Letrat e ShqipĂ«risĂ« janĂ« tĂ« qarta”! Kryetarja e Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Jozefina Topalli, harroi se popujt e brendĂ«sisĂ« sĂ« EvropĂ«s, prej mĂ« tĂ« vegjĂ«lve e deri te mĂ« tĂ« mĂ«dhenjtĂ«, jo vetĂ«m ShqipĂ«rinĂ« po krejt Ballkanin e vendosin mu nĂ« cepin e EvropĂ«s. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye edhe kanĂ« krijuar nocionet gjeografike Ballkani PerĂ«ndimor e Ballkani Juglindor. Ata, sigurisht, nuk mĂ«rziten si kryeparlamentarja jonĂ«, Jozefina Topalli, dhe si shkrimtari ynĂ«, Ismail Kadare, pse ShqipĂ«ria dhe Ballkani nĂ« tĂ«rĂ«si gjenden nĂ« cep Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 56
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara
Rexhep qosja te vertetat e vonuara

Recomendados

Dr. rexhep qosja takimi i madh
Dr. rexhep qosja takimi i madhDr. rexhep qosja takimi i madh
Dr. rexhep qosja takimi i madh
Libra Islame
 
Dr. mustafa mahmud kurani perpjekje per te kuptuarit bashkekohor
Dr. mustafa mahmud kurani perpjekje per te kuptuarit bashkekohor Dr. mustafa mahmud kurani perpjekje per te kuptuarit bashkekohor
Dr. mustafa mahmud kurani perpjekje per te kuptuarit bashkekohor
Libra Islame
 
Dr. mustafa mahmud prej dyshimit deri ne besim
Dr. mustafa mahmud prej dyshimit deri ne besimDr. mustafa mahmud prej dyshimit deri ne besim
Dr. mustafa mahmud prej dyshimit deri ne besim
Libra Islame
 
Mustafa mahmud dialogu me mikun ateist
Mustafa mahmud dialogu me mikun ateistMustafa mahmud dialogu me mikun ateist
Mustafa mahmud dialogu me mikun ateist
Libra Islame
 
Të përkushtuar ndaj allahut. albanian (shqip)
Të përkushtuar ndaj allahut. albanian (shqip)Të përkushtuar ndaj allahut. albanian (shqip)
Të përkushtuar ndaj allahut. albanian (shqip)
HarunyahyaAlbanian
 
Partial least squaresć›žćž°ăšç”»ćƒèȘè­˜ăžăźćżœç”š
Partial least squaresć›žćž°ăšç”»ćƒèȘè­˜ăžăźćżœç”šPartial least squaresć›žćž°ăšç”»ćƒèȘè­˜ăžăźćżœç”š
Partial least squaresć›žćž°ăšç”»ćƒèȘè­˜ăžăźćżœç”š
Shohei Kumagai
 
フăƒȘăƒŒă‚œăƒ•ăƒˆă‚Šă‚§ă‚ąă‚’é€šă˜ăŸć€šć€‰é‡è§ŁæžèŹ›çż’
フăƒȘăƒŒă‚œăƒ•ăƒˆă‚Šă‚§ă‚ąă‚’é€šă˜ăŸć€šć€‰é‡è§ŁæžèŹ›çż’ăƒ•ăƒȘăƒŒă‚œăƒ•ăƒˆă‚Šă‚§ă‚ąă‚’é€šă˜ăŸć€šć€‰é‡è§ŁæžèŹ›çż’
フăƒȘăƒŒă‚œăƒ•ăƒˆă‚Šă‚§ă‚ąă‚’é€šă˜ăŸć€šć€‰é‡è§ŁæžèŹ›çż’
h_yama2396
 
10ćˆ†ă§ă‚ă‹ă‚‹äž»æˆćˆ†ćˆ†æž(PCA)
10ćˆ†ă§ă‚ă‹ă‚‹äž»æˆćˆ†ćˆ†æž(PCA)10ćˆ†ă§ă‚ă‹ă‚‹äž»æˆćˆ†ćˆ†æž(PCA)
10ćˆ†ă§ă‚ă‹ă‚‹äž»æˆćˆ†ćˆ†æž(PCA)
Takanori Ogata
 

Recomendados

Dr. rexhep qosja takimi i madh
Dr. rexhep qosja takimi i madhDr. rexhep qosja takimi i madh
Dr. rexhep qosja takimi i madh
Libra Islame
 
Dr. mustafa mahmud kurani perpjekje per te kuptuarit bashkekohor
Dr. mustafa mahmud kurani perpjekje per te kuptuarit bashkekohor Dr. mustafa mahmud kurani perpjekje per te kuptuarit bashkekohor
Dr. mustafa mahmud kurani perpjekje per te kuptuarit bashkekohor
Libra Islame
 
Dr. mustafa mahmud prej dyshimit deri ne besim
Dr. mustafa mahmud prej dyshimit deri ne besimDr. mustafa mahmud prej dyshimit deri ne besim
Dr. mustafa mahmud prej dyshimit deri ne besim
Libra Islame
 
Mustafa mahmud dialogu me mikun ateist
Mustafa mahmud dialogu me mikun ateistMustafa mahmud dialogu me mikun ateist
Mustafa mahmud dialogu me mikun ateist
Libra Islame
 
Të përkushtuar ndaj allahut. albanian (shqip)
Të përkushtuar ndaj allahut. albanian (shqip)Të përkushtuar ndaj allahut. albanian (shqip)
Të përkushtuar ndaj allahut. albanian (shqip)
HarunyahyaAlbanian
 
Partial least squaresć›žćž°ăšç”»ćƒèȘè­˜ăžăźćżœç”š
Partial least squaresć›žćž°ăšç”»ćƒèȘè­˜ăžăźćżœç”šPartial least squaresć›žćž°ăšç”»ćƒèȘè­˜ăžăźćżœç”š
Partial least squaresć›žćž°ăšç”»ćƒèȘè­˜ăžăźćżœç”š
Shohei Kumagai
 
フăƒȘăƒŒă‚œăƒ•ăƒˆă‚Šă‚§ă‚ąă‚’é€šă˜ăŸć€šć€‰é‡è§ŁæžèŹ›çż’
フăƒȘăƒŒă‚œăƒ•ăƒˆă‚Šă‚§ă‚ąă‚’é€šă˜ăŸć€šć€‰é‡è§ŁæžèŹ›çż’ăƒ•ăƒȘăƒŒă‚œăƒ•ăƒˆă‚Šă‚§ă‚ąă‚’é€šă˜ăŸć€šć€‰é‡è§ŁæžèŹ›çż’
フăƒȘăƒŒă‚œăƒ•ăƒˆă‚Šă‚§ă‚ąă‚’é€šă˜ăŸć€šć€‰é‡è§ŁæžèŹ›çż’
h_yama2396
 
10ćˆ†ă§ă‚ă‹ă‚‹äž»æˆćˆ†ćˆ†æž(PCA)
10ćˆ†ă§ă‚ă‹ă‚‹äž»æˆćˆ†ćˆ†æž(PCA)10ćˆ†ă§ă‚ă‹ă‚‹äž»æˆćˆ†ćˆ†æž(PCA)
10ćˆ†ă§ă‚ă‹ă‚‹äž»æˆćˆ†ćˆ†æž(PCA)
Takanori Ogata
 
èłȘ敏箙èȘżæŸ»ă«ă‚ˆă‚‹ć›žç­”たæșă‚Œăšă„ă‚ă‚†ă‚‹é‡çš„ç ”ç©¶ăźć±ă†ă•ïŒˆäž€éƒšïŒ‰
èłȘ敏箙èȘżæŸ»ă«ă‚ˆă‚‹ć›žç­”たæșă‚Œăšă„ă‚ă‚†ă‚‹é‡çš„ç ”ç©¶ăźć±ă†ă•ïŒˆäž€éƒšïŒ‰èłȘ敏箙èȘżæŸ»ă«ă‚ˆă‚‹ć›žç­”たæșă‚Œăšă„ă‚ă‚†ă‚‹é‡çš„ç ”ç©¶ăźć±ă†ă•ïŒˆäž€éƒšïŒ‰
èłȘ敏箙èȘżæŸ»ă«ă‚ˆă‚‹ć›žç­”たæșă‚Œăšă„ă‚ă‚†ă‚‹é‡çš„ç ”ç©¶ăźć±ă†ă•ïŒˆäž€éƒšïŒ‰
Junichi Azuma
 
ăŻă˜ă‚ă‚ˆă†ć€šć€‰é‡è§Łæžïœžäž»æˆćˆ†ćˆ†æžç·šïœž
ăŻă˜ă‚ă‚ˆă†ć€šć€‰é‡è§Łæžïœžäž»æˆćˆ†ćˆ†æžç·šïœžăŻă˜ă‚ă‚ˆă†ć€šć€‰é‡è§Łæžïœžäž»æˆćˆ†ćˆ†æžç·šïœž
ăŻă˜ă‚ă‚ˆă†ć€šć€‰é‡è§Łæžïœžäž»æˆćˆ†ćˆ†æžç·šïœž
漏斜 䜐野
 
ăƒ—ăƒ­ă‚°ăƒ©ăƒžăźăŸă‚ăźç·šćœąä»Łæ•°ć†ć…„é–€
ăƒ—ăƒ­ă‚°ăƒ©ăƒžăźăŸă‚ăźç·šćœąä»Łæ•°ć†ć…„é–€ăƒ—ăƒ­ă‚°ăƒ©ăƒžăźăŸă‚ăźç·šćœąä»Łæ•°ć†ć…„é–€
ăƒ—ăƒ­ă‚°ăƒ©ăƒžăźăŸă‚ăźç·šćœąä»Łæ•°ć†ć…„é–€
Taketo Sano
 
Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenesLecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
mustafa sarac
 
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æžæ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
Makoto Nakahara
 
Php Lt 20080316
Php Lt 20080316Php Lt 20080316
Php Lt 20080316
Soshi NEMOTO
 
èłŒć…„æ™‚ăźăƒĄăƒłă‚żăƒ«ăƒąăƒ‡ăƒ«ăŒèŁœć“è©•äŸĄă«ćŠăŒă™ćœ±éŸż
èłŒć…„æ™‚ăźăƒĄăƒłă‚żăƒ«ăƒąăƒ‡ăƒ«ăŒèŁœć“è©•äŸĄă«ćŠăŒă™ćœ±éŸżèłŒć…„æ™‚ăźăƒĄăƒłă‚żăƒ«ăƒąăƒ‡ăƒ«ăŒèŁœć“è©•äŸĄă«ćŠăŒă™ćœ±éŸż
èłŒć…„æ™‚ăźăƒĄăƒłă‚żăƒ«ăƒąăƒ‡ăƒ«ăŒèŁœć“è©•äŸĄă«ćŠăŒă™ćœ±éŸż
Masaya Ando
 
VBAă§æ•°ć€€èšˆçź— 10ă€€é€†èĄŒćˆ—ăšç–‘äŒŒé€†èĄŒćˆ—
VBAă§æ•°ć€€èšˆçź— 10ă€€é€†èĄŒćˆ—ăšç–‘äŒŒé€†èĄŒćˆ—VBAă§æ•°ć€€èšˆçź— 10ă€€é€†èĄŒćˆ—ăšç–‘äŒŒé€†èĄŒćˆ—
VBAă§æ•°ć€€èšˆçź— 10ă€€é€†èĄŒćˆ—ăšç–‘äŒŒé€†èĄŒćˆ—
Katsuhiro Morishita
 
ć€šć€‰é‡è§Łæž
ć€šć€‰é‡è§Łæžć€šć€‰é‡è§Łæž
ć€šć€‰é‡è§Łæž
Yoshihiro_Handa
 
珏1曞DARMć‹‰ćŒ·äŒšăźANOVAèŁœè¶ł(repeated measures designs)
珏1曞DARMć‹‰ćŒ·äŒšăźANOVAèŁœè¶ł(repeated measures designs)珏1曞DARMć‹‰ćŒ·äŒšăźANOVAèŁœè¶ł(repeated measures designs)
珏1曞DARMć‹‰ćŒ·äŒšăźANOVAèŁœè¶ł(repeated measures designs)
Masaru Tokuoka
 
Tokyo.R #22 Association Rules
Tokyo.R #22 Association RulesTokyo.R #22 Association Rules
Tokyo.R #22 Association Rules
osamu morimoto
 
èĄŒćˆ—ă«ă‚ˆă‚‹ç©șé–“ăźç›Žć’Œćˆ†è§Ł
èĄŒćˆ—ă«ă‚ˆă‚‹ç©șé–“ăźç›Žć’Œćˆ†è§ŁèĄŒćˆ—ă«ă‚ˆă‚‹ç©șé–“ăźç›Žć’Œćˆ†è§Ł
èĄŒćˆ—ă«ă‚ˆă‚‹ç©șé–“ăźç›Žć’Œćˆ†è§Ł
HanpenRobot
 
Albert kamy
Albert kamyAlbert kamy
Albert kamy
arjetajani
 
2015 02-18 xxx-literalconvertible
2015 02-18 xxx-literalconvertible2015 02-18 xxx-literalconvertible
2015 02-18 xxx-literalconvertible
Taketo Sano
 
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
Koichi Hamada
 
Binary code-based Human Detection
Binary code-based Human DetectionBinary code-based Human Detection
Binary code-based Human Detection
MPRG_Chubu_University
 
「3.1.2æœ€ć°äșŒäč—æł•ăźćčŸäœ•ć­Šă€PRMLć‹‰ćŒ·äŒš4 @ç­‘æłąć€§ć­Š #prmlć­ŠăŒă†
「3.1.2æœ€ć°äșŒäč—æł•ăźćčŸäœ•ć­Šă€PRMLć‹‰ćŒ·äŒš4 @ç­‘æłąć€§ć­Š #prmlć­ŠăŒă† 「3.1.2æœ€ć°äșŒäč—æł•ăźćčŸäœ•ć­Šă€PRMLć‹‰ćŒ·äŒš4 @ç­‘æłąć€§ć­Š #prmlć­ŠăŒă†
「3.1.2æœ€ć°äșŒäč—æł•ăźćčŸäœ•ć­Šă€PRMLć‹‰ćŒ·äŒš4 @ç­‘æłąć€§ć­Š #prmlć­ŠăŒă†
Junpei Tsuji
 
MlaPP 7ç«  ă€Œç·šćœąć›žćž°ă€ 8ç«  「ロゾă‚čティック曞澰」
MlaPP 7ç«  ă€Œç·šćœąć›žćž°ă€ 8ç«  「ロゾă‚čティック曞澰」MlaPP 7ç«  ă€Œç·šćœąć›žćž°ă€ 8ç«  「ロゾă‚čティック曞澰」
MlaPP 7ç«  ă€Œç·šćœąć›žćž°ă€ 8ç«  「ロゾă‚čティック曞澰」
Hiro MATCH
 
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
Ken'ichi Matsui
 
ç‚čçŸ€ć‡Šç†
ç‚čçŸ€ć‡Šç†ç‚čçŸ€ć‡Šç†
ç‚čçŸ€ć‡Šç†
Tomohiro Takata
 
Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjenSq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
Libra Islame
 
Priftërinjtë pyesin dhe Hoxhallarët përgjigjen
Priftërinjtë pyesin dhe Hoxhallarët përgjigjenPriftërinjtë pyesin dhe Hoxhallarët përgjigjen
Priftërinjtë pyesin dhe Hoxhallarët përgjigjen
Lexo dhe MĂ«so
 

Mais conteĂșdo relacionado

Destaque

Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenesLecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
mustafa sarac
 
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æžæ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
Makoto Nakahara
 
Albert kamy
Albert kamyAlbert kamy
Albert kamy
arjetajani
 
2015 02-18 xxx-literalconvertible
2015 02-18 xxx-literalconvertible2015 02-18 xxx-literalconvertible
2015 02-18 xxx-literalconvertible
Taketo Sano
 
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
Koichi Hamada
 
Binary code-based Human Detection
Binary code-based Human DetectionBinary code-based Human Detection
Binary code-based Human Detection
MPRG_Chubu_University
 
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
Ken'ichi Matsui
 

Destaque (20)

èłȘ敏箙èȘżæŸ»ă«ă‚ˆă‚‹ć›žç­”たæșă‚Œăšă„ă‚ă‚†ă‚‹é‡çš„ç ”ç©¶ăźć±ă†ă•ïŒˆäž€éƒšïŒ‰
èłȘ敏箙èȘżæŸ»ă«ă‚ˆă‚‹ć›žç­”たæșă‚Œăšă„ă‚ă‚†ă‚‹é‡çš„ç ”ç©¶ăźć±ă†ă•ïŒˆäž€éƒšïŒ‰èłȘ敏箙èȘżæŸ»ă«ă‚ˆă‚‹ć›žç­”たæșă‚Œăšă„ă‚ă‚†ă‚‹é‡çš„ç ”ç©¶ăźć±ă†ă•ïŒˆäž€éƒšïŒ‰
èłȘ敏箙èȘżæŸ»ă«ă‚ˆă‚‹ć›žç­”たæșă‚Œăšă„ă‚ă‚†ă‚‹é‡çš„ç ”ç©¶ăźć±ă†ă•ïŒˆäž€éƒšïŒ‰
 
ăŻă˜ă‚ă‚ˆă†ć€šć€‰é‡è§Łæžïœžäž»æˆćˆ†ćˆ†æžç·šïœž
ăŻă˜ă‚ă‚ˆă†ć€šć€‰é‡è§Łæžïœžäž»æˆćˆ†ćˆ†æžç·šïœžăŻă˜ă‚ă‚ˆă†ć€šć€‰é‡è§Łæžïœžäž»æˆćˆ†ćˆ†æžç·šïœž
ăŻă˜ă‚ă‚ˆă†ć€šć€‰é‡è§Łæžïœžäž»æˆćˆ†ćˆ†æžç·šïœž
 
ăƒ—ăƒ­ă‚°ăƒ©ăƒžăźăŸă‚ăźç·šćœąä»Łæ•°ć†ć…„é–€
ăƒ—ăƒ­ă‚°ăƒ©ăƒžăźăŸă‚ăźç·šćœąä»Łæ•°ć†ć…„é–€ăƒ—ăƒ­ă‚°ăƒ©ăƒžăźăŸă‚ăźç·šćœąä»Łæ•°ć†ć…„é–€
ăƒ—ăƒ­ă‚°ăƒ©ăƒžăźăŸă‚ăźç·šćœąä»Łæ•°ć†ć…„é–€
 
Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenesLecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
Lecture 08 larry zitnick - undestanding and describing scenes
 
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æžæ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
æ±șćźšæœšă‚’ç”šă„ăŸă€ç•°æ€§ă‚żă‚€ăƒ—ăźć—œć„œăƒ‘ă‚żăƒŒăƒłćˆ†æž
 
Php Lt 20080316
Php Lt 20080316Php Lt 20080316
Php Lt 20080316
 
èłŒć…„æ™‚ăźăƒĄăƒłă‚żăƒ«ăƒąăƒ‡ăƒ«ăŒèŁœć“è©•äŸĄă«ćŠăŒă™ćœ±éŸż
èłŒć…„æ™‚ăźăƒĄăƒłă‚żăƒ«ăƒąăƒ‡ăƒ«ăŒèŁœć“è©•äŸĄă«ćŠăŒă™ćœ±éŸżèłŒć…„æ™‚ăźăƒĄăƒłă‚żăƒ«ăƒąăƒ‡ăƒ«ăŒèŁœć“è©•äŸĄă«ćŠăŒă™ćœ±éŸż
èłŒć…„æ™‚ăźăƒĄăƒłă‚żăƒ«ăƒąăƒ‡ăƒ«ăŒèŁœć“è©•äŸĄă«ćŠăŒă™ćœ±éŸż
 
VBAă§æ•°ć€€èšˆçź— 10ă€€é€†èĄŒćˆ—ăšç–‘äŒŒé€†èĄŒćˆ—
VBAă§æ•°ć€€èšˆçź— 10ă€€é€†èĄŒćˆ—ăšç–‘äŒŒé€†èĄŒćˆ—VBAă§æ•°ć€€èšˆçź— 10ă€€é€†èĄŒćˆ—ăšç–‘äŒŒé€†èĄŒćˆ—
VBAă§æ•°ć€€èšˆçź— 10ă€€é€†èĄŒćˆ—ăšç–‘äŒŒé€†èĄŒćˆ—
 
ć€šć€‰é‡è§Łæž
ć€šć€‰é‡è§Łæžć€šć€‰é‡è§Łæž
ć€šć€‰é‡è§Łæž
 
珏1曞DARMć‹‰ćŒ·äŒšăźANOVAèŁœè¶ł(repeated measures designs)
珏1曞DARMć‹‰ćŒ·äŒšăźANOVAèŁœè¶ł(repeated measures designs)珏1曞DARMć‹‰ćŒ·äŒšăźANOVAèŁœè¶ł(repeated measures designs)
珏1曞DARMć‹‰ćŒ·äŒšăźANOVAèŁœè¶ł(repeated measures designs)
 
Tokyo.R #22 Association Rules
Tokyo.R #22 Association RulesTokyo.R #22 Association Rules
Tokyo.R #22 Association Rules
 
èĄŒćˆ—ă«ă‚ˆă‚‹ç©șé–“ăźç›Žć’Œćˆ†è§Ł
èĄŒćˆ—ă«ă‚ˆă‚‹ç©șé–“ăźç›Žć’Œćˆ†è§ŁèĄŒćˆ—ă«ă‚ˆă‚‹ç©șé–“ăźç›Žć’Œćˆ†è§Ł
èĄŒćˆ—ă«ă‚ˆă‚‹ç©șé–“ăźç›Žć’Œćˆ†è§Ł
 
Albert kamy
Albert kamyAlbert kamy
Albert kamy
 
2015 02-18 xxx-literalconvertible
2015 02-18 xxx-literalconvertible2015 02-18 xxx-literalconvertible
2015 02-18 xxx-literalconvertible
 
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
R蚀èȘžă«ă‚ˆă‚‹ ă‚ąă‚œă‚·ă‚šăƒŒă‚·ăƒ§ăƒłćˆ†æžïŒç”„ćˆă›ăƒ»äș‹è±ĄăźèŠć‰‡ă‚’è§Łæ˜Žă™ă‚‹ïŒïŒˆçŹŹïŒ•ć›žRć‹‰ćŒ·äŒšïŒ æ±äșŹïŒ‰
 
Binary code-based Human Detection
Binary code-based Human DetectionBinary code-based Human Detection
Binary code-based Human Detection
 
「3.1.2æœ€ć°äșŒäč—æł•ăźćčŸäœ•ć­Šă€PRMLć‹‰ćŒ·äŒš4 @ç­‘æłąć€§ć­Š #prmlć­ŠăŒă†
「3.1.2æœ€ć°äșŒäč—æł•ăźćčŸäœ•ć­Šă€PRMLć‹‰ćŒ·äŒš4 @ç­‘æłąć€§ć­Š #prmlć­ŠăŒă† 「3.1.2æœ€ć°äșŒäč—æł•ăźćčŸäœ•ć­Šă€PRMLć‹‰ćŒ·äŒš4 @ç­‘æłąć€§ć­Š #prmlć­ŠăŒă†
「3.1.2æœ€ć°äșŒäč—æł•ăźćčŸäœ•ć­Šă€PRMLć‹‰ćŒ·äŒš4 @ç­‘æłąć€§ć­Š #prmlć­ŠăŒă†
 
