Onder de paraplu Research & Innovation in Smart Creative Contexts (RISCC) wil NWO onderzoeksprojecten opzetten voor, over en vooral samen met de sector zelf. Lees meer hierover in deze brochure......

1. RISCC
Kennis voor creatie
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Research & Innovation in Smart Creative Contexts

3. Inleiding 1

4. Inleiding
Nieuwe kansen, nieuwe vragen laten leiden door gebleken behoeften in wetenschap
en samenleving. De thematische programma’s hebben
De creatieve sector neemt in onze economie een steeds als doel multidisciplinair onderzoek te stimuleren over
belangrijker plaats in. Dat biedt kansen, maar werpt ook actuele thema’s in wetenschap en samenleving.
vragen op die we nog niet eerder zijn tegengekomen.
Want de creatieve sector werkt principieel anders dan Opzet van het programma
meer traditionele bedrijfstakken. Oude theorieën kunnen
hier niet verklaren en voorspellen. Daarvoor zijn nieuwe Onder de paraplu Research & Innovation in Smart
modellen nodig. Creative Contexts (RISCC) wil NWO onderzoeksprojecten
opzetten voor, over en vooral samen met de sector zelf.
> Silicon Valley, Noordoost Italië, Krakow, Londen, Amsterdam… De traditionele schotten tussen onderzoekers, kunste-
Op sommige plaatsen gebéurt iets. Maar waarom juist daar? naars, erfgoedbeheerders en ondernemers, tussen
Aan welke voorwaarden moet worden voldaan om de vonk universiteit en hbo, of tussen verschillende wetenschap-
te laten overspringen, zodat vernieuwende en succesvolle pelijke disciplines horen daarbij geen belemmering te
samenwerking kan ontstaan? zijn. Om de creatieve industrie echt verder te helpen is
het nodig over grenzen heen te reiken, kennis te delen
en krachten te bundelen.
Wetenschap kan deze modellen leveren. Zij kan helpen
vragen te beantwoorden, knelpunten op te lossen, > Een beroemde popster worden doe je tegenwoordig gewoon
innovatie te stimuleren en daardoor onze concurren- zelf, door fimpjes op internet te plaatsen. Dat ontdekte Esmee
tiepositie te versterken. De Nederlandse Organisatie Denters uit Zevenaar en zij zal niet de laatste zijn. Maar hoe
voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft daarom moet het verder? Hoe zorg je voor opbrengsten, regel je de
creatieve industrie geselecteerd als één van de dertien rechten, de distributie en de marketing?
thema’s. Bij de keuze van de thema’s heeft NWO zich

5. Kennis voor creatie
Rekening houdend met de uiteenlopende vragen die wende onderzoek worden geselecteerd en beheert de
leven binnen de creatieve industrie kunnen de onder- onderzoeksprojecten. Duizenden toponderzoekers in alle
zoeksprojecten verschillende vormen aannemen: disciplines krijgen subsidie van NWO. Dit uitgestrekte
vertrouwde en beproefde soorten van wetenschappelijk netwerk en de gespecialiseerde expertise in het select-
onderzoek, maar ook nieuwe, waarbij onderzoekers eren van de beste onderzoeksvoorstellen geven NWO de
intensief samenwerken met experts van buiten de ideale uitgangspositie om RISCC te coördineren.
universiteit. In dit bijzondere programma zijn experi-
menten meer dan welkom! > Piloten, militairen, brandweerlieden, dijkbewakers… Serious
De komende jaren zullen enkele tientallen multidisci- gaming biedt ongekende mogelijkheden voor opleiding en
plinaire teams samen aan de slag zijn in laboratoria, training van vakmensen. Maar om effectieve games te maken
ateliers en daarbuiten. Zij zullen nieuwe, toepasbare is kennis nodig: over hoe we leren in virtuele werelden en hoe
kennis voortbrengen en daarmee de Nederlandse we dit toepassen in het leven van alledag.
creatieve industrie een krachtige impuls geven, zodat
zij haar concurrentiepositie blijvend kan verbeteren.
Door de aandacht voor dwarsverbanden, de weten-
Waarom NWO? schappelijke vraagstelling en de brede benadering is het
NWO-programma complementair aan andere initiatieven
NWO is in Nederland dé kennismakelaar als het gaat om die de creatieve industrie verder willen brengen. Denk
wetenschappelijk onderzoek van de hoogste kwaliteit. bijvoorbeeld aan IIP/Create, het sleutelgebied Creatieve
Zij heeft tot taak het bevorderen van de kwaliteit en Industrie van het Innovatieplatform en de Creative
vernieuwing van wetenschappelijk onderzoek, en het Challenge Call van de ministeries van OCW en EZ. De
initiëren en stimuleren van nieuwe ontwikkelingen in het bestaande initiatieven leggen het zwaartepunt veelal bij
wetenschappelijk onderzoek. NWO zorgt ervoor dat de toepassingen van ICT. NWO gaat uit van haar eigen kracht
meeste talentvolle onderzoekers en het meest vernieu- en kiest een breder perspectief. Zij kijkt verder dan

