1. Psikologjia Ligjore e Krimit
Psikologjia ligjore trajton e përfshin tema, probleme emocionale e të sjelljes që kanë të bëjë me ligjin
dhe sistemin ligjor. Ky është një përkufizim shumë i gjerë, por mund të saktësohet me shpjegime të
mëtejshme:
Psikologjia ligjore ofron këshilla për ligjvënësit, ghjyqtarët, punonjësit e korrektimit, prokurorët,
avokatët dhe policët, ndërsa psikologët ligjorë thirren, p.sh., si dëshmitarë ekspertë, diagnostikues dhe
trajtues të shkelësve të ligjit në burg, apo kur ata lirohen me kusht, por edhe si përshkrues e vlerësues të
personelit në sistemin e drejtësisë.
Ky përkufizim i psikologjisë forensike (“forensic” është term që në anglisht ka kuptimin e një personi të
lidhur me gjykatën ose të përdorur prej saj, p.sh., një psikiatër forensic është ai që ekzaminon njerësit e
akuzuar për krimi.), pra kjo psikologji është e shumëllojshme. Ne vërtësi të vendit të punës së psikologut
forensic përcaktohet dhe shprehitë që duhet të ketë ai. Sidoqoftë, është e qartë që ai duhet të ketë një
formim shumë të mirë në psikologjinë anormale, atë të testimit psikometrik dhe psikologjisë sociale.
Madje, profiluesit e kriminelëve, të quajtur ndryshme psikologët hetues ose investiguesë, kanë nevojë
edhe për trajtime shtesë nga shkenca e personalitetit, kriminologjia dhe ajo forensike.
Sipas përkufizimit të përdorur deri më sot ”Psikologjia forensike’” është zbatimi i njohurive psikologjike
në sistemin e drejtësisë kriminale. Por mënyra për ta shpjeguar më mirë këtë do ishte “shpërbërja-për
efekt studimi-i sistemit të drejtësisë në pjesët e tij përbërëse, dhe më pas shqyrtimi i drejtimeve ku
mund të zbatohen njohuritë psikologjike.
Hetimi kriminalistik dhe psikologu në polici.
psikologjia e ligjit apo forensike mund të luajë një numur rolesh kyçe në procesin e hetimit kriminalistik.
Kështu përmendim së pari, gjatë ndjekjes së krimit, një psikologu forensic mund t’i kërkohet të veprojë
si profilizues kriminolog. Ai përfshin punën e psikologut (edhe pse mund të mos jenë të gjithë të tillë), i
cili, duke u nisur nga njohja që ka për sjelljen njerëzore, motivimin dhe patologjitë, mund të krijojë
profilin psikologjik të kriminelit. Përvoja ka treguar se ky profil, në disa rastes, mund të jetë shumë i
saktë. Kështu, përmes vëzhgimit të skenës së krimit mund të dëshmohet apo tregohet rreth
karakteristikave sjellore të personit/ave përgjegjës. Për një profilizues, çdokush është një klient i

2. rëndësishëm për “makiazhin” e tij psikologik, ndërkohë ai përdor gjithë njohuritë e veta për të caktuar e
parashikuar jo vetëm si do jetë veprimtaria e tij në të ardhmen, por edhe si do të jetë pamja e tij fizike.
Edhe pse profilizimi mund të duket interesant, shumë emocionues dhe subject i shumë filmave artistikë,
pak psikologë punojnë në këtë fushë (dhe ende jo këtu tek ne). Fatmirësisht, edhe në botë, kriminelët
serialë nuk janë të shumtë, prandaj kur i dyshuari është kapur, atëhere ka edhe më tepër mundësi për
ndërhyrje psikologjike.
Së dyti, njouritë psikologjike janë zbatuar edhe në shumë drejtime të punës hetimore të policisë, që nga
procesi i marrjes në pyetje në polici deri në vendosjen e policëve dhe të dyshuarve në dhonën e
intervistës. Për drejtime të tilla janë zhvilluar kërkime të shumta psikologjike, ndërkohë që kërkuesit nuk
punojnë gjithnjë në rajonet e policies, ata shpesh i realizojnë këto studime në emër të një instituti
akademik. Por kontributet e tyre mund të jenë edhe në rolin e këshilltarëve ose mund të ndërmarrin
projekte mësimdhënje brenda organizatave policore. Disa prej psikologëve të policisë mund të punojnë
edhe së bashku me policinë, ndërkohë që dikush prej tyre mund të kryejë të gjitha funksionet e
mësipërme, duke qenë njëheresh edhe në dispozicion të organizatës policore për të siguruar këshillim
për oficerët, ndihmë për vlerësimin e aplikantëve të mundshëm, këshillim për viktimat etj.
