1. Samen aan het werk in sessie 4
Focus op ontwerp/ontwikkeling
Ilya Zitter
Versie 17 Maart 2014

2. Opening
Programma vandaag
Beroepsproces en beroepsproduct in de herhaling

3. Module Onderwijs Ontwerpen
in vogelvlucht
Iteratief (her)ontwerpen van een leeromgeving (5 ECTS of
veelvoud) voor eigen onderwijspraktijk staat centraal
In sessies 1, 3, 5 en 7 middels Leren op de werkplek/Zelfstudie
ondersteund met HUbl
In sessies 2, 4 en 6 face-to-face
Sessie 2 - kennismaken met ontwerpproces + focus op
analyse: simulatie hele ontwerpproces; analyseren van een
goed voorbeeld, competentiegericht onderwijs in het hbo,
gelaagdheid van een leeromgeving
Sessie 4 - focus ontwerp/ontwikkeling: uiteenrafelen van een
leeromgeving, concept ‘blended learning’
Sessie 6 - focus evaluatie (kwaliteit leeromgeving):
praktijkgericht onderzoek inbouwen en formatief evalueren in
vorm van peer-reviewen met 3 kaders

4. Programma
9:30 – 10:30
Kort dag doornemen
Kennisintermezzo: Uiteenrafelen ontwerp (incl.
onderwijsmodellen en activerende werkvormen)
10:30 – 12:00
Aan het werk: start individueel en daarna in duo’s of
klein groepje
Plenair met elkaar delen als ‘critical friends’
12:00 – 13:00
Samen lunchen

5. Programma
13:00 – 14:00
Kennisintermezzo: Blended learning
14:00 – 15:30
Aan het werk: start individueel en daarna in duo’s of
klein groepje
Plenair met elkaar delen als ‘critical friends’
15:30 – 16:30
Kennisintermezzo: introduceren methoden evaluatie
Terugblikken en vooruit kijken

6. Beroepsproces en
product

7. Beroepsproduct (eindopdracht)
Ontwerp leeromgeving, inclusief de keuzes voor het te
ontwikkelen papieren/digitale materiaal: ontwerp van
leeromgeving met een omvang van 5 ECTS (of een veelvoud
hiervan), in vorm van een ‘Blokboek’ of ‘Studentenhandleiding’ of
‘Modulewijzer’, ofwel: het onderwijsmateriaal zoals dat voor
studenten wordt gemaakt bij de betreffende opleiding  ca. 50%
Flankerende rapportage bij het ontwerp  ca. 50%:
Analyse: rapportage uitgevoerde analyse
Onderbouwing van ontwerp/ontwikkeling
Evaluatie: rapportage uitgevoerde formatieve evaluaties - van de
laatste versie van het ontwerp van de leeromgeving
Ontwerpproces: logboek van uitgevoerde ontwerpactiviteiten

8. Beroepsproces:
Onderwijs ontwerpen - waterval proces
Analyse
Ontwerp
Ontwikkeling
Implementatie
Evaluatie

9. Kort-cyclisch past beter bij werkproces hbo
Per cyclus mogelijkheid om andere mensen te
betrekken
In iedere cyclus aan concrete resultaten werken
past meer bij hbo-cultuur
Kort-cyclisch ontwerpen is makkelijker voor
minder ervaren ontwerpers
Onderwijs moet draaien? Dit was laatste cyclus!
Versie 1.0
Ontwerp leeromgeving
Flankerend rapport
Versie2.0
Beroepsproces:
Onderwijs ontwerpen - iteratief proces

10. Adaptief product en proces
Kaders staan vast
Eigen focus aanbrengen!

11. Het juiste antwoord bestaat niet…
Professionaliseringstraject ≠ Adviestraject
Leren werken aan eigen leeromgeving vanuit
een ontwerpperspectief
Instrumenten en hulpmiddelen aanreiken om
mee te kunnen ontwerpen
Achterliggende kennis aanbieden
Leren om het impliciete ontwerpproces
expliciet te maken

