1. Participatiemogelijk
heden in het recht
Prof. Dr. Frankie Schram
Professor aan het instituut voor de Overheid, faculteit
sociale wetenschappen KU Leuven
Gastprofessor faculteit PSW Universiteit Antwerpen

2. Inhoud
• Participatiemogelijkheden in het gemeentedecreet
• Participatiemogelijkheden in sectorale regelgeving
• Openbaarheid van bestuur
• Specifieke openbaarheidsbepalingen

3. Participatiemogelijk-
heden in het
gemeentedecreet

4. Centrale Stelling
• Artikel 3. De gemeenten verzekeren een burgernabije,
democratische, transparante en doelmatige uitoefening van de
gemeentelijke bevoegdheden.
Ze betrekken de inwoners zo veel mogelijk bij het beleid en
zorgen voor openheid van bestuur.

5. Titel VI – Participatie van de burger
• Klachtenbehandeling
• Inspraak
• Voorstellen van burgers
• Verzoekschriften aan de organen
• De gemeentelijke volksraadpleging

6. Participatie binnen democratie

7. Participatie binnen democratie
I n d ir e c t
M a a t s c h a p p e li j k e a d v i e s r a d e n
s c h r i f t e li jk e c o n s u lt a t i e s ( g r e e n p a p e r )
P e n d u le Consensus
d e l ib e r a t i e v e p o l li n g B u r g e r p a n e ls
T e lle n P ra te n
O p i n i e p e i li n g e n
K ie z e r s P a r t ic ip a t ie
R eferen d u m t o w n m e e t in g s
p a r t ic ip a t ie v e b u d g e t e r in g
D ir e c t

8. Participatieladder

9. Participatievormen en bestuursstijlen

10. Titel VI – Participatie van de burger
• Klachtenbehandeling
– Heeft betrekking op de dienstverlening, niet op het beleid
– Onafhankelijk van de politiek - ambtelijk
– Op basis van een gemeenteraadsreglement

11. Titel VI – Participatie van de burger
• Inspraak
– Artikel 199: De gemeenteraad neemt initiatieven om de betrokkenheid
en de inspraak van de burgers of van de doelgroepen te verzekeren bij
de beleidsvoorbereiding, bij de uitwerking van de gemeentelijke
dienstverlening en bij de evaluatie ervan.

12. Titel VI – Participatie van de burger
• Inspraak
– Artikel 200: alleen de gemeenteraad kan overgaan tot de organisatie
van raden en overlegstructuren die tot opdracht hebben op regelmatige
en systematische wijze het gemeentebestuur te adviseren
– Politici hebben geen stemrecht
– Organisatie door de gemeenteraad

13. Titel VI – Participatie van de burger
• Voorstellen van burgers
– Artikel 200bis: De inwoners hebben het recht te verzoeken om de door
hen in een gemotiveerde nota nader omschreven voorstellen en vragen
over de gemeentelijke beleidsvoering en dienstverlening op de agenda
van de gemeenteraad in te schrijven en om deze agendapunten te
komen toelichten in de gemeenteraad. Ze voegen bij die nota eventueel
alle nuttige stukken die de gemeenteraad kunnen voorlichten.
- quorumvereiste
- Artikel 200quinquies: De gemeenteraad doet vooraf uitspraak over zijn
bevoegdheid ten aanzien van de in het verzoekschrift opgenomen
voorstellen en vragen. Binnen zijn bevoegdheid bepaalt de
gemeenteraad ook welk gevolg daaraan wordt gegeven en hoe dat
wordt bekendgemaakt.

14. Titel VI – Participatie van de burger
• Verzoekschriften
– Ieder heeft het recht verzoekschriften, door een of meer personen
ondertekend, schriftelijk bij de organen van de gemeente in te dienen.
Verzoekschriften die een onderwerp betreffen dat niet tot de
bevoegdheid van de gemeente behoort, zijn onontvankelijk.
– Gemeenteraad kan doorverwijzen (gemeenteraadscommissie of college)
– De verzoeker of, indien het verzoekschrift door meer personen
ondertekend is, de eerste ondertekenaar van het verzoekschrift, kan
worden gehoord door een orgaan van de gemeente. In dat geval, heeft
de verzoeker of de eerste ondertekenaar van een verzoekschrift het recht
zich te laten bijstaan door een persoon naar keuze.

15. Titel VI – Participatie van de burger
• Verzoekschriften
– De gemeente verstrekt, binnen drie maanden na de indiening van het
verzoekschrift, een gemotiveerd antwoord aan de verzoeker of, indien
het verzoekschrift door meer personen ondertekend is, aan de eerste
ondertekenaar van het verzoekschrift.
– Het huishoudelijk reglement van de gemeenteraad bepaalt de nadere
voorwaarden waaronder dit recht wordt uitgeoefend en de wijze waarop
de verzoekschriften worden behandeld.

16. Titel VI – Participatie van de burger
• Gemeentelijke volksraadpleging
– Op eigen initiatief
– Op verzoek van de inwoners van de gemeente
– voor zover gesteund door ten minste
– 20 % van de inwoners in gemeenten -15.000
– 3000 inwoners in gemeenten +15.000 en – 30.000
– 10 % van de inwoners in gemeenten met + 30.000
– Voor zover voldaan aan bepaalde formele vereisten
– Aangetekende brief aan burgemeester en schepenen
– Verzoek met gemotiveerde nota + voorlichtingsstukken
– Indiening door middel van een formulier afgeleverd door de gemeente met bepaalde vermeldingen
– Controle door het college van burgemeester en schepenen

17. Budgethouderschap
• Artikel 158: Het budgethouderschap = de toegekende
bevoegdheid tot beheer van een budget dat taakstellend is in
die zin dat het een norm inhoudt waarvan de budgethouder de
realisatie nastreeft.
• Artikel 159: § 4. Onder de voorwaarden die door de
gemeenteraad vastgesteld worden, kan het college van
burgemeester en schepenen het budgethouderschap met
betrekking tot bepaalde budgetten betreffende projecten
delegeren aan wijkcomités en burgerinitiatieven, ook voor
aangelegenheden die het dagelijks bestuur te boven gaan. De
gemeenteraad bepaalt minstens onder welke voorwaarden een
wijkcomité en een burgerinitiatief als voldoende gedragen voor
een wijk of voor de bevolking kunnen beschouwd worden.

