KASAYSAYAN

1. PHIST KASAYSAYAN

2. Kasaysayan Aghamna nag-aaralngmganakalipasnapangyayari at panahon.

3. KahalagahanngPag-aaralngKasaysayan Pinapalawaknitoangatingkaalaman. Inaalisa at sinusurinitoangmgaleksyonngmakasaysayangpangyayari. Ito ay instrumentoparasapag-kakaisa at kooperasyonngmgabansa. Linililang o hinuhubognitoangmgakakayahan.

5. AngPilipinas: lokasyon at laki Topograpiya LikasnaYaman YamangPantao Pundasyong Pang-Heograpiya

6. Pundasyong Pang-Heograpiya AngPilipinas ay matatagpuansapagitanng latitude (approx.) 4023’N and 210 25’N at longtitude (approx.) 1120E and 1270E. Binubuoitong 7,107 naisla. May sukatanglupana 299,764 sq. km. May habana 1,850 kms. (mulasatuktok, buntotng Taiwan, hanggangdulomalapitsahilagangbahaging Borneo). May lapadna 965 km.

7. MgaTubignaNakapaligid Pacific Ocean sasilangan South China Sea sabandangkanluran at hilaga Celebes Sea satimog.

9. PapaanonabuoangmgaislasaPilipinas? Pacific Theory (Bailey Willis) Asiatic Theory (Dr. Leopoldo Faustino) Wave of Migration Theory (H. Otley Beyer)

10. 200 milyongtaonnaangnakalipasngnagkaroonngmalawakangpagsabogngmgabulkansailalimngkaragatangPacifico, sakanlurangrehiyon. Ito ay nagresultasapag-biyakngmgabatonasinundanngmgatubigsapaligidnito. Pacific Theory (Bailey Willis)

11. Angpenomenangitoangnagbigay-daansamgabansatuladng Indonesia, Japan, Taiwan, Solomon Islands, New Zealand, at siyempre, angPilipinas. Angmgabansangito ay bumubuosatinatawagna “Pacific Ring of Fire,” kung saanmadalasmagka-lindol. TeoriyangPasipiko

13. Asiatic Theory (Dr. Leopoldo Faustino) AngmgaislangPilipinas ay nabuomulasaprosesong “diastrophism”. Ayunsaprosesongito, anggalawngmundo ay nagdudulotngpaglubog o pag-ahonngmgaisla.

14. AngPilipinas ay dating bahagingkontinentengAsyadahilsamgatulaynalupa. Angkatangiangheograpikalnaito ay pangkaraniwannoongpanahonngyelo, 1.8 milyongtaonnaangnakaraan. Pagkataposngpanahongito, angmgayelonanakapalibotsakontinente ay nagsimulangmatunaw. Nagdulotitongpagtaasngtubig at pagkabuongkaragatansaibabawngmgatulaynalupa. Wave of Migration Theory (H. Otley Beyer)

17. AnyongLupa AnyongTubig LikasnaYaman

18. AnyongLupasaPilipinas Isla Kapatagan Lambak Talampas Bulubundukin Bundok Bulkan Burol

19. Anyonglupananapapalibutanngtubig. Maaringpatag o bulbundukin. Grupongmgaisla = kapuluan o arkipelago Tatlongmalalakingisla: Luzon, Visayas at Mindanao Sampungmalalakingisla: LUZON, MINDANAO, SAMAR, NEGROS, PALAWAN, PANAY, MINDORO, LEYTE, CEBU at BOHOL. Isla

20. Kapatagan Isangmalawaknapantaynalupanaangkopsapananimtuladngpalay at mais. Pinakamalawaknakapatagan ay angGitnang Luzon, kayaito ay tinawagna “Rice Granary” ngbansa. Sa Visayas, angkapataganng Panay at Negros ay sagana. Sa Mindanao, nandoonangCotabato, Danao at Agusan.

21. Rice Granary

22. Isangpatagnalupasapagitanngdalawangbundok. Angkoprinsapagtatanim. Pinakamalakinglambak ay ang Cagayan Valley. Iba pang lambaknaangkopsapamumuhayngtao: Trinidad Valley, Cotabato Valley, Agusan Valley, Aklan Valley, Antique Valley at Zamboanga Valley. Lambak

23. Cagayan Valley

24. Trinidad Valley

25. Agusan Valley (Butuan)

26. Talampas Patagnalupasataas o ibabawngbundok Angkopsapag-aalaganghayopdahilsamalamignitongklima. Angkoprinsamgahalamangdinangangailanganngmaramingtubig. Mountain Province, Benguet, Ifugao at Kalinga-Apayaosa Luzon. Bukidnon at Lanao del Nortesa Mindanao.