MlaPP 7ç«  ă€Œç·šćœąć›žćž°ă€ 8ç«  「ロゾă‚čティック曞澰」
MlaPP 7ç«  ă€Œç·šćœąć›žćž°ă€ 8ç«  「ロゾă‚čティック曞澰」MlaPP 7ç«  ă€Œç·šćœąć›žćž°ă€ 8ç«  「ロゾă‚čティック曞澰」
MlaPP 7ç«  ă€Œç·šćœąć›žćž°ă€ 8ç«  「ロゾă‚čティック曞澰」
 
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
çŹŹïŒ‘ïŒ“ć›žæ•°ć­Šă‚«ăƒ•ă‚§ă€ŒçŽ æ•°ïŒïŒă€äșŒæŹĄäŒš LTèł‡æ–™ă€Œäč±æ•°ïŒïŒă€
 
ç‚čçŸ€ć‡Šç†
ç‚čçŸ€ć‡Šç†ç‚čçŸ€ć‡Šç†
ç‚čçŸ€ć‡Šç†
 

Semelhante a Rexhep qosja te vertetat e vonuara

Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjenSq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
Libra Islame
 
Prifterinjte pyesin dhe Hoxhallaret pergjigjen
Prifterinjte pyesin dhe Hoxhallaret pergjigjenPrifterinjte pyesin dhe Hoxhallaret pergjigjen
Prifterinjte pyesin dhe Hoxhallaret pergjigjen
amarstafa
 
Kurani PëRopjekje PëR Të Kuptuarit BashkëKohor
Kurani PëRopjekje PëR Të Kuptuarit BashkëKohorKurani PëRopjekje PëR Të Kuptuarit BashkëKohor
Kurani PëRopjekje PëR Të Kuptuarit BashkëKohor
guest41e4e
 
Kur Ani Përopjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor
Kur Ani Përopjekje Për Të Kuptuarit BashkëkohorKur Ani Përopjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor
Kur Ani Përopjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor
guest41e4e
 
2016 fundi i_botes
2016 fundi i_botes2016 fundi i_botes
2016 fundi i_botes
JURIST
 
Dr. Jusuf Kardavi - Islami dhe varferia
Dr. Jusuf Kardavi - Islami dhe varferiaDr. Jusuf Kardavi - Islami dhe varferia
Dr. Jusuf Kardavi - Islami dhe varferia
Shkumbim Jakupi
 
Kush është Mevdudiu
Kush është MevdudiuKush është Mevdudiu
Kush është Mevdudiu
guest41e4e
 
Dr. Jusuf Kardavi - Dijetari dhe zullumqari
Dr. Jusuf Kardavi - Dijetari dhe zullumqariDr. Jusuf Kardavi - Dijetari dhe zullumqari
Dr. Jusuf Kardavi - Dijetari dhe zullumqari
Shkumbim Jakupi
 
Mustafa mahmud përpjekje për ta kuptuar biografinë e muhamedit a.s.
Mustafa mahmud përpjekje për ta kuptuar biografinë e muhamedit a.s.Mustafa mahmud përpjekje për ta kuptuar biografinë e muhamedit a.s.
Mustafa mahmud përpjekje për ta kuptuar biografinë e muhamedit a.s.
Libra Islame
 
Komploti Boteror
Komploti BoterorKomploti Boteror
Komploti Boteror
guest41e4e
 
Muhamed el gazaliu - shpetim-nga-lajthitja
Muhamed el gazaliu - shpetim-nga-lajthitjaMuhamed el gazaliu - shpetim-nga-lajthitja
Muhamed el gazaliu - shpetim-nga-lajthitja
Libra Islame
 
Nikolla nikollov komploti boteror
Nikolla nikollov komploti boterorNikolla nikollov komploti boteror
Nikolla nikollov komploti boteror
Libra Islame
 

Semelhante a Rexhep qosja te vertetat e vonuara (20)

Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjenSq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
Sq prifterinjte pyesin_dhe_hoxhallaret_pergjigjen
 
Priftërinjtë pyesin dhe Hoxhallarët përgjigjen
Priftërinjtë pyesin dhe Hoxhallarët përgjigjenPriftërinjtë pyesin dhe Hoxhallarët përgjigjen
Priftërinjtë pyesin dhe Hoxhallarët përgjigjen
 
Prifterinjte pyesin dhe Hoxhallaret pergjigjen
Prifterinjte pyesin dhe Hoxhallaret pergjigjenPrifterinjte pyesin dhe Hoxhallaret pergjigjen
Prifterinjte pyesin dhe Hoxhallaret pergjigjen
 
Sq Priftërinjtë pyesin dhe hoxhallarët përgjigjen
Sq Priftërinjtë pyesin dhe hoxhallarët përgjigjenSq Priftërinjtë pyesin dhe hoxhallarët përgjigjen
Sq Priftërinjtë pyesin dhe hoxhallarët përgjigjen
 
Sami Frasheri ``Fjalet E Urta``
Sami Frasheri ``Fjalet E Urta``Sami Frasheri ``Fjalet E Urta``
Sami Frasheri ``Fjalet E Urta``
 
Musa Lamallari ``Fundi I Botes``
Musa Lamallari ``Fundi I Botes``Musa Lamallari ``Fundi I Botes``
Musa Lamallari ``Fundi I Botes``
 
Kurani PëRopjekje PëR Të Kuptuarit BashkëKohor
Kurani PëRopjekje PëR Të Kuptuarit BashkëKohorKurani PëRopjekje PëR Të Kuptuarit BashkëKohor
Kurani PëRopjekje PëR Të Kuptuarit BashkëKohor
 
Kur Ani Përopjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor
Kur Ani Përopjekje Për Të Kuptuarit BashkëkohorKur Ani Përopjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor
Kur Ani Përopjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor
 
Dy Drinat #15
Dy Drinat #15Dy Drinat #15
Dy Drinat #15
 
2016 fundi i_botes
2016 fundi i_botes2016 fundi i_botes
2016 fundi i_botes
 
Dr. Jusuf Kardavi - Islami dhe varferia
Dr. Jusuf Kardavi - Islami dhe varferiaDr. Jusuf Kardavi - Islami dhe varferia
Dr. Jusuf Kardavi - Islami dhe varferia
 
Kush është Mevdudiu
Kush është MevdudiuKush është Mevdudiu
Kush është Mevdudiu
 
Dr. Jusuf Kardavi - Dijetari dhe zullumqari
Dr. Jusuf Kardavi - Dijetari dhe zullumqariDr. Jusuf Kardavi - Dijetari dhe zullumqari
Dr. Jusuf Kardavi - Dijetari dhe zullumqari
 
Mustafa mahmud përpjekje për ta kuptuar biografinë e muhamedit a.s.
Mustafa mahmud përpjekje për ta kuptuar biografinë e muhamedit a.s.Mustafa mahmud përpjekje për ta kuptuar biografinë e muhamedit a.s.
Mustafa mahmud përpjekje për ta kuptuar biografinë e muhamedit a.s.
 
Dialogu me mulimanit me ateistin
Dialogu me mulimanit me ateistin Dialogu me mulimanit me ateistin
Dialogu me mulimanit me ateistin
 
Komploti Boteror
Komploti BoterorKomploti Boteror
Komploti Boteror
 
Muhamed el gazaliu - shpetim-nga-lajthitja
Muhamed el gazaliu - shpetim-nga-lajthitjaMuhamed el gazaliu - shpetim-nga-lajthitja
Muhamed el gazaliu - shpetim-nga-lajthitja
 
Nikolla nikollov komploti boteror
Nikolla nikollov komploti boterorNikolla nikollov komploti boteror
Nikolla nikollov komploti boteror
 
Nga Fritz RADOVANI: O QOSE, JE INJORANT, APO TË KRUHET...MJEKRRA?! (Pjesa e d...
Nga Fritz RADOVANI: O QOSE, JE INJORANT, APO TË KRUHET...MJEKRRA?! (Pjesa e d...Nga Fritz RADOVANI: O QOSE, JE INJORANT, APO TË KRUHET...MJEKRRA?! (Pjesa e d...
Nga Fritz RADOVANI: O QOSE, JE INJORANT, APO TË KRUHET...MJEKRRA?! (Pjesa e d...
 
Dialogu me mikun ateist
Dialogu me mikun ateistDialogu me mikun ateist
Dialogu me mikun ateist
 

Mais de Libra Islame

Dr. Vehbetu Zuhejli - Ligji para nesh dhe medhhebi i sehabiut
Dr. Vehbetu Zuhejli - Ligji para nesh dhe medhhebi i sehabiutDr. Vehbetu Zuhejli - Ligji para nesh dhe medhhebi i sehabiut
Dr. Vehbetu Zuhejli - Ligji para nesh dhe medhhebi i sehabiut
Libra Islame
 
Dr. Musli Vërbani - Shkurorëzimi dhe IDDETI
Dr. Musli Vërbani - Shkurorëzimi dhe IDDETIDr. Musli Vërbani - Shkurorëzimi dhe IDDETI
Dr. Musli Vërbani - Shkurorëzimi dhe IDDETI
Libra Islame
 

Mais de Libra Islame (20)

Dr. Musli VĂ«rbani - DJALI E PYET BABAIN PËR....
Dr. Musli VĂ«rbani - DJALI E PYET BABAIN PËR....Dr. Musli VĂ«rbani - DJALI E PYET BABAIN PËR....
Dr. Musli VĂ«rbani - DJALI E PYET BABAIN PËR....
 
18. pasimi dr. vehbetu zuhejli
18. pasimi dr. vehbetu zuhejli 18. pasimi dr. vehbetu zuhejli
18. pasimi dr. vehbetu zuhejli
 
17. ixhtihadi dr. vehbetu zuhejli
17. ixhtihadi dr. vehbetu zuhejli 17. ixhtihadi dr. vehbetu zuhejli
17. ixhtihadi dr. vehbetu zuhejli
 
16. objektivat e sheriatit dr. vehbetu zuhejli
16. objektivat e sheriatit dr. vehbetu zuhejli 16. objektivat e sheriatit dr. vehbetu zuhejli
16. objektivat e sheriatit dr. vehbetu zuhejli
 
14. shfuqizimi dr. vehbetu zuhejli
14. shfuqizimi dr. vehbetu zuhejli 14. shfuqizimi dr. vehbetu zuhejli
14. shfuqizimi dr. vehbetu zuhejli
 
13. masat ligjore dr. vehbetu zuhejli
13. masat ligjore dr. vehbetu zuhejli 13. masat ligjore dr. vehbetu zuhejli
13. masat ligjore dr. vehbetu zuhejli
 
12. istis'habi dr. vehbetu zuhejli
12. istis'habi dr. vehbetu zuhejli 12. istis'habi dr. vehbetu zuhejli
12. istis'habi dr. vehbetu zuhejli
 
11. medhhebi i sehabiut dr. vehbetu zuhejli
11. medhhebi i sehabiut dr. vehbetu zuhejli 11. medhhebi i sehabiut dr. vehbetu zuhejli
11. medhhebi i sehabiut dr. vehbetu zuhejli
 
10. ligji para nesh dr. vehbetu zuhejli
10. ligji para nesh dr. vehbetu zuhejli 10. ligji para nesh dr. vehbetu zuhejli
10. ligji para nesh dr. vehbetu zuhejli
 
9. tradita dr. vehbetu zuhejli
9. tradita dr. vehbetu zuhejli 9. tradita dr. vehbetu zuhejli
9. tradita dr. vehbetu zuhejli
 
8. parimi i interesit dr. vehbetu zuhejli
8. parimi i interesit dr. vehbetu zuhejli 8. parimi i interesit dr. vehbetu zuhejli
8. parimi i interesit dr. vehbetu zuhejli
 
7. istihsani dr. vehbetu zuhejli
7. istihsani dr. vehbetu zuhejli 7. istihsani dr. vehbetu zuhejli
7. istihsani dr. vehbetu zuhejli
 
6. kijasi dr. vehbetu zuhejli
6. kijasi dr. vehbetu zuhejli 6. kijasi dr. vehbetu zuhejli
6. kijasi dr. vehbetu zuhejli
 
5. ixhmai dr. vehbetu zuhejli
5. ixhmai dr. vehbetu zuhejli 5. ixhmai dr. vehbetu zuhejli
5. ixhmai dr. vehbetu zuhejli
 
Dr. Vehbetu Zuhejli - Shfuqizimi
Dr. Vehbetu Zuhejli - ShfuqizimiDr. Vehbetu Zuhejli - Shfuqizimi
Dr. Vehbetu Zuhejli - Shfuqizimi
 
Dr. Vehbetu Zuhejli - Istis'habi (Ligji gravitues)
Dr. Vehbetu Zuhejli - Istis'habi (Ligji gravitues)Dr. Vehbetu Zuhejli - Istis'habi (Ligji gravitues)
Dr. Vehbetu Zuhejli - Istis'habi (Ligji gravitues)
 
Dr. Vehbetu Zuhejli - Ligji para nesh dhe medhhebi i sehabiut
Dr. Vehbetu Zuhejli - Ligji para nesh dhe medhhebi i sehabiutDr. Vehbetu Zuhejli - Ligji para nesh dhe medhhebi i sehabiut
Dr. Vehbetu Zuhejli - Ligji para nesh dhe medhhebi i sehabiut
 
Dr. Vehbetu Zuhejli - Masat ligjore
Dr. Vehbetu Zuhejli - Masat ligjoreDr. Vehbetu Zuhejli - Masat ligjore
Dr. Vehbetu Zuhejli - Masat ligjore
 
Dr. Musli Vërbani - Shkurorëzimi dhe IDDETI
Dr. Musli Vërbani - Shkurorëzimi dhe IDDETIDr. Musli Vërbani - Shkurorëzimi dhe IDDETI
Dr. Musli Vërbani - Shkurorëzimi dhe IDDETI
 
Dr. Vehbetu Zuhejli - Tradita
Dr. Vehbetu Zuhejli - TraditaDr. Vehbetu Zuhejli - Tradita
Dr. Vehbetu Zuhejli - Tradita
 