6. Inleiding
technologie en benadert vragen op een wetenschappelijk pelijke expertise in huis te halen, om nieuwe inzichten
niveau. Van daaruit zoekt zij waar mogelijk de samen- te verwerven, nieuwe invalshoeken te verkennen en uw
werking op met andere nationale en internationale netwerk uit te breiden? Dan is RISCC voor u van belang.
netwerken.
De zes onderzoekslijnen
Voor wie is het programma bedoeld?
Het onderzoekprogramma RISCC is gestructureerd aan
Onder de creatieve industrie worden meestal drie de hand van zes onderwerpen of onderzoekslijnen. De
sectoren gerekend: keuze van deze onderzoekslijnen is pragmatisch: deels
– de kunsten, beheerders van cultureel erfgoed zoals bepaald door behoeften in de samenleving, deels door
musea en archieven en organisatoren van culturele de rechtstreekse betrokkenheid van een sector, deels
evenementen, door te voorziene synergie met al bestaande initiatieven.
– media en entertainment, o.a. de audiovisuele branche,
filmmakers, schrijvers en journalisten, De zes onderzoekslijnen binnen het onderzoeks-
– creatieve zakelijke dienstverlening, denk aan ontwer- programma zijn:
pers, architecten, reclamebureaus en makers van – Transformaties in kwaliteitsbeleving
software en games. – Creatieve ecosystemen
– Kunst, wetenschap en innovatie
NWO zoekt samenwerking met spelers uit praktijk en – Interactieve virtuele werelden
beleid. Om vragen te articuleren, kennis en ervaringen – Cultureel erfgoed
te delen, om samen nieuwe wegen te verkennen, en ook – Diensten en design voor de zorg
om financiële partnerschappen aan te gaan.
Bent u een ‘beslisser’ of beleidsmaker in een van deze Over elk van deze onderwerpen leest u in de volgende
sectoren en bent u erin geïnteresseerd om wetenschap- pagina’s meer.

7. De zes onderzoekslijnen 2

8. Onderzoekslijn 1 Transformaties in kwaliteitsbeleving
Kwaliteit zien we vaak als een stabiele eigenschap, Steeds vaker ook worden digitale technieken ingezet
inherent aan een ding, een merk of een maker. Maar bij het scheppen van een nieuw kunstwerk.
kwaliteit is ook een waardetoekenning op basis van nut – De scheidslijnen tussen makers en gebruikers,
en gebruik, iets dat ontstaat in de wisselwerking tussen professionals en amateurs, onafhankelijk en
een producent, een product en een gebruiker. Het lijkt commercieel vervagen.
erop dat criteria op grond waarvan kwaliteit wordt – Monodisciplinaire kunstvormen verliezen terrein ten
toegekend aan kunstuitingen of mediaproducten steeds gunste van cross-overs: beeldende kunst gecombineerd
sneller aan het verschuiven zijn. met muziek, dans gecombineerd met videokunst, of
muziek die een mengeling van stijlen is.
> Muziek die is binnengehaald van internet en wordt afgespeeld – Onder cultuurconsumenten zullen twee publieks-
op een MP3-speler heeft een mindere geluidskwaliteit dan groepen de komende jaren relatief sterk groeien. Een
op cd. Toch kiezen muziekliefhebbers massaal voor de eerste generatie gezonde, mondige 60-plussers, opgegroeid
mogelijkheid. in een tijd van massamedia en massacultuur. En een
tweede en derde generatie jongeren met wortels in
een andere cultuur die hun waardeoordeel mede
Vier trends bepaalt.
Aan de schijnbare verschuiving van kwaliteitscriteria > Begin 2008 ontstond opschudding onder fotojournalisten.
voor creatieve uitingen zoals kunstwerken, muziek, film, Zij waren verontwaardigd omdat een fotograaf in dienst van
fotografie of radio- en tv-programma’s ligt een aantal het Ministerie van Defensie – dus geen onafhankelijke foto-
technologische en sociale ontwikkelingen ten grondslag. journalist – een prijs had gewonnen in de strijd om de Zilveren
We noemen vier trends: Camera. In de ogen van de jury was onafhankelijkheid blijkbaar
– Steeds vaker zien we een kunstwerk dat oorspronkelijk geen voorwaarde voor kwaliteit.
voor papier, scherm of doek was gemaakt digitaal.