27. Mountain Province

28. Bukidnon Plateau

29. Bulubundukin Nagsisilbingpananggalang o proteksyonsamgabagyonadumadaansabansa. Nakakatulongsamgapangkatetnikosapangangalagangkanilangkultura. Tuladng Cordilleras at Caraballonapumapalibotsakanila, angmgabulubundukingitoangpumipigilsaimpluwensya at pakikialammulasalabas.

30. Ang Sierra Madre, namulasa Cagayan hanggang Quezon, ay makikitasahilagang-silangangbahaging Luzon. Ang Sierra Madre angkaagapayng Cordillera namulasaPangasinan, Nueva Ecija, at Nueva Vizcaya. AngmgabundokngZambales ay makikitasakanlurang parte ng Luzon. Bulubundukin

31. Sierra Madre

32. Cordilleras

33. Caraballo

34. Bundok Anyonglupana may taasna 1,000 metro o higit pa. Mt. Apo (2,954 metrongtaas) sa Davao angpinakamataasnabundoksaPilipinas. Mt. Pulag (2,922 metrongtaas) sapagitanng Nueva Vizcaya at IfugaoangikalawangpinakamataasnabundoksaPilipinas.

35. Mt. Apo

36. Mt. Pulag

37. Bulkan Butassabahaginglabasng “crust” ngdaigdig. Mayon Volcano ngAlbay (2,427 metros) TaalsaBatangas (pinakamaliitsabansa) Hibok-HiboksaCamiguin Didicassa Babuyan Island BulusansaSorsogon Kanlaonsa Negros

38. Mayon Volcano

39. Bulusan

40. Taal Volcano

41. Mt. Pinatubo

42. Burol Isanganyonglupanamasmaliitkaysabundok. Chocolate Hills ng Bohol (pinaka-sikatnapangkatngmgaburolsabansa, Elly Hills saTagbilaran City

43. Chocolate Hills

44. Elly Hills

45. AnyongTubigsaPilipinas Karagatan Dagat Lawa Look Ilog Talon Bukal

46. Karagatan Isangmalawaknaanyo/katawanngtubignaumookupangmalakingbahagingmundo, at nakapalibotsamgapormasyonnglupa. AngKaragatangPasipikonapinakamalakisamundo ay pinakamalapitsakanlurangbahagingPilipinas.

47. Sa panahonngKastilasaPilipinas, angMaynilaangnagingsentrong “Galleon Trade” namulasa Pacific Ocean patungong Acapulco noong 1565 hanggang 1815. Karagatan

48. Masmaliitnaanyongtubigkaysasakaragatan. South China Sea: nasahilagang-kanlurangbahagingPilipinas Mindanao Sea: nasatimogkanlurangpanigngbansa. Dagat

50. Tabangangtubig at napapaligirannglupa. Angkopsapaglilinangng “fish pens”. Ang Laguna de Bay angpinakamalakisabansa. Angiba pang lawa ay angNaujan Lake sa Oriental Mindoro, Lake Lanaoangpinakamalakisa Mindanao, at Lake MainitsaSurigao del Norte. Lawa

51. Laguna de Bay

52. Naujan Lake (Oriental Mindoro)

53. Lake Mainit (Surigao del Norte)

54. Ilog Maaringtabang or maalatnatubignaumaagospatungongdagat; Angatingbansa ay maramingmgailognamahalagasatransportasyon, pinanggagalinganngisda, at irrigasyon. Ang Cagayan River sa Northern Luzon angpinakamahabangilogsabansa, habangAgusan River sa Rio Grande sa Mindanao angpinakamalaki.

55. Cagayan River

56. Agusan River

57. Talon Angtubigmulasa talon ay nahuhulogpahibabasamatariknalupa. Anglakasnito ay maaringgamitansapaglikhangkuryente. Ang Maria Cristina Falls sahilagangkanlurangbahagingLanao Lake ay angpinakamalakisabansa. Tanyag din angPagsanjanFalls sa Laguna.

58. Maria Cristina Falls

59. Pagsanjan Falls

60. Bukal Isa ring anyo o katawanngtubignasumisibol o nanggalingmulasalupa. Karaniwangito ay nasaibabangbundok. Angmga “hot springs” angsyangmakikitamalapitsabulkan. AngmgapansolsaPansol, Laguna, saTiwi, Albay, at saTongonan, Leyte angmgatanyag.

