kimi

1. Tema : Roli i elementeve kimike ne organizmin e njeriut
Lenda: KIMI
Punoi: Lejdia Pazhaj
Klasa: XK

2. Permbajtja e Projektit :
• KIMIA NE JETEN E PERDITSHME (Hyrje)
•Kaliumi
•Alumini
•Klori
•Azoti i lëngshëm
•Poloniumi
•Fluori dhe prishja e dhembeve
•Natriumi
•Hekuri
•Azoti
•Zinku
•Fosfori
•Kalciumi
•Magnezi
•Squfur
•Bakri
•Nikeli

3. •Karboni
•Heliumi
Balanca elektronike ne trupin e njeriut. Elementet e grupit te IA jane shume te rendesishem ne dieten e
njeriut, sepse ato formojne perberje, te cilat jane te pranishme ne organizem ne formen e tretesirave
jonike . Jonet Na gjenden kryesisht ne fluidet jashte
qelizes ndersa jonet K gjendet ne fluidet Brenda qelizes. Gjithashtu anionet klorur jane te pranishme ne
keto fluide per te balancuar ngarkesat elektrike te kationeve te Na dhe K. Perqendrimet jonormale
elektrolitike ne serumet e gjakut mund te ndikojne ne shfaqjen e semundjeve te ndryshme. Jonet
perqendrimet e te cilave mund te preken si rezultat i ndonje semundje te ndryshme jane: Na+, K+, Cl- dhe
HCO3- .
Rendesia biologjike e dia elementeve te grupit te pare dhe disa perdorime te rendesishme te tyre. Jonet
Na+ dhe K+ bejne pjese ne perberjen e organizmit dhe te gjallesave dhe luajne nje rol shume te
rendeishem ne to. Jonet Na nderhyjne ne rregullimin e trysnise osmotike ne bredesi te organizmit te
njeriut dhe te kafsheve, me nje mekanizem qe rregullon perqendrim te pandryshueshem te joneve Na ne
to. Nese perqendrimi i joneve Na rritet me shume, ne organizem shfaqet simptoma e etjes, gje qe sjell
patjeter nevojen e futje se sasive te reja te ujit ne te per te ulur perqendrimin e joneve Na. Nese ne te
kundert, perqendrimi i joneve Na eshte i ulet, uji i tepert eleminohet nga organizmi.
Ne organizmin e njeriut ose te kafsheve, krijohet trysni e larte osmotike, si pasoje e tretjes se te gjithe
pjesezave ne lengun qe ndodhet ne brendesi te organizmit. Ne intervele pak a shume te rregullta njeriu
duhet te pije dhe po keshtu ne intervale pak a shume te rregullta duhet te eleminoje ujin. Jonet Na dhe K
nderhyjne ne trasmetimin e impulseve nervore. Ato ndodhen rregullisht ne siperfaqen e jashtme te
nervave. Ne vijim per cdo ngacmim, jonet Na dhe K kalojne membr4anen qelizore dhe hyjne ne ate pjese
te nervit qe ndodhet prane ngacmuesit dhe modifikojne gjendjen e ngarkesave elektrike rreth berthames.

4. Jonet K jane te rendesishme dhe gjenden ne brendesi te qelizave. Ata luajne rol kryesor ne jeten e bimeve.
Nga keta elemente, me te rendesishmit per organizmin e njeriut jane: kaliumi, nitrogjeni (azoti), fosfori,
kalciumi, magneziumi, hekuri dhe sulfuri, nga te cilet ekzistenca e tre elementeve kalium, nitrogjen dhe
fosfor jane mese te domosdoshme. Per t’u habitur eshte fakti se te gjithe keta elemente ne masa te
percaktuara ndodhen ne trup dhe crregullimi i sasise se secilit prej tyre do te sillte moskoordinim midis
pjeseve te trupit te njeriut, te cilat mund edhe te demtoheshin.

5. Klori(Cl)
• Ze 0.2% te peshes
se trupit. Acidi
klorhidrikne qeliza
thithet nga uji. Ai
eshte anionI
rendesishem ne
lengjet e trupit.
Klori eshte pjese e
ac. Klorhidrik I cili
ndihmonne tretjen
e ushqimeve. Ai
perfshihen ne
punen e duhurte
menbranes.
Alumini(Al)
• Elementi
perberes I
argjilave. Emri
alumin vjen
nga fakti se ne
kohet e vjetra,
shpatet e
aluminit
perdoreshin si
substabca per
te ngulitur
ngjyrat. Dikur
mendohej se
ishte metal I
shtrenjte por
sot ai eshte
nje nga
metalet me te
perhapura ne
natyre.
Kaliumi(K)
•Ky element ze0.4% te
peshes se trupit. Eshte
elementi me i bollshem ne
qelize. Trupipermban
rreth 250 miligrame
kalium. Qeliza luan nje rol
te rendesishemne
reagimet energjike,
sintezen e proteinave, si
dhe ne ruajtjen e ekuilibrit
te acidevene trup, ne
punen e membranes,
shtytjevenervore, tkurrjen
muskulore, ndihmon ne
terheqjen e O2 dhe
menjanon helmimet nga
indet. Megjithese eshte e
nevojshmeekzistenca e
kaliumit ne regjimin
ushqimor, informacioni
lidhur me nevojen e sasise
minimale te tij eshte i
pakte. Por studimet
shkencoretregojnese
ushqimet bimorejane te
pasura me kete element.
Joni I Kaliumit eshte gjetur
ne citoplazmen e qelizave.