9. Kennis voor creatie
Deze trends beïnvloeden de manier waarop consumenten afstemmen van hun producten op de wensen van
producten van de creatieve industrie waarderen. Het lijkt consumenten. Het geeft beleidsmakers criteria in handen
een veel complexer en ongrijpbaarder spel geworden dan om te bepalen of de maatregelen waarmee zij de
1
tien of twintig jaar geleden. Welke lijnen zijn er in dit spel creatieve industrie willen stimuleren, aansluiten bij de
te ontdekken? En sluiten de criteria en werkwijze van de realiteit. En het zal de onderwijsprogramma’s van
klassieke ´poortwachters´, zoals publieke omroep, musea universiteiten en hogescholen actualiseren en verrijken.
en bibliotheken, nog wel aan bij de wensen van nieuwe
makers en gebruikers?
> YouTube behoort tot de best bezochte websites van Nederland.
Dat de amateurfilmpjes op deze site vaak schokkerig of
korrelig zijn, lijkt voor de kijkers van weinig belang. Humor,
een originele invalshoek of aansluiting bij de actualiteit zijn
belangrijker dan technische kwaliteit.
Andere processen, andere beleving
De onderzoekslijn Transformaties in kwaliteitsbeleving
zal onderzoeken hoe de processen rond schepping,
vormgeving, productie en distributie van creatieve
uitingen veranderen en hoe die uitingen door consu-
menten worden beleefd. Meer inzicht hierin geeft
ondernemers in de creatieve industrie houvast bij het

10. Onderzoekslijn 2 Creatieve ecosystemen
Sinds het verschijnen van Richard Florida’s The rise of the het cluster van innovatieve bedrijvigheid rond de
creative class erkent iedereen het belang van creatief Formule-1 races. De belangrijkste spelers ontmoeten
talent voor economische vitaliteit. Amersfoort, Den Haag, elkaar dan telkens op andere plekken.
Groningen… er is nauwelijks meer een plaats in Neder-
land die zich niet als ‘creatieve stad’ profileert. Over- Boekenplanken vol
heden hebben veel geïnvesteerd in stimuleringsmaat-
regelen. Platforms en ‘creatieve broedplaatsen’ rezen Wat verklaart het succes van creatieve ecosystemen en
als paddenstoelen uit de grond. Met wisselend succes. hoe kunnen bedrijven en overheden een vergelijkbaar
Nu de hype over zijn hoogtepunt heen is, wordt het tijd succes ook op andere plaatsen in de hand werken?
voor een volgende stap. Zit het hem in een gunstig fiscaal en juridisch klimaat,
een goede infrastructuur, of juist in een vrijzinnige
Frisse ideeën en groei en cultureel gevarieerde omgeving en netwerkmoge-
lijkheden? Waar liggen voor overheden de grenzen
Een creatief ecosysteem is een complexe organische aan de invloed die zij kunnen uitoefenen? De laatste
omgeving waar frisse ideeën worden omgezet in nieuwe jaren zijn er boekenplanken over vol geschreven. Eén
projecten, bedrijven en groei. Amsterdam is bijvoorbeeld ding is inmiddels duidelijk: de verwevenheid tussen
een creatief ecosysteem, met zijn historisch gegroeide creatieve bedrijvigheid en economie is zo complex dat
gunstige klimaat voor artistieke en intellectuele bedrijvig- zij zich niet vanuit één invalshoek laat beschrijven en
heid. begrijpen.
Ook Londen geldt als een toplocatie voor de mondiaal Volgende stap
opererende creatieve industrie. Maar zo’n systeem is niet
gebonden aan een bepaalde plek. Ook een reizend dans- Inzicht in de werking van creativiteit is van belang
of theatergezelschap kan een creatief ecosysteem zijn, of voor het gehele Nederlandse bedrijfsleven en dus

11. Kennis voor creatie
voor onze concurrentiepositie in de internationale deze onderzoekslijn. Maar ook aangeven waar de
economie. Daarom wordt in de onderzoekslijn Creatieve maakbaarheid van creatieve ecosystemen ophoudt en
ecosystemen een volgende stap gezet. voorbij welke grens stimuleringssubsidies weggegooid
2
geld zijn. Ondernemers, nationale en regionale over-
Een integrale benadering onderscheidt dit programma heden en onderwijsinstellingen kunnen er hun voordeel
van eerdere onderzoeksexercities naar hetzelfde mee doen.
fenomeen. Economen, sociale wetenschappers en juristen
trekken samen op met relevante partners uit het veld,
zoals netwerken van creatieve ondernemers, investeer-
ders, vastgoedbeheerders of opleidingsinstituten. Vaak
zijn specifieke sectoren het onderwerp van onderzoek
geweest. In dit programma willen we naar het totale
systeem kijken: inclusief toeleveranciers, klanten en
financiers. En misschien wordt het tijd dat wetenschap-
pers niet vanaf de zijlijn beschrijven hoe creatieve
systemen werken, maar zich zelf vestigen in het hart
ervan. Ze kunnen dan samen met ondernemers nieuwe
modellen ontwerpen voor echt effectieve verbeteringen.
De recente aandacht voor creatieve ecosystemen heeft
vooral veel kennis opgeleverd, maar nog weinig begrip.
Met dit programma willen we weten, laten zien én
begrijpen. Praktische handreikingen voor overheden en
ondernemers zullen de uitkomst zijn van onderzoek in