Rexhep qosja te vertetat e vonuara

  • 1.
  • 2. N Ă« e r tĂ« A ll-llah tĂ« Gjith mĂ«h h mĂ« ut, Ă« s irs mit, M Ă«h s s irueit! TË VËRTETAT E VONUARA Rexhep Qosja Botuar nga: Toena TĂ« gjitha tĂ« drejtat e kĂ«tij libri i takojnĂ« autorit dhe botuesit Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 2
  • 3. QËLLIMET E KUNDËRTA.................................................................................................................................................................................................... 5 SA MË LARG NGA E KALUARA KOMUNISTE........................................................................................................................................................................ 8 QËNDRIMET KUNDËRMYSLIMANE..................................................................................................................................................................................... 11 ESADIZMI........................................................................................................................................................................................................................13 REAGIMET NDAJ POLEMIKËS ...........................................................................................................................................................................................16 TË GJITHË PORTRETISTËT E MI ........................................................................................................................................................................................18 VETËM E VËRTETA I BASHKON NJERËZIT.........................................................................................................................................................................21 KU E LAMË KOSOVËN?...................................................................................................................................................................................................22 BESIMI DHE MOSBESIMI................................................................................................................................................................................................. 23 KRAHASIME QË S’BËHEN ...............................................................................................................................................................................................25 SOVJETIZIMI DHE EVROPIANIZIMI..................................................................................................................................................................................28 SI PO ZGJIDHET ÇËSHTJA KOMBËTARE ...........................................................................................................................................................................30 KATEGORI E NDRYSHUESHME......................................................................................................................................................................................... 32 LETRARËSIA DHE PAVARËSIA? ........................................................................................................................................................................................ 34 Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 3
  • 4. KRYEMINISTRI I GJITHKUNDSHËM .................................................................................................................................................................................. 37 DEDUCTIO AD ABSURDUM (1)......................................................................................................................................................................................... 43 DEDUCTIO AD ABSURDUM (2)........................................................................................................................................................................................45 CONCLUSIO.................................................................................................................................................................................................................... 47 DORA E GJATË E KRYEMINISTRIT....................................................................................................................................................................................48 TIPOLOGU I NACIONALIZMIT ..........................................................................................................................................................................................52 EDHE KRYEPARLAMENTARJA FUTET NË POLEMIKË..........................................................................................................................................................55 SHNDËRRIMET E LEVERDISHME ......................................................................................................................................................................................58 PËRFUNDIM ...................................................................................................................................................................................................................65 Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 4
  • 5. TĂ« gjithĂ« flisnin pĂ«rnjĂ«herĂ«. ZĂ«rat i kishin tĂ« fortĂ«, kundĂ«rshtues dhe tĂ« padurueshĂ«m. Jorealitetin e kthenin nĂ« mundĂ«si, mandej nĂ« parashikim, mandej nĂ« fakt tĂ« pamohueshĂ«m, ashtu siç bĂ«jnĂ« gjithmonĂ« njerĂ«zit kur dĂ«shirat u shndĂ«rrohen nĂ« fjalĂ«. Vilijem Fokner, ZhurmĂ« dhe tĂ«rbim Bota mĂ«shirplotĂ« dhe piktoreske e tĂ« verbĂ«rve tĂ« mirĂ« ka marrĂ« fund, tani Ă«shtĂ« mbretĂ«ria e egĂ«r, mizore dhe e pamĂ«shirshme e tĂ« verbĂ«rve. Sikur tĂ« shihje atĂ« qĂ« shoh unĂ«, do tĂ« dĂ«shiroje tĂ« ishe i verbĂ«r. TĂ« besoj! Hoze Saramago, VerbĂ«ri QËLLIMET E KUNDËRTA Populli thotĂ«: mĂ« mirĂ« vonĂ« se kurrĂ«. Vazhdoj tĂ« besoj nĂ« etikĂ«n intelektuale me tĂ« cilĂ«n jam pajisur duke lexuar rilindĂ«sit tanĂ« dhe mendimtarĂ«t evropianĂ«: luftoji mashtrimet edhe nĂ« qoftĂ« se lufta duket e kotĂ«. KurrĂ« s’ështĂ« vonĂ«. Kam pritur shumĂ« reagime nĂ« trajtesĂ«n Realiteti i shpĂ«rfillur me tĂ« cilĂ«n i jam pĂ«rgjigjur polemikĂ«s sĂ« Ismail KadaresĂ« ndaj pikĂ«pamjeve tĂ« mia mbi identitetin kombĂ«tar dhe vetĂ«dijen fetare, por nĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 5
  • 6. asnjĂ« rast nuk kam pritur qĂ« aq shumĂ« ngjyrĂ« politike dhe ideologjike do tĂ« hidhet nĂ« fytyrĂ«n time! Kjo pĂ«rgjigje e dytĂ« ndaj polemikĂ«s sĂ« dytĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ndaj pamfletit tĂ« Ismail KadaresĂ« me titullin Pabesia e njĂ« polemisti, tĂ« botuar nĂ« gazetĂ«n Shekulli, mĂ« 17 maj 2006 dhe, pastaj, tĂ« ribotuar nĂ« disa gazeta edhe nĂ« PrishtinĂ«, pĂ«rpos nĂ« gazetĂ«n Epoka e re, nĂ« tĂ« cilĂ«n Ă«shtĂ« botuar pĂ«rgjigjja ime Realiteti i shpĂ«rfillur, botohet me vonesĂ«. Dhe, kjo vonesĂ« ishte e detyrueshme: ishte pasojĂ« e pjesĂ«marrjes sĂ« shumĂ« vetjeve nĂ« kĂ«tĂ« polemikĂ« midis tij dhe meje, qoftĂ« me shkrime nĂ« gazetat e TiranĂ«s e tĂ« PrishtinĂ«s, qoftĂ« me letra e artikuj nĂ« forume tĂ« ndryshme nĂ« internet. MegjithĂ«se reagimet vazhdojnĂ«, sado mĂ« rrallĂ«, konsideroj se nuk Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« pritet mĂ« shumĂ«: mendimet kryesore janĂ« thĂ«nĂ«, ndjenjat mĂ« tĂ« papĂ«rmbajtura, ndoshta, janĂ« shprehur. PĂ«rgjigjja ime, prapĂ«, do tĂ« jetĂ« e gjatĂ« por, megjithatĂ«, shumĂ« mĂ« e shkurtĂ«r se pamfleti i Ismail KadaresĂ« bashkĂ« me pamfletet e disa prej miqve tĂ« tij, qĂ« janĂ« kujdesur aq shumĂ« tĂ« mĂ« “pĂ«rpunojnĂ«â€ ideologjikisht, politikisht dhe fetarisht, duke mĂ« vĂ«nĂ« pĂ«rpara turli flamujsh! QĂ«llimi i pĂ«rgjigjes sime dallon rrĂ«njĂ«sisht prej qĂ«llimit tĂ« pamfletit tĂ« Ismail KadaresĂ«. NdĂ«rsa ai shkruan me pezĂ«m, ab irato, dhe ka pĂ«r qĂ«llim kryesor tĂ« mĂ« fyejĂ«, madje, si e thotĂ« lehtĂ«sisht njĂ«ri nga reaguesit, tĂ« mĂ« pĂ«rbuzĂ«, qĂ«llimi im Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht tjetĂ«r: qĂ«llimi im Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« shpjegoj çështjet e ngritura ashtu siç duhet t’i shpjegojĂ« njeriu qĂ« nuk pranon tĂ« zĂ«vendĂ«sohen arsyeja me urrejtjen e argumenti me mashtrimin, domethĂ«nĂ« qĂ«llimi im Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« bĂ«j njĂ« pĂ«rgjigje qĂ« do tĂ« mund tĂ« ishte e dobishme pĂ«r letĂ«rsinĂ«, pĂ«r historinĂ« e letĂ«rsisĂ«, pĂ«r kulturĂ«n dhe, ndoshta, pĂ«r politikĂ«n tonĂ«. Si as nĂ« pĂ«rgjigjen e parĂ«, Realiteti i shpĂ«rfillur, as tani, nĂ« tĂ« dytĂ«n, unĂ«, natyrisht, nuk i lejoj vetes t’i shmangem rolit qĂ« ka intelektuali nĂ« jetĂ«n kulturore, politike dhe shoqĂ«rore nĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 6
  • 7. pĂ«rgjithĂ«si e qĂ« Ă«shtĂ«, siç Ă«shtĂ« thĂ«nĂ« shumĂ« herĂ« pĂ«rpara meje prej shumĂ« intelektualĂ«ve: kuptimi dhe shpjegimi objektiv, i ndershĂ«m i njĂ«mendĂ«sisĂ«. TĂ« dhĂ«nat qĂ« sjell, pĂ«rfundimet qĂ« bĂ«j prej pĂ«rimtimit tĂ« tyre, mund tĂ« jenĂ« tĂ« padĂ«shiruara, madje, tĂ« hidhura, qoftĂ« pĂ«r vetje, qoftĂ« pĂ«r grupe, por unĂ« nuk fyej dhe nuk pĂ«rbuz kĂ«nd. Fyerja dhe pĂ«rbuzja nuk ishin mjet imi nĂ« asnjĂ« kohĂ« - pavarĂ«sisht sa e ngrysur mund tĂ« ishte ajo dhe nĂ« asnjĂ« situatĂ« - pavarĂ«sisht sa kĂ«rcĂ«nuese mund tĂ« ishte ajo. Si lexues i veprave tĂ« Ismail KadaresĂ«, prandaj edhe i intervistave dhe pĂ«rgjigjeve qĂ« ka dhĂ«nĂ« ai pĂ«r gjykimet e tĂ« tjerĂ«ve mbi krijimtarinĂ« e tij, kam parĂ« se ai me lehtĂ«si ka shqiptuar shpesh fyerje dhe pĂ«rbuzje pĂ«r ata, tĂ« cilĂ«t pĂ«r veprĂ«n e tij dhe pĂ«r tĂ« nuk mendojnĂ« e nuk shprehen siç do tĂ« donte ai. Fyerja dhe pĂ«rbuzja janĂ« dĂ«shmuar kĂ«shtu si mjet i tij i shpeshtĂ« nĂ« qĂ«rimin e hesapeve me oponentĂ«t nĂ« diskutimet mendore. MĂ« kujtohet se si njĂ« kritik, tĂ« mospajtuar me tĂ«, do ta quante plehurinĂ«, njĂ« tjetĂ«r plehĂ«rishte, njĂ« tĂ« tretĂ« halldup, njĂ« tĂ« katĂ«rt gĂ«rxho! MĂ« kujtohet se si bamirĂ«sin e vet tĂ« dikurshĂ«m do ta quajĂ« homoseksual! MĂ« kujtohet se si “plehurinat”, “plehĂ«rishtet”, “halldupĂ«t”, “gĂ«rxhot”, “homoseksualĂ«t” kur e kur do t’i quajĂ« edhe tradhtarĂ«, kurse simbolin e luftĂ«s sĂ« KosovĂ«s pĂ«r pavarĂ«si, Adem Demaçin do ta quajĂ« “mendje tĂ« tharĂ« dhe pa atdhe”! Siç dihet, nĂ« pĂ«rbuzjen gjithmonĂ« mbĂ«shtetet ideologjia e racizmit. Ata qĂ« e dinĂ« se sa gojĂ«lĂ«shuar Ă«shtĂ« shkrimtari Ismail Kadare, mund tĂ« jetĂ« se nuk janĂ« befasuar shumĂ« kur nĂ« sprovĂ«n e tij mbi Identitetin evropian tĂ« shqiptarĂ«ve, me tĂ« cilĂ«n i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur trajtesĂ«s sime Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes, kanĂ« parĂ« se ai nuk pĂ«rmbahet nga pĂ«rbuzja ndaj botĂ«s islame e kjo domethĂ«nĂ« nuk pĂ«rmbahet nga shprehja e racizmit ndaj kĂ«saj bote! Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 7
  • 8. TĂ« jem i sinqertĂ«: nuk kam pritur se mund tĂ« jem i fyer prej tij jo vetĂ«m pĂ«r njĂ« sĂ«rĂ« arsyesh pĂ«r tĂ« cilat nuk mund tĂ« flas kĂ«tu, por edhe pĂ«r arsye se nĂ« trajtesĂ«n time Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes, kundĂ«r sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« ngritur me sprovĂ«n Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve, askund nuk e kam pĂ«rmendur dhe nuk e kam pĂ«rmendur sepse nĂ« asnjĂ« rast nuk kam menduar pĂ«r tĂ«. As nuk e kam pĂ«rmendur Ismail KadarenĂ« nĂ« atĂ« trajtesĂ«, as nuk kam cituar nĂ« çfarĂ«do mĂ«nyre ndonjĂ« vepĂ«r, intervistĂ« a deklaratĂ« tĂ« tij. Pse, atĂ«herĂ«, ai e fillon kĂ«tĂ« polemikĂ«? Pse, atĂ«herĂ«, ai shkruan njĂ« librushkĂ« kundĂ«r meje? Pse, atĂ«herĂ«, ai mĂ« fyen me fjalĂ«t qĂ« kurrĂ« nuk do t’i prisja prej tij? Pse, atĂ«herĂ«, ai aq lehtĂ« tregohet i pabesĂ« ndaj meje? Pse, atĂ«herĂ«, e shfrytĂ«zon trajtesĂ«n time Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes pĂ«r tĂ« filluar njĂ« polemikĂ« pĂ«r çështje fetare, sado unĂ« nĂ« trajtesĂ«n e pĂ«rmendur merrem edhe me çështjen e gjuhĂ«s standarde dhe me pĂ«rpjekjet pĂ«r krijimin e identitetit kombĂ«tar kosovar? Sigurisht kishte njĂ« arsye, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« njĂ« interes tĂ« veçantĂ« vetjak pĂ«r kĂ«tĂ«. SA MË LARG NGA E KALUARA KOMUNISTE Ata qĂ« i kanĂ« lexuar veprat publicistike tĂ« Ismail KadaresĂ« pas daljes nĂ« FrancĂ«, dhe ata qĂ« i kanĂ« lexuar a dĂ«gjuar intervistat dhe deklaratat e tij tĂ« ndryshme nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, dhe ata qĂ« sadopak i kanĂ« pĂ«rcjellĂ« paraqitjet e tij botore nĂ« Atdhe, nĂ« EvropĂ« e nĂ« SHBA, ata nuk e kanĂ« pasur tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« binden se ai po bĂ«nte shumĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« krijuar pĂ«rfytyrim tĂ« ri pĂ«r veten: njĂ« pĂ«rfytyrim qĂ«, vetĂ«kuptohet, do tĂ« ndryshonte plotĂ«sisht prej pĂ«rfytyrimit qĂ« pĂ«r tĂ« ishte krijuar nĂ« kohĂ«n e komunizmit. Dhe, kĂ«to pĂ«rpjekje as nuk ishin tĂ« papritura, as nuk ishin shumĂ«, shumĂ« tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 8
  • 9. çuditshme. NjĂ« varg shkrimtarĂ«sh, nga vendet ish-komuniste, qĂ« kishin qenĂ« pjesĂ«tarĂ« tĂ« nomenklaturave komuniste, qĂ« i kishin shĂ«rbyer pĂ«rtokas komunizmit, qĂ« kishin qenĂ« tĂ« privilegjuar si Ismail Kadare apo pĂ«rafĂ«rsisht si Ismail Kadare nga udhĂ«heqjet komuniste, do tĂ« bĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje qĂ« tĂ« lahen e tĂ« shpĂ«rlahen sa mĂ« fort prej sĂ« kaluarĂ«s sĂ« tyre! Por, pĂ«rpjekjet e Ismail KadaresĂ« pĂ«r tĂ« ikur sa mĂ« larg nga e kaluara e tij komuniste, do tĂ« jenĂ« mĂ« origjinale dhe mĂ« tĂ« veçanta se tĂ« shumicĂ«s sĂ« bashkĂ«mendimtarĂ«ve e tĂ« ngjashĂ«mvepruesve tĂ« dikurshĂ«m qoftĂ« nĂ« vendet e tjera ishkomuniste, qoftĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. Ndryshe prej shumĂ« shkrimtarĂ«ve tĂ« tjerĂ« oborrtarĂ« tĂ« komunizmit, qĂ« do tĂ« pĂ«rpiqen tĂ« krijojnĂ« pĂ«rfytyrim tĂ« ri pĂ«r veten duke e kritikuar komunizmin, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, si ideologji dhe praktikĂ« shtypĂ«se mbi liritĂ« dhe tĂ« drejtat themelore tĂ« njeriut, mbi lirinĂ« e krijimtarisĂ« dhe lirinĂ« e ndĂ«rgjegjes, Ismail Kadare do ta pĂ«rqendrojĂ« kritikĂ«n kundĂ«rkomuniste mbi njeriun qĂ« e kishte pĂ«rkrahur, qĂ« e kishte mbrojtur, qĂ« e kishte afirmuar, qĂ« e kishte bĂ«rĂ« tĂ« mundshĂ«m pĂ«rkthimin e veprave tĂ« tij tĂ« para nĂ« gjuhĂ«n franceze: Enver HoxhĂ«n. Nuk mund tĂ« thuhet se Ismail Kadare nuk e dinte, se nuk kishte lexuar, se diktatorĂ«t nuk lindin diktatorĂ«, por diktatorĂ« i bĂ«jnĂ«, kryesisht, tĂ« tjerĂ«t: tĂ« ngjashmit me Ismail KadarenĂ« - ata qĂ« turren pĂ«r t’u ngritur, pĂ«r t’u shquar, pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar sa mĂ« shpejt duke u servilizuar sundimtarĂ«ve. “Nuk qĂ«ndron problemi te Cezari qĂ« triumfon mbi tĂ« tjerĂ«t - shkruante filozofi bask Ortega Y Gaset - por te tĂ« tjerĂ«t qĂ« i bĂ«jnĂ« tĂ« mundur Cezarit tĂ« triumfojĂ«â€. Dhuna e diktaturĂ«s nuk Ă«shtĂ« dhunĂ« e bĂ«rĂ« me duart e diktatorit, por dhunĂ« e bĂ«rĂ« me duart e atyre qĂ« nĂ« emrin e tij ushtrojnĂ« dhunĂ«: e vetjeve tĂ« etshme pĂ«r pushtet - e frikacakĂ«ve, e servilĂ«ve, e mashtruesve tĂ« ndryshĂ«m, e demagogĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m, e dhunĂ«tarĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m. Diktatori, vĂ«rtet, krijon sistemin e dhunĂ«s, ngrihet nĂ« sajĂ« tĂ« dhunĂ«s, por falangat e dhunĂ«tarĂ«ve e mbajnĂ« dhe e zbatojnĂ« atĂ« sistem. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 9
  • 10. Ismail Kadare e kishte kuptuar se kritika e tij e paskohshme kundĂ«rkomuniste, se kritika e tij e komunizmit pas varrosjes sĂ« komunizmit, mund tĂ« ishte e bindshme dhe, sidomos, pĂ«rshtypjelĂ«nĂ«se nĂ« qoftĂ« se do tĂ« pĂ«rqendrohej nĂ« Mitin e komunizmit shqiptar, nĂ« Zotin e komunizmit shqiptar – nĂ« Enver HoxhĂ«n. TĂ« kritikosh komunizmin pas varrimit tĂ« komunizmit – kjo ishte dukuri e pĂ«rgjithshme, kjo ishte punĂ« e thjeshtĂ«, kĂ«tĂ« e bĂ«nin tĂ« gjithĂ«, madje edhe ata apo, sidomos, ata, qĂ« komunizmit i kishin shĂ«rbyer mĂ« sĂ« pĂ«rulshmi nĂ« institucione tĂ« ndryshme tĂ« pushtetit dhe nĂ« fusha tĂ« ndryshme tĂ« jetĂ«s shoqĂ«rore; por tĂ« kritikonte komunizmin njĂ« shkrimtar me popullorĂ«si tĂ« jashtĂ«zakonshme nĂ« kohĂ«n e komunizmit, tĂ« kritikonte Mitin e komunizmit, Zotin e komunizmit, biri i tij shpirtĂ«ror, krenaria e tij letrare artistike dhe, pse jo, teorike ideologjike, siç konsiderohej atĂ«herĂ« Ismail Kadare - e kjo do tĂ« thoshte shumĂ« mĂ« tepĂ«r se ç’mund tĂ« thoshin kritikat e tĂ« tjerĂ«ve, kjo kishte kuptim shumĂ« mĂ« tĂ« madh, kjo kishte jehonĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« gjerĂ«, kjo ishte kritikĂ« pambarimisht shumĂ« pĂ«rshtypjelĂ«nĂ«se. TĂ« kritikosh komunizmin, dhunĂ«n e tij, patologjinĂ« e tij politike, ideologjike dhe, mbi tĂ« gjitha, praktike, pĂ«rmes kritikĂ«s sĂ« Zotit tĂ« komunizmit dhe ta kritikosh duke zbuluar edhe tĂ« kĂ«qijat e supozuara intime tĂ« tij - e kĂ«tĂ« mund ta bĂ«nte vetĂ«m ai qĂ« kishte qenĂ« i afĂ«rt me tĂ«, qĂ« kishte shkruar roman-apoteozĂ« dhe apoteoza pĂ«r tĂ«, e tĂ« cilit s’ka se si tĂ« mos i besohej. Ikja e Ismail KadaresĂ« prej sĂ« kaluarĂ«s komuniste dhe prej Zotit tĂ« komunizmit shqiptar, babait shpirtĂ«ror, Enver HoxhĂ«s, sado jehuese, sado pĂ«rshtypjelĂ«nĂ«se nuk do tĂ« jetĂ« e mjaftueshme pĂ«r rehabilitimin, prandaj as pĂ«r popullorĂ«sinĂ« atje ku Ismail Kadare ishte i interesuar tĂ« depĂ«rtonte, tĂ« ishte i pranuar dhe i popullarizuar. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye Ismail Kadare do tĂ« kujdeset tĂ« gjejĂ« edhe njĂ« temĂ« tjetĂ«r pĂ«r trajtim intelektual, pĂ«r vetĂ«rrĂ«fim tĂ« ndryshuar qĂ« do tĂ« jetĂ« politikisht e koniunkturshme Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 10