12. De Dublin descriptoren voor
het bepalen van het niveau
Met de dublin descriptoren kan het niveau van
een opleiding worden beschreven
De generieke beschrijvingen hierna zijn van:
http://www.nvao.net/page/downloads/Dublin_Descr
Bij deze module wordt uitgegaan dat
deelnemer het master-niveau van denken en
handelen heeft en dat dit niveau kan worden
ingezet om de beoogde competenties voor
Onderwijs Ontwerpen te ontwikkelen

13. Dublin
Descriptor
Generieke beschrijving van master-niveau (die is gebaseerd op
generieke beschrijving van het bachelor-niveau)
Kennis en inzicht Heeft aantoonbare kennis en inzicht, gebaseerd op de kennis en het inzicht op
het niveau van Bachelor en die deze overtreffen en/of verdiepen, alsmede een
basis of een kans bieden om een originele bijdrage te leveren aan het
ontwikkelen en/of toepassen van ideeën, vaak in onderzoeksverband.
Toepassen
kennis
en inzicht
Is in staat om kennis en inzicht en probleemoplossende vermogens toe te
passen in nieuwe of onbekende omstandigheden binnen een bredere (of
multidisciplinaire) context die gerelateerd is aan het vakgebied; is in staat om
kennis te integreren en met complexe materie om te gaan.
Oordeels-
vorming
Is in staat om oordelen te formuleren op grond van onvolledige of
beperkte informatie en daarbij rekening te houden met sociaal-
maatschappelijke en ethische verantwoordelijkheden, die zijn verbonden
aan het toepassen van de eigen kennis en oordelen.
Communicatie Is in staat om conclusies, alsmede de kennis, motieven en overwegingen
die hieraan ten grondslag liggen, duidelijk en ondubbelzinnig over te
brengen op een publiek van specialisten of niet-specialisten.
Leer-
vaardigheden
Bezit de leervaardigheden die hem of haar in staat stellen een
vervolgstudie aan te gaan met een grotendeels zelfgestuurd of autonoom
karakter.

14. Studiebelastingsuren
Dit is een module van 5 EC, d.w.z.:
140 studiebelastingsuren
De module duurt 1 blok/lesperiode van
10 weken, dat betekent dat er van je wordt
verwacht dat je gemiddeld 14 uur per week
besteedt aan deze module

15. Voorbeeld verdeling uren
Onderdeel Uren
3 face-to-face bijeenkomsten 24
Ontwerp leeromgeving met omvang van 5 ECTS (of een
veelvoud hiervan), inclusief de keuzes voor het te ontwikkelen
papieren/digitale materiaal: ontwerp van leeromgeving, in vorm
van een ‘Blokboek’ of ‘Studentenhandleiding’ of ‘Modulewijzer’,
ofwel: het onderwijsmateriaal zoals dat voor studenten wordt
gemaakt bij de betreffende opleiding.  Dit gaat om werk dat
sowieso zou moeten gebeuren en nu in het kader van deze
module kan worden verricht.
58
140-24=116
116/2=58
Flankerend rapport 58
58/4 = 14,5
Analyse 14,5
Onderbouwing van ontwerp/ontwikkeling 14,5
Evaluatie 14,5
Ontwerpproces (logboek van uitgevoerde ontwerpactiviteiten) 14,5
Totaal 140

16. Uiteenrafelen
Kennisintermezzo – Aan welke knoppen kan ik draaien
in beroepsgericht leeromgeving? Uit welke generieke
bouwstenen bestaat een leeromgeving? Hoe kan ik
onderwijsmodellen leren uiteen te rafelen?

17. Metafoor gelaagd ontwerp
Het gaat over een
leeromgeving (5 ECTS of veelvoud):
die is te beschouwen als één taartpunt
uit de hele curriculum-taart.