12. Onderzoekslijn 3 Kunst, wetenschap en innovatie
‘Artistiek onderzoek’ begeeft zich op de grens van kunst, demie, theaterschool of conservatorium. In Nederland zat
wetenschap en innovatie. Het is op zich niet nieuw; er voor creatieven met wetenschappelijke ambities tot
Leonardo da Vinci was kunstenaar én wetenschapper en voor kort niets anders op dan hun toevlucht te nemen tot
Jan van Eyck vond de olieverf uit. Maar juist nu wordt het buitenland. Hierdoor ging waardevol talent voor ons
artistiek onderzoek steeds meer erkend en gewaardeerd land verloren.
als een heel eigen manier van denken, waarbij verstand,
zintuigen, herinnering, fantasie en verlangen op gelijk > Installaties die milieuvervuiling letterlijk zichtbaar maken: de
niveau staan. Het kan onverwachte wendingen nemen en rook die ’s nachts uit de fabriekspijpen komt wordt felroze of
tot gedurfde, onvoorziene uitkomsten leiden. groen gekleurd en brengt een abstracte dreiging dichter bij het
dagelijks leven.
> Een stadsspel dat creatieve onderzoekers ontwikkelen met en
voor jongeren in achterstandswijken. Doordat bewoners samen
gamen ontstaat meer saamhorigheid en zelfbewustzijn in de Pas sinds kort bestaat ook hier de mogelijkheid tot het
wijk. Bovendien levert het spel informatie op over sluimerende behalen van een PhD in de kunsten: NWO voert een
problemen. experiment uit samen met het Fonds voor Beeldende
Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst en de Universiteit
Leiden heeft een doctoraatsprogramma opgezet samen
Nederland haalt achterstand in met de kunstacademie in Den Haag en met diverse
conservatoria in Nederland en België. Bij een promotie-
Nederland heeft lang op achterstand gestaan als het traject in het artistiek onderzoek wordt niet alleen
gaat om een academische vorm van artistiek onderzoek. geëxperimenteerd, geanalyseerd en gereflecteerd, er
In Groot Brittannië, Duitsland, België, Scandinavië en komt ook een kunstwerk tot stand. Dat kan een instal-
Zwitserland was het al lang mogelijk om te promoveren latie of een film zijn, maar ook een softwareprogramma,
na een opleiding aan een kunst, ontwerp- of filmaca- een ballet of een muziekstuk.

13. Kennis voor creatie
Aan professionals die via zo’n promotietraject zowel waarbij NWO een uitgelezen positie heeft om de weten-
artistiek als intellectueel geschoold zijn, heeft niet alleen schappelijke kwaliteit hiervan te bewaken. Daarnaast is
de Nederlandse creatieve industrie grote behoefte, ze er ook vraag naar metaonderzoek: projecten die beogen
3
dragen ook voor buitenlandse bedrijven bij aan een zicht te krijgen op de rol, mogelijkheden en opbrengst
aantrekkelijk vestigingsklimaat. van artistiek onderzoek, dat in zijn academische vorm
voor ons land nieuw, spannend en belangrijk is.
> Een mobiele telefoon die de ontvanger de hartslag van de
beller laat voelen in diens hand en zijn adem doorgeeft in > Stedenbouwkundigen en architecten die samen met het publiek
diens oor. een station ontwerpen: een vorm van co-creatie. Kunstenaars
kunnen hierbij als bruggenbouwer fungeren tussen technici
en het publiek.
Hoge vlucht
Het verdrag van Bologna, dat het onderwijs in verschil-
lende Europese landen op elkaar afstemt, stelt dat in
2010 alle Nederlandse kunstopleidingen getalenteerde
studenten de mogelijkheid moeten bieden hun opleiding
af te ronden met een promotie. Artistiek onderzoek zal
daardoor in de nabije toekomst een hoge vlucht nemen
en zijn weg vinden in tal van industriële en maatschap-
pelijke sectoren.
De onderzoekslijn Kunst, wetenschap en innovatie biedt
in de eerste plaats ruimte aan artistiek onderzoek zelf,