  • 11. dhe qĂ« do tĂ« zgjojĂ« kureshtjen pĂ«r tĂ« dhe pĂ«r krijimtarinĂ« e tij, qĂ« do t’ia çelĂ« dyert e depĂ«rtimit nĂ« tregun letrar. Dhe, kjo temĂ« do tĂ« quhet: feja. QËNDRIMET KUNDËRMYSLIMANE Shihej qartĂ« se bota, fatkeqĂ«sisht, po hynte gjithnjĂ« e mĂ« dukshĂ«m nĂ« kohĂ«n e fĂ«rkimeve fetare, tĂ« cilat studiues tĂ« dukurive globale do t’i quajnĂ« konflikt i qytetĂ«rimeve: i qytetĂ«rimit islamik dhe i qytetĂ«rimit tĂ« krishterĂ«. Natyrisht, shkrimtari Ismail Kadare nuk mund tĂ« qĂ«ndronte pa thĂ«nĂ« mendimin e tij pĂ«r çështje fetare, sepse ai nuk kishte qĂ«ndruar kurrĂ« asnjanĂ«s, eunuk, ndaj problemeve mĂ« tĂ« mprehta tĂ« pĂ«rtashĂ«sisĂ«. Interesat e tij letrare dhe politike kĂ«rkonin qĂ« Ismail Kadare, kur drejtpĂ«rdrejt e kur ndĂ«rmjetĂ«sueshĂ«m, t’i shprehte pikĂ«pamjet e tij fetare. Dhe, ai do ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ« si gjatĂ« disa retushimeve mĂ« sipĂ«rfaqĂ«sore a mĂ« rrĂ«njĂ«sore tĂ« disa veprave letrare, ashtu edhe nĂ« intervistat, nĂ« deklaratat dhe nĂ« veprat e ndryshme publicistike. Dhe, do ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ« nĂ« fillim mĂ« kujdesshĂ«m e me kalimin e kohĂ«s gjithnjĂ« e mĂ« zĂ«shĂ«m. Nuk Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tĂ« vĂ«rejtur se nĂ« ato retushime, shkrime publicistike, intervista e deklarata ai nuk i trajton tĂ« barabarta dinjitetet e fesĂ« myslimane dhe tĂ« fesĂ« sĂ« krishterĂ«. NĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« duke folur shpĂ«rfillshĂ«m apo, madje edhe fyeshĂ«m ndaj fesĂ« myslimane, ai do tĂ« bĂ«het propagandues gjithnjĂ« e mĂ« i pĂ«rkushtuar i fesĂ« sĂ« krishterĂ« nĂ« anĂ«n tjetĂ«r. Ndryshe prej shkrimtarit anglez me prejardhje pakistaneze, Salman Ruzhdi, i cili do tĂ« shkruajĂ« romanin e shpallur kundĂ«rmysliman, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 11
  • 12. Vargjet satanike, pĂ«r ç’shkak, mandej, do tĂ« jetĂ« i shtrĂ«nguar t’i kalojĂ« disa vite nĂ« “ilegalitetet”, Ismail Kadare do tĂ« jetĂ« mĂ« i kujdesshĂ«m dhe nuk do tĂ« shkruajĂ« vepĂ«r tĂ« veçantĂ« tĂ« tillĂ«. NĂ« qoftĂ« se Salman Ruzhdiut nuk do tĂ« mund t’i afrohej me fuqinĂ« krijuese, Ismail Kadare do t’ia kalojĂ« atij me vigjilencĂ«, e cila kohĂ« pas kohe do t’i dobĂ«sohej deri nĂ« ditĂ«t tona. QĂ«ndrimet e tij kundĂ«rmyslimane, ndĂ«rkaq, tĂ« shprehura, sidomos, nĂ« shtypin e huaj, pĂ«rpos atyre tĂ« cilĂ«ve Ismail Kadare pĂ«rpiqej t’u binte nĂ« sy, u kishin rĂ«nĂ« nĂ« sy edhe lexuesve shqiptarĂ«, prej tĂ« cilĂ«ve do tĂ« priten me keqardhje tĂ« veçantĂ«. Do tĂ« bĂ«hen edhe reagime. NjĂ« prej reagimeve tĂ« tilla do tĂ« botohet edhe nĂ« javoren e PrishtinĂ«s, ZĂ«ri, mĂ« 27 maj 1992. NĂ« tĂ«, pĂ«rpos tĂ« tjerash, thuhet: “Qendrat Islame Shqiptaro-Amerikane nĂ« Shtetet e Bashkueme tĂ« AmerikĂ«s, mbajtĂ«n njĂ« takim nĂ« XhaminĂ« e QendrĂ«s Islame Shqiptaro-Amerikane nĂ« Nju-Jork – Nju Xhersi, pĂ«r tĂ« shqyrtue dhe diskutue bashkĂ«risht, disa qĂ«ndrime tejet negative, sa absurde, aqĂ« edhe indinjuese tĂ« shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare, tĂ« shprehun kohĂ«ve tĂ« fundit, si nĂ« vepra tĂ« tija ashtu edhe pĂ«rmes tĂ« intervistave tĂ« tija nĂ« shtypin e jashtĂ«m, dhe tĂ« cilat janĂ« drejtue direkt kundĂ«r myslimanizmit. Takimi i naltĂ«pĂ«rmendun, nuk e kishte pĂ«r qĂ«llim, me i dalĂ« nĂ« mbrojtje fesĂ« islame, sepse atĂ« e mbron kultura e vet mijĂ«ravjeçare dhe themeli i saj qĂ« asht libri i shejtĂ«: Kur’ani, meqĂ« populli shqiptar i takon tri besimeve, ku ma se 70 % i takojnĂ« besimit islam, dhe kĂ«to tri besime, nuk i kanĂ« sjellĂ« ndonji tĂ« keqe, por pĂ«rkundrazi, gjithmonĂ« mirĂ«kuptim, harmoni dhe vĂ«llaznim, dhe si konseguencĂ« e gjithĂ« kĂ«saj, vijmĂ« nĂ« pĂ«rfundim, se shprehjet e pakontrollueme tĂ« shkrimtarit kriptokomunist Ismail Kadare, i cili islamizmin, tĂ« cilin po ta zbĂ«rthejsh do tĂ« thot PAQE, e krahason me ideologjinĂ« komuniste, e cila nuk njef fe as Zot, familje as traditĂ«; dhe me bindje tĂ« plotĂ« themi: se ky akt asht i drejtuemĂ« nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« kundĂ«r krejt kombit shqiptar... Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 12
  • 13. Tue qenĂ« se, Ismail Kadare, nĂ« dukje i takon besimit islam, tubimi nĂ« fjalĂ«, u distancua nga qĂ«ndrimet e padrejta dhe tejet tĂ« damshme pĂ«r kombin shqiptar tĂ« Ismail KadaresĂ«, tue i kualifikue ato si tĂ« dĂ«mshme, tĂ« padrejta, antinjerzore dhe antihumane, dhe pĂ«r antishqiptare – tĂ« mos flasim”. Nuk ka dyshim se krijimtaria e Ismail KadaresĂ« nĂ« kohĂ«n e komunizmit dhe krijimtaria e veprimtaria e tij pas rĂ«nies sĂ« komunizmit dĂ«shmojnĂ« se ai e kishte mĂ«suar me kohĂ« mĂ«simin: njĂ« shkrimtar bĂ«het i rĂ«ndĂ«sishĂ«m varĂ«sisht sa Ă«shtĂ« politikisht i pĂ«rdorshĂ«m. Ai do tĂ« dijĂ« tĂ« jetĂ« politikisht i pĂ«rdorshĂ«m sot jo mĂ« pak se dje! Lobi shqiptar tashmĂ« i krijuar pĂ«r Ismail KadarenĂ« nĂ« Nju-Jork, dĂ«shmon qartĂ« se retushimet fetare tĂ« disa veprave tĂ« tij, paraqitjet kundĂ«rmyslimane dhe, sidomos, propagandimi i kthimit nĂ« fenĂ« e tĂ« parĂ«ve i sjellin pĂ«rkrahje dhe i premtojnĂ« shkĂ«lqime tĂ« reja emrit tĂ« tij: pĂ«rkthime e çmime ndĂ«rkombĂ«tare! Çmimi i pamerituar i KĂ«shillit KombĂ«tar Shqiptaro-Amerikan ishte njĂ«ri prej tyre! ESADIZMI NĂ« pĂ«rgjigjen e tij Pabesia e njĂ« polemisti, Ismail Kadare i shmanget plotĂ«sisht diskutimit pĂ«r çështjet qĂ« kishte ngritur nĂ« sprovĂ«n Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve. Nuk jam i sigurt pĂ«r cilĂ«n arsye mĂ« shumĂ« i shmanget diskutimit: pĂ«r shkak se nuk do tĂ« heqĂ« dorĂ« nga qĂ«ndrimet raciste ndaj Lindjes myslimane, ndaj qytetĂ«rimit mysliman, prandaj edhe ndaj fesĂ« myslimane, apo pĂ«r shkak se nuk do qĂ« pĂ«r qĂ«ndrimet e tilla tĂ« shkruhet edhe njĂ« herĂ« nĂ« gazeta. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 13
  • 14. NĂ« qoftĂ« se nĂ« pĂ«rgjigjen Pabesia e njĂ« polemisti i Ă«shtĂ« shmangur rrĂ«shqitjes sĂ« sĂ«rishme nĂ« racizĂ«m, nuk mund tĂ« thuhet se i ka shpĂ«tuar rirrĂ«shqitjes nĂ« myslimanofobi. DĂ«shmi pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« qĂ«ndrimi i tij ndaj Haxhi Qamilit – njĂ« figure fare skajore historike. Nuk ka dyshim se ideologjia e Haxhit Qamilit, nĂ« qoftĂ« se mund tĂ« flitet fare pĂ«r njĂ« ideologji tĂ« tij, ishte e jashtĂ«kohshme, prandaj edhe nĂ« shpĂ«rputhje me tĂ« pĂ«rtashmen dhe tĂ« ardhmen e ShqipĂ«risĂ« dhe tĂ« popullit shqiptar nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Por, gjithashtu, nuk ka dyshim se Ismail Kadare pĂ«r arsye fetare e sheh qimen nĂ« syrin e Haxhi Qamilit, por nuk e sheh traun nĂ« sytĂ« e disa figurave tĂ« tjera historike nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«. Ai e tejzmadhon rebelimin e njĂ« njeriu, pa farĂ« ndikimi tĂ« veçantĂ« politik, kundĂ«r feudalĂ«ve, duke e njĂ«jtĂ«suar kĂ«tĂ« rebelim me njĂ« ideologji pothuaj mosekzistuese filoturke. Nuk mund tĂ« besohet se prijĂ«si i njĂ« kryengritjeje fshatare kundĂ«r feudalĂ«ve dhe kundĂ«r sundimit tĂ« tĂ« huajve, sidomos, serbĂ«ve e grekĂ«ve, nĂ« ShqipĂ«ri, nuk e dinte se nĂ« vitet 1914 - 1915 as nuk mund ta bĂ«nte TurqinĂ« mĂ« sovrane tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe tĂ« shqiptarĂ«ve, as nuk do tĂ« mund ta çonte ShqipĂ«rinĂ« pĂ«rtej Adriatikut e Mesdheut dhe ta bashkonte me PerandorinĂ« e dikurshme Otomane. ShqipĂ«ria ishte shtet me kufij tĂ« caktuar ndĂ«rkombĂ«tarisht, tĂ« njohur qĂ« nga Konferenca e AmbasadorĂ«ve nĂ« LondĂ«r dhe ajo ishte bĂ«rĂ« shtet kur ishte çliruar nga Perandoria Otomane, qĂ« tashmĂ« quhej e shkatĂ«rruar. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye mund tĂ« thuhet se shumĂ« mĂ« e rrezikshme pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« shtet dhe pĂ«r shqiptarĂ«t komb ishte politika tradhtare e Esad PashĂ« Toptanit, i cili nĂ« LuftĂ«n e ParĂ« Ballkanike ua kishte lĂ«shuar ShkodrĂ«n malazezve, kurse pas luftĂ«rave ballkanike kishte hyrĂ« nĂ« marrĂ«dhĂ«nie politike dhe ushtarake me SerbinĂ«. Esad PashĂ« Toptani kishte shkuar dy herĂ« nĂ« Nish nĂ« takime me kryeministrin e SerbisĂ«, Nikolla Pashiq, dhe i kishte dĂ«rguar katĂ«rqind ushtarĂ« shqiptarĂ«, ithtarĂ« tĂ« vet, nĂ« ushtrinĂ« serbe, qĂ« po merrte pjesĂ« nĂ« LuftĂ«n e ParĂ« BotĂ«rore. PĂ«r shkak tĂ« politikĂ«s Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 14
  • 15. separatiste dhe pĂ«r shkak tĂ« pajtimit me pushtimin serb, Esad Pasha do tĂ« quhet tradhtar dhe pĂ«r tradhti do tĂ« jetĂ« i vrarĂ« nĂ« FrancĂ«. Esad PashĂ« Toptani dhe Nikolla Pashiqi do ta ekzekutojnĂ« Haxhi Qamilin jo pĂ«r shkak tĂ« politikĂ«s sĂ« tij prej turkoshaku, po pĂ«r shkak tĂ« mospajtimit tĂ« tij me politikĂ«n tradhtare tĂ« tĂ« parit dhe tĂ« mospajtimit me pushtimin e tĂ« dytit. E kjo domethĂ«nĂ« se do ta ekzekutojnĂ« si kryengritĂ«s shqiptar. Ta gjykosh tani njĂ« kryengritĂ«s, qoftĂ« edhe tĂ« pajisur me ide turkomane, pĂ«r ide qĂ« s’mund tĂ« sillnin pasoja e tĂ« heshtĂ«sh tradhtinĂ« e njĂ« separatisti qĂ« bashkĂ«punonte me pushtuesin e tokave shqiptare dhe, madje, tĂ« ShqipĂ«risĂ« shtet ky gjithsesi nuk mund tĂ« quhet atdhetarizĂ«m shumĂ« i kthjellĂ«t. Cila Ă«shtĂ« mĂ« e durueshme: tĂ« trajtohesh tradhtar si Esad Toptani a kryengritĂ«s turkashak, por kundĂ«rserb, si Haxhi Qamili? Po tĂ« na dĂ«nonte Zoti tĂ« zgjidhnim dhunshĂ«m, Ismail Kadare, pa dyshim, do tĂ« zgjidhte tĂ« parin. Dhe, le ta zgjedhĂ« e le tĂ« jetĂ« – esadist! Lindjefobia e kjo domethĂ«nĂ« myslimanofobia mund tĂ« konsiderohet arsye pse, pĂ«rpos tradhtisĂ« sĂ« Esad pashĂ« Toptanit, Ismail Kadare e hesht edhe politikĂ«n, po ashtu, kundĂ«rhistorike, tĂ« dy figurave tĂ« tjera tĂ« asaj kohe po ashtu skajore historike: e hesht politikĂ«n e Marka Gjonit e tĂ« Preng BibĂ« DodĂ«s. NĂ« qoftĂ« se Haxhi Qamili na qenka lektisur kot pas njĂ« pushtuesi tĂ« dĂ«buar, qĂ« nĂ« ShqipĂ«ri kurrĂ« mĂ« nuk do tĂ« mund tĂ« sundonte, Marka Gjoni dhe Preng BibĂ« Doda i bĂ«nin dĂ«m tĂ« dyfishtĂ« ShqipĂ«risĂ«: nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« bĂ«nin politikĂ«n e pĂ«rkrahjes sĂ« pushtimit italian, kurse, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, bĂ«nin politikĂ«n separatiste tĂ« shpalljes sĂ« MirditĂ«s autonomi - njĂ«ri i ledhatuar nga Beogradi e tjetri nga Cetina. Gjykimi i njĂ« kryengritĂ«si pĂ«r njĂ« iluzion politik e lĂ«nia nĂ« heshtje e dy separatistĂ«ve, politikat e tĂ« cilĂ«ve mund tĂ« tregoheshin mĂ« tĂ« rrezikshme pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« dhe pĂ«r shqiptarĂ«t, gjithsesi nuk duket Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 15
  • 16. gjykim i drejtĂ« historik. Pas gjykimit tĂ« tillĂ«, nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ«, dhe pas heshtjes sĂ« tillĂ«, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, nuk Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« shihen motive ideologjike fetare. REAGIMET NDAJ POLEMIKËS NĂ« gazetat e TiranĂ«s dhe nĂ« gazetat e PrishtinĂ«s, deri sot kur po e shkruaj kĂ«tĂ« pĂ«rgjigje, janĂ« botuar shumĂ« reagime ndaj polemikĂ«s midis Ismail KadaresĂ« dhe meje. Numri mĂ« i madh i reagimeve nĂ« gazetat e PrishtinĂ«s nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« janĂ« reagime mĂ« parĂ« tĂ« botuara nĂ« gazetat e TiranĂ«s. Si historian i letĂ«rsisĂ« shqipe nuk di shkrim qĂ« tĂ« ketĂ« nxitur mĂ« shumĂ« reagime se ç’ka nxitur pĂ«rgjigjja ime Realiteti i shpĂ«rfillur ndaj sprovĂ«s Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve me tĂ« cilĂ«n Ismail Kadare i kishte kundĂ«rshtuar pikĂ«pamjet e mia tĂ« paraqitura nĂ« kreun Identiteti kombĂ«tar dhe vetĂ«dija fetare tĂ« trajtesĂ«s Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes. Le tĂ« thuhet se mĂ« i madh se numri i reaguesve qĂ« çështjet e ngritura nĂ« kĂ«tĂ« polemikĂ« kujdesen t’i trajtojnĂ« objektivisht, pa paragjykime fetare, politike, partiake, ideologjike, pa anime miqĂ«sore e tĂ« tjera, Ă«shtĂ« numri i reaguesve, tĂ« cilĂ«t nuk dĂ«shmojnĂ« se janĂ« tĂ« liruar prej disa paragjykimeve tĂ« tilla apo prej animeve miqĂ«sore. Nuk Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tĂ« vĂ«rejtur se paragjykimet dhe animet e tilla posaçërisht shprehen nĂ« shkrimet e disa gazetarĂ«ve, publicistĂ«ve dhe tĂ« disa miqve indigo tĂ« Ismail KadaresĂ«. NdĂ«r mediat qĂ« do tĂ« mbajnĂ« qĂ«ndrim objektiv, mjerisht, nuk do tĂ« mund tĂ« radhitej pa sadopak ngurrim as gazeta Tirana observer dhe nuk do tĂ« mund tĂ« radhitej nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« pĂ«r shkak tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 16
  • 17. pyetjes qĂ« do t’ua bĂ«jĂ« tĂ« ftuarve pĂ«r deklarata nĂ« lidhje me polemikĂ«n: a mendoni se polemika e dĂ«mton imazhin e shkrimtarit tonĂ« tĂ« madh Ismail Kadare? Me tĂ« njĂ«jtĂ«n arsye do tĂ« mund tĂ« bĂ«hej pyetja: a mendoni se polemika e dĂ«mton imazhin e shkrimtarit, historianit tĂ« letĂ«rsisĂ« dhe intelektualit tonĂ« tĂ« madh Rexhep Qosja? ShumĂ« mĂ« normale, mĂ« frytdhĂ«nĂ«se pĂ«r kulturĂ«n e diskutimeve intelektuale e politike do tĂ« ishte pyetja, qĂ« pĂ«rjashton gara e hierarki sportive: sa ndriçon çështjen e sa i kontribuon sĂ« vĂ«rtetĂ«s kjo polemikĂ«? Inkuadrimi i kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, nĂ« kĂ«tĂ« polemikĂ« nĂ« anĂ«n e Ismail KadaresĂ« sikur i shpjegon kĂ«to paragjykime dhe anime tĂ« disa reaguesve. PartitĂ« nĂ« pushtet, po e tregon edhe kjo polemikĂ«, ende pĂ«rcaktojnĂ« politikĂ«n, etikĂ«n dhe estetikĂ«n e shumĂ«ve prej nesh, prandaj edhe tĂ« shumĂ« gazetave dhe mediave elektronike. Disa nga miqtĂ« e Ismail KadaresĂ«, si edhe miku i tyre, nĂ« reagimet e botuara bĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje qĂ« t’i zhvlerĂ«sojnĂ« pikĂ«pamjet e mia - duke i shtrembĂ«ruar e duke i falsifikuar dhe qĂ« tĂ« mĂ« zhvlerĂ«sojnĂ« mua - duke mĂ« fyer kur mĂ« butĂ« e kur mĂ« vrazhdĂ« se ai! BĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje tĂ« krijojnĂ« pĂ«rshtypjen nĂ« opinion se kjo polemikĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« polemikĂ«, siç thotĂ« njĂ«ri prej tyre, midis njĂ« shkrimtari tĂ« madh, botĂ«ror, dhe njĂ« shkrimtari normal, domethĂ«nĂ«, thotĂ« ai, lokal! U mbeti pa thĂ«nĂ«, si e tha njĂ«ri qĂ« s’i duartroket Ismail KadaresĂ«, se kjo nĂ« thelb Ă«shtĂ« polemikĂ« midis Goliatit dhe Davidit. Gjedhet mitologjike pĂ«rsĂ«riten! Bariu i vetmuar, Davidi, me njĂ« shkop nĂ« dorĂ« dhe me llastik nĂ« brez, ka marrĂ« guximin t’i kundĂ«rvihet Goliatit. PĂ«r tĂ« krijuar bindjen se kĂ«saj radhe Goliati do tĂ« jetĂ« ai qĂ« do ta mundĂ« mendĂ«risht dhe moralisht Davidin, miqtĂ« e Ismail KadaresĂ«, bashkĂ« me tĂ«, do tĂ« mĂ« bĂ«jnĂ« njĂ« portret tĂ« shĂ«mtuar, tĂ« cilin do tĂ« donin ta shihnin gjithmonĂ« nĂ« galerinĂ« kombĂ«tare tĂ« portreteve. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 17
  • 18. Çka do tĂ« thonĂ« ata pĂ«r mua? TË GJITHË PORTRETISTËT E MI PavarĂ«sisht pse unĂ« pĂ«r ta kurrĂ« s’kisha thĂ«nĂ« fjalĂ« portretizuese, ata do tĂ« thonĂ«: se unĂ« jam njĂ« enverist, qĂ« e mundon nostalgjia pĂ«r Enverin, se unĂ« jam Enver i Letrave, se mĂ« mundon nostalgjia edhe pĂ«r JugosllavinĂ« edhe SerbinĂ«, se jam njeri qĂ« kam ngritur njĂ« flamur tĂ« ri, tĂ« quajtur flamuri i myslimanizmit, se unĂ« jam gardian i Lindores, se unĂ« jam taliban, se jam blasfemues i religjionit, se po ndĂ«rtoj njĂ« politikĂ« dhe njĂ« ideologji tĂ« re, sĂ« cilĂ«s do tĂ« shohin si do t’ia vĂ«nĂ« emrin; se jam hiç mĂ« pak se njĂ« delirant, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 18
  • 19. se kam ide fikse, se hidhem nĂ« ekstreme, se jam njeri me karakter autarkik, se kam qejf tĂ« mĂ« quajnĂ« baba i kombit dhe bacĂ« i dijes nĂ« KosovĂ«, se tĂ« gjitha kĂ«to qĂ« po i shkruaj – i shkruaj pĂ«r arsye se dĂ«shiroj tĂ« mĂ« trajtojnĂ« numĂ«r njĂ« e jo numĂ«r dy nĂ« komb; se nĂ« duel me njĂ« ish-kryetar nĂ« KosovĂ« humba, se nĂ« zgjedhjet lokale nĂ« KosovĂ« nĂ« vitin 2000 humba, se nĂ« zgjedhjet e 3 korrikut nĂ« ShqipĂ«ri humba, Se jam halldup, Se jam gĂ«rxho, se jam njĂ« nga mbytĂ«sit e njĂ« idiome (tĂ« gegĂ«rishtes), Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 19
  • 20. se jam ballabani i vonuar, se jam nacionalist fondamentalist (ndoshta fundamentalist), se jam njĂ« skriboman, se po pĂ«rpiqem tĂ« bĂ«j perestrojkĂ«n tonĂ«, se jam njĂ« shkrimtar lokal, domethĂ«nĂ« i njohur vetĂ«m nĂ« Bregun e Diellit, nĂ« PrishtinĂ«! se jetoj me kompleks gjenerali, se jam gjeneral i pamundĂ«suar, se jam kolos i lidhun! Se duhet tĂ« mĂ« dĂ«bojnĂ« prej KosovĂ«s! Se, se, se, se, se...! Portretizuesve tĂ« mi, tĂ« dhuruar me dhuntinĂ« qĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« portrete me epitete, qĂ« tĂ« fyejnĂ« tĂ« tjerĂ«, nuk do t’u pĂ«rgjigjem nĂ« fyerjet dhe nĂ« falsifikimet e pikĂ«pamjeve tĂ« mia. Do tĂ« merrem vetĂ«m me çështjet, pavarĂ«sisht prej cilĂ«ve reagues janĂ« tĂ« ngritura, diskutimin e tĂ« cilave e çmoj tĂ« nevojshĂ«m. Kjo do tĂ« thotĂ« se para se t’ia jap fjalĂ«n portretizuesit mĂ« tĂ« talentuar dhe, njĂ«kohĂ«sisht, mĂ« tĂ« çmuar nĂ« artin tonĂ« figurativ, kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, do tĂ« flas edhe pĂ«r disa shqetĂ«sime tĂ« reaguesve tĂ« tjerĂ« ndaj polemikĂ«s. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 20