18. Budgethouderschap
• Dergelijke delegatie vervalt in ieder geval zes maanden na de
algehele vernieuwing van de gemeenteraad.
Het college van burgemeester en schepenen duidt in overleg
met het betrokken wijkcomité of burgerinitiatief een
personeelslid aan dat instaat voor de praktische uitvoering van
het budgethouderschap bedoeld in het eerste lid.

19. Participatiemogelijk-
heden in sectorale
regelgeving

20. In milieuwetgeving
• Openbaar onderzoek: gekoppeld aan bezwaarmogelijkheid
• Hoorzitting
• MER: terinzagelegging
• Verdrag van Aarhus: Het betrokken publiek wordt, bij openbare
bekendmaking of, indien van toepassing, individueel, vroegtijdig
in een milieubesluitvormingsprocedure, en op adequate, tijdige
en doeltreffende wijze, geïnformeerd
– Heeft enkel betrekking op specifieke activiteiten

21. In wetgeving ruimtelijke ordening
• Openbaar onderzoek: gekoppeld aan bezwaarmogelijkheid
• MER: terinzagelegging

22. Openbaarheid van
bestuur

23. Begrip
• = verplichting die op een bestuur rust om
documenten/informatie ter beschikking te stellen van het
publiek
• = rechtstoestand

24. Omvang
• Bestuur?
• Bestuursdocument

25. Procedure
• Afhankelijk van het betrokken bestuur
– Federaal bestuur:
– wet van 11 april 1994
– Wet van 5 augustus 2006 betreffende het recht van toegang van het publiek
tot milieu-informatie
– Vlaams bestuur of besturen onder Vlaamse organieke bevoegdheid:
decreet van 26 maart 2004

26. Procedure
• Schriftelijk
• Geen belang nodig, tenzij documenten/informatie van
persoonlijke aard

27. Uitzonderingen
• Openbaarheidswetgeving bevat verschillende
uitzonderingsgronden
– Formele uitzonderingsgronden
– Inhoudelijke uitzonderingsgronden
Steeds vereiste van motivering: afhankelijk van de aard van de
uitzonderingsgrond
– Absolute uitzonderingsgronden: maar algemeen belangtest
– Relatieve uitzonderingsgronden: algemeen belang test
Principe van de gedeeltelijke openbaarmaking

28. Specifieke
openbaarheids-
bepalingen

29. Agenda van de gemeenteraad
• Behalve in spoedeisende gevallen worden plaats, dag, tijdstip
en agenda van de vergaderingen van de gemeenteraad
uiterlijk acht dagen voor de vergadering openbaar gemaakt op
het gemeentehuis, zodat het publiek ervan kan kennisnemen op
elk moment. Het huishoudelijk reglement bepaalt de nadere
regels over de wijze van openbaarmaking.

30. Agenda van de gemeenteraad
• Behalve in spoedeisende gevallen worden plaats, dag, tijdstip
en agenda van de vergaderingen van de gemeenteraad
uiterlijk acht dagen voor de vergadering openbaar gemaakt op
het gemeentehuis, zodat het publiek ervan kan kennisnemen op
elk moment. Het huishoudelijk reglement bepaalt de nadere
regels over de wijze van openbaarmaking.
• De gemeente is verplicht aan ieder natuurlijk persoon en iedere
rechtspersoon of groepering ervan die erom verzoekt, de
agenda van de gemeenteraad en de stukken die erop
betrekking hebben, openbaar te maken door er inzage in te
verlenen, er uitleg over te verschaffen of er een afschrift van te
overhandigen overeenkomstig het decreet van 26 maart 2004
betreffende de openbaarheid van bestuur.

31. Vergaderingen van de
gemeenteraad
• § 1. De vergaderingen van de gemeenteraad zijn openbaar,
behalve als:
1° het om aangelegenheden gaat die de persoonlijke
levenssfeer raken. Zodra een dergelijk punt aan de orde is,
beveelt de voorzitter de behandeling in besloten vergadering;
2° de gemeenteraad met twee derde van de aanwezige leden
en op gemotiveerde wijze beslist tot behandeling in besloten
vergadering, in het belang van de openbare orde of op grond
van ernstige bezwaren tegen de openbaarheid.
De vergaderingen over het organogram, de personeelsformatie,
de rechtspositieregeling, het meerjarenplan en de aanpassingen
ervan, het budget, een budgetwijziging of de jaarrekening zijn in
elk geval openbaar.

32. Besluiten van de gemeenteraad
• De gemeente is verplicht aan ieder natuurlijk persoon en iedere
rechtspersoon of groepering ervan die erom verzoekt, de
besluiten van de gemeenteraad en andere
bestuursdocumenten openbaar te maken door er inzage in te
verlenen, er uitleg over te verschaffen of er een afschrift van te
overhandigen overeenkomstig het decreet van 26 maart 2004
betreffende de openbaarheid van bestuur.

33. Besluit