18. Leeromgeving?
Archetypisch is het klaslokaal met frontaal
onderwijs
Breder concept leeromgeving benadrukt het
sociale, collectieve en contextuele karakter
van leren
Gelijkwaardig concept is ‘curriculum’ of wel
‘leerplan’

19. Definitie leeromgeving
“Een leeromgeving bestaat uit de fysieke en
digitale omgeving waarin lerenden actief zijn,
inclusief alle instrumenten, documenten en
andere artefacten die te vinden zijn in die
omgeving. Naast de fysieke en digitale
omgeving omvat een leeromgeving de sociaal-
culturele context voor de bedoelde activiteiten.”
(Goodyear, 2001 in Zitter, Kinkhorst, Simons & Ten Cate, 2009; Zitter, 2010; Zitter, De Bruijn, Simons & Ten
Cate, 2010; Zitter e.a., 2011; Zitter e.a., 2012;. Zitter & Hoeve, 2012; Zitter & Hoeve, 2013)

20. Model ontwerpen beroepsgerichte
leeromgevingen
(Zitter, Kinkhorst, Simons & Ten Cate, 2009; Zitter, 2010; Zitter,
De Bruijn, Simons & Ten Cate, 2010; Zitter e.a., 2011; Zitter e.a.,
2012;. Zitter & Hoeve, 2012; Zitter & Hoeve, 2013).

21. Leertheorie
Twee soorten leerprocessen, klassieker uit de
leertheorie: Sfard, A. (1998). On two metaphors for
learning and the dangers of choosing just one.
Educational researcher, 27(2), 4-13.
Acquisitie
Participatie
Twee soorten contexten waarin leerprocessen plaats
vinden - geconstrueerd-realistisch:
Mate van sturing
Mate van authenticiteit (‘situatedness’)
Animatie hybride leeromgeving

22. Achterliggende
kennis aanbieden
Opdrachten en
simulaties
Praktijkkennis
expliciteren
Leren tijdens
werken
Hoofdvormen

23. College
Presentatie + discussie
Kennis intermezzo
Online filmpje
Zelfstudie
Kennisintermezzo
Literatuuronderzoek
 Kennis betekenisvol maken
Samen systematisch praktijkprobleem oplossen
Denkproces ervaren professional doorlopen
Gastdocent uit de beroepspraktijk uitnodigen
´Story telling´
Reflecteren op probleem uit praktijk/stage
Video-feedback organiseren
Hardop denken en voordoen
Werkplek-coachen
 Ervaringskennis beroepspraktijk inbrengen
Authentieke opdrachten
Interne opdrachtgever inzetten
Projectonderwijs
Simulatie met acteur/cliënt/patiënt
Simulatie met technologie
Checklists/Stappenplannen
 Beroepspraktijk didactiseren
Schaduwen ervaren professionals
Junioren/senioren samen laten werken
Job-rotation
Meer tijd geven voor uitvoering werk
Bewust experimenteren met nieuw gedrag
Multiprofessionele (project)teams
Systematische werkoverdracht
 Verbindingen maken met beroepspraktijk
Leer/werkvormen - activerend

24. 4C/ID
http://www.slideshare.net/wrubens/ontwikkelen-van-praktijkgerichte-opleidingen-cv-i
Deze presentatie is gemaakt door Liesbeth
Kester, Celstec (Open Universiteit).

25. 4C/ID
Leertaken geordend van veel
naar weinig ondersteuning
Ondersteundende informatie
Procedurele informatie
(JIT en Fading)
Deeltaakoefening

26. Leerlijnenmodel De Bie et al.

27. Leerlijnenmodel
De Bie et al.
Conceptuele leerlijn
Vaardighedenleerlijn
Integrale leerlijn
Reflectieve leerlijn
Studieloopbaanbegeleiding

28. Vier bouwstenen
Rollen: Wie zijn er actief in leeromgeving?
Docenten, beroepspraktijk en studenten
‘Harkje’, Teamrollen, Onderwijsrollen
Ruimtes: Waar wordt geleerd?
Intra/extramuraal, binnenschools,
beroepspraktijk, simulatiepraktijk, thuis, HUbl,
Social media
Artefacten: Waarmee wordt geleerd?
Tastbaar onderwijsmateriaal en professioneel
gereedschap, inclusief software
Tijd: Wanneer wordt geleerd?
Beschikbare tijd, tempo en plannen, de volgorde
in de tijd, parallel, pauzeren, versnellen,
vertragen, onderbreken, minder dan/meer
dan/zelfde als in de beroepspraktijk

29. Welke knoppen?
Welke bouwstenen?
Leerprocessen: acquisitie-participatie
Voldoende aandacht voor zowel kennis/vaardigheden als
voor competent beroep kunnen uitoefenen?
Is er balans tussen conceptualiseren (abstracte kennis) en
contextualiseren (kennis toepassen)?
Type context: geconstrueerd-realistisch
Is het mogelijk om traploos te schakelen tussen sturing en
zelfsturing?
Is de leeromgeving voldoende activerend?
Wordt er geleerd in veilige, gesimuleerde situaties en in
levensechte situaties?
Kunnen de verschillende leer/werksituaties met elkaar worden
verbonden en verweven?