Sistmi gjyqësor dhe psikologu.
Në sistemin gjyqësor psikologët janë përdorur si për çështje civile ashtu edhe për asto penale. Në sferën
kriminale, psikologëve forensikë u kërkohet shpesh të vlerësojnë kompetencat dhe kapacitetet e të
pandehurit, vlerësimi ky që mund të shërbejë për një seri qëllimesh: Së pari për të parë aftësitë e të
akuzuarit për të përballuar gjyqin dhe aftësitë për të marrë vendime ligjore në interes të tij. Kur i
akuzuari nuk i ka kapacitetet të mbrohet, atëhere i kërkohet psikologut forensic të bëjë vlerësimet
përkatëse. Kjo ndodh sidomos kur i akuzuari duket se vuan ndonjë çrregullim psikiatrik acute
(skizofreni), apo nga ndonjë paaftësi mendore, si vonesë mendore etj.
Së dyti, psikologëve u kërkohet të vlerësojnë edhe lidhur me gjendjen mendore të të akuzuarve në
momentin e kryerjes së krimit. Mbrojtja e bazuar në sentencën:”jo fajtor për arsye të sëmundjeve
mendore” mbështetet mjaft në vlerësimin psikologjik të paaftësisë së të akuzuarit për të patur një
qëllim kriminal.
Së treti, zakonisht, njerëzit i harrojnë zbatimet e psikologjisë fornensike në fushën ligjore të çështjeve
civile. Por aty kërkohet prej tij të bëjë vlerësime mbi paaftësinë apo nivelin e traumave të përjetuara nga

3. i akuzuari ose paditësi. Nga këto vlerësime trupi gjykues vendos nëse duhet kërkuar dëmshpërblim nga i
akuzuar dhe paditësi. Psikologët forensikë të kësaj fushe punojnë edhe me kujdesitarinë e fëmijëve, me
rastet e abuzimeve seksksuale apo problemet e emigrantëve. Virtualisht çdo çështje civile, që kërkon
vlerësm psikologjik, mund t’i nevojitet puna e psikologut forensic. Pra, duhet theksuar se jo të gjithë
psikologët forensikë punojnë me kriminelët e dhunshëm. Ata hetojnë edhe përbërësit socio-ligjorë të
sistemit gjyqësor zakonor, duke siguruar njohuri mjaft influente në ngjarjet kriminale me natyrë
zakonore.
Atyre u kërkohet të vlerësojnë edhe anëtarët e mundshëm të jurive (është fjala për vendet ku ajo
aplikohet, si p.sh., në SHBA). Nga ky vlerësim mund të përcaktohet kush do ishte një anëtar i njëanshëm
jurie, pra dhe i dëmshëm për të gjykuar drejt atë çështje. Duke identifikuar anëtarët potencialisht të
dëmshëm për një çështje, janë mundësitë edhe për eliminimin e tyre nga lista e juries, gjatë
procedurave të përzgjedhjes. Përderisa të dy palët në gjyq mund të sfidojnë anëtarët e mundshëm të
jurisë, nuk do ishte e drejtë orjentimi i jurisë në favor të njërës prej palëve, mbrojtëse apo asaj të
akuzës. Duhet një juri e balancuar dhe ekspertët vlerësues të anëtarëve të saj mund të informojnë edhe
autoritetet më të lartë të ligjit lidhur me rrugët e mundëshme për të ndikuar tek juria. Këtu përfshihen
nga veshja e të akuzuarit dhe deri tek mënyra e sjelljes së avokatit.
Shumë psikologë socio-ligjorë janë edhe ekspertë për të motivuar psikologjikisht dëshmiratët. Ata
informojnë avokatët mbrojtës të të akuzuarit për pyetjet e mundëshme që u bëhen dëshmitarëve të
akuzës, në mënyrë që këto pyetje t’i hutojnë ose t’i çojnë ata drejt një zemërimi të papërmbajtur, të
shoqëruar me gjeste apo fjalë të pahijshme. Shfaqe të tilla teatrale mund të kenë ndikim të fuqishëm në
gjykim, duke qenë në favor të të akuzuarit.
Ndëshkimi dhe psikiatria forensike.
Shumë prej psikologëve forensikë punojnë në institucionet e riedukimit si p.sh., në burgje, në dhomat e
paraburgimit, në institucionet e riedukimit për të mitur, apo në spitalet psikiatrike. Në të gjitha këto
mjedise ata realizojnë një seri rolesh të rëndësishme, ndër më thelbësoret është ndërhyrja terapeotike.