6. Flouri
• Ne qofte se jonet e fluorit jane te pranishme ne peshtyme,
fomohet nje sasi e re, fluorapatiti.• 5Ca2+ + 3PO43-+ F- =
Ca5(PO4)3F.Fluori eshte nje microelement qe gjendet ne shume
inde te organizmit por kryesisht ne kocka dhe dhembe. Bashke me
Ca, P dhe vitaminat Fluori luan nje rol te rendesishem ne formimin
e zmalti dhe dhembeve dhe I reziston infeksioneve.
Natriumi (Na)
• Ne trupin e njeriut pesha arrin deri ne 0,2%. Na eshte I
rendesishem ne punen e nervave dhe te muskujve. . Eshte elementi
me i bollshem ne likuidin (lengun) e jashtemte qelizave. Permbajtja
e Na ne mishrat e fresket ka ndryshime ndermjet pjeses se siperme
dhe te poshtme. Ne pergjithesi pjeset e fundit kane sasi me te
madhe Na.
Azoti i lëngshëm
•
Azoti i lëngshëm është azot në gjendje të lëngshme në një temperaturë
shumë të ulët. Prodhohetnë industri nëpërmjet distilimit të ajrit të
lëngshëm. Azoti i lëngshëm është një lëng i qartë dhe pa ngjyrë,me
dendësi prej 0,807g/ml në pikën e tij të vlimit
Poloniumi
• Poloniumi është element radioaktiv, bërthama e të cilit zbërthehet
duke emetuar grimca -α. Pasi rrezatimi –α është i dëmshëm për
organizmin e njeriut, poloniumi është shumë i rrezikshëm. Poloniumi
në natyrë paraqitetnë minerale të uranit,por në sasi të vogla

7. Hekuri (Fe)
• Eshte metali (element) me i bollshem i trupit dhe perben
rreth 0.004 per qind te peshes trupore. Ne menyre te
natyrshme, sasia e tij varion nga 3 ne 5 gr. Por edhe kjo
eshte e ndryshueshme, sepse varet nga mosha, gjinia,
madhesia, shendeti dhe sasia e rezervuar e tij ne trup. Ne
te vertete, hekuri eshte nje lende me ngjyre gjaku qe
transporton oksigjen te mjaftueshem per frymemarrje dhe
gaz karbonik (dioksid karboni) nga qelizat ne mushkeri. Në
trupin e njeriut ai merr pjesë me 0,008 % të masës, dhe
gjendet kryesisht në gjak. Adoleshenteve u duhet shume
hekur per te ndihmuar qelizat e reja muskulare te
zhvilluara te thithin oksigjenin per energjine. Nje deficik I
hekurit do te shkaktoje anemone, e cila con ne lodhje,
konfuzion mendor dhe dobesi.
Azoti (N)
• Organizmi yne permban sasi te medha azoti, i cili luan nje
rol kryesor ne strukturen e proteinave. Kap peshen prej
3,2% ne trup. Azoti eshte perberes I proteinave, acideve
berthamore etj. Azoti ne gjendje gazi gjendet ne mushkeri,
nga qe ky element merret nga frymemarrja.