  • 21. VETËM E VËRTETA I BASHKON NJERËZIT 1. Disa nga reaguesit shprehin shqetĂ«simin se polemika midis Ismail KadaresĂ« dhe meje do tĂ« shkaktojĂ« ndarje mes intelektualĂ«ve shqiptarĂ«, e ndoshta, edhe mes kosovarĂ«ve dhe shqiptarĂ«ve, si po na ndajnĂ« ata qĂ« bĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje tĂ« kota tĂ« krijojnĂ« identitetin kombĂ«tar kosovar dhe njĂ« gjuhĂ« tjetĂ«r, standarde pĂ«r tĂ«. Edhe mĂ« i mprehtĂ« Ă«shtĂ« shqetĂ«simi i atyre qĂ« thonĂ« se kjo polemikĂ«, nĂ« rastin mĂ« tĂ« keq, mund tĂ« shkaktojĂ« ndarje fetare! ËshtĂ« pĂ«r nderim shqetĂ«simi i kĂ«tyre reaguesve, por, disa tĂ« tjerĂ« mendojnĂ« se njĂ« shqetĂ«sim i tillĂ« Ă«shtĂ« i paarsyeshĂ«m. NjĂ« polemikĂ«, sado e ashpĂ«r dhe sado e shtrirĂ«, nuk mund tĂ« krijojĂ« ndarje, sepse polemikat, qĂ« sqarojnĂ« çështjet, nĂ« thelb synojnĂ« mĂ«njanimin e ndarjeve. Ato edhe s’mund tĂ« bĂ«hen si duhet midis njerĂ«zve qĂ«, megjithatĂ«, s’do tĂ« mund tĂ« merreshin vesh. PĂ«rvoja historike, kudo dhe kurdo, ka dĂ«shmuar se ndikim tĂ« padĂ«shiruar mund tĂ« ushtrojnĂ«, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, problemet e fshehura, problemet kulturore, politike, morale, shoqĂ«rore, e tĂ« tjera qĂ« mbulohen me, ta themi, tepih politik. Nuk e thotĂ« populli i urtĂ« kot: plaga qĂ« fshihet nuk shĂ«rohet. Sqarimi i problemeve mĂ« parĂ« se ç’i ndan, i afron njerĂ«zit. Nuk e them unĂ« i pari se njerĂ«zit pĂ«rherĂ« bashkohen vetĂ«m rreth tĂ« VĂ«rtetĂ«s dhe tĂ« DrejtĂ«s. Rreth mashtrimeve, gĂ«njeshtrave, kodeve tĂ« rrejshme, njerĂ«zit mund tĂ« bashkohen vetĂ«m pĂ«rkohĂ«sisht - derisa tĂ« mos i shohin e tĂ« mos i kuptojnĂ«. DukshmĂ«ria (transparenca) nuk Ă«shtĂ« kot nocion aq i çmuar nĂ« vendet me tradita mĂ« tĂ« gjata demokratike. MeqenĂ«se e kanĂ« shijuar gjatĂ« dobishmĂ«rinĂ« e saj, ato vende jo rastĂ«sisht po kĂ«rkojnĂ« qĂ« ta zbatojmĂ« edhe ne. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 21
  • 22. KU E LAMË KOSOVËN? 2. ËshtĂ« e çuditshme dhe, njĂ«kohĂ«sisht, treguese pse si njĂ« numĂ«r i reaguesve, kur flasin pĂ«r identitetin shqiptar, kanĂ« parasysh vetĂ«m ShqipĂ«rinĂ«. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye emĂ«rvendi ShqipĂ«ri bĂ«het zĂ«vendĂ«sim pĂ«r emĂ«rnjeriun shqiptar. I pari qĂ« e bĂ«n kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« Ismail Kadare kur, duke folur pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve nĂ« sprovĂ«n Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve, thotĂ« atĂ« fjalinĂ« e papranueshme: “Letrat e ShqipĂ«risĂ« janĂ« tĂ« qarta”! Nuk ka dyshim se kjo Ă«shtĂ« njĂ« pikĂ«nisje e gabuar pĂ«r çdo gjykim pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve. Nuk mund tĂ« gjykohet shkencĂ«risht pĂ«r çështje tĂ« identitetit shqiptar duke pasur parasysh vetĂ«m ShqipĂ«rinĂ«, domethĂ«nĂ« duke mos pasur parasysh tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«t nĂ« Ballkan dhe shqiptarĂ«t nĂ« diasporĂ«. Gjykimi pĂ«r pjesĂ«n nuk mund tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« gjykimin pĂ«r tĂ«rĂ«sinĂ«. Pjesa, sado e madhe dhe sado e rĂ«ndĂ«sishme qoftĂ«, nuk Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sia. Ata qĂ« pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve do tĂ« gjykojnĂ« duke pasur parasysh tĂ« gjitha trevat shqiptare e jo vetĂ«m ShqipĂ«rinĂ« shtetĂ«rore, tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«t e jo vetĂ«m ata qĂ« jetojnĂ« nĂ« ShqipĂ«rinĂ« shtetĂ«rore, nuk do t’i lejojnĂ« vetes qĂ« tĂ« shpĂ«rfillin pĂ«rbĂ«rĂ«sit e shumtĂ« tĂ« kulturĂ«s e tĂ« qytetĂ«rimit mysliman nĂ« identitetin e gjithĂ«sishĂ«m, tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, historik tĂ« shqiptarĂ«ve. PikĂ«nisja metodologjike e Ismail KadaresĂ«, e formuluar nĂ« fjalinĂ« pĂ«rjashtuese ndaj KosovĂ«s “Letrat e ShqipĂ«risĂ« janĂ« tĂ« qarta” si edhe e miqve tĂ« tij reagues ndaj kĂ«saj polemike, vetĂ«m sa i frymĂ«zon pĂ«rpjekjet e disa vetjeve, disa grupeve dhe ndonjĂ« institucioni nĂ« KosovĂ« pĂ«r krijimin e identitetit kombĂ«tar kosovar. E shqiptarĂ«t nĂ« ShqipĂ«ri, nĂ« KosovĂ«, nĂ« Maqedoni, nĂ« Mal tĂ« Zi, nĂ« LuginĂ«n e PreshevĂ«s dhe kudo qofshin sot vetĂ«m sĂ« bashku pĂ«rbĂ«jnĂ« identitetin e pĂ«rbashkĂ«t, tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«, tĂ« gjithĂ«sishĂ«m shqiptar. PĂ«r identitetin kombĂ«tar shqiptar si pĂ«r njĂ« identitet tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, tĂ« gjithĂ«sishĂ«m, historik mund tĂ« flasim vetĂ«m kur t’i marrim parasysh tĂ« veçantat e shqiptarĂ«ve tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 22
  • 23. krahinave tĂ« ndryshme, tĂ« dialekteve tĂ« ndryshme, tĂ« feve tĂ« ndryshme dhe tĂ« politikave e tĂ« fateve tĂ« ndryshme historike shqiptare, sidomos prej copĂ«timit tĂ« trojeve shqiptare nĂ« KonferencĂ«n e AmbasadorĂ«ve nĂ« LondĂ«r nĂ« vitin 1912 - 1913. BESIMI DHE MOSBESIMI 3. Ka nga reaguesit qĂ« e quajnĂ« tĂ« papranueshĂ«m konstatimin tim mbi rĂ«ndĂ«sinĂ« e pĂ«rbĂ«rĂ«sit fetar (mysliman) nĂ« identitetin e pĂ«rgjithshĂ«m, historik, shqiptar. QĂ«ndrimin e tyre tĂ« tillĂ« e mbĂ«shtesin nĂ« konstatimin se qenkemi populli mĂ« mosbesimtar nĂ« EvropĂ«, me ç’rast pohimi mĂ« mosbesimtar tingĂ«llon kĂ«tu si vlerĂ«sim pozitiv. NĂ« qoftĂ« se, sipas konstatimit tĂ« kĂ«tyre reaguesve, ne, vĂ«rtet, qenkemi populli mĂ« mosbesimtar nĂ« EvropĂ« - mĂ« mosbesimtar se popujt me tradita mĂ« tĂ« gjata shtetĂ«rore e demokratike dhe me tradita mĂ« tĂ« pasura kulturore, mos do tĂ« thotĂ« kjo se ne qenkemi populli mĂ« i pĂ«rparuar, mĂ« i zhvilluar, mĂ« i kulturuar i EvropĂ«s? Le ta japin ata vetĂ« pĂ«rgjigjen pĂ«r kĂ«tĂ« pyetje, kurse unĂ« po shtoj: ndoshta nĂ« kohĂ«n e komunizmit edhe mund tĂ« radhiteshim ndĂ«r popujt, si i quajnĂ« ata, mĂ« mosbesimtarĂ« tĂ« EvropĂ«s, por nuk jam aspak i sigurt se sot jemi aq mosbesimtarĂ« sa dje. DĂ«shmi pĂ«r shtimin e pĂ«rkushtimeve fetare tĂ« pjesĂ«tarĂ«ve tĂ« tĂ« tri feve mund tĂ« shihen e mund tĂ« dĂ«gjohen kudo: nĂ« familje, nĂ« kisha e nĂ« xhami, nĂ« hapĂ«sirat para tyre, nĂ« shkolla e nĂ« fakultete, nĂ« institucione tĂ« shkencĂ«s, tĂ« kulturĂ«s e, madje, tĂ« politikĂ«s. Ata qĂ« i shpallin shqiptarĂ«t popullin mĂ« mosbesimtar nĂ« EvropĂ« sot, mund tĂ« mos besojnĂ«, ndoshta, nĂ« qoftĂ« se u thuhet: nĂ« institucione shkencore nĂ« PrishtinĂ«, pĂ«r shembull, para, ta themi, njĂ«zet vjetĂ«sh nuk dihej nĂ«se e agjĂ«ronte kush ramazanin, kurse sot kĂ«tĂ« e bĂ«jnĂ« jo pak prej tyre, pĂ«rpos tĂ« tjerĂ«sh, edhe kĂ«shilltarĂ« shkencorĂ«; nĂ« shkollat e mesme nĂ« KosovĂ«, para Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 23
  • 24. njĂ«zet vjetĂ«sh, ta themi, nuk dihej nĂ«se agjĂ«ronte ndonjĂ« nxĂ«nĂ«s a ndonjĂ« mĂ«sues, arsimtar a profesor, kurse sot dihet pĂ«r shumĂ« e shumĂ« prej tyre; nĂ« xhamitĂ« e KosovĂ«s para njĂ«zet vjetĂ«sh nuk dihej nĂ«se shkonte tĂ« falej ndonjĂ« profesor fakulteti, kurse sot Ă«shtĂ« gjithnjĂ« e mĂ« i dukshĂ«m numri i tyre qĂ« tĂ« premteve shihen nĂ« xhami. NĂ« KosovĂ« sot me rituale fetare varrosen edhe anĂ«tarĂ« tĂ« ndjerĂ« tĂ« AkademisĂ« sĂ« Shkencave e tĂ« Arteve tĂ« KosovĂ«s; por, nĂ« KosovĂ« sot me rituale fetare ngjet tĂ« varrosen edhe ish-funksionarĂ« tĂ« lartĂ«, madje, edhe mĂ« tĂ« lartit, tĂ« Komitetit Krahinor tĂ« Lidhjes sĂ« KomunistĂ«ve tĂ« KosovĂ«s. Si nĂ« KosovĂ«, pĂ«rkushtimet fetare mbas rĂ«nies sĂ« komunizmit janĂ« shtuar edhe ndĂ«r shqiptarĂ«t nĂ« Maqedoni, nĂ« LuginĂ«n e PreshevĂ«s dhe nĂ« Mal tĂ« Zi. TĂ« mos i shohĂ«sh kĂ«to sot do tĂ« thotĂ« tĂ« mos e shohĂ«sh njĂ«mendĂ«sinĂ«. Dhe, tĂ« shpĂ«rfillĂ«sh pĂ«rbĂ«rĂ«sit e besimit mysliman, - qĂ« nĂ« KosovĂ« e nĂ« ShqipĂ«ri kanĂ« ardhur nga Lindja turko-arabe - e kjo do tĂ« thotĂ« edhe tĂ« kulturĂ«s me bazĂ« besimin mysliman nĂ« identitetin e gjithĂ«sishĂ«m shqiptar, do tĂ« thotĂ« tĂ« shpĂ«rfillĂ«sh njĂ«mendĂ«sinĂ«: tĂ« shpĂ«rfillĂ«sh njĂ«mendĂ«sinĂ« qoftĂ« pse nuk je nĂ« gjendje ta shohĂ«sh, qoftĂ« - çka, mjerisht, ngjet mĂ« shpesh - pse nuk dĂ«shiron ta shohĂ«sh tĂ« tillĂ« çfarĂ« Ă«shtĂ« ajo. E kur flitet pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve nĂ« pĂ«rgjithĂ«si e jo vetĂ«m pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve nĂ« ShqipĂ«rinĂ« shtetĂ«rore do tĂ« duhej tĂ« dihej se nĂ« KosovĂ«, nĂ« Maqedoni, nĂ« LuginĂ«n e PreshevĂ«s dhe nĂ« Mal tĂ« Zi, jetojnĂ« sot gati gjysma e shqiptarĂ«ve nĂ« Ballkan, kurse mbi 95 pĂ«r qind e kĂ«tyre shqiptarĂ«ve i takojnĂ« besimit mysliman. Besimin e autorĂ«ve tĂ« pohimit se shqiptarĂ«t na qenkan populli mĂ« mosbesimtar nĂ« EvropĂ« e pĂ«rgĂ«njeshtrojnĂ« edhe tĂ« dhĂ«na tĂ« tjera ndĂ«r tĂ« cilat mund tĂ« pĂ«rmendet njĂ« emision i udhĂ«hequr prej Alban Dudushit nĂ« Top Channel, nĂ« tĂ« cilin, pĂ«rpos se u theksua racizmi i Ismail KadaresĂ«, u paraqitĂ«n tĂ« dhĂ«na pĂ«r rĂ«nien e numrit tĂ« martesave tĂ« pĂ«rziera e pĂ«r shtimin e numrit tĂ« konflikteve fetare dhe kĂ«to tĂ« dhĂ«na flasin, ndoshta, pĂ«r forcimin, apo, madje, pĂ«r tejshquarjen e vetĂ«dijes fetare nĂ« jetĂ«n tonĂ«. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 24
  • 25. 4. NjĂ«ri prej reaguesve do tĂ« ma marrĂ« pĂ«r tĂ« keq se pĂ«r njĂ«rĂ«n prej çështjeve pĂ«r tĂ« cilĂ«n Ă«shtĂ« folur nĂ« pĂ«rgjigjen ndaj sprovĂ«s sĂ« Ismail KadaresĂ« paskam folur si myftiu i njĂ« qyteti tonĂ«. Dhe, kjo se paskam folur ashtu siç paska folur edhe myftiu, nuk e di nĂ«se fola unĂ« pĂ«rpara tij apo ai pĂ«rpara meje, qenka e palejueshme. Mos do tĂ« thotĂ« kjo se njĂ« intelektual pĂ«r asnjĂ« çështje nuk do tĂ« duhej tĂ« fliste siç flet njĂ« myfti? Dhe, mos do tĂ« thotĂ« kjo se çdo gjĂ« qĂ« thotĂ« njĂ« myfti qĂ« pĂ«rpara qenka e papranueshme? Nuk e di nĂ«se shqiptuesit tĂ« kĂ«tij pohimi i shkon mendja se vetĂ«m nĂ« kohĂ«n e komunizmit ishte e padĂ«shiruar, madje, e palejuar qĂ« tĂ« thuash diçka qĂ« do tĂ« pajtohej me atĂ« qĂ« pĂ«r atĂ« diçka e paska thĂ«nĂ« njĂ« myfti, njĂ« kardinal a njĂ« rabin! Nuk e di si mund tĂ« kuptohet mĂ« parĂ« ky qortim: si paragjykim fetar, si myslimanofobi, apo si njĂ« klishe komuniste e strehuar nĂ« ndĂ«rdijen e qortuesit. Pak mĂ« e vrazhdĂ«, ndoshta, do tĂ« mund tĂ« quhej kĂ«shilla e reaguesit tjetĂ«r, i cili shqiptarĂ«ve qĂ« mund tĂ« mos mendojnĂ« si ai ua tregon udhĂ«n e pelegrinazhit, pĂ«r tĂ« zgjidhur, si thotĂ«, brengat e veta! A bash kĂ«shtu duhet tĂ« flasĂ« njĂ« shqiptar ortodoks pĂ«r shqiptarin mysliman qĂ« pĂ«r haxhillĂ«k shkon nĂ« Qabe apo njĂ« shqiptar mysliman pĂ«r vĂ«llanĂ« ortodoks qĂ« pĂ«r pelegrinazh shkon nĂ« PatrikanĂ«n e Stambollit e pĂ«r vĂ«llanĂ« katolik qĂ« pĂ«r pelegrinazh shkon nĂ« Vatikan?! KRAHASIME QË S’BËHEN 5. NjĂ« reagues tjetĂ«r pa ndonjĂ« ngurrim dhe pa ndonjĂ« hamendĂ«sim shpĂ«rfill kritikĂ«n letrare, teorinĂ« letrare dhe historinĂ« letrare e kjo domethĂ«nĂ« shkencĂ«n e letĂ«rsisĂ« nĂ« krahasim me letĂ«rsinĂ«. Ç’mĂ« duhet mua, mendon ai, studimi i veprĂ«s sĂ« njĂ« shkrimtari kur e kam atĂ« vepĂ«r? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 25
  • 26. Ç’mĂ« duhet mua, thotĂ« ai pa ngurrim, monografia e Rexhep Qosjes pĂ«r Naim FrashĂ«rin? Dhe, unĂ« nuk e di a nuk i duhet kjo monografi pse e paska shkruar Rexhep Qosja apo pse qenka e shkruar mbi krijimtarinĂ« e Naim FrashĂ«rit? Ky pohim shqiptohet pĂ«r t’u dĂ«shmuar pohimet e disa miqve tĂ« Ismail KadaresĂ« e, pastaj, edhe mendimi i kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, se polemika ndaj sĂ« cilĂ«s reagojnĂ« ata Ă«shtĂ« polemikĂ« midis dy autorĂ«ve me popullorĂ«si tĂ« ndryshme: njĂ« shkrimtari, njĂ« poeti - botĂ«ror dhe njĂ« kritiku, njĂ« historiani letrar - lokal! Ta lĂ«mĂ« krahasimin midis popullorĂ«sive e tĂ« merremi me krahasimin vlerĂ«sues midis fushave krijuese: midis poezisĂ« dhe shkencĂ«s, midis poezisĂ« dhe trajtave tĂ« tjera tĂ« veprimtarisĂ« mendore tĂ« njeriut. Krahasimet vlerĂ«suese midis arteve tĂ« veçanta dhe midis arteve e trajtave tĂ« tjera tĂ« veprimtarisĂ« mendore tĂ« njeriut, siç janĂ« shkenca dhe filozofia, quhen tĂ« tejkaluara, tĂ« papranuara, tĂ« gabuara, sepse tĂ« gjitha artet, tĂ« gjitha shkencat dhe filozofia i duhen njeriut, janĂ« shprehje e mendĂ«sive tĂ« tij dhe i shĂ«rbejnĂ« jetĂ«s sĂ« tij. I takon njĂ« kohe tĂ« shkuar koncepti romantik sipas tĂ« cilit poezia dhe muzika pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« dĂ«shminĂ« mĂ« tĂ« fuqishme tĂ« gjeniut ashtu siç i takon njĂ« kohe tĂ« shkuar koncepti hegelian sipas tĂ« cilit poezia (e kjo domethĂ«nĂ« letĂ«rsia) i takon fĂ«mijĂ«risĂ«, kurse filozofia dhe shkenca pjekurisĂ« sĂ« njerĂ«zimit. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye nĂ« kulturat e zhvilluara nuk bĂ«hen krahasime vlerĂ«suese midis shkrimtarit dhe kritikut, midis shkrimtarit dhe shkencĂ«tarit, midis shkrimtarit dhe filozofit. Studiuesi i njohur polak, Henrik Markieviç, thotĂ«, fjala vjen, se sot “gjithnjĂ« e mĂ« dukshĂ«m po hiqen kufijtĂ« midis letĂ«rsisĂ« dhe filozofisĂ«, shkencĂ«s, reportazhit ose publicistikĂ«s”; studiuesi francez, Robert Eskarpi, thotĂ« se ka shumĂ« vepra tĂ« shkruara me qĂ«llim funksional qĂ« çmohen si vepra tĂ« vĂ«rteta letrare; teoriku i njohur i letĂ«rsisĂ«, Cvetan Todorov, nĂ« trajtesĂ«n Nocioni i letĂ«rsisĂ«, fjala vjen, thotĂ« se “çdo tip i ligjĂ«rimit qĂ« zakonisht e quajmĂ« letrar e ka tipin e ngjashĂ«m jo letrar Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 26
  • 27. me tĂ« cilin Ă«shtĂ« mĂ« i afĂ«rt se me njĂ« tip tjetĂ«r tĂ« ligjĂ«rimit letrar”. Krijuesit e ndryshĂ«m tĂ« arteve, tĂ« shkencĂ«s dhe tĂ« filozofisĂ« çmohen jo varĂ«sisht pse njĂ«ri Ă«shtĂ« poet, tjetri shkencĂ«tar e i treti filozof, po varĂ«sisht prej vlerĂ«s, kuptimit, rĂ«ndĂ«sisĂ« sĂ« veprave tĂ« tyre. Cili intelektual francez do tĂ« thoshte, fjala vjen, se Rasini, Kornej a Molieri janĂ« mĂ« tĂ« çmuar nĂ« kulturĂ«n franceze se Dekarti? AsnjĂ«ri. Cili intelektual francez do tĂ« thoshte se Lamartini Ă«shtĂ« mĂ« i çmuar e mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r kulturĂ«n franceze sesa Rusoi? AsnjĂ«ri. Cili intelektual francez do tĂ« thoshte se Pol Valeri nĂ« kulturĂ«n franceze Ă«shtĂ« mĂ« i çmuar e mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m se Henri Bergsoni apo Gustav Lansoni? AsnjĂ«ri. Cili intelektual gjerman do tĂ« thoshte se GĂ«te dhe Shileri pĂ«r kulturĂ«n gjermane janĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m se Kanti dhe Hegeli? AsnjĂ«ri. NĂ« letĂ«rsinĂ« italiane tĂ« shekullit nĂ«ntĂ«mbĂ«dhjetĂ« dhe tĂ« shekullit njĂ«zet kanĂ« krijuar me mijĂ«ra poetĂ«, prozatorĂ« e dramaturgĂ«, por ndĂ«r, tĂ« themi, pesĂ« shkrimtarĂ«t mĂ« tĂ« lavdishĂ«m tĂ« shekullit nĂ«ntĂ«mbĂ«dhjetĂ« hyn kritiku dhe historiani i letĂ«rsisĂ« italiane, Francesko de Sanktis, kurse ndĂ«r mĂ« tĂ« lavdishmit e shekullit njĂ«zet hyn kritiku dhe esteti Benedeto Kroçe. Albert Kamy dhe Zhan-Pol Sartri janĂ« dy nga figurat mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« letĂ«rsisĂ« franceze tĂ« shekullit njĂ«zet, por janĂ« aq tĂ« mĂ«dhenj, aq tĂ« çmuar e aq tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« letĂ«rsi dhe nĂ« letĂ«rsinĂ« botĂ«rore nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, jo vetĂ«m si prozatorĂ«, por edhe si filozofĂ«, kritikĂ«, eseistĂ«, intelektualĂ« me formim dhe ndikim universal - Sartri dhe jo vetĂ«m si prozator e dramaturg, po edhe si mendimtar, kritik, intelektual i gjithanshĂ«m - Kamy. Ç’pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« mijĂ«ra e mijĂ«ra romancierĂ« nĂ« krahasim me Herodotin, Plutarkun, Livin, Tacitin, Erazmon, Bekonin, Montenjin, Lesingun, Vikon, Volterin, DidronĂ«, Renanin, Tenin, tĂ« cilĂ«t trajtohen shkrimtarĂ« tĂ« mĂ«dhenj sepse janĂ«, para sĂ« gjithash shkencĂ«tarĂ«, mendimtarĂ«, moralistĂ« tĂ« mĂ«dhenj? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 27
  • 28. Krahasimet vlerĂ«suese midis intelektualĂ«ve tanĂ«, midis krijuesve tanĂ«, varĂ«sisht prej fushĂ«s krijuese me tĂ« cilĂ«n merren, nuk e tregojnĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n pĂ«r rĂ«ndĂ«sinĂ« dhe pĂ«r rolin e tyre tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m nĂ« letĂ«rsinĂ« dhe nĂ« kulturĂ«n kombĂ«tare. SOVJETIZIMI DHE EVROPIANIZIMI 6. Disa prej reaguesve - ithtarĂ« tĂ« Ismail KadaresĂ«, - nuk ngurrojnĂ« qĂ« nĂ« reagimet e tyre tĂ« mĂ« mbajnĂ« ligjĂ«rata pĂ«r evropianizimin e letĂ«rsisĂ« shqipe, duke i treguar me gishtin tregues evropianizuesit dhe kundĂ«revropianizuesit e saj, duke e bĂ«rĂ« Ismail KadarenĂ« evropianizues e mua kundĂ«rshtar tĂ« kĂ«tij evropianizmi. JanĂ« turrur tĂ« marrin njĂ« flamur qĂ« s’iu takon, ndĂ«rsa Ismail KadarenĂ« si shumĂ« herĂ« dhe pĂ«r shumëçka e vĂ«nĂ« pĂ«rpara! E ai, pĂ«r t’u treguar çka s’ishte e pĂ«shtyn edhe njĂ«rin nga mĂ«suesit e tij tĂ« dikurshĂ«m: Çernishevskin. Ç’mund tĂ« thuhet pĂ«r kĂ«to pohime dhe pĂ«r kĂ«to krahasime? Mund tĂ« thuhet: mbi tridhjetĂ« e pesĂ« vjet i ka kaluar Ismail Kadare duke e sovjetizuar jo vetĂ«m me poezi e me prozĂ«, po edhe me shkrime kritike dhe “teorike” letĂ«rsinĂ« dhe kulturĂ«n shqiptare. PĂ«rmasat e vĂ«rteta tĂ« kĂ«saj dukurie nĂ« krijimtarinĂ« e tij mund tĂ« shihen nĂ« gjithĂ« shtrirjen e saj vetĂ«m kur tĂ« studiohet ajo. E sovjetizimi dhe evropianizimi janĂ« koncepte tĂ« papĂ«rputhshme, madje, tĂ« papajtueshme. E sovjetizimi dhe evropianizmi janĂ« praktika letrare, artistike dhe kulturore nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 28