14. Onderzoekslijn 4 Interactieve virtuele werelden
Virtuele werelden gaan de manier waarop we leven, (simulatoren), reizen (tomtom), communicatie (videocon-
werken, spelen en leren nog sterker beïnvloeden dan ferencing) en vele andere sectoren. In de toekomst zullen
nu al het geval is. In de toekomst zullen ze makkelijker de mogelijkheden nog veel uitgebreider zijn. Virtuele
voor iedereen te gebruiken zijn, nog levendiger en werelden zullen bevolkt worden door intelligente avatars
realistischer zijn, nog meer detail bevatten en nog met elk hun eigen karakter, ze zullen realistisch veran-
directer in verbinding staan met de echte wereld. Maar deren door het verstrijken van tijd, de wisseling der
er moeten nog wel wat hindernissen genomen worden seizoenen of ingrijpende gebeurtenissen en ze zullen
voor het zover is. Daarvoor schept de onderzoekslijn reageren op onze gezichtsuitdrukkingen en gebaren.
Interactieve virtuele werelden de ruimte.
Hindernissen
> Brandweerlieden, militairen, agenten en dijkwachters kunnen
zich in 2015 met behulp van videohelmen en pakken met De veelbelovende volgende generatie virtuele werelden
sensoren zeer realistisch voorbereiden op hun optreden tijdens ligt binnen bereik. Toch zijn er nog enkele stappen te
rampen. Niet alleen zien ze de vlammen, ze voelen de hitte, zetten.
ruiken de rook of ervaren hoe het water tot hun lippen stijgt.
In een rampzalige, maar toch veilige virtuele wereld kunnen ze – Het maken van virtuele werelden is nu nog groten-
kapitale fouten maken… om bij een echte ramp trefzekerder deels handwerk, en daardoor zeer kostbaar. Om
op te treden dan ooit tevoren. dit op te lossen moeten er algoritmen worden ont-
wikkeld die virtuele werelden (semi-)automatisch
genereren.
Virtuele werelden in 2015
– Er is know how nodig om geloofwaardige virtuele
Nu al zijn interactieve virtuele werelden niet meer weg karakters neer te kunnen zetten: wezens waar
te denken uit vrijetijdsbesteding (games), training vormgeving en gedrag in perfecte balans zijn.

15. Kennis voor creatie
– Er is behoefte aan intuïtieve interfaces, of zelfs een werelden wil een basis leggen voor deze doorbraken. Het
rechtstreekse verbinding tussen brein en computer. wil onderzoek stimuleren naar nieuwe simulatiemodellen
en komen tot een beter begrip van hoe mens en techniek
4
– We zullen inzicht moeten verwerven in hoe het in virtuele werelden op elkaar reageren.
leerproces verloopt dat typisch is voor deze vorm van
leren: hoe effectief is leren in virtuele werelden, hoe > Op vakantie een middeleeuwse ruïne of vroegchristelijke kerk
kunnen we die effectiviteit verbeteren, hoe werkt de bezichtigen? Dat is in 2015 geen stoffige bezigheid meer. Al
interactie tussen virtuele en reële werelden? rondwandelend door het oude steen ontrolt zich een levendig
beeld voor je ogen van hoe hier de ridders huishielden en de
> Gaming in 2015 behelst meer dan een muis en een toetsenbord. geestelijken preekten, en hoe het er een eeuw later uitzag, tot
Wie dan in een zelfgekozen virtuele wereld stapt, ervaart het vandaag aan toe.
licht, de temperatuur, de geuren en geluiden die bij die wereld
op dat moment horen. In jouw wereld kun je je vrienden
ontmoeten en samen met hen avonturen beleven.
Doorbraken
Echte doorbraken zijn alleen te verwachten als uiteen-
lopende disciplines op deelproblemen intensief samen-
werken: informatici, psychologen, sociologen, bewe-
gingswetenschappers, onderwijskundigen, artsen,
onderzoekers op het terrein van de nieuwe media en
kunstenaars. De onderzoekslijn Interactieve virtuele

16. Onderzoekslijn 5 Cultureel erfgoed
Nederland is sterk in erfgoed. Jaarlijks komen zo’n tien > Bent u een museumdirecteur? Uw collectie als content is goud
miljoen buitenlandse toeristen ervan genieten. Ons waard. Reclamebureaus betalen grif voor het gebruik van uw
erfgoed bestaat uit Rembrandts en Van Goghs, grachten objecten, liefhebbers over de hele wereld willen dolgraag een
en tulpenvelden, maar ook uit ‘Dutch Design’, Oerol en afdruk op posters, kalenders en koffiemokken. Mits zij in een
popconcerten in Paradiso. virtuele winkel makkelijk kunnen vinden wat ze zoeken en mits
Met moderne multimediatechnologie laat het zich op de ‘aanschaf’ snel en eenvoudig is af te handelen.
geheel nieuwe manieren ontsluiten. Ook wordt het
mogelijk om afgeleide diensten en producten aan te
bieden. Vernieuwend erfgoedbeheer
> Heeft u een passie voor het fin de siècle, en bent u een middag De onderzoekslijn Cultureel Erfgoed wil de verdere
in Den Haag? Met de digitale tijdmachine kunt u via uw telefoon ontwikkeling van vernieuwend erfgoedbeheer stimu-
precies zien welke voor u interessante schilderijen, kostuums, leren door hindernissen weg te nemen en kennislacunes
teksten of tentoonstellingen zich in uw omgeving bevinden. op te vullen. Daarbij gaat het slechts ten dele om tech-
Voor koloniale geschiedenis in Amsterdam of klederdrachten nische kennis, zoals visualisatietechnieken of toepassing
in Zeeland werkt het ook. van geodata. Juist aan een interdisciplinaire, gezamen-
lijke aanpak – van bijvoorbeeld kunsthistorici, natuur-
wetenschappers, musea en mediabedrijven – is behoefte.
Nederland heeft een gunstig klimaat voor vernieuwend
erfgoedbeheer met mogelijkheden om in de toekomst – Om erfgoed zo te kunnen aanbieden dat het aansluit
cultuur als content op maat aan te bieden. Niet alleen bij de wensen van een bepaalde gebruiker op een
beschikken we over een schat aan erfgoed, we lopen ook bepaald moment en een bepaalde plaats, is het nodig
voorop met digitale ontsluiting van collecties >. Toch staat nieuwe, in ervaring wortelende perspectieven te kiezen
dit alles nog in de kinderschoenen. van waaruit het wordt ontsloten.