61. Hidden Valley

62. Yamang Tao

63. MgaUnang Tao saPilipinas MgaNegrito; Angpangalawanggruponamulasa Mongolian Race; Angmga Malay

64. Negrito KabilangngAustraloid-Sakai race ay pinaniniwalaannanamalagiditosabansa, 25,000 taonnaangnakararaan. Sinasabingnagmulasa Southern Asia at tumawidngmilya-milyasamgatulaynalupasapanahongPaleotiko. PinaniniwalaangninunongmgaIta. Maitimangbalat, makapal at kulotangbuhok, makapalanglabi, at payatangpangangatawan.

66. Negritos from the Malay Peninsula

67. Ang Santo Papa kasamangmga “Pygmies”

69. Negrito Nanirahansamgakagubatan at namuhaysapangangaso, pangingisda, at pangangalapngmgaprutas at nakakainghalaman. Angkanilangkagamitan ay gawamulasapinatalasnabato, kahoy at kawayan.

70. Mongolian Race Dumatingsabansasakayngmgainukit o nililoknamgabangka. Anglabinilanamanipis at tuwidangilong; kayumanggiangbalat at matangkad. KinikilalangmgaAustranesians. Angkanilangkagamitan ay gawasa metal, bato at bagaynagawangkamay. May kaalamansaagrikultura. Nakatirasamgabahaynagawasakahoy, kumakalongsamgasangangpuno, o gumagawanghukaysalupaupangmagingtirahan.

71. Mongolian or Yellow Race

72. Bahagingmgataong may wikangTungusng Mongolian Race; Sila ay nomadic, at nakakalatsasilangangbahaging Siberia. Evenk

73. Angmga Malay Sinasabingpinaka-maunladangpamumuhay. Nahahatisatatlongpangkat: Galingsa Indonesia at tumawidngtulaynalupapatungong Luzon; tinaguriangmga “headhunters” at ninunongmgatribosa Norte ng Luzon. NakaratingsaPilipinassapaglalayagmagmulanangpanahonngmgaunangKristyanosabansa. Dumatingsapagitanng 14th at 15thcentury; nagmulasa Southern Asia sa Sumatra; tinuturingnaninunongmgakapatidnating Muslim sa Mindanao.

74. PaglaganapngmgaAustranesians Tinutukoyngterminong “Austronesian” (Malayo-Polenisan) anghigitkumulangna 600 wikanabumubuong language tree napag-uugnayngmgalupainmulasa Madagascar sakanluranhanggangsa Easter Island. Sa Pilipinas, kumalat din angwika at mgagawingmgaAustronesiansakanilangpagdating at paglipat-lipatsaarkipelago.

75. Ipinapalagaynaninunongmga Filipino dahilsawika, kayumangginglahi o “brown race”. Austranesians

76. SinasabingangmgaKapampangan ay mulasamganandaruyangAustranesiansnanakaratingsamgaislangPilipinasnoong Iron Age. Maramisakanilaangmeztizodahilsapag-aasawangmgasundalongNahuatisamgataalnatagaMasantol at Macabebe, gayundinsapagtatatagng base Militarngmga Americano sa Clark. Austranesians

77. Austranesians Sinasabingangmganinunongito ay nagmulasa peninsula ng Malaysia patungong Indonesia muna, at pagkaraa’ysaPilipinas, Pasipiko at Madagascar. (H. Kern) Sa ibangteorya, Formosa o Taiwan angpinagdaanannila.

78. PangkalahatangKatangianngmgaPamayanansa Arkipe3lago: Organisasyonsamgabalangayangpangkalahatangkaayusanngmgapamayanan. Pangingibabawngprinsipyongekolohikalsaorganisasyonngproduksyonnglipunan. Ugnayang pang-etnikoayonsapagkakaibangekolohikalngmgapamayanan. Pagkakaroonngiba’t-ibangkalagayansapagmamay-ari at paggamitngkalupaan at likasnayaman

79. PangkalahatangKatangianngmgaPamayanansa Arkipe3lago: Konsensus o kolektibongpamumunobilanggabaysamgaorganongadministratibo of pampulitika. Paghahatisauringantassaloobnglipunan. Kahanga-hanga at napakayamangtradisyongpangkultura.

80. Balangay

81. PrinsipyongEkolohikal

82. Iba’t-IbangAntassaLipunan Maharlika LipingMalalaya Alipin

90. Visayan Pintado Warrior