Ata kryejnë nje seri terapish për të kontrolluar apo eliminuar çrregullimet psikiatrike, që i kanë çuar
njerëzit e këtyre institucioneve drejt akteve kriminale. Varet edhe nga natyra e çrregullimit, nëse këto
ndërhyrje do jetë të sukseshme apo jo, por disa prej tyre, si p.sh., obsesionet, skizofrenitë, depresionet
bipolare, varësia ndaj drogave etj, që mund të lidhen me sjelljet kriminale, mundet që edhe të trajtohen
me sukses, ndërsa të tjerat, si p.sh., sociopatia ose personat e sëmurë mendorë me sjellje agresive e të

4. rrezikshme ndaj të tjerëve, apo psikopatia, mund të trajtohen me pak shanse për sukses në institucione
të tilla.
Psikologu në fjalë, para dhe pas trajtimit mund të kryejë diagnoza dhe teste psikometrike, për të
vlerësuar sjelljet dhe personalitetin, për të parashikuar rrezikun e dhunës apo recidivizmit të klientëve,
pra nëse është e mundur që krimineli të përsërisë veprimtarinë e tij kriminale apo jo? Këto vlerësime
janë shumë të rëndësishme për lirimin me kusht apo për rihapjen e çështjeve gjyqësore në të ardhmen.
Nëpërmejt një vlerësimi të till, p.sh., një person i gjykuar si i pafajshëm për arsye të sëmundjeve
mendore, për një krim, që zakonisht dënohet me 10 vjet burgim, mund të kalojë gjithë jetën në burg ose
në një spital psikiatrik.
Ku e gjejmë psikologun forensic dhe me kë lidhet ai?
Për ta preçizuar atë në të gjithë hapësirën e funksioneve të sotme përdoren terminologji të ndryshme,
prandaj dhe procesi nuk është konsideruar ende si duhet. Sidoqoftë, Psikologët forensic shohim të
emërtohen si psikologë kriminalistë, si psikologë korrektivë, si psikologë policorë, si psikolog socioligjorë
etj. Prandaj është vështirë të konsiderohet edhe psikologjia forensike si një displinë më vete e veçuar
nga të tjerat. Sikundër psikologët social, nga bashkësia e të cilëve dikush mund të orjentohet tek sjellja e
grupit, ndërsa një tjetër tek tërheqja ndërpersonale, ashtu dhe psikologu forensic ka një fushë po aq të
gjerë e të larmishme veprimesh.
Po kështu, edhe psikologjia ligjore përfaqëson një a më shumë aplikime të shkencës psikologjike, për
kuptimin e krimit dhe të drejtësisë kriminale. Natyrisht, ky është një përcaktim i vakët i shkencës
forrensike, pasi përcaktimi i plotë mund të ndahet në disa nënkomponente të huazuara nga disiplinat e
tjera psikologjike, mes të cilave mund të përmendim si më kryesoret:
Së pari psikologjinë anormale, e cila ka një seri apikimesh në shkencën forensike. Psikopatologjia
anormale, p.sh., me angazhimet e saj ndaj çrregullimeve të personalitetit antisocial, skizofrenisë,
çrregullimeve nga abuzimet me substancat etj., përbëjnë një interes të veçantë për procesin e
paraburgimit dhe korrektimit. Analiza e sjelljes së një krimineli, si dhe identifiki i i karakteristikave kyçe
psikopatologjike të tij janë përcaktuese në profilimin kriminologjik. Duke ekzaminuar skenën e krimit
dhe duke krahasuar disa modele me karakteristikat e sjelljes kriminale, profiluesi mund të përcaktojë
deri edhe se çfarë veprimesh mund të priten prej tij në të ardhmen.

5. Po kështu, psikologjia anormale ka ndikim klinik në forensikë. P.sh., psikologu forensic mund të vlerësojë
gjendjen mendore të të pandehurit, në emër të gjyqtarit ose të palës mbrojtëse. Këto vlerësim e janë të
zakonshme për rastet e jashtë gjyqësore nëpër spitalet psikiatrike, por shpesh kanë rëndësi deçizive të
përdoren edhe në kuadrin e sistemit të drejtësisë. Psikologët në fjalë mund të vizitojnë kriminelin e
dënuar si në vendin e vuajtjes së dënimit, pra në burg, ashtu edhe në spitalin psikiatrik ose në
institucionin e korrektimit. Ata mund të përgjigjen për trajtimin, vlerësimin dhe dëshmitë gojore të të
dënuarve.