17. Kennis voor creatie
– Om over de muren van verschillende culturele instellin- nog meer mensen bereikt, nog meer mensen weet te
gen heen erfgoed te kunnen aanbieden, bijvoorbeeld boeien en dat cultureel en economisch nog meer waarde
via een virtuele webwinkel, is het nodig om collecties creëert.
5
onderling vergelijkbaar en uitwisselbaar te maken.
– Om prille initiatieven tot bloei te brengen zijn
exploitatiemodellen nodig, voor zowel commerciële als
niet-commerciële toepassingen. Modellen die rekening
houden met nieuwe distributiemethoden, nieuwe
schakels tussen beheerder en verkoper en nieuwe
vormen van rechtenmanagement.
> Ben je zeventien en geïnteresseerd in cultuur, maar dan wel
graag gewoon via de computer? Doe een virtuele rondleiding
door een museum en kom leeftijdgenoten tegen. Zoom in op
je favoriete schilderij en wissel meningen en ervaringen uit.
Wie weet krijg je zin om de kunstwerken ook eens in het echt
te zien.
Door te onderzoeken, te experimenteren en nieuwe
samenwerkingsverbanden aan te gaan legt de onder-
zoekslijn Cultureel Erfgoed de basis voor een duurzaam > Zie bijvoorbeeld: www.nwo.nl/catch/; www.europeana.eu; e-cuture.
bloeiend Nederlands erfgoedbeheer, dat wereldwijd multimedian.nl.

18. Onderzoekslijn 6 Diensten en design voor de zorg
Meer patiënten, hogere kosten en minder personeel. om technologie te ontwikkelen, onderzoek te doen naar
Ons zorgsysteem staat onder druk. Door nieuwe tech- de effecten van technologietoepassingen en bestaande
nologieën creatief in te zetten en daarbij de gebruiker kennis beter te verspreiden. Hierbij zullen we de hele
centraal te stellen, kunnen we deze druk verlichten. We zorgketen – van patiënt tot verzekeraar – moeten
kunnen zowel de levenskwaliteit van zorggebruikers betrekken. Innovatie komt immers maar al te vaak uit
verbeteren als de zorg bemensbaar en betaalbaar onverwachte hoek!
houden. Maar daarvoor is nieuwe kennis nodig, en
moeten we nieuwe vormen van samenwerking opzetten. Virtuele werelden kunnen worden toegepast bij andere
medische of psychotherapeutische behandelingen.
> Een van de meest pijnlijke behandelingen die er bestaan, is het Bijvoorbeeld bij vliegangst, pleinvrees, of aan het aan-
verwisselen van het verband bij ernstige brandwonden. De serious of afleren van gedrag. Maar ook bij het trainen van
game SnowWorld maakt de pijn dragelijker. Patiënten kunnen medisch personeel in operatievaardigheden. Daarvoor
in deze virtuele sneeuwwereld pinguïns bekogelen met sneeuw- is echter wel onderzoek nodig naar het effect van
ballen, een sneeuwhut bouwen, of baden in een ijskoud riviertje. virtuele werelden op ervaring en gedrag in de echte
Wie tijdens de behandeling in SnowWorld ‘speelt’, lijdt aantoon- wereld.
baar minder pijn dan lotgenoten die op een andere manier
worden afgeleid, bijvoorbeeld door tv te kijken. Chronisch zieke wordt op afstand behandeld
Hartpatiënten en diabetespatiënten kunnen met
eenvoudige meetinstrumentjes zelf bepalen hoe het
Sommige veelbelovende ICT-toepassingen in de zorg met hun gezondheidstoestand staat. Een volgende
staan nog in de kinderschoenen en moeten verder stap is om die instrumenten direct te verbinden met
worden ontwikkeld. Andere initiatieven werpen vragen een controlesysteem, waarbij de zorgverlener wordt
op waarop we nog geen antwoord hebben. Op het gewaarschuwd zodra er een verstoring van het even-
snijpunt van zorg en creatieve industrie is ruimte nodig wicht is.