  • 29. ndryshme, tĂ« papĂ«rputhshme dhe tĂ« papajtueshme. Shkrimin e fundit apo, ndoshta, tĂ« fundit teorik dhe historiko-letrar, me tĂ« cilin i kontribuohej sovjetizimit tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe, tĂ« shkencĂ«s letrare dhe tĂ« kulturĂ«s shqiptare, Ismail Kadare do ta shkruajĂ« nĂ« çastet kur po dĂ«gjoheshin grahmat e fundit politike, ideologjike dhe sistemore tĂ« komunizmit nĂ« EvropĂ« dhe po fillonte çsovjetizimi i letĂ«rsisĂ« dhe i kulturĂ«s shqiptare: nĂ« vitin kur po shĂ«nohej dyzetepesĂ«vjetori i Çlirimit. Ishte kjo fjala teorike dhe historiko-letrare e Ismail KadaresĂ« mbi amshimin e realizmit socialist, e paraqitur nĂ« KonferencĂ«n Shkencore Koha jonĂ«, letĂ«rsia, shkenca letrare nĂ« njĂ«rĂ«n nga sallat e Pallatit tĂ« Kongreseve mĂ« 13 nĂ«ntor 1989, qĂ« do tĂ« botohet mandej nĂ« numrin e janarit 1990 tĂ« revistĂ«s NĂ«ntori. Ishte kjo fjala teorike dhe historiko-letrare e Ismail KadaresĂ« me tĂ« cilĂ«n ai zhvlerĂ«sonte tĂ« ashtuquajturĂ«n letĂ«rsi dekadente, mikroborgjeze, domethĂ«nĂ« evropiane, me tĂ« cilĂ«n e shpallte tĂ« pĂ«rjetshme letĂ«rsinĂ« e realizmit socialist dhe me tĂ« cilĂ«n e madhĂ«ronte edhe njĂ«herĂ« rĂ«ndĂ«sinĂ« e vijĂ«s sĂ« PartisĂ« pĂ«r letĂ«rsinĂ« dhe artet. NĂ« EvropĂ« nuk kishte krijues, nuk kishte intelektual, qĂ« nuk shihte se nĂ« arkivolin e komunizmit po nguleshin gozhdĂ«t e fundit kurse Ismail Kadare i shkruante himn pĂ«r pavdekĂ«sinĂ«! NĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe kurrĂ« njĂ« poet s’ishte treguar mĂ« kundĂ«rprofet. FatmirĂ«sisht njĂ« numĂ«r i prozave dhe i poezive tĂ« Ismail KadaresĂ« nuk e dĂ«shmojnĂ« teorinĂ« e tij me tĂ« cilĂ«n propagandohej sovjetizimi i mĂ«tejshĂ«m i letĂ«rsisĂ« dhe i kulturĂ«s shqiptare. Dhe, fatmirĂ«sisht, krijimtaria e tij letrare dhe publicistike pas rĂ«nies sĂ« komunizmit Ă«shtĂ« krijuar nĂ« kundĂ«rshtim me atĂ« teori. Por, pesĂ«mbĂ«dhjetĂ« vjet vetĂ«dije pĂ«r nevojĂ«n e evropianizimit nuk janĂ« shpagim i mjaftueshĂ«m pĂ«r mbi tridhjetĂ« e pesĂ« vjet teori dhe propagandĂ« pĂ«r sovjetizimin e letĂ«rsisĂ« dhe tĂ« kulturĂ«s shqiptare nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. NĂ« vitet kur Ismail Kadare bĂ«nte sovjetizimin teorik dhe, nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe, praktik tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe, unĂ« bĂ«ja shumĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r evropianizimin e saj: evropianizimin e gjithanshĂ«m tĂ« saj. Dhe, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 29
  • 30. kjo dĂ«shmohet jo vetĂ«m nĂ« referencat e pĂ«rdorura nĂ« veprat e mia pĂ«r letĂ«rsinĂ« shqipe. Dhe, kjo dĂ«shmohet nĂ« indekset e emrave nĂ« veprat e mia pĂ«r letĂ«rsinĂ« shqipe dhe pĂ«r kulturĂ«n shqiptare. Mbi 95 pĂ«r qind e emrave tĂ« shkrimtarĂ«ve, tĂ« krijuesve tĂ« tjerĂ« tĂ« arteve tĂ« tjera, tĂ« filozofĂ«ve, tĂ« shkencĂ«tarĂ«ve nĂ« veprat e mia janĂ« emra shkrimtarĂ«sh, krijuesish tĂ« arteve tĂ« tjera, filozofĂ«sh dhe shkencĂ«tarĂ«sh evropianĂ« - francezĂ«, gjermanĂ«, anglezĂ«, italianĂ«, spanjollĂ«, holandezĂ« dhe amerikanĂ«. Dhe, kjo dĂ«shmohet edhe me pikĂ«pamjet teorike nĂ« sprovĂ«n time LetĂ«rsia kombĂ«tare dhe letĂ«rsia botĂ«rore ose afrimi pĂ«rmes ndryshimeve, tĂ« botuar nĂ« vitin 1972. Dhe, kjo dĂ«shmohet edhe me koncepte teorike nĂ« veprĂ«n Tri mĂ«nyra tĂ« shkrimit shqip, tĂ« shkruar nĂ« fund tĂ« viteve shtatĂ«dhjetĂ«, nĂ« tĂ« cilĂ«n politizimi dhe ideologjizimi, domethĂ«nĂ« sovjetizimi, qĂ« predikonte e zbatonte Ismail Kadare nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ«, kurse folklorizmi, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, trajtohen si pengesa pĂ«r evropianizimin e letĂ«rsisĂ«, tĂ« arteve, tĂ« dijeve, tĂ« kulturĂ«s sonĂ« nĂ« pĂ«rgjithĂ«si e kjo domethĂ«nĂ« si pengesĂ« e evropianizimit tĂ« identitetit tonĂ«. TĂ« thuash, prandaj, ç’thotĂ« Ismail Kadare pĂ«r veten dhe ç’thonĂ« magnetofonat e tij pĂ«r rolin tim dhe rolin e tij nĂ« evropianizimin a çevropianizimin e letĂ«rsisĂ« dhe tĂ« kulturĂ«s sonĂ« do tĂ« thotĂ« tĂ« mos e shohĂ«sh tĂ« vĂ«rtetĂ«n, tĂ« mos e pranosh tĂ« vĂ«rtetĂ«n dhe tĂ« mos barazosh tĂ« pabarazueshmit siç do tĂ« thotĂ« njĂ«ri prej magnetofonave tĂ« tij. SI PO ZGJIDHET ÇËSHTJA KOMBËTARE 7. NjĂ« numĂ«r i reaguesve, megjithĂ«se i vogĂ«l, i quajnĂ« tĂ« jashtĂ«kohshme e kjo domethĂ«nĂ« anakronike diskutimet pĂ«r çështje qĂ« po diskutohen nĂ« kĂ«tĂ« polemikĂ« e nĂ« reagimet ndaj saj dhe i quajnĂ« kĂ«shtu tĂ« jashtĂ«kohshme, domethĂ«nĂ« anakronike, sepse u tingĂ«llojnĂ« shumĂ« kombĂ«tare. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 30
  • 31. NĂ« kohĂ«n e globalizmit, qĂ«, mendojnĂ«, u sjell vetĂ«m tĂ« mira kombeve, preokupimet kombĂ«tare, thonĂ«, tĂ« largojnĂ« prej qĂ«llimit kryesor, qĂ« Ă«shtĂ« zhvillimi ekonomik dhe ngritja e mirĂ«qenies sĂ« qytetarĂ«ve. Nuk janĂ« kĂ«to, natyrisht, deklarimet e para, as tĂ« vetmet nĂ« disa nga mediat tona nĂ« PrishtinĂ« dhe nĂ« TiranĂ«, nĂ« tĂ« cilat ideja kombĂ«tare quhet tashmĂ« ide e tejkaluar. Harrohet se, siç po shihet nĂ« tĂ« gjitha anĂ«t e planetit, kombi Ă«shtĂ« edhe mĂ« tej ajo forca, e cila, si e thoshte De Goli, e lĂ«viz historinĂ«. Popuj tĂ« mĂ«dhenj nuk janĂ« mĂ« pak nacionalistĂ« se popuj tĂ« vegjĂ«l, qĂ« ende s’kanĂ« zgjidhur as çështjen kombĂ«tare, as çështjen demokratike. Dhe, harrohet se autorĂ« perĂ«ndimorĂ«, evropianĂ« dhe amerikanĂ«, nĂ« vendet e tĂ« cilĂ«ve globalizmi predikohet mĂ« sĂ« shumti, thonĂ« se: 1. kapitalizmi me tregun e lirĂ«, 2. tĂ« drejtat e njeriut me demokracinĂ« liberale sekulare, dhe 3. shteti kombĂ«tar pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tri parimet mbi tĂ« cilat qĂ«ndrojnĂ« e sotmja dhe e ardhmja e PerĂ«ndimit dhe e njerĂ«zimit. Dhe, harrohet se ne, si komb, ende nuk e kemi zgjidhur çështjen kombĂ«tare dhe, si duken punĂ«t, nuk do ta zgjidhim pĂ«rfundimisht as nĂ« kĂ«tĂ« cikĂ«l historik. ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se pozita e shqiptarĂ«ve nĂ« Maqedoni, nĂ« SerbinĂ« Jugore dhe nĂ« Mal tĂ« Zi sadopak po pĂ«rmirĂ«sohet dhe Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se KosovĂ«s do t’i njihet pavarĂ«sia me ose pa farĂ« kufizimesh, por Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se shqiptarĂ«t mbesin tĂ« ndarĂ«, siç ishin, nĂ« pesĂ« shtete! E ashtu i copĂ«tuar si shqiptarĂ«t nuk Ă«shtĂ« asnjĂ« popull evropian. BashkĂ«sia ndĂ«rkombĂ«tare nuk ua ka paracaktuar disa kufizime bisedimeve mbi statusin e KosovĂ«s pĂ«r hir tĂ« shqiptarĂ«ve, po, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, pĂ«r hir tĂ« serbĂ«ve. Vullneti i, tĂ« themi, 10 pĂ«r qind tĂ« serbĂ«ve tĂ« KosovĂ«s vihet kĂ«shtu mbi vullnetin e 90 pĂ«r qind tĂ« shqiptarĂ«ve dhe tĂ« tjerĂ«ve nĂ« KosovĂ«. Sikur tĂ« mos favorizohej vullneti i serbĂ«ve, shqiptarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s do t’u njihej e drejta e popullit tĂ« ndarĂ« dhunshĂ«m prej shumicĂ«s sĂ« tij: e drejta e bashkimit me ShqipĂ«rinĂ«. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 31
  • 32. E, sa rĂ«ndĂ«si tĂ« madhe do tĂ« kishte bashkimi i KosovĂ«s me ShqipĂ«rinĂ« edhe pĂ«r KosovĂ«n, edhe pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, ndoshta, vetĂ«m tani po shihet plotĂ«sisht. PĂ«rpara mendoja se duke u bashkuar me ShqipĂ«rinĂ« do tĂ« shpĂ«tonim njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ« prej SerbisĂ«. Tani mendoj, ndĂ«rkaq, se duke u bashkuar me ShqipĂ«rinĂ«, njĂ«kohĂ«sisht, do tĂ« shpĂ«tohej Kosova prej KosovĂ«s dhe ShqipĂ«ria prej ShqipĂ«risĂ«. DomethĂ«nĂ«: bashkimi do tĂ« kishte rĂ«ndĂ«si jo vetĂ«m ekzistenciale, ekonomike e politike, po edhe shoqĂ«rore, intelektuale dhe morale. VetĂ«m tĂ« bashkuar shqiptarĂ«t do tĂ« bĂ«heshin çka mund tĂ« jenĂ«, çka s’do tĂ« duhej tĂ« jenĂ« dhe çka do tĂ« duhej tĂ« jenĂ« edhe nĂ« pikĂ«pamje shoqĂ«rore, edhe nĂ« pikĂ«pamje tĂ« shĂ«ndetit moral. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye jo diskutimet intelektuale pĂ«r çështje kombĂ«tare, pra edhe pĂ«r identitetin, po mohimet e nevojĂ«s pĂ«r diskutime tĂ« tilla mbi çështje kombĂ«tare mund tĂ« quhen tĂ« jashtĂ«kohshme dhe tĂ« jashtĂ«vendshme. KATEGORI E NDRYSHUESHME 8. Disa nga reaguesit, madje edhe nga reaguesit qĂ« nuk mbajnĂ« anĂ«n e asnjĂ«rit polemist, thonĂ« se qĂ« tĂ« dy polemistĂ«t e trajtojnĂ« identitetin si diçka tĂ« ngurtĂ«, tĂ« ndĂ«rtuar njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ«, domethĂ«nĂ« tĂ« pandryshuar. NĂ« shkrimet e mia Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes dhe Realiteti i shpĂ«rfillur nuk shikohet ashtu identiteti i asnjĂ« populli. Siç shihet prej sprovĂ«s Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve dhe siç thuhet pĂ«r tĂ« edhe nĂ« pĂ«rgjigjen time Realiteti i shpĂ«rfillur, ashtu e shikon identitetin Ismail Kadare. UnĂ«, pĂ«rkundrazi, e trajtoj si kategori historike, dinamike, domethĂ«nĂ« tĂ« ndryshueshme. NĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 32
  • 33. pĂ«rgjigjen Realiteti i shpĂ«rfillur nuk e kam quajtur tĂ« arsyeshme, prandaj as tĂ« nevojshme, tĂ« pĂ«rsĂ«ris disa pohime themelore pĂ«r çështje tĂ« identitetit. Kam supozuar se lexuesi qĂ« e pĂ«rcjell kĂ«tĂ« polemikĂ« e aq mĂ« parĂ« lexuesi, qĂ« reagon ndaj saj, do tĂ« ketĂ« lexuar jo vetĂ«m sprovĂ«n e Ismail KadaresĂ«, Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve, me tĂ« cilĂ«n e fillon kĂ«tĂ« polemikĂ«, por edhe trajtesĂ«n time Ideologjia e shpĂ«rbĂ«rjes, kreut tĂ« sĂ« cilĂ«s mbi identitetin kombĂ«tar dhe vetĂ«dijen fetare ai i Ă«shtĂ« kundĂ«rvĂ«nĂ« me atĂ« sprovĂ«. E nĂ« atĂ« trajtesĂ«, pĂ«rpos tĂ« tjerash, unĂ« them: “Identiteti i njĂ« populli Ă«shtĂ« kategori historike: nĂ« procesin historik ai vjen duke u pasuruar apo, madje, duke u varfĂ«ruar dhe, rrjedhimisht, mĂ« pak a mĂ« shumĂ« duke ndryshuar. NĂ« procesin historik identitetet e kombeve marrin dhe japin, sepse fatmirĂ«sisht marrin dhe japin kulturat e tyre, qytetĂ«rimet e tyre nĂ« takim e dialog me kultura e qytetĂ«rime tĂ« kombeve tĂ« tjera”. Populli shqiptar, them, Ă«shtĂ« popull i kontinentit evropian, por popull i kontinentit evropian qĂ« ka bĂ«rĂ« shtĂ«pinĂ« nĂ« atĂ« pjesĂ« tĂ« kontinentit, ku janĂ« takuar pushtues tĂ« nisur nga PerĂ«ndimi nĂ« Lindje dhe pushtues tĂ« nisur nga Lindja nĂ« PerĂ«ndim, ku janĂ« takuar e gĂ«rshetuar kultura dhe qytetĂ«rimi antik grek dhe romak, bizantin dhe latin, feja e krishterĂ« dhe feja myslimane, kultura dhe qytetĂ«rimi evropian dhe kultura dhe qytetĂ«rimi islamik. MeqenĂ«se populli shqiptar pĂ«r rreth 500 vjet ishte i sunduar prej PerandorisĂ« Otomane Ă«shtĂ« e kuptueshme tĂ« thuhet se historia e tij pĂ«r 500 vjet ishte histori e lidhur, para sĂ« gjithash, me historinĂ« e kĂ«saj Perandorie. GjatĂ« kĂ«saj historie njĂ« pĂ«rqindje shumĂ« e madhe e popullit shqiptar kishte pranuar fenĂ« e sunduesit dhe, duke pĂ«rvetĂ«suar fenĂ«, kishte pranuar shumĂ«, shumĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«s shpirtĂ«rorĂ« dhe materialĂ« tĂ« kulturĂ«s dhe tĂ« qytetĂ«rimit tĂ« tij: kultura dhe qytetĂ«rimi janĂ« pĂ«rcaktues tepĂ«r tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« identitetit tĂ« popujve. TĂ« mohosh kĂ«to tĂ« vĂ«rteta do tĂ« thotĂ« tĂ« mos shohĂ«sh dhe tĂ« mos pranosh tĂ« vĂ«rtetĂ«n, po tĂ« bĂ«sh propagandĂ« politike kush e di pĂ«rse dhe kushedi pĂ«r kĂ«nd. Krahasimi i shqiptarĂ«ve me spanjollĂ«t prandaj, siç bĂ«n Ismail Kadare, Ă«shtĂ« plotĂ«sisht i paqĂ«lluar pikĂ«risht pĂ«r arsye se spanjollĂ«t nuk Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 33
  • 34. janĂ« islamizuar dhe, pĂ«r arsye se nuk janĂ« islamizuar, lidhjet e kulturĂ«s dhe tĂ« qytetĂ«rimit tĂ« tyre me kulturĂ«n dhe me qytetĂ«rimin arab janĂ« fare tĂ« pakta dhe fare sipĂ«rfaqĂ«sore. LETRARËSIA DHE PAVARËSIA? 9. NjĂ«ri ndĂ«r reaguesit e parĂ« nĂ« polemikĂ«n midis Ismail KadaresĂ« dhe meje do tĂ« thotĂ«, ndoshta pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ« se sa e paktĂ«, e parĂ«ndĂ«sishme Ă«shtĂ« vepra ime kritike, eseistike, historike-letrare, letrare nĂ« krahasim me atĂ« tĂ« Ismail KadaresĂ« se qĂ« prej vitit 1980 nuk merrem me kritikĂ« e me krijimtari letrare e shkencore! Kritika e literaritetit, thotĂ« ai, qĂ« ka filluar tĂ« zhvillohet pĂ«rafĂ«rsisht nĂ« atĂ« kohĂ«, mĂ« ka nxjerrĂ« prej radhĂ«ve tĂ« kritikĂ«ve dhe, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, tĂ« studiuesve tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe dhe tĂ« krijimtarisĂ« letrare. MeqĂ« isha marrĂ« me studime sociologjike letrare, thotĂ« ai, nuk do tĂ« jem nĂ« gjendje t’u bashkohem radhĂ«ve tĂ« letrarĂ«siologĂ«ve! Harron tĂ« thotĂ« ai, ndĂ«rkaq, se letrarĂ«sisĂ« unĂ« i thoja vlerĂ« estetike dhe me studimin e vlerave estetike tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe isha marrĂ« para se vlerat estetike tĂ« pagĂ«zoheshin letrarĂ«si! Pohimi i kĂ«tillĂ« pjell pĂ«rfundimin se veprat e mia Nocione tĂ« reja albanologjike , botuar mĂ« 1983, Historia e letĂ«rsisĂ« shqipe – Romantizmi, nĂ« tri vĂ«llime, botuar mĂ« 1984 - 1986, Porosia e madhe (monografi pĂ«r Naim FrashĂ«rin), e botuar nĂ« vitin 1986 e tĂ« tjera, tĂ« botuara pas vitit 1980, pra, pas atij viti kur kritika mbi letrarĂ«sinĂ« mĂ« paska nxjerrĂ« nga studimi i letĂ«rsisĂ« shqipe, i paska shkruar kloni i Rexhep Qosjes! NĂ« qoftĂ« se ky reagues ndaj polemikĂ«s midis Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes nuk arrin ta pĂ«rcaktojĂ« as pĂ«rafĂ«rsisht me saktĂ«si vitin kur qenkam bĂ«rĂ« hallall me letĂ«rsinĂ«, me kritikĂ«n, me eseistikĂ«n dhe me Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 34
  • 35. studimin historik tĂ« letĂ«rsisĂ«, (sado do tĂ« mund ta bĂ«nte kĂ«tĂ« po tĂ« shikonte kronologjinĂ« e veprave tĂ« mia qĂ« e boton rregullisht ShtĂ«pia botuese TOENA nĂ« kopertinat e botimeve tĂ« Rexhep Qosjes), ai thotĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n kur pohon se pas atij viti unĂ«, vĂ«rtet, kam filluar tĂ« merrem shumĂ« me shkrime politike, me publicistikĂ« dhe me politikĂ«. NĂ« vend se letrarĂ«sisĂ«, vĂ«rtet, u jam kushtuar shkrimeve politike dhe publicistike gjithnjĂ« duke besuar se kĂ«to shkrime nuk do tĂ« jenĂ« njĂ« punĂ« e kotĂ«. MĂ« ishte mbushur mendja se shumĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme se njĂ« varg shkrimesh apo, madje, veprash pĂ«r letrarĂ«sinĂ« e, sidomos, pĂ«r letrarĂ«sinĂ« e veprave qĂ« kanĂ« pak letrarĂ«si, do tĂ« jenĂ« pavarĂ«sia e KosovĂ«s dhe demokracia e ShqipĂ«risĂ« dhe e KosovĂ«s. MĂ« ishte mbushur mendja, oh sa gabueshĂ«m, se, si e thonĂ« teorikĂ« dhe estetĂ« bashkĂ«kohorĂ«, edhe publicistika mund tĂ« ketĂ« vlera letrare, kur e kur mĂ« shumĂ«, madje, se disa vjersha, drama, tregime a romane. E pse mĂ« ishte mbushur mendja se mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme se tĂ« merresha me studime tĂ« letĂ«rsisĂ« e tĂ« bĂ«hesha “letrarĂ«siolog”, ishte tĂ« merresha me shkrime politike dhe publicistike? Dhuna gjithnjĂ« e mĂ« e madhe dhe gjithnjĂ« e mĂ« e pĂ«rshtrirĂ« e SerbisĂ« dhe e JugosllavisĂ« mbi popullin shqiptar nĂ« KosovĂ«, nĂ« Maqedoni dhe kudo jetonin pjesĂ«tarĂ« tĂ« tij nĂ« republikat ish-jugosllave; shkrimet gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« shumta tĂ« shkrimtarĂ«ve e tĂ« intelektualĂ«ve tĂ« tjerĂ« serbĂ«, maqedonas e, kur e kur malazez, kundĂ«r shqiptarĂ«ve, nĂ« tĂ« cilat aq shumĂ« shtrembĂ«rohej, falsifikohej e vĂ«rteta pĂ«r historinĂ« dhe kulturĂ«n shqiptare, me tĂ« cilat nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« nĂ«nçmoheshin historia dhe kultura shqiptare, interesi historik pĂ«r ndĂ«rkombĂ«tarizimin e çështjes sĂ« KosovĂ«s dhe tĂ« çështjes shqiptare nĂ« tĂ«rĂ«si, ideali i çlirimit nga sovraniteti sllav – tĂ« gjitha kĂ«to do tĂ« mĂ« shtyjnĂ« qĂ« tĂ« mos u bashkohesha letrarĂ«siologĂ«ve, tĂ« lija pĂ«rkohĂ«sisht kritikĂ«n letrare, historinĂ« e letĂ«rsisĂ«, dramĂ«n dhe prozĂ«n e t’u kushtohem shkrimeve politike dhe publicistikĂ«s! Fryt i parĂ« i kĂ«saj pune publicistike do tĂ« jetĂ« vepra Populli i ndaluar, nĂ« tĂ« cilĂ«n ishte pĂ«rmbledhur pjesa mĂ« e madhe e shkrimeve nĂ« tĂ« cilat i kundĂ«rqĂ«ndroja politikĂ«s serboFondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 35