8. Kalciumi (Ca)
• Eshte nje element mineral qe perben 1.5 deri ne 2 per qind te peshes se trupit te personat e rritur.
Nga kjo sasi, 99 per qind e kalciumit gjendet ne kocka dhe te dhembet. Marrja e mjaftueshme e
Kalciumit eshte e domosdoshme per rritjen e kockave. Marrja jo e mjaftueshme e tij gjate
adoleshences dhe rinise e ve individin ne rrezik per zhvillimin e osteporozes ne jeten e mevonshme.
Thithja e kriperave te Ca nga zorret ndikohet nga shume faktore, e sidomos nga kimizimi I stomakut.
Sa me e shkrishme te jete nje kripe Ca aq me lehte thithet. Gruas gjate barres, sidomos muajit te 3-te,
duhet ti shtohen ushqimet me Ca.
Fosfori (P)
• Perben 1% te peshes se trupit. Luan nje rol kryesor ne organizmin e njeriut, kryesisht ne procesin e
marrjes apo te clirimit te energjive te organizmit. Fosfor ka ne berthamat e seciles qelize. Ai eshte
pjese e acideve berthamore, perberes energjetik dhe zbutes. I bashkohet kockave, duke u lidhur me
elemente te tjere si hekuri, potasi, natruimi, magnezi dhe kalciumi. Ai eshte I rendesishem per
riprodhim, rritjen e muskujve dhe furnizon nervat me lende ushqimore. Shumicen e P njeriu e merr ne
kombinime organike. E permbajne ne rradhe te pare: mishi, peshku, vezet, arrat dhe ne disa perime si
dhe mielli, brumerat dhe buka..
Zinku (Zn)
• Zinku eshte sume i rendesishem per rritjen dhe pjekurine sexual gjate
pubertetit. Ai ndihmon ne forcimin e kockes dhe frenon demtimin e saj.
Marrja e kufizuar e zinkut nepermjet ushqimeve mund te ndikoje negativisht
ne rritjen fizike dhe ne karakteristikat sexual dytesore. Nga sasia e Zn qe
gjendet ne gjak me i perqendruar eshte ne rruazat e bardha. Eshte nje
element shume I domosdoshem per rritjen normale dhe ka rol ne veprimin e
tij si koenzime.
Magnezi (Mg)
• Ne momentet e lindjes, ne trupin e njeriut ndodhet 0.5 gr, ndersa ne moshe
te rritur ne trup ai ka nje sasi 21-28 gr, ku 50-60% ndodhet ne kocka dhe roli
kryesor i tij eshte ne qelizat nervore per te lehtesuar funksionimin e tyre.
Magnezi gjendet me shumice ne ujerat e Detit te Vdekur, si dhe ne ujera
oqeanesh. ``Pa magnez nuk ka klorofil dhe pa klorofil nuk ka jete``

9. Heliumi
• Gazi helium shërben në shumë fusha si spitalet apo fabrikat me shkrirje. Ky
lloj gazi nuk është i dukshëm por analizat klinike me rezonancë manjetike
nuk mund të bëhen pa të. Ky element kimik nuk ka erë apo shije, ndërsa
ushtria e përdor për ndërtimin e raketave. Ai nuk kërkohet në vendet ku
gjendet gazi natyror. Por si për ironi, nëse në Tokë heliumi është shumë i
rrallë, në Univers është elementi i dytë kimik më i përhapur pas hidrogjenit.
41 % e Diellit është e përbërë nga heliumi.
Karboni
• Ne trupin e njeriut karboni peshon 18,6%. Karbon ka secila molekule e
trupit. Karboni gelltite me ushqimin dhe del nga frymemarrja si perberes i
ajrit. Gjendet ne mushkeri si mbeturine e frymemarrjes, dioksid karboni.
Squfuri (S)
• Perben 0.25% te peshes trupore te njeriut dhe ndodhet ne cdo
qelize te trupit te njeriut. Me teper ndodhet ne floke, lekure
dhe thonj. Sulfuri vepron si nje element antihelmues, duke u
perzier me perberesit helmues dhe i shnderron ata ne te
pademshem apo i eliminon plotesisht. Eshte perberes I shume
aminoacdeve dhe proteinave.
Bakri (Cu)
• Njihet si pjesa me e rendesishme e shume enzimave. Luan nje
rol mjaft te rendesishem ne pengimin e pakesimit te sasise se
gjakut ne trup. Femijet kane nevoje jetike per kete perberes, i
cili ndodhet ne sasi te konsiderueshme te produkti i qumeshtit.

10. Kuriozitete
Disa elemente vdekjeprurese:
1.Antimoni vjen nga djegjet e fosileve .100mg te tij shkaktojne vdekjen.
2.Arseniku vjen nga pesticidet .130mg shkaktojne kancer
3.Kadmiumi vjen nga prodhimi i baterive ,llaqeve,detergjenteve.Shkakton
helmim.
4.Kromi vjen nga industria e galvanizmit.Shkakton kancer me se tepermi te
mushkerive.
5.Bakri eshte helmues vjen nga industria e perpunimit te bakrit.Shkakton
helmim dhe demton melçine.
6.Merkuri vjen nga insekticidet.Helmimet me merkur eshte dekjeprures.
7.Berliumi vjen nga djegjet e fosileve .Shkakton kancer.
8.Nikeli vjen nga perdorimi si katalizator dhe perberes çeliqeve speciale eshte
teper helmues.
8.Selenivjen nga perdorimi i gomes ,industrine elektronike,eshte vdekjeprures
dhe kancerogjen.
9.Plumbi vjen nga shkarkimmet e tetraetilit te plumbit eshte helmues dhe
kancerogjen.
10.Zinku vjen nga derdhjet fonderike ne industri eshte helmues.