19. Kennis voor creatie
Zorgt dit soort technologie ervoor dat patiënten langer Menselijke en bemensbare zorg
zelfstandig kunnen blijven wonen?
En hoe verhouden zich de kosten tot de gewonnen Wil de zorgsector echt profiteren van vernieuwingen, dan
6
levenskwaliteit voor de patiënt en de uitgespaarde zullen deskundigen met een uiteenlopende achtergrond
arbeidsuren? met elkaar moeten samenwerken: artsen, fysiotherapeu-
ten, industrieel ontwerpers, kunstmatige intelligentie-
Samen met gebruikers proberen ontwerpers al ideeën deskundigen, neurowetenschappers, bewegingsweten-
uit voor de zorg in de vorm van pilots die dankbaar schappers, verpleegkundigen, mantelzorgers, architecten,
worden ontvangen. Hoe kunnen we ervoor zorgen designers, kunstenaars en game-ontwikkelaars. Met de
dat succesvolle pilots zoals deze voor de hele sector onderzoekslijn Diensten en design voor de zorg willen
onder handbereik komen? En hoe kunnen we ook bij we deze disciplines bij elkaar brengen en onorthodoxe,
andere projecten gebruikers nauw betrekken bij het creatieve en succesvolle consortia opzetten. Doel: een
ontwerpproces? menselijk, bemensbaar en betaalbaar zorgsysteem met
hoogwaardige dienstverlening die is toegespitst op de
> Een ‘verhalentafel’ biedt ouderen in verzorgingsinstellingen gebruiker.
de mogelijkheid om herinneringen op te halen en uit te wisselen.
Met behulp van een gebruiksvriendelijke interface roepen ze
beelden, verhalen en geluiden van vroeger op: liedjes van Wim
Sonneveld, oude journaalfragmenten, scènes uit een lang
vervlogen dagelijks leven…
Samen praten over vroeger, herinneringen ophalen en die delen
met anderen. Het maakt dat ouderen in een zorginstelling zich
minder eenzaam voelen en minder depressief.

21. In de praktijk 3

22. Soorten subsidies
In het thema RISCC kunnen uiteenlopende typen Promoveren in de kunsten
onderzoeksprojecten worden uitgevoerd: zowel fun- In de onderzoekslijn Kunst, wetenschap en innovatie
damenteel als toegepast, zowel langlopend als kort- bestaat de mogelijkheid om een doctorsgraad in de
durend, zowel ‘traditioneel’ als experimenteel van opzet. kunsten te behalen. Het onderzoek op basis waarvan
deze graad wordt behaald heeft dan zowel een artistieke
Er wordt gedacht aan: component – een door de promovendus vervaardigd
kunstwerk – als een theoretische en reflexieve compo-
Reguliere onderzoeksprojecten nent: een geschreven verhandeling. Begeleiding van
Reguliere onderzoeksprojecten worden uitgevoerd door het onderzoek gebeurt deels vanuit een hogeschool
een onderzoeksteam met één of meer promovendi voor de kunsten en deels vanuit een universiteit.
(afgestudeerden die zich in een paar jaar voorbereiden Ook in de andere onderzoekslijnen zijn in principe
op hun promotie) of postdocs (gepromoveerden die alternatieve promotietrajecten mogelijk, zoals promo-
kort- of langlopend postdoctoraal onderzoek doen). veren op een innovatie of een ontwerp.
Een senioronderzoeker leidt het onderzoeksteam.
Reconstructies
Afhankelijk van het onderwerp kunnen aanvullende Onderzoek kan de vorm aannemen van een al dan niet
eisen worden gesteld aan de opzet van het onderzoek. virtuele reconstructie. Bijvoorbeeld van historische
Bijvoorbeeld: muziekinstrumenten, meetinstrumenten, machines,
– actieve deelname van kennisgebruikers van buiten gebouwen, proefopstellingen of filmscènes. Doel van dit
het academische circuit, soort onderzoek moet zijn nieuwe gegevens boven water
– betrokkenheid van verschillende wetenschappelijke te krijgen die tot nu toe onbereikbaar waren. Denk daarbij
disciplines, bijvoorbeeld aan inzicht in maatsystemen, bouwprincipes,
– positionering van een of meer onderzoekers bij de materiaaltoepassingen of simpelweg in de vraag waarom
niet-academische instelling. destijds voor een bepaalde constructie is gekozen.

23. Kennis voor creatie
Ateliers en labs zoeksgroepen en hun buitenlandse collega’s kan de
Het is mogelijk subsidie te verkrijgen voor het instellen creatieve industrie versterken. Daarom is er subsidie
van een zogeheten laboratorium extra muros: een beschikbaar voor uitwisselingsprogramma’s, internatio-
testomgeving waar wetenschappers, kennisgebruikers nale gemeenschappelijk bijeenkomsten en het opstarten
en bedrijven bij elkaar komen om samen iets uit te van internationale netwerken. Ook is het mogelijk een
zoeken of verder te ontwikkelen. reis- of bezoekersbeurs aan te vragen.
Startsubsidies
Onderzoekers die samen met partijen uit de creatieve
industrie een consortium willen vormen en een voorstel
willen voorbereiden voor een multidisciplinair onder-
zoeksproject, kunnen dit doen met behulp van een
startsubsidie.
Investeringssubsidie
Investeringssubsidies zijn beschikbaar voor het opzetten
van een virtuele testomgeving op basis van open
standaarden en open source software. Hiervoor kunnen
bijvoorbeeld pilots en demonstratiemodellen uit
de creatieve industrie worden gebruikt, die men
doorontwikkelt en commercieel toepasbaar maakt.
Internationalisering
Uitwisseling van expertise tussen Nederlandse onder-