  • 36. jugosllave ndaj shqiptarĂ«ve, nĂ« tĂ« cilat tregoheshin tĂ« gjitha llojet e dhunĂ«s shtetĂ«rore ndaj shqiptarĂ«ve, nĂ« tĂ« cilat çmaskohej shovinizmi intelektual serbo-maqedonas ndaj shqiptarĂ«ve dhe, njĂ«kohĂ«sisht, tregohej se çka, dĂ«shironin shqiptarĂ«t, si e shihnin ardhmĂ«rinĂ« e tyre ata. Dhe, sidomos, çka pashmangshĂ«m, iu takon si e drejtĂ« natyrore dhe historike atyre. Dhe, kĂ«tĂ« vepĂ«r do tĂ« detyrohem ta botoj nĂ« Zagreb, sepse jugosllavistĂ«t tanĂ« nuk kishin lejuar tĂ« botohej nĂ« KosovĂ«. Po, me shkrime politike e publicistike do tĂ« shtrĂ«ngohem tĂ« merrem edhe mĂ« tutje. PĂ«rpos kundĂ«r dhunĂ«s shtetĂ«rore serbe e maqedonase, pĂ«rpos kundĂ«r ideologjisĂ« kundĂ«rshqiptare qĂ« predikonin intelektualĂ« serbĂ«, maqedonas e malazez, do tĂ« shtrĂ«ngohem tĂ« shkruaj edhe kundĂ«r politikĂ«s sĂ« atyre partive tona qĂ« thoshin se po ndĂ«rtojnĂ« rend demokratik nĂ«n dhunĂ«n serbe. Dhe, jo vetĂ«m kaq. Do tĂ« shtrĂ«ngohem tĂ« shkruaj edhe kundĂ«r politikĂ«s sĂ« kryetarit tĂ« atĂ«hershĂ«m tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, i cili tĂ« drejtat e shqiptarĂ«ve nĂ« KosovĂ« herĂ« i rrĂ«gjonte nĂ« tĂ« drejta njerĂ«zore dhe kulturore e herĂ« i pĂ«rparonte nĂ« njĂ« autonomi shumĂ« mĂ« tĂ« kufizuar se autonomia e vitit 1974 nĂ« kuadrin e SerbisĂ«. Do tĂ« detyrohem tĂ« shkruajĂ« kundĂ«r kryetarit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, i cili vazhdonte ta furnizonte me naftĂ« JugosllavinĂ« e mbetur (Serbia dhe Mali i Zi), qĂ« ishte vĂ«nĂ« nĂ« bllokadĂ« ekonomike nga bashkĂ«sia ndĂ«rkombĂ«tare! Do tĂ« detyrohem tĂ« shkruaj kundĂ«r politikĂ«s sĂ« kryetarit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, i cili ideologjinĂ« e qĂ«ndresĂ«s vepruese, domethĂ«nĂ« ideologjinĂ« e luftĂ«s çlirimtare, qĂ« do tĂ« frymĂ«zojĂ« krijimin e UshtrisĂ« Çlirimtare tĂ« KosovĂ«s, e quante ideologji tĂ« terrorizmit, kurse mua personalisht, “ideolog tĂ« terrorizmit shqiptar”. Si do tĂ« mĂ«soj mĂ« vonĂ«, kur do tĂ« shkoj nĂ« Strasburg e nĂ« Uashington, nĂ« delegacionet e KosovĂ«s, shumĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 36
  • 37. prej kĂ«tyre shkrimeve publicistike pĂ«r gjendjen dhe synimet e shqiptarĂ«ve nĂ« ish-Jugosllavi, pavarĂ«sisht pse kryetari Sali Berisha mĂ« kishte shpallur ideolog tĂ« terrorizmit, ishin pĂ«rkthyer nĂ« kancelaritĂ« amerikane dhe evropiane. NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, kur shkrimtari Ismail Kadare vazhdonte nĂ« Paris tĂ« merrej me letĂ«rsi, por edhe tĂ« pezmatonte shqiptarĂ«t e besimit mysliman me deklarata kundĂ«rmyslimane e tĂ« predikonte kthimin nĂ« fenĂ« e tĂ« parĂ«ve, nĂ« krishterimin, Rexhep Qosja vazhdonte tĂ« merrej me shkrime politike e publicistike duke bĂ«rĂ« beteja intelektuale pĂ«r trajtimin evropian tĂ« çështjes shqiptare, pĂ«r pavarĂ«sinĂ« e KosovĂ«s, pĂ«r demokracinĂ« e ShqipĂ«risĂ« e tĂ« KosovĂ«s, pĂ«r fatin evropian tĂ« popullit shqiptar nĂ« pĂ«rgjithĂ«si dhe duke pritur çdo natĂ« policĂ«t serbĂ« qĂ« do ta çonin atje prej nga nuk mund tĂ« dinte kur do tĂ« kthehej dhe a do tĂ« kthehej fare. Ç’kishte atĂ«herĂ« mĂ« rĂ«ndĂ«si pĂ«r KosovĂ«n e pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«; pĂ«r demokracinĂ« nĂ« KosovĂ« e nĂ« ShqipĂ«ri; pĂ«r evropianitetin e KosovĂ«s e tĂ« ShqipĂ«risĂ« - studimi i letrarĂ«sisĂ« apo publicistika nĂ« fjalĂ« - le ta thotĂ« reaguesi qĂ« merret me kronologjinĂ« e punĂ«s sime. KRYEMINISTRI I GJITHKUNDSHËM Nuk kam pritur, nuk kam pritur sidomos mbasi mĂ« kishte shpallur “ideolog tĂ« terrorizmit shqiptar” se ish-kryetari i ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, do tĂ« merret rishtazi me mua. Dhe, nuk kam pritur, nuk kam pritur dhe as nĂ« Ă«ndĂ«rr nuk kam parĂ«, se Sali Berisha do tĂ« merret prapĂ« me mua, tani nĂ« cilĂ«sinĂ« e kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Por, si e ka thĂ«nĂ« shkrimtari i njohur anglez, Gream Grin, nĂ« Ballkan janĂ« tĂ« mundshme tĂ« papriturat mĂ« tĂ« paimagjinueshme! NĂ« Ballkan Ă«shtĂ« e Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 37
  • 38. mundshme tĂ« imagjinohen kentaurĂ« dhe tĂ« lindin Drakulla! NĂ« Ballkan dhe vetĂ«m nĂ« Ballkan Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« ish-kryetar, i cili me politikĂ«n e tij ekstremisht tĂ« djathtĂ«, e kishte çuar vendin te pragu, madje, pak pĂ«rtej pragut, tĂ« luftĂ«s qytetare, i cili me politikĂ«n e tij ekstremisht tĂ« djathtĂ« i kishte sjellĂ« vendit shumĂ« viktima dhe shumĂ« shkatĂ«rrime materiale, i cili me politikĂ«n e tij ekstremisht tĂ« djathtĂ«, e kishte futur vendin nĂ« aventurĂ«n financiare tĂ« piramidave, i cili gjatĂ« politikĂ«s sĂ« tij kishte shpallur gjendje tĂ« jashtĂ«zakonshme dhe nĂ« atĂ« gjendje tĂ« jashtĂ«zakonshme ishte rizgjedhur kryetar, i cili, pĂ«r shkak tĂ« asaj politike, me aso pasojash politike, ekonomike, shoqĂ«rore dhe morale, ishte pĂ«rmbysur me revolucion tĂ« vonuar demokratik (ashtu siç u pĂ«rmbysĂ«n Shevarnadze nĂ« Gruzi dhe Janukoviç nĂ« UkrainĂ«), nĂ« Ballkan, pra, dhe vetĂ«m nĂ« Ballkan Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« ish-kryetar i tillĂ« tĂ« rikthehet nĂ« politikĂ« dhe tĂ« rikthehet, madje, si kryeministĂ«r. Dhe, nĂ« Ballkan dhe vetĂ«m nĂ« Ballkan Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« ish-kryetar i tillĂ« tĂ« gĂ«zojĂ« pĂ«rkrahjen, madje, pĂ«rkrahjen servile, tĂ« shkrimtarit qĂ« ende festohet si shkrimtar i parĂ« kombĂ«tar, madje, si shkrimtar botĂ«ror! ThashĂ« nĂ« Ballkan e do tĂ« duhej tĂ« thuhej: te ne, dhe vetĂ«m te ne! Se vetĂ«m te ne Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« ish-kryetar i pĂ«rmbysur nga pushteti pĂ«r arsyet pĂ«r tĂ« cilat ishte pĂ«rmbysur Sali Berisha tĂ« rikthehet nĂ« pushtet si kryeministĂ«r. ThashĂ« nĂ« Ballkan e do tĂ« duhej tĂ« thuhej: te ne, dhe vetĂ«m te ne. Se, vetĂ«m te ne Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« njĂ« shkrimtar, i cili i ka shĂ«rbyer diktaturĂ«s, pavarĂ«sisht si quhet ajo, nĂ« mĂ«nyrat politike, ideologjike, teorike dhe letrare siç i ka shĂ«rbyer Ismail Kadare diktaturĂ«s komuniste, tĂ« kthehet ngadhĂ«njimtar edhe nĂ« demokraci dhe tĂ« bĂ«het mĂ«sues i papĂ«rgjegjĂ«sisĂ« intelektuale dhe morale si nĂ« kohĂ«n e komunizmit. Nuk iu deshĂ«n as nĂ«ntĂ« muaj nĂ« pushtet, por tani i rikthyer si kryeministĂ«r, dhe Sali Berisha filloi tĂ« merret edhe me vogĂ«lsinĂ« time. PĂ«r fatin tim tĂ« mirĂ«, kĂ«saj radhe nuk po mĂ« quan mĂ« terrorist, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 38
  • 39. siç mĂ« quante kur ishte kryetar, edhe pse terrorizmi Ă«shtĂ« fjala qĂ« nĂ« fjalorin e tij dhe tĂ« shkrimtarit tĂ« tij po zĂ«vendĂ«son fjalĂ«n komunizĂ«m dhe, ashtu, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« fjalĂ« shumĂ« e leverdishme politikisht dhe fjalĂ« shumĂ« e leverdishme letrarisht pĂ«r ta. KĂ«saj radhe ish-kryetari i ShqipĂ«risĂ«, tani kryeministĂ«r, mĂ« ka caktuar fat mĂ« tĂ« durueshĂ«m: mĂ« trajton vetĂ«m tĂ« pabarabartĂ« me shkrimtarin e tij! Pse po merret dhe si po merret me mua ish-kryetari, tani kryeministri ynĂ«? PĂ«r njĂ« kryeministĂ«r, i cili sillet si shumĂ«ministĂ«r, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« Mjedisit flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« ujĂ«sjellĂ«sve e tĂ« kanalizimeve, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« EkonomisĂ« flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« tatimeve, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« Arsimit flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« AkademisĂ« sĂ« Shkencave, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« BujqĂ«sisĂ« flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« gripit tĂ« pulave tĂ« gjora, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« Turizmit flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« pastrimit tĂ« plazheve, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« PunĂ«ve tĂ« Jashtme flet edhe pĂ«r punĂ« tĂ« pasaportave, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« ShĂ«ndetĂ«sisĂ« flet edhe pĂ«r prostitucionin, i cili nĂ« vend tĂ« ministrit tĂ« Rendit Publik flet edhe pĂ«r xhepaxhinjtĂ«, i cili gjatĂ« emisionit tĂ« lajmeve nĂ« TVSH, qĂ« fillojnĂ« nĂ« orĂ«n 2000, ngjet tĂ« paraqitet shtatĂ« herĂ«, duke marrĂ« kur shtatĂ« e kur shtatĂ«mbĂ«dhjetĂ« minuta, njĂ« ish-kryetar, tani kryeministĂ«r, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« shumĂ«ministĂ«r i tillĂ« Ă«shtĂ« e kuptueshme, madje, e domosdoshme qĂ« ta thotĂ« fjalĂ«n, qĂ« do tĂ« çmohet fjalĂ« e fundit, edhe pĂ«r njĂ« polemikĂ« ashtu tĂ« nxehtĂ« siç Ă«shtĂ« polemika midis shkrimtarit tĂ« tij, Ismail Kadare, i quajtur shkrimtar (politik) botĂ«ror dhe shkrimtarit kundĂ«r tij, i quajtur lokal, Rexhep Qosja! Dhe ta thotĂ« jo gjithkund e para gjithkujt, po atje ku do ta dĂ«gjojĂ« gjithĂ« populli: nĂ« konferencĂ« me gazetarĂ«t. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 39
  • 40. Nuk flet ku nuk dĂ«gjohet prej tĂ« gjithĂ«ve ish-kryetari e tani kryeministri ynĂ«. Si foli dhe çka foli ai nĂ« kĂ«tĂ« konferencĂ« me gazetarĂ«t? I pyetur, nĂ« kĂ«tĂ« konferencĂ« tĂ« madhe me gazetarĂ«t, nĂ« tĂ« cilĂ«n, pĂ«rpos gazetarĂ«ve tĂ« tĂ« gjithave mediave, ishin edhe kĂ«shilltarĂ«, sekretarĂ«, adjutantĂ« e truproja tĂ« tij, denjĂ«tarĂ« vendorĂ« e tĂ« huaj, dhe tĂ« tjerĂ« tĂ« ftuar nergut pĂ«r ta dĂ«gjuar, i pyetur, pra, se çka mendon pĂ«r polemikĂ«n midis Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes, ish-kryetari, tani kryeministri ynĂ«, Sali Berisha, qĂ« nĂ« fillim tha: “TĂ« jem i sinqertĂ« nuk i kam lexuar ato polemika, sepse nuk mund tĂ« barazoj tĂ« pabarazueshmen, tĂ« pabarabartin, jo nuk i barazoj”. Pikëçuditje! Ish-kryetari, tani kryeministri ynĂ«, qĂ« nĂ« fillim e thotĂ« se Ă«shtĂ« i sinqertĂ« - se sinqeriteti Ă«shtĂ« virtyti i tij i dĂ«shmuar gjithmonĂ« e gjithkund. NĂ« sajĂ« tĂ« kĂ«tij sinqeriteti ai, mĂ« nĂ« fund, ishte bĂ«rĂ« sekretar i organizatĂ«s sĂ« PartisĂ« sĂ« PunĂ«s nĂ« Fakultetin e MjekĂ«sisĂ« nĂ« TiranĂ«. Çka thotĂ« mandej ai nĂ« kĂ«tĂ« sulm tĂ« ri tĂ« sinqeritetit? ThotĂ« se nuk i ka lexuar ato polemika! Pikëçuditje! E pse nuk i ka lexuar ato polemika pĂ«r tĂ« cilat nuk ngurron tĂ« shfaqĂ« mendim ai? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 40
  • 41. Nuk i ka lexuar sepse ishte i zĂ«nĂ« duke lexuar deklaratĂ«n servile tĂ« Ismail KadaresĂ« nĂ« pamfletin Pabesia e njĂ« polemisti, nĂ« tĂ« cilĂ«n e arsyeton, siç di ai ta arsyetojĂ«, politikĂ«n e tij deri nĂ« vitin 1997 dhe e dĂ«non, ashtu siç di ai ta dĂ«nojĂ«, revolucionin e vonuar demokratik qĂ« e pĂ«rmbysi atĂ«! VetĂ«m pĂ«r kĂ«tĂ« arsye nuk i ka lexuar ato polemika ai? Jo vetĂ«m pĂ«r kĂ«tĂ« arsye. Nuk i ka lexuar kĂ«to polemika edhe pĂ«r arsye se ai, ish-kryetari, tani kryeministri, nuk mund tĂ« barazojĂ« tĂ« pabarazueshmen. Pikëçuditje! Nuk i ka lexuar ato polemika edhe sepse nuk mund tĂ« barazojĂ« tĂ« pabarazueshmen? Jo vetĂ«m pse nuk mund tĂ« barazojĂ« tĂ« pabarazueshmen, por edhe pse nuk mund tĂ« barazojĂ« tĂ« pabarabartin. Pikëçuditje! Çka bĂ«n ish-kryetari, tani kryeministĂ«r, kur nuk mund ta barazojĂ« tĂ« pabarazueshmen dhe tĂ« pabarabartin? Ia vĂ« vulĂ«n e tij kĂ«saj pabarazie nĂ« tĂ« cilĂ«n shkruan: jo nuk i barazoj. Pikëçuditje! Va bene. Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 41
  • 42. Edhe pse nuk i ka lexuar ato polemika midis shkrimtarit tĂ« tij politik botĂ«ror, Ismail Kadare dhe shkrimtarit lokal, Rexhep Qosja, shumĂ«ministri ynĂ« do t’i pĂ«rgjigjet kĂ«shtu pyetjes: “Ju cilĂ«n tezĂ« mbroni pĂ«r identitetin shqiptar kombĂ«tar?” “Mendimi kombĂ«tar shqiptar kalon nĂ«pĂ«r veprĂ«n e Ismail KadaresĂ«. Dhe nĂ« qoftĂ« se Ismail Kadare ka njĂ« meritĂ« jo letrare, po mĂ« tĂ« gjerĂ«, ka meritĂ«n se nĂ« tĂ«rĂ« veprĂ«n e tij ka mbledhur copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar. Jo kaq solid. Sepse nuk mund tĂ« them se ishte kaq i trunguar, i inkorporuar dhe nga tĂ« gjitha kohĂ«rat deri mĂ« sot e ka mbledhur atĂ«, jo me frymĂ«n e njĂ« nacionalisti tĂ« sĂ«murĂ«, por e ka mbledhur atĂ« nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv qytetar, qytetar tĂ«rĂ«sisht. Personalisht e kam pasur dhe e kam kĂ«tĂ« bindje, qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« aspekt Ismaili Ă«shtĂ« rilindĂ«si modern. TĂ« jem i sinqertĂ«, nuk i kam lexuar ato polemika, sepse nuk mund tĂ« barazoj tĂ« pabarazueshmen, tĂ« pabarabartin, jo nuk i barazoj” Pikëçuditje! Va bene! Va bene! Pyetjes mjaftueshmĂ«risht tĂ« qartĂ« “Ju cilĂ«n tezĂ« mbroni pĂ«r identitetin shqiptar kombĂ«tar?” i pĂ«rgjigjet siç shkruan mĂ« lart: kodĂ«r pas bregut! MeqenĂ«se nuk mund ta lavdĂ«rojĂ« pĂ«r çka kishte thĂ«nĂ« pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve sepse nuk mund tĂ« pranojĂ« nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« shpĂ«rfilljen e pĂ«rbĂ«rĂ«sve myslimanĂ« nĂ« identitetin e gjithĂ«sishĂ«m, historik, shqiptar, kurse, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r racizmin e tij ndaj popujve myslimanĂ« tĂ« AfrikĂ«s e tĂ« AzisĂ« atĂ«herĂ« ai lavdĂ«ron Ismail KadarenĂ« pĂ«r diçka tjetĂ«r! ËshtĂ«, vĂ«rtet, diplomat kryeministri YnĂ«. Ai e di se pĂ«r ne dinakĂ«ria Ă«shtĂ« mençuria mĂ« e madhe! Po tĂ« vlerĂ«sonte tregimin e Ismail KadaresĂ« pĂ«r identitetin e shqiptarĂ«ve dhe nevojĂ«n e mbajtjes sĂ« tyre sa mĂ« larg, edhe gjeografikisht, nga Lindja, do tĂ« shtrĂ«ngohej tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 42
  • 43. dĂ«nonte myslimanofobinĂ« dhe racizmin e tij. Po, meqenĂ«se kĂ«tĂ« s’mund ta bĂ«nte se do tĂ« humbte shkrimtarin e pĂ«rkushtuar, ai e lavdĂ«ron pĂ«r merita tĂ« tjera. Hajde ta pĂ«rimtojmĂ« pak kĂ«tĂ« deklaratĂ« tĂ« kryeministrit tonĂ« dhe tĂ« shohim çfarĂ« logjike dhe çfarĂ« etike e stolis atĂ«. DEDUCTIO AD ABSURDUM (1) Nga kalon mendimi kombĂ«tar shqiptar? NĂ«pĂ«r cilat rrugĂ«, fusha, male, lumenj, dete, vende, kontinente? Mendimi kombĂ«tar shqiptar kalon nĂ«pĂ«r veprĂ«n e Ismail KadaresĂ«. PikĂ« dhe s’ka tjetĂ«r! S’ka pikëçuditje! Dhe nĂ« qoftĂ« se Ismail Kadare ka njĂ« meritĂ« jo letrare, po mĂ« tĂ« gjerĂ«, cila Ă«shtĂ« kjo meritĂ« jo letrare po mĂ« e gjerĂ« e tij? Ismail Kadare ka meritĂ«n se nĂ« tĂ«rĂ« veprĂ«n e tij ka mbledhur copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar. Pikëçuditje! Kush, kur dhe me çka e copĂ«zoi ashtu shpirtin tonĂ« kombĂ«tar? Nuk ka pĂ«rgjigje! Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 43
  • 44. Çka doli prej atyre copĂ«zave tĂ« shpirtit kombĂ«tar, qĂ« mblodhi Ismail Kadare? Doli njĂ« shpirt jo kaq solid. Pse shpirti kombĂ«tar ishte jo kaq solid? Sepse nuk mund tĂ« them se ishte kaq i trunguar? Pikëçuditje! A vetĂ«m sepse nuk mund tĂ« thuhet se ishte kaq i trunguar? Jo, por edhe sepse nuk ishte kaq i inkorporuar. Pikëçuditje! Ku do tĂ« duhej tĂ« kishte qenĂ« kaq i inkorporuar? S’ka pĂ«rgjigje! Kur e pa shpirtin kombĂ«tar ashtu tĂ« copĂ«zuar, ashtu tĂ« patrunguar dhe ashtu tĂ« painkorporuar, çka bĂ«ri shkrimtari politik Ismail Kadare? E thashĂ«: mblodhi copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar. Nga cilat kohĂ«ra i mblodhi copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar ai? Nga tĂ« gjitha kohĂ«rat deri mĂ« sot. Edhe nga kohĂ«rat ilire? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 44
  • 45. Nuk ka pĂ«rgjigje! Edhe nga Mesjeta? Nuk ka pĂ«rgjigje! Edhe nga koha e komunizmit? Nuk ka pĂ«rgjigje! DEDUCTIO AD ABSURDUM (2) Si i ka mbledhur shkrimtari politik Ismail Kadare copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar, jo kaq solid? I ka mbledhur jo nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti tĂ« sĂ«murĂ«. Pikëçuditje! Po nĂ« çfarĂ« fryme i ka mbledhur Ismail Kadare copĂ«zat e shpirtit kombĂ«tar jo kaq solid, ashtu tĂ« patrunguar dhe tĂ« painkorporuar? I ka mbledhur nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv? A vetĂ«m nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 45
  • 46. Jo vetĂ«m nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv, por edhe nĂ« frymĂ«n e njĂ« nacionalisti pozitiv qytetar. Pikëçuditje! Pozitiv qytetar? Pikëçuditje! Qytetar tĂ«rĂ«sisht. Pikëçuditje! ÇfarĂ« bindje keni pasur pĂ«r Ismail KadarenĂ« nĂ« kĂ«tĂ« aspekt? Personalisht e kam pasur dhe e kam kĂ«tĂ« bindje, qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« aspekt Ismail Kadare Ă«shtĂ« rilindĂ«s modern. Kur pĂ«r njĂ«rin thuhet se ishte rilindĂ«s modern, mos do tĂ« thotĂ« kjo se kemi edhe rilindĂ«s tradicional? Pa dyshim. ÇfarĂ« dallimi ka midis rilindĂ«sit modern dhe rilindĂ«sit tradicional sipas mendimit tuaj? RilindĂ«si modern Ă«shtĂ« nacionalist pozitiv qytetar, qytetar tĂ«rĂ«sisht, kurse nacionalisti tradicional Ă«shtĂ« nacionalist i sĂ«murĂ«? Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 46
  • 47. Mos do tĂ« thotĂ« kjo se Naim FrashĂ«ri, Pashko Vasa, Gjergj Fishta, Ismail Qemali, Andon Zako Çajupi, Faik Konica, Luigj Gurakuqi, meqĂ« ishin nacionalistĂ« tradicionalĂ«, janĂ« nacionalistĂ« tĂ« sĂ«murĂ«? Nuk ka pĂ«rgjigje! MeqenĂ«se Ismail Kadare Ă«shtĂ« nacionalist pozitiv qytetar, tĂ«rĂ«sisht qytetar, kush Ă«shtĂ« sot nacionalist i sĂ«murĂ«? Nacionalist i sĂ«murĂ« Ă«shtĂ« ai qĂ« kuturis tĂ« polemizojĂ« me nacionalistin pozitiv qytetar, tĂ«rĂ«sisht qytetar. Pikëçuditje! Pikëçuditje! Pikëçuditje! CONCLUSIO ÇfarĂ« vepre (letrare, shkencore, publicistike) u krijua prej atyre copĂ«zave tĂ« shpirtit kombĂ«tar, jo kaq solid, qĂ« nuk mund tĂ« thuhet se ishte kaq i trunguar dhe kaq i inkorporuar, qĂ« mblodhi Ismail Kadare? U krijua njĂ« vepĂ«r letrare dhe publicistike moderne. A mund tĂ« thuhet, zoti kryeministĂ«r, se prej atij shpirti jo kaq solid, tĂ« patrunguar dhe tĂ« painkorporuar, pĂ«rpos asaj vepre letrare dhe publicistike moderne politike, Ismail Kadare krijoi Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 47
