1. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2012
MEISJES ZIJN ANDERS.
EN JONGENS OOK.
Genderbewust opvoeden

2. GENDERBEWUST OPVOEDEN
1. HUH? GENDER?
 Wat is gender?
 Hoe werkt gender?
 Enkele misverstanden over gender
2. GENDERBEWUST opvoeden
 Is er een probleem?
 Genderbewust opvoeden
 Enkele tips
© RoSa vzw www.rosadoc.be - 2012

3. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Huh? GENDER?
Oefening:
“Stel dat je bij je geboorte een ander geslacht had, wat zou er
dan allemaal veranderen in je leven?
In het verleden, in het heden en in de toekomst?”

4. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
GENDER?
Sekse
= biologisch geslacht: de biologische verschillen tussen mannen
en vrouwen
 universeel en (meestal) onveranderlijk
Gender
= sociale geslacht: de ideeën, verwachtingen en normen rond
mannelijkheid en vrouwelijkheid:‘wat betekent het om man of
vrouw te zijn?’
 sociaal en cultureel bepaald en worden voortdurend
veranderd, verfijnd of bijgeschaafd naargelang tijd en context

5. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Welke gender bedoel je?

6. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011

gaat over vrouwen én mannen
 gaat over ‘wat betekent het om man of vrouw te zijn ?’
 gaat over normen en waarden
 maakt duidelijk dat alles wat mannen en vrouwen doen en wat van hen
verwacht wordt kan en zal veranderen (tijd, cultuur)
 maakt duidelijk dat biologische verschillen vaak vertaald worden in
sociale ongelijkheid

7. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Hoe werkt gender?
Gender speelt op 3 niveaus:
 persoonlijk :
gender is onderdeel van je identiteit
 structureel:
gender ordent de samenleving
 cultureel:
gender als basis voor normen en waarden

8. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Er wordt (algemeen) aanvaard/verwacht van een jongen/meisje dat hij/zij …
 opschept  emoties wil bespreken met anderen
 initiatief neemt  lief is
 zorgend is  het hoogste woord voert
 de leiding neemt  intelligent is
 veel vragen stelt  alles goed kan verwoorden
 veel praat  behulpzaam is
 huilt  netjes is
 grappig is  organiseert
 gestructureerd werkt  creatief is
 recht voor de raap is  er goed wil uit zien
 stil is  dominant is

9. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
 iedereen heeft ‘mannelijke’ en ‘vrouwelijke
eigenschappen’
basispakket lijkt onveranderlijk
het ‘kleeft’ aan sekse zodat het lijkt alsof ze altijd samen
voorkomen.
vb. meisjes zijn zorgend, jongens zijn ondernemend
 onderscheid is niet neutraal: er hangt een waarde-
oordeel aan vast
vb. rationeel zijn (mannelijk kenmerk) schat men hoger
in dan emotioneel zijn (vrouwelijk kenmerk)

10. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
1. Gender als onderdeel van je identiteit
Ideeën rond vrouwelijkheid en mannelijkheid spelen een rol bij
je zelfbeeld en bij het beeld dat anderen van je hebben.
meisjes zijn ijverig, sociaal en zorgzaam – jongens zijn zelfstandig, competitief en nemen meer initiatief.
Ons zelfbeeld wordt sterk beïnvloed door de opmerkingen en de beelden die we krijgen van onze
omgeving, ouders, opvoeders, media,…
Voorbeelden
 “Superslank is mooi” - media
 Tekenles vs wiskundeles
Test
Counter-stereotypic beliefs in math do not protect school girls
from stereotype threat, Huguet et Régner, 2009.

11. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Test jezelf
 Iedereen is een combinatie van stereotiep mannelijke en stereotiep
vrouwelijke eigenschappen
 Hoe zit jouw brein in elkaar?
http://www.bbc.co.uk/science/humanbody/sex/add_user.shtml
 Iedereen heeft onbewuste vooroordelen over gender(rollen)
 Hoe zit dat bij jou?
https://implicit.harvard.edu/implicit/ of op www.hetideemv.nl

12. TEST
Vrouwelijk: Anna, Julia, Els, Eva, Cindy
Mannelijk: Ben, Jan, Thomas, Wim, Tom
Familie: familieleden, huwelijk, thuis, kinderen, ouders
Carrière: manager, kantoor, loon, bedrijf, professioneel