24. Hoe komt RISCC ten goede aan de creatieve industrie?
Op deze manieren wil NWO met RISCC helpen de expertise worden gebundeld en dat er nieuwe modellen
creatieve sector te versterken: voor samenwerking ontstaan.
Verbinding en samenwerking Kennisuitwisseling en -benutting
Veel van de knelpunten voor de creatieve industrie Het programma stimuleert niet alleen de ontwikkeling
vragen om een integrale benadering vanuit verschillende van nieuwe kennis, maar ook de uitwisseling, toepassing
wetenschappelijke, artistieke en commerciële disciplines. en benutting ervan.
Het programma brengt deze partijen bij elkaar en zet
hen aan tot intensieve samenwerking.
Menselijk kapitaal
De sector heeft behoefte aan multidisciplinair opgeleide
onderzoekers, die kennis van verschillende vakgebieden
kunnen combineren. Het programma levert deze
onderzoekers af, doordat het promotieplaatsen
beschikbaar stelt in multidisciplinaire onderzoek-
teams.
Bundeling van kennis en expertise
De samenwerking die het programma in de hand werkt,
zorgt ervoor dat verspreide en versnipperde kennis en

25. Kennis voor creatie
Praktisch
Het programma RISCC is een van de dertien thematische vertegenwoordigers van de creatieve industrie.
programma’s van de Nederlandse Organisatie voor Voor de beoordeling van subsidieaanvragen zal de
Wetenschappelijk Onderzoek. NWO wil met de multi- stuurgroep panels instellen van experts uit binnen-
disciplinaire thema’s focus en massa geven aan het en buitenland.
onderzoeksveld door in te spelen op actuele ontwik-
kelingen in wetenschap en samenleving. Meer hierover Meedoen?
vindt u op de www.nwo.nl.
Bent u geïnteresseerd, wilt u deelnemen aan RISCC?
Beheer van het programma Op www.nwo.nl/RISCC vindt u de actuele informatie
over RISCC en gegevens van contactpersonen.
Het programma wordt beheerd door een overkoepelende
stuurgroep. Deze is verantwoordelijk voor de coördinatie Algemene informatie is ook te verkrijgen bij:
en de afstemming tussen de verschillende onderzoeks- NWO Geesteswetenschappen
lijnen binnen het programma en waar mogelijk met RISCC@nwo.nl
andere onderzoeksprogramma’s. In de stuurgroep
zitten vertegenwoordigers van de financiers van het
programma, de betrokken ministeries en de creatieve
industrie.
Per onderzoekslijn is een programmacommissie verant-
woordelijk voor de inhoudelijke programmering en de
verspreiding en toepassing van onderzoeksresultaten.
In deze commissies zitten experts op de wetenschaps-
gebieden die voor de onderzoekslijn relevant zijn en

26. C
Met dank aan…
De brochure ‘Kennis voor Creatie’ is gebaseerd op de Marianne Berendse Kunst&Zaken
NWO Themabeschrijving Creatieve Industrie. Christine Bok NWO
Marja Berendsen NWO
Deze inhoudelijke beschrijving van het NWO initiatief Otto Bernsen SenterNovem
RISSC is geschreven door: Cees de Bont Technische Universiteit Delft
Franciska de Jong (voorzitter) Universiteit Twente Sander Boer Mecanoo
Martijn Arnoldus Stichting Nederland Kennisland Joost Dankers Universiteit Utrecht
Mark Leenders NESCoR (UvA) José van Dijck Universiteit van Amsterdam
Anne Nigten The Patching Zone Joris Ebbers Universiteit van Amsterdam
Chantal Olffers Min. van OCW, Directie Media, Letteren en Mariken Elsen NWO
Bibliotheken Maya van der Eerden Universiteit van Tilburg
Mark Overmars Universiteit Utrecht Caroline van Eck Universiteit Leiden
Eric van Pelt ICTRegie, IIP/Create Daan van Eijk Technische Universiteit Delft
Guus Schreiber Vrije Universiteit Amsterdam Arie Graafland Technische Universiteit Delft
Sabine Wildevuur Waag Society Frits Grotenhuis Grotenhuis Organisatieadvies
Kitty Zijlmans Universiteit Leiden Bruni Hofman Syntens
Bart Hofstede Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Met medewerking en bijdragen van: Henk Jan Honing Universiteit van Amsterdam
Irina van Aalst Universiteit Utrecht Bas Haring Universiteit Leiden
Emile Aarts Philips Research Giep Hagoort Universiteit Utrecht/Hogeschool voor de Kunsten
Gerrit van Ark ZonMW Utrecht
Anrew Bullen Mediagilde Lucie Huiskens Kunstenaars&CO
Cathy Brickwood Virtueel Platform Joke Hermes Universiteit van Amsterdam
Henri Beunders