30. Aan het werk
In duo’s of klein groepje verder werken aan
(her)ontwerpen van de eigen leeromgeving

31. Werken aan (her)ontwerpen
eigen leeromgeving
Start individueel:
Karakteriseer kort & krachtig de strategische laag
Maak nu de stap naar de vormgeving
(ontwerp/ontwikkeling)
Rafel het ontwerp van je (beoogde) leeromgeving
uiteen op een A3: op voorkant in de vier
kwadranten en op achterkant m.b.v. de vier
perspectieven/bouwstenen
Ga hiermee aan het werk in een duo of klein groepje
Plenair met elkaar delen als ‘critical friends’

32. Onderbouwing
ontwerp/ontwikkeling compleet?
Ontwerpeisen vanuit analyse
Vergelijking tussen het huidige en nieuwe ontwerp
Hoofdmoot wordt gevormd door: onderwijskundige
c.q. theoretische onderbouwing met literatuur
literatuurlijst of eigen literatuur (met vergelijkbaar
niveau), in elk geval aandacht voor:
Competentiegericht onderwijs (in brede zin)
Strategisch: leerprocessen, onderwijsvisie,
onderwijsmodel, onderwijsconcept
Tactisch: didactisch model/didactisch concept
Operationeel: toelichten gemaakte keuzes voor de
leer/werkvormen

33. Samen lunchen
12:30 – 13:30

34. Blended learning
Kennisintermezzo: Hoe kan ik tegen blended learning
aankijken?

35. Definitie beleidsteam LLL
“Blended learning is een onderwijsconcept
gericht op professionals dat gebaseerd is op
een combinatie van e-learing, afstandsleren
en klassikaal onderwijs” (LLL, 2013).

36. Werkdefinitie blended learning
Blended learning is een combinatie van verschillende
vormen van leren binnen een formeel lesprogramma,
waarbij in ieder geval:
een deel van de onderwijsinterventies online plaatsvindt
door het brengen van inhoud en instructie, waarbij de
student voor een deel de controle heeft over tijd, plaats,
leerweg of –snelheid
een deel van de onderwijsinterventies interactie met
medestudenten of medeleerlingen inhouden
een deel van de onderwijsinterventies plaatsvindt onder
supervisie van een docent in een klas- of collegelokaal
(extra- en intramuraal)
(Van den Boogaart, juli 2013 - Onderzoekslijn Academieteam)

37. Definitie leeromgeving
“Een leeromgeving bestaat uit de fysieke en
digitale omgeving waarin lerenden actief zijn,
inclusief alle instrumenten, documenten en
andere artefacten die te vinden zijn in die
omgeving. Naast de fysieke en digitale
omgevingomvat een leeromgeving de sociaal-
culturele context voor de bedoelde activiteiten.”
(Goodyear, 2001 in Zitter, Kinkhorst, Simons & Ten Cate, 2009; Zitter, 2010; Zitter, De Bruijn, Simons & Ten
Cate, 2010; Zitter e.a., 2011; Zitter e.a., 2012;. Zitter & Hoeve, 2012; Zitter & Hoeve, 2013)

38. Blended
Online simulaties
Online casus-materiaal
‘Computer-supported
Collaborative Learning’ (CSCL)
Online projectmateriaal
Flipping the classroom
Online studiemateriaal
Online inhoudelijke discussies
‘Massive Open Online
Course’ (MOOC)
Chatsessie
Mobile apps voor JIT kennis
Video-interactie begeleiding (online)
Peer-support via Social media, bv.
Toolkit Netwerkleren app LOOK,
Facebook in onderwijs
App voor vasthouden werksituaties + reflectie
Online Communities of Practice, bv. leraar24.nl
Digitaal portfolio
Oortje in (voor live meeluisteren/coaching)
Layar voor JIT-instructies  demo geven
Q-codes voor JIT-kennis/info