  • 48. edhe vepra tĂ« realizmit socialist nĂ« tĂ« cilat njĂ«kohĂ«sisht u krijuan njĂ« varg mitesh, si miti i komunizmit, miti i proletariatit ndĂ«rkombĂ«tar, miti i luftĂ«s sĂ« klasave, miti i udhĂ«heqĂ«sit tĂ« madh proletar, i cili prapa kishte historinĂ«, miti i barazisĂ« pa tĂ« pabarabartĂ«, miti i ardhmĂ«risĂ« ku do tĂ« punosh sa tĂ« jesh nĂ« gjendje, por do tĂ« tĂ« jepet sa tĂ« kesh nevojĂ« e mite tĂ« tjera? No coment! Va bene! Va bene! Va bene! DORA E GJATË E KRYEMINISTRIT Mbas pĂ«rimtimit tĂ« mĂ«sipĂ«rm, tĂ« cilin ndonjĂ« lexues mund ta lexojĂ« si njĂ« skeç humoristik ndonĂ«se skeç nuk Ă«shtĂ« - Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« thuhen edhe disa fjalĂ« pĂ«r deklaratĂ«n qĂ« kryeministri i ShqipĂ«risĂ«, Sali Berisha, ka dhĂ«nĂ« nĂ« konferencĂ« me gazetarĂ«t, mbi polemikĂ«n midis Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes, domethĂ«nĂ« midis nacionalistit pozitiv qytetar, tĂ«rĂ«sisht qytetar - si e quan ai tĂ« parin dhe nacionalistit tĂ« sĂ«murĂ« - si lĂ« tĂ« kuptohet se e quan ai tĂ« dytin, midis rilindĂ«sit modern - si e quan ai tĂ« parin dhe rilindĂ«sit tradicional - si lĂ« tĂ« kuptohet se e quan tĂ« dytin. NĂ« botĂ«n demokratike perĂ«ndimore e kur thuhet nĂ« botĂ«n demokratike perĂ«ndimore, zakonisht, mendohet nĂ« EvropĂ«n PerĂ«ndimore dhe nĂ« SHBA, nĂ« KanadanĂ« dhe nĂ« AustralinĂ« nuk mund tĂ« ngjasĂ« qĂ« njĂ« ish-kryetar shteti, njĂ« kryeministĂ«r, njĂ« kryetar Kuvendi, njĂ« ministĂ«r, tĂ« fusin Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 48
  • 49. hundĂ«n nĂ« polemika midis intelektualĂ«ve dhe tĂ« japin gjykime e tĂ« bĂ«jnĂ« vlerĂ«sime nĂ« dobi tĂ« njĂ«rit a tĂ« tjetrit pavarĂ«sisht nga partishmĂ«ria e njĂ«rit a tjetrit, pavarĂ«sisht nga rĂ«ndĂ«sia, dobia a mosdobia e çështjeve rreth tĂ« cilave polemizojnĂ« ata. KrijimtarisĂ« shpirtĂ«rore nĂ« botĂ«n demokratike i njihet pavarĂ«sia tĂ« cilĂ«n, mendohet, njerĂ«zit politikĂ« nuk duhet ta lĂ«ndojnĂ« me gjykimet e tyre politike. NjerĂ«zit politikĂ« nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« mund tĂ« jenĂ« miq me krijues tĂ« ndryshĂ«m shkrimtarĂ«, shkencĂ«tarĂ«, filozofĂ«, artistĂ«, por nĂ« punĂ« tĂ« krijimtarisĂ« dhe tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« tyre me krijues tĂ« tjerĂ« nuk pĂ«rzihen. Krijimtaria shpirtĂ«rore trajtohet e veçantĂ«, prandaj nderohet edhe njĂ«farĂ« sjellje mĂ« pak a mĂ« shumĂ« e veçantĂ« e krijuesve. VetĂ«m nĂ« despotitĂ«, nĂ« tiranitĂ«, nĂ« diktaturat e ndryshme, nĂ« rendet totalitare, njerĂ«zit e politikĂ«s i kanĂ« lejuar dhe i lejojnĂ« vetes tĂ« fusin hundĂ«n, duart dhe kĂ«mbĂ«t nĂ« punĂ« tĂ« krijimtarisĂ«, nĂ« diskutimet midis krijuesve, nĂ« polemikat e tyre, nĂ« marrĂ«dhĂ«niet e tyre. Nuk mund tĂ« thuhet se ish-kryetari e, tani, kryeministri, Sali Berisha, nuk i di rregullat e sjelljes sĂ« mirĂ«, normale qytetare, tĂ«rĂ«sisht qytetare, demokratike tĂ« njerĂ«zve tĂ« politikĂ«s nĂ« fushĂ«n e krijimtarisĂ« shpirtĂ«rore dhe nĂ« diskutimet midis krijuesve tĂ« ndryshĂ«m. Dhe, nuk mund tĂ« thuhet se ish-kryetari dhe, tani, kryeministri Sali Berisha nuk e di sesa shumĂ« dhe sesa pĂ«rgjithmonĂ« janĂ« komprometuar pĂ«rzierjet e njerĂ«zve tĂ« politikĂ«s nĂ« fushĂ«n e krijimtarisĂ« shpirtĂ«rore, pĂ«rzierjet e despotĂ«ve, tiranĂ«ve, diktatorĂ«ve, kryetarĂ«ve, kryeministrave, kryetarĂ«ve e sekretarĂ«ve tĂ« partive, pavarĂ«sisht si janĂ« quajtur a si quhen ata, nĂ« arte, nĂ« filozofi, nĂ« shkenca, nĂ« jetĂ«n, nĂ« marrĂ«dhĂ«niet, nĂ« diskutimet dhe nĂ« polemikat e krijuesve. Sigurisht i di ai tĂ« gjitha kĂ«to, por kur bĂ«het kryetar a kryeministĂ«r, nuk do t’i dijĂ«. E ka dĂ«shmuar kĂ«tĂ« ai edhe nĂ« mandatin e parĂ« si kryetar, edhe nĂ« mandatin e dytĂ«, mbasi u rizgjodh nĂ« gjendje tĂ« jashtĂ«zakonshme dhe filloi ta dĂ«shmojĂ« edhe tani, posa u zgjodh kryeministĂ«r! AtĂ«herĂ«, gjatĂ« mandatit si kryetar, jo rrallĂ« paraqitej me gjykime pĂ«r letĂ«rsinĂ«, pĂ«r artet, pĂ«r shkencat, pĂ«r krijuesit e ndryshĂ«m letrarĂ«, artistikĂ«, shkencorĂ«. Kujt nuk i kujtohet fjalimi i tij me rastin e Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 49
  • 50. riatdhesimit tĂ« trupit tĂ« Faik KonicĂ«s nĂ« TiranĂ«? Pse tĂ« flasin kolegĂ«t pĂ«r tĂ«? Ç’rĂ«ndĂ«si mund tĂ« ketĂ« fjala e tyre? Duhet tĂ« flasĂ« kryetari dhe vetĂ«m kryetari i shtetit! Dhe, jo vetĂ«m kaq dhe jo vetĂ«m kĂ«shtu. Ai, kryetari, duhej tĂ« fliste, madje, ta thoshte fjalĂ«n vendimtare pĂ«r institutet shkencore, pĂ«r AkademinĂ« e Shkencave, pĂ«r drejtorĂ«t e instituteve dhe pĂ«r kryetarĂ«t e AkademisĂ«. I zbriste dhe i ngrinte drejtorĂ«t e atyre instituteve shkencore! I zbriste dhe i ngrinte kryetarĂ«t e AkademisĂ«! E bĂ«nte kryetar Akademie dikĂ« qĂ« s’ishte anĂ«tar Akademie dhe i kĂ«rcĂ«nonte se do t’i zhbĂ«nte nga anĂ«tarĂ«simi nĂ« Akademi anĂ«tarĂ«t e AkademisĂ«! I bĂ«nte tĂ« gjitha kĂ«to ish-kryetari dhe, megjithatĂ«, gĂ«zonte simpatinĂ« e deklaruar tĂ« Ismail KadaresĂ«! Si edhe tani! Dhe, tani, prapĂ« e njĂ«jta kĂ«ngĂ«! NĂ« duet: kryeministri-shkrimtari! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n pĂ«r gjuhĂ«n standarde! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n pĂ«r punĂ«t nĂ« institutet shkencore dhe pĂ«r fatin e instituteve shkencore! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n pĂ«r punĂ«t nĂ« AkademinĂ« e Shkencave dhe pĂ«r fatin e AkademisĂ« sĂ« Shkencave! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n pĂ«r punĂ«t nĂ« universitetet dhe rreth universiteteve! Kryeministri duhet ta thotĂ« fjalĂ«n, qĂ« do tĂ« jetĂ« fjala kryesore, fjala-platformĂ«, pĂ«r polemikĂ«n midis dy shkrimtarĂ«ve! Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 50
  • 51. Pse jo? Pse jo kur e pyesin gazetarĂ«t? Pse jo kur fjala e tij pritet edhe prej shkrimtarit tĂ« tij, Ismail Kadare? Pse jo kur Ă«shtĂ« i gjithĂ«dijshĂ«m i gjithkundshĂ«m dhe i gjithĂ«fuqishĂ«m? Pse jo kur i lejohet tĂ« jetĂ« i gjithĂ«mundshĂ«m, i gjithkundshĂ«m dhe i gjithĂ«fuqishĂ«m? Pse jo?! Kryeministri ynĂ«, politikani me gjestet, me sjelljet, me metodĂ«n, me stilin, me mentalitetin mĂ« joevropian nĂ« politikĂ«n shqiptare, e ka njĂ« shembull prej tĂ« cilit ka mĂ«suar shumĂ«, si unĂ« prej Erazmos. E dini si quhet mĂ«suesi i tij? Si jo? Kush nuk e di? Quhet Xhugashvilli. PĂ«rpos se kryesonte PartinĂ« dhe Shtetin, ai donte tĂ« kryesonte mendimet edhe nĂ« gjuhĂ«si, nĂ« letĂ«rsi, nĂ« ekonomi, nĂ« pedagogji, nĂ« psikologji, nĂ« filozofi, madje, edhe nĂ« astronomi, prandaj nuk ngurronte ta thoshte fjalĂ«n e fundit qoftĂ« pĂ«r Shollohovin e Pasternakun, qoftĂ« pĂ«r Dostojevskin e Gorkin, qoftĂ«, madje, pĂ«r psikanalizĂ«n dhe teorinĂ« e relativitetit. Porsi Xhugashvilli pĂ«r Dostojevskin dhe Gorkin, pĂ«r Shollohovin dhe Pasternakun, edhe kryeministri ynĂ« do tĂ« japĂ« mendimet pĂ«r KonicĂ«n, Ismail KadarenĂ« dhe vogĂ«lsinĂ« time! Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 51
  • 52. TIPOLOGU I NACIONALIZMIT Dhe, jo vetĂ«m kaq. ËshtĂ« e njohur se Xhugashvilli Ă«shtĂ« marrĂ«, “teorikisht”, edhe me çështje tĂ« kombit dhe ka bĂ«rĂ« njĂ« tipologji, ç’ështĂ« e vĂ«rteta tĂ« thjeshtĂ«, tĂ« nacionalizmit, duke dalluar nacionalizmin pozitiv dhe nacionalizmin negativ. TipologjinĂ« e mĂ«suesit tĂ« tij shpirtĂ«ror, kryeministri ynĂ« do ta pĂ«rpunojĂ« mĂ« shkencĂ«risht, prandaj pĂ«rpos nacionalizmit pozitiv dhe nacionalizmit negativ, do tĂ« dallojĂ« edhe nacionalizmin qytetar, tĂ«rĂ«sisht qytetar, dhe nacionalizmin e sĂ«murĂ«! TipologjitĂ« e nacionalizmit prej vitit 1815 e deri sot, qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« sociologĂ« dhe politikologĂ« bashkĂ«kohorĂ« evropianĂ« dhe amerikanĂ«, atij nuk i hyjnĂ« nĂ« punĂ«. Jo. Pse t’i hyjnĂ« nĂ« punĂ« atij punimet e atyre qĂ« dallojnĂ« nacionalizmin integrues, nacionalizmin humanist, nacionalizmin agresiv, nacionalizmin jakobin, nacionalizmin hegjemonist, nacionalizmin separatist, nacionalizmin pĂ«rshtrirĂ«s e tipat e tjerĂ« tĂ« nacionalizmit? Me tipat e kĂ«tillĂ« tĂ« nacionalizmit nuk mund t’i karakterizojĂ« kryeministri ynĂ« as intelektualĂ«t qĂ« do tĂ« donte tĂ« linte pa gojĂ«, as intelektualĂ«t qĂ« adhuron, qĂ« luajnĂ« bishtin sa herĂ« e shohin. PĂ«rpos tipave tĂ« nacionalizmit pozitiv dhe tĂ« nacionalizmit negativ, atij do t’i hynte nĂ« punĂ« posaçërisht tipi i nacionalizmit tĂ« sĂ«murĂ«. E pĂ«r nacionalistĂ«t e sĂ«murĂ«, kryeprokurori i Xhugashvillit, Vishinski, kishte paraparĂ« dĂ«nim tĂ« veçantĂ«: veçimin e pafund nĂ« çmendinĂ«n e burgut! PĂ«rpos tipolog i nacionalizmit, kryeministri ynĂ« Ă«shtĂ« edhe kritik letrar dhe historian i letĂ«rsisĂ«. Me shije tĂ« hollĂ«, vĂ«rtet, faikkoniciane, pĂ«rpos vlerĂ«simit tĂ« krijimtarisĂ« sĂ« krijuesve tĂ« ndryshĂ«m tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe, ai bĂ«n edhe shkallĂ«zimin e tyre varĂ«sisht prej rĂ«ndĂ«sisĂ« gjuhĂ«sore-artistike dhe politike tĂ« veprĂ«s sĂ« tyre! NĂ« konferencĂ«n e sipĂ«rthĂ«nĂ« me gazetarĂ«t ai do tĂ« merret vetĂ«m me Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 52
  • 53. besnikun e tij dhe me mua. Dhe, sigurisht, pas leximit shumĂ«vjeçar tĂ« veprave tona, pas shqyrtimeve analitike dhe sintetike tĂ« tyre, ka mundur tĂ« konstatojĂ« se besniku i tij dhe unĂ« jemi tĂ« pabarazueshĂ«m, sepse jemi tĂ« pabarabartĂ«! NĂ« çka e mbĂ«shtet pohimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazinĂ« e Ismail KadaresĂ« dhe tĂ« Rexhep Qosjes? NĂ« gjithĂ« krijimtarinĂ« e njĂ«rit e tĂ« tjetrit apo nĂ« vepra tĂ« veçanta tĂ« njĂ«rit e tĂ« tjetrit? NĂ« gjithanshmĂ«rinĂ« e njĂ«rit dhe nĂ« gjithanshmĂ«rinĂ« e tjetrit? NĂ« krahasimin, ta themi, midis romanit tĂ« njĂ«rit, Dimri i madh dhe romanit tĂ« tĂ« dytit, Vdekja mĂ« vjen prej syve tĂ« tillĂ«, qĂ« janĂ« botuar pĂ«rafĂ«rsisht nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«? NĂ« krahasimin e romaneve Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut dhe NjĂ« dashuri dhe shtatĂ« faje, qĂ« po ashtu janĂ« botuar pĂ«rafĂ«rsisht nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«? NĂ« krahasimin e ditarĂ«ve tĂ« njĂ«kohshĂ«m Ra ky mort e u pamĂ« dhe Tronditja e shekullit? NĂ« krahasimin e polemikave Identiteti evropian i shqiptarĂ«ve dhe Realiteti i shpĂ«rfillur? Mos konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar, mbi pabarazinĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« pakrahasueshmĂ«rinĂ« e Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes, kryeministri ynĂ« e mbĂ«shtet nĂ« kulturĂ«n e pĂ«rgjithshme tĂ« njĂ«rit dhe nĂ« kulturĂ«n e pĂ«rgjithshme tĂ« tjetrit; nĂ« njohuritĂ« e njĂ«rit dhe nĂ« njohuritĂ« e tjetrit pĂ«r letĂ«rsinĂ« botĂ«rore; nĂ« njohuritĂ« e njĂ«rit dhe njĂ« njohuritĂ« e tjetrit mbi filozofinĂ« dhe mbi shkencĂ«n; nĂ« njohuritĂ« teorike dhe metodologjike tĂ« njĂ«rit dhe nĂ« njohuritĂ« teorike dhe metodologjike tĂ« tjetrit; nĂ« erudicionin e njĂ«rit dhe nĂ« erudicionin e tjetrit, qĂ« dĂ«shmohen nĂ« krijimtarinĂ« e tyre letrare, shkencore, publicistike, polemike; nĂ« procedimet dhe teknikat e reja krijuese qĂ« dĂ«shmohen nĂ« veprat e njĂ«rit dhe nĂ« veprat letrare tĂ« tjetrit; nĂ« pasurinĂ« e imagjinatĂ«s sĂ« njĂ«rit dhe nĂ« pasurinĂ« e imagjinatĂ«s sĂ« tjetrit; nĂ« vĂ«llimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« krijimtarisĂ« sĂ« njĂ«rit dhe nĂ« vĂ«llimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« krijimtarisĂ« sĂ« tjetrit; nĂ« kontributin e pĂ«rgjithshĂ«m krijues dhe intelektual tĂ« njĂ«rit dhe nĂ« kontributin e pĂ«rgjithshĂ«m krijues dhe Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 53
  • 54. intelektual tĂ« tjetrit pĂ«r kulturĂ«n kombĂ«tare; nĂ« kontributin intelektual dhe politik tĂ« njĂ«rit dhe nĂ« kontributin intelektual dhe politik tĂ« tjetrit pĂ«r ndĂ«rkombĂ«tarizimin e çështjes sĂ« KosovĂ«s dhe tĂ« çështjes shqiptare nĂ« pĂ«rgjithĂ«si; nĂ« kontributin e njĂ«rit dhe nĂ« kontributin e tjetrit pĂ«r demokracinĂ« nĂ« jetĂ«n kombĂ«tare? NĂ« pyetjet e kĂ«tilla kryeministri ynĂ«, qĂ« bĂ«het njĂ«kohĂ«sisht kritik letrar dhe historian i letĂ«rsisĂ«, nuk na jep pĂ«rgjigje. Pse ta japĂ«? Dhe, si ta japĂ«? Konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazinĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« mbi pakrahasueshmĂ«rinĂ« e Ismail KadaresĂ« dhe tĂ« Rexhep Qosjes, kryeministri ynĂ« e mbĂ«shtet jo nĂ« krahasimin e tĂ« dhĂ«nave tĂ« sipĂ«rthĂ«na, qĂ« mund tĂ« shihen nĂ« krijimtarinĂ« e njĂ«rit e nĂ« krijimtarinĂ« e tjetrit; konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazinĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« mbi pakrahasueshmĂ«rinĂ« e Ismail KadaresĂ« e tĂ« Rexhep Qosjes ish-kryetari dhe, tani, kryeministri ynĂ« duket se e mbĂ«shtet nĂ« shĂ«rbimet e tĂ« parit dhe nĂ« kritikat e tĂ« dytit? Le ta mbĂ«shtesĂ«! Se ish-kryetari e, tani, kryeministri ynĂ«, Sali Berisha, ka qejf qĂ« nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« tĂ« ketĂ« tĂ« pakrahasueshĂ«m, domethĂ«nĂ« tĂ« pabarabartĂ«, kurse, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, tĂ« shquajĂ« tĂ« parĂ«, domethĂ«nĂ« bajraktarĂ«, u binda kĂ«to ditĂ« mbas raportit tĂ« UNICEF-it, nĂ« tĂ« cilin, pĂ«rpos tĂ« tjerash, thuhej se nĂ« ShqipĂ«ri ka rreth 190 mijĂ« fĂ«mijĂ« tĂ« braktisur, qĂ« jetojnĂ« nĂ« varfĂ«ri tĂ« skajshme. Kryeministri i ShqipĂ«risĂ« ka kohĂ« qĂ« tĂ« merret me polemika midis intelektualĂ«ve dhe me intelektualĂ«, por kryeministri i ShqipĂ«risĂ« nuk ka kohĂ« qĂ« tĂ« merret me fĂ«mijĂ«t e braktisur, me kushtet, nĂ« tĂ« cilat i zĂ« nata dhe i çel mĂ«ngjesi ata fĂ«mijĂ« tĂ« gjorĂ«. I zuri nĂ« gojĂ«, por pa bĂ«rtitur siç e ka zakon ai, vetĂ«m mbasi u shpall raporti i UNICEF-it. Dhe, çka tha se? Tha se prej tash, e kjo prej tash do tĂ« Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 54
  • 55. thotĂ« prej çastit kur e çeli ai gojĂ«n pĂ«r ta, fĂ«mija do tĂ« jetĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, derisa ai tĂ« jetĂ« kryeministĂ«r, “i pari i tĂ« parĂ«ve”! FĂ«mija, pra, do tĂ« jetĂ« “i pari i tĂ« parĂ«ve”! FĂ«mijĂ«t do tĂ« jenĂ« tĂ« parĂ«t e tĂ« parĂ«ve! Si Ismail Kadare nĂ« letĂ«rsi! NĂ« letĂ«rsinĂ« e politizuar! Si Sali Berisha nĂ« politikĂ«! Mbasi e dĂ«gjova raportin e UNICEF-it pĂ«r numrin e fĂ«mijĂ«ve tĂ« braktisur nĂ«n pushtetin e Sali BerishĂ«s e kuptova pse kryeministri i ShqipĂ«risĂ« u fut nĂ« polemikĂ«n midis Rexhep Qosjes dhe Ismail KadaresĂ«, por pa u distancuar nga racizmi i Ismail KadaresĂ« ndaj arabĂ«ve, ndaj myslimanĂ«ve nĂ« ish-republikat e Bashkimit Sovjetik, ndaj tĂ« ngjyrosurve nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, pale dhe ndaj kujt tjetĂ«r! Shumëçka s’duhet tĂ« kuptoj se shumĂ« shtrenjtĂ« po mĂ« kushtojnĂ« kĂ«to qĂ« po i kuptoj! EDHE KRYEPARLAMENTARJA FUTET NË POLEMIKË Edhe kryetarja e Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Jozefina Topalli, e quajti tĂ« nevojshme qĂ« tĂ« inkuadrohet nĂ« polemikĂ«n midis Ismail KadaresĂ« dhe Rexhep Qosjes. PĂ«r dallim prej kryeministrit, Sali Berisha, i cili hyrjen e tij nĂ« polemikĂ« e bĂ«ri botore nĂ« konferencĂ«n me gazetarĂ«t nĂ« TiranĂ«, Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 55
  • 56. kryetarja e Kuvendit, Jozefina Topalli, e bĂ«ri kĂ«tĂ« nĂ« KonferencĂ«n Evropiane tĂ« KryetarĂ«ve tĂ« Kuvendeve, nĂ« veri tĂ« EvropĂ«s. Me atĂ« rast, para kryetarĂ«ve tĂ« kuvendeve tĂ« vendeve evropiane, ajo e quajti tĂ« arsyeshme, madje, tĂ« domosdoshme, tĂ« pĂ«rmendĂ« historinĂ« shqiptare qĂ«, si tha, “daton pĂ«rpara 2000 vjetĂ«sh”; tĂ« pĂ«rmendĂ« gjeografinĂ« shqiptare qĂ«, si tha, “na ka vendosur jo nĂ« cep, por nĂ« brendĂ«si tĂ« EvropĂ«s”; dhe tĂ« pĂ«rmendĂ«, nĂ« fund, edhe identitetin e shqiptarĂ«ve tĂ« cilin, e quajti tĂ« domosdoshme ta quajĂ«, “tĂ«rĂ«sisht evropian”, pra, jo pjesĂ«risht, po “tĂ«rĂ«sisht evropian”! SikundĂ«r mund tĂ« shihet, edhe pĂ«r kryetaren e Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Jozefina Topalli, si edhe pĂ«r Ismail KadarenĂ«, gjeografia Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuesja vendimtare e identitetit tĂ« vetjeve dhe tĂ« popujve. PĂ«r kĂ«tĂ« shkak, ndoshta, ajo u mbajti kryetarĂ«ve tĂ« Kuvendeve tĂ« Vendeve Evropiane njĂ« mĂ«sim nga gjeografia (dhe antropologjia) me ç’rast bĂ«ri pĂ«rpjekje qĂ«, sikundĂ«r Ismail Kadare, ta fusĂ« ShqipĂ«rinĂ« sa mĂ« nĂ« brendĂ«si tĂ« EvropĂ«s, duke e larguar sa mĂ« shumĂ« prej TurqisĂ« dhe, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, prej Lindjes turko-arabe me shpresĂ« se ashtu do ta largojĂ« prej atyre pĂ«rbĂ«rĂ«sve tĂ« kulturĂ«s e tĂ« qytetĂ«rimit tĂ« asaj Lindje qĂ« mund t’iu kenĂ« ngjitur dikur a mund t’i ngjiten tani ShqipĂ«risĂ«! Edhe zonja Jozefina Topalli gjatĂ« pĂ«rpjekjes sĂ« saj pĂ«r ta rehatuar ShqipĂ«rinĂ« sa mĂ« larg Lindjes myslimane, e harroi KosovĂ«n dhe e la aty ku e kishte lĂ«nĂ« Ismail Kadare kur tha se sa i pĂ«rket identitetit, “Letrat e ShqipĂ«risĂ« janĂ« tĂ« qarta”! Kryetarja e Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Jozefina Topalli, harroi se popujt e brendĂ«sisĂ« sĂ« EvropĂ«s, prej mĂ« tĂ« vegjĂ«lve e deri te mĂ« tĂ« mĂ«dhenjtĂ«, jo vetĂ«m ShqipĂ«rinĂ« po krejt Ballkanin e vendosin mu nĂ« cepin e EvropĂ«s. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye edhe kanĂ« krijuar nocionet gjeografike Ballkani PerĂ«ndimor e Ballkani Juglindor. Ata, sigurisht, nuk mĂ«rziten si kryeparlamentarja jonĂ«, Jozefina Topalli, dhe si shkrimtari ynĂ«, Ismail Kadare, pse ShqipĂ«ria dhe Ballkani nĂ« tĂ«rĂ«si gjenden nĂ« cep Fondacioni i RinisĂ« Islame — Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 56