Së dyti, psikologjia forensic mund të huazojë edhe nga psikologjia e personaliteti & zhvillimore.
Psikologët e personalitetit mund të merren me personalitetin e kriminelit, por jo në kuptimin që
përdoret tek psikologjia anormale. Po kështu dhe psikologjia e zhvillimit tenton të shpjegojë si zhvillohet
një mendje kriminale nga mosha e re e në vazhdim. Të dy këto fusha të dijes shkencore përdoren për
profilizim kriminologjik edhe në psikologjinë e korrektimit, për vlerësimin dhe trajtimin e të dënuarve
me probleme mendore.
Së treti është dhe Psikologjia sociale, e cila gjithashtu ofron një sëri mundësish përdorimi të saj në
forenskë. Një fushë përdorimi është analiza e sistemit gjyqësor. Teoritë e psikologjisë sociale
ekzaminojnë efektet e mbrojtjes së të pandehurit në gjykim, por edhe ato të jurisë, influencat në gjykim,
apo karakteristikat e rastit në dhënjen e vendimit gjyqësor. Ajo ofron edhe një fushë të gjerë njohurish
për kuptimin e aspekteve të ndryshme të agresivitetit, devijancës etj.
Së katërti është dhe psikiatria forensike kontribuese në këtë drejtim. Një psikatër forensic është një
mjek që përdor psikiatrinë, shpesh bashkë me njohuritë psikologjike, në një kontekst të caktuar forensic.
Ata janë të interesuar, në radhë të parë, për trajtimin e të burgosurve kriminelë me çrregullime
psikopatologjike.
Nga sa më sipër rezulton se psikologu forensic është i “kompletuar” në ushtrimin e profesionit të tij kur
ka një shkollim 3-4 vjeçar për të fituar diplomën, e cila zakonisht mund të jetë në psikologji, por disa
institucione do pranonin edhe gradë në shkencat e sjelljes, në sociologji etj. Më pas ai mund të fitojë
gradën master, e cila, në mënyrë tipike, është një program 2-vjeçar, dhe në fund duhet të mbrojë
doktoraturën në një periudhë prej 3-5 vjetësh.
Thamë që psikologu forensic është përdorur për profilizimin kriminologjik. Ai është procesi me anë të të
cilit një praktikant, ose grup ekspertësh, analizojnë informacionin e nxjerrë nga skena e krimit me qëllim
që të krijohet një profil fizik dhe psikologjik të autorit të tij. Parimi është që, i gjithë informacioni në fjalë

6. është pasqyrim i sjelljes kriminale. Dhe, përvoja ka treguar se kjo sjellje mund të krijojë shpesh deri edhe
një pamje çuditërisht të saktë të fajtorit. Por jo se të gjithë profilizuesit krinimologë janë psikologë.
Një dallim i fundit i psikologut forensic është edhe me psikologun hetimor. Psikologjia hetimore,
teorikisht është një nëndisiplinë e psikologjisë forensike, është zbatim i njohurive psikologjike në
investigimin dhe punën e policisë. Megjithat, në realitet, të dyja këto disiplina shpesh konsiderohen disi
të ndryshme. Psikologët forensikë janë psikologë klinikë, ose psikologë eksperimentalë, që i kanë
përvetësuar këto programe me një focus forensic parësor. Ata ndjekin edhe kurse të tjera që i zgjedh një
psikolog tipik klinik apo eksperimental, ndërsa jashtë specialitetit nuk ndryshojnë shumë nga psikologët
e zakonshëm. Nga ana tjetër, psikologët investigues janë product i një grade shkencore të aplikuar në
psikologji, në mënyrë tipike një Master, por ata nuk marrin diplomë psikologjike tipike. Ata merren më
tepër me projekte të aplikuara dhe detyra studimi të pavarur.
psikologjia hetimore paraqet një bazë më shkencore dhe sistematike të drejtimeve subjective të
hetimeve policore të mëparshme. Ky kontribut shkencor sjellor ka të bëjë kryesisht me veprimtari të tilla
si puna në nivele të ndryshme stresi, mbledha e informacionit në veprimtarinë e oficerëve të policisë, që
janë duke punuar për identifikimin e kriminelëve. Përveç kësaj, psikologjia hetuese përfshin zbatimin e
të gjitha llojeve të sociologjisë, psikologjisë, psikologjisë sociale dhe gjeografisë për të studiuar modelet
e sjelljes kriminale.