13. VROUWELIJK MANNELIJK

14. VROUWELIJK MANNELIJK
ANNA

15. VROUWELIJK MANNELIJK
BEN

16. VROUWELIJK MANNELIJK
JULIA

17. VROUWELIJK MANNELIJK
ELS

18. VROUWELIJK MANNELIJK
JAN

19. VROUWELIJK MANNELIJK
EVA

20. VROUWELIJK MANNELIJK
THOMAS

21. VROUWELIJK MANNELIJK
WIM

22. VROUWELIJK MANNELIJK
CINDY

23. VROUWELIJK MANNELIJK
TOM

24. CARRIERE FAMILIE

25. CARRIERE FAMILIE
MANAGER

26. CARRIERE FAMILIE
FAMILIELEDEN

27. CARRIERE FAMILIE
KANTOOR

28. CARRIERE FAMILIE
HUWELIJK

29. CARRIERE FAMILIE
THUIS

30. CARRIERE FAMILIE
LOON

31. CARRIERE FAMILIE
KINDEREN

32. CARRIERE FAMILIE
BEDRIJF

33. CARRIERE FAMILIE
PROFESSIONEEL

34. CARRIERE FAMILIE
OUDERS

35. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE

36. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
ANNA

37. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
MANAGER

38. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
BEN

39. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
KANTOOR

40. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
JULIA

41. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
LOON

42. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
HUWELIJK

43. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
EVA

44. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
KANTOOR

45. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
THOMAS

46. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
FAMILIELEDEN

47. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
WIM

48. VROUWELIJK MANNELIJK
FAMILIE CARRIÈRE
THUIS

49. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE

50. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
ANNA

51. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
MANAGER

52. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
BEN

53. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
KANTOOR

54. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
JULIA

55. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
LOON

56. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
HUWELIJK

57. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
EVA

58. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
KANTOOR

59. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
THOMAS

60. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
FAMILIELEDEN

61. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
WIM

62. VROUWELIJK MANNELIJK
CARRIÈRE FAMILIE
THUIS

64. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
2. Gender ordent de samenleving
 Man- vrouw tegenstelling geldt als ordeningsprincipe in onze samenleving.
 Ordening is niet neutraal
 Historisch gegroeide genderconstructies kunnen leiden tot discriminaties,
ongelijke toegang/controle over geld, arbeid, politieke en economische
besluitvorming en andere sociale onrechtvaardigheden
Voorbeelden
 Rechts- en linkshandigen
 Man – vrouw opdeling ons hele leven lang: babykamer – speelgoedwinkel – vrijetijdsbesteding –
studiekeuze – arbeidsmarkt – taakverdeling - pensioenen
 Studiekeuze: kloof tussen de “meisjes”- en de “jongens” richtingen + deze worden
verschillend gewaardeerd
= later: kloof tussen minder betaalde “vrouwenjobs” en de beter betaalde
“mannenjobs”

65. Gender ordent de samenleving
Individuele keuze?

66. Gender ordent de samenleving
Individuele keuze?

67. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
3.Gender als basis voor normen en waarden
 opvattingen rond mannen en vrouwen bepalen wat kan, mag en wat
niet mag in onze samenleving.
 Ze zitten vervat in regels, gebruiken, cultuur, taal
Voorbeelden
• Gewoonten/gebruiken: vrouwenbesnijdenis
• waardering vrouwenberoepen -mannenberoepen
• Studierichtingen zijn vaak opgesteld met een bepaalde sekse in het
achterhoofd

68. Verschillende niveaus lopen door elkaar en beïnvloeden elkaar.
DUS: complex!
DUS: Als we verandering willen in onze samenleving:
mentaliteit veranderen
Voorbeeld
Soms helpt het ene het andere vooruit, bv. Zweden en vaderschapsverlof= mentaliteit is
veranderd.

69. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Enkele misverstanden
1. Genderrollen zijn passé!
2. Genderrollen zijn natuurlijk
3. Genderrollen zijn onschuldig

70. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
1. Genderrollen zijn passé?
 Loonkloof in België 14% (bruto uurlonen voltijds en deeltijdswerkenden)
5 a 7% van de loonkloof is discriminatie pur sang.
 11 van de 192 verkozen regeringsleiders zijn vrouwen
 42 % van de(loontrekkende) vrouwen werkt deeltijds, tgo 8 % van de
mannen
 Er bestaan nog steeds ‘mannenberoepen’ en ‘vrouwenberoepen’. 99%
van de diëtisten, 98,2% van de schoonmakers en 97,6% van de
kleuterleiders zijn vrouwen. Meer dan 99% van de bouwvakkers, 98,9%
van de havenarbeiders en 98,7% van de elektriciens zijn mannen
 Voltijdswerkende vrouwen besteden per week gemiddeld 7,5 uur meer
aan zorgarbeid (huishouden en opvoeding van de kinderen) dan
voltijdswerkende mannen.
Dezen besteden per week dan weer 4 uur aan betaalde arbeid dan de
vrouwen.

71. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
1. Genderrollen zijn passé?
 1 op 5 vrouwen wereldwijd wordt in haar leven geconfronteerd met
geweld
 40% van de Vlaamse pubermeisjes vindt zich te dik
 Bijna 9 op tien advertenties maken gebruik van het schoonheidsideaal.
In 97 % gaat het om een afbeelding van 'perfecte vrouwen‘
 Unicef schat dat hoewel wereldwijd twee derde van de gedane arbeid
door vrouwenhanden gebeurt, deze vrouwen slechts één tiende van het
beschikbare inkomen krijgen en ze minder dan één percent van alle
bezittingen in handen houden.
 Meer feiten? Zie www.rosadoc.be en ga naar “kwesties”

72. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
2. Genderrollen zijn natuurlijk
 Aangeboren of aangeleerd? nature-nurture
 Zijn mannen en vrouwen verschillend?
 We zien wat we willen zien
Illustratie: www.marsenvenus.nl

73. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Zijn mannen en vrouwen verschillend?

74. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Zijn mannen en vrouwen verschillend?
Gender Simularities Hypothesis, Janet Hyde, 2005.

75. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
We zien wat we willen zien
boos of bang?
Sex differences: a Study of the Eye of the Beholder, Condry and Condry, 1976

76. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
3. Genderrollen zijn onschuldig
 Feiten spreken voor zich
 Helft van potentieel onbenut
 Wie buiten de norm valt, heeft het moeilijker
http://www.youtube.com/rosadoctv
(3.20)

77. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
GENDERBEWUST opvoeden
 Is er een probleem?
 Genderbewust opvoeden
 Enkele tips

78. Is er een probleem?
Omdat meisjes anders zijn. En jongens ook.
Stereotiepe ideeën over mannen en vrouwen spelen onbewust een grotere rol dan je zou
denken. Ze beperken de mogelijkheden en verwachtingen van jongens en meisjes.
Precies daarom is het belangrijk dat leerkrachten en opvoeders genderbewust voor de
klas staan en dat ze kinderen aanleren om kritisch met genderverwachtingen om te
gaan.
Dit betekent niet dat de verschillen tussen jongens en meisjes genegeerd moeten worden,
noch dat de rollen omgedraaid moeten worden. De centrale boodschap van een
genderbewuste opvoeding is:
Er bestaat geen één juiste manier om een jongen of meisje te zijn, allerlei invullingen zijn
mogelijk.

79. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Is er een probleem?
Genderstereotiepen spelen vanaf de geboorte
 Driejarigen hebben al erg stereotiepe ideeën
 Ze beperken de ontdekkingstochten van kinderen
 Sommige activiteiten worden niet uitgeprobeerd
 Zo missen ze kansen om hun eigen potentieel waar
te maken

80. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Is er een probleem?
Hoe stereotiep zijn kinderen en jongeren?
 Studiekeuze
Nog steeds veel jongens- en meisjesrichtingen
 Ideeën en verwachtingen
 29% (!) van de jongens vindt buitenhuiswerkende vrouwen geen goede moeders.
 15% van de jongens zou het vervelend vinden om onder een vrouwelijke baas te werken.
 25% van alle jongeren vindt dat het zorgen voor een gezin voor een vrouw belangrijker is dan een
baan buitenshuis.
 25% van de jongens vindt dat je jongens vrijer kan opvoeden dan meisjes, 9.5 % van de meisjes is
het daar mee eens.
 Nog 32% van de jongens en 22% van de meisjes vindt dat mannen en vrouwen niet even geschikt
zijn om kinderen op te voeden.
 86% van de meisjes ziet zichzelf met een partner die het huishouden met hen deelt, 26% van de
jongens vindt het nog steeds logisch dat een man minder doet in het huishouden
(bron: Humo’s jongerenenquête 2010)

81. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Genderbewust opvoeden
Genderbewust opvoeden =
 Leren omgaan met tegenstellingen tussen
beelden/verwachtingen en reële
meisjes/jongens
 Leren keuzes maken gebaseerd op
persoonlijkheid ipv stereotypen
 Leren omgaan met de complexe en diverse
genderrollen in de wereld rondom ons
 betekent NIET dat je genderstereotiep gedrag
moet weren. Dit is immers een belangrijk
onderdeel van de opbouw van de eigen
genderidentiteit.

82. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Genderneutraal of genderbewust
Genderneutraal= geen rekening houden met de verschillen
tussen mannen en vrouwen
vaak corrigeren op de genderstereotypen: leiderskwaliteiten bij
meisjes stimuleren, zachtere waarden bij jongens ontdekken
 MAAR: recht op verschil!
Genderbewust = rekening houden met , maar niet blindstaren op
de verschillen tussen mannen en vrouwen
 respect voor eigenheid van iedereen
 respect voor gelijke kansen tussen mannen en vrouwen
 doorbreken van traditionele rollenpatronen

83. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Tips voor genderbewust opvoeden
 Spelgedrag
 Communicatie
 Omgeving

84. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Spelgedrag
Zorg voor variatie
 Stimuleer kinderen om alles uit te proberen, zo komen
verschillende competenties en spelgedrag aan bod.
“Dit is voor meisjes!”
 Corrigeer uitdrukkelijk stereotiepe uitspraken van kinderen
 Er zijn geen jongens- of meisjesspelletjes
Doorbreek vastgeroeste gewoontes
 Maak duidelijk dat het niet of/of is
 Ga eens bewust roldoorbrekend aan de slag met kinderen
Hou het neutraal speelgoed neutraal
 Weersta blauw/roze en bied ook neutraal speelgoed aan
 Zo spelen meisjes en jongens ook vlotter samen
Illustraties uit: JONGENS/MEISJESDINGEN Nathalie Faber, Matthijs Immink.

85. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Communicatie
Genderbewuste feedback
 Jongens en meisjes krijgen om verschillende redenen complimentjes
lief, zorgzaam, sociaal gedrag vs ondernemingzin , experimenteerlust
 Wees kritisch voor jezelf: worden jongens en meisjes beiden voor hun
vrouwelijke als mannelijke eigenschappen geapprecieerd?
 Let op voor je eigen (onbewuste) stereotiepe uitspraken:
 “Niet huilen, je bent toch een flinke, grote jongen"
 "ik heb nieuwe glinsterstiften: daar zullen mijn meisjes blij mee
zijn!"
 "heeft mama die lekkere cake gebakken?“
“Is een meneer met lang haar een meisje?”
 Een oprechte vraag verdient een eerlijk antwoord zonder in
genderstereotypen te vervallen
 Breng respect voor diversiteit bij
Stimuleer de kritische geest van kinderen
 Stimuleer kinderen om verder te kijken dan de clichés
 Hou hun blik open voor de verschillende mogelijkheden
 Boeken kunnen hierbij helpen
Illustratie: www.rosadoc.be/kinderboeken

86. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Boeken
 Er zijn heel wat fantasierijke boeken op de markt die op een
verfrissende manier omgaan met gender en diversiteit.
 Dat betekent niet dat oude klassiekers geweerd moeten
worden. Deze boeken kunnen bijvoorbeeld aanleiding geven tot
een gesprek over jongens en meisjes.
 Meer op www.rosadoc.be/kinderboeken
Illustratie: www.rosadoc.be/kinderboeken

87. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Omgeving
Indeling van de ruimte
 Hoe wordt de ruimte gebruikt?
 Door wie?
 Wat kan beter?
Aankleden van de ruimte
Bekijk de prenten en affiches in de speel- of leefruimte:
 Welke visie op jongens en meisjes wordt er afgebeeld?
 Is er voldoende diversiteit zodat iedereen zich
aangesproken voelt?

88. © RoSa vzw www.rosadoc.be - 2011
Meer informatie
 www.rosadoc.be
 www.genderindeklas.be
 www.rosadoc.be/kinderboeken
 www.ehbf.be