39. Layar bij
Middelbare Horeca
School ‘s
Hertogenbosch
Facebook:
Middelbare Horeca School
Website:
http://www.kw1c.nl/afdeling/805/middelbare-horeca-school

40. QR-code ambulance
Door docent van de FG
Deelnemer van groep januari 2014 Module
Onderwijs Ontwerpen
Naar aanleiding van voorbeeld Layar
http://youtu.be/UnhiLDVkRMo

41. Aan het werk
In duo’s of klein groepje verder werken aan
(her)ontwerpen van de eigen leeromgeving

42. Werken aan (her)ontwerpen
eigen leeromgeving
Individueel:
Werk verder aan de vormgeving
(ontwerp/ontwikkeling)
Rafel je het ontwerp van je (beoogde)
leeromgeving uiteen op een A3 vanuit
perspectief van ‘blended’
Ga hiermee aan het werk in een duo of klein
groepje
Plenair met elkaar delen als ‘critical friends’

43. Kwaliteit
leeromgeving
Kennisintermezzo: kwaliteitscriteria en verschillende
vormen van formatief evalueren

44. Ontwerp/ontwikkelde leeromgeving
moet voldoen aan kwaliteitscriteria
Generieke kwaliteitscriteria
Wettelijke criteria
HU-specifiek
Opleidingsspecifiek

45. Generieke kwaliteitscriteria
Relevantie Het leerplan voorziet in behoeften en berust op
valide inzichten
Consistentie Het leerplan zit logisch en samenhangend in
elkaar
Bruikbaarheid
Verwachte: De inschatting is dat het leerplan praktisch
uitvoerbaar is in de situatie waarvoor het is bedoeld
Werkelijke: Het leerplan blijkt praktisch uitvoerbaar in de
situatie waarvoor het is bedoeld
Effectiviteit
Verwachte: De inschatting is dat werken met het leerplan
leidt tot de gewenste resultaten
Werkelijke: Werken met het leerplan blijkt te leiden tot de
gewenste resultaten
(Thijs & Van den Akker, 2009)

46. Kwaliteit door het ontwerpproces
Uitgebreid vooronderzoek aan het begin van het
traject op basis waarvan een heldere grondslag wordt
ontwikkeld voor ontwerpkeuzes:
analyse van de gebruikspraktijk (context- en
behoeftenanalyse)
verkenning van de kennisbasis (literatuurstudie en
expertbevraging).
Frequente formatieve evaluatie tijdens het proces
gericht op het bepalen van de kwaliteit van
tussenproducten en het genereren van
verbeteringsvoorstellen
(Thijs & Van den Akker, 2009)

47. Vormen van formatieve
evaluatie
screening: ontwikkelteam vergelijkt ontwikkelde
materiaal met checklist gewenste kenmerken
focusgroep: respondenten (bijvoorbeeld vakexperts,
docenten) geven reactie op ontwerp a.h.v. richtlijn met
punten waarop het ontwerpteam commentaar en
suggesties wenst
walkthrough: respondent(en) doorlopen samen met
ontwikkelaar(s) het ontwerp
micro-evaluatie: kleine groep gebruikers gebruikt
gedeelte van ontwikkelde materiaal buiten de normale
praktijksituatie
try-out: gebruikers zetten de ontwikkelde materialen
binnen de beoogde praktijksituatie in
(Thijs & Van den Akker, 2009)

48. Terug & vooruit
De dag afsluiten – samen terugblikken naar de sessies
die zijn afgelopen en vooruit kijken naar de sessies die
gaan komen

49. Terugblikken en vooruit kijken
Blik terug:
Hoe verliep het met leren op de
werkplek/zelfstudie met HUbl?
Hoe verliep de face-to-face sessie?
Verliepen deze volgens verwachting?
Kijk vooruit:
Hoe ga je leren op de werkplek/zelfstudie met
HUbl nu aanpakken?
Welke verwachtingen heb je over derde en laatste
face-to-face sessie?

50. Succes!
Tot ziens op HUbl en bij de derde en laatste face-to-face
bijeenkomst (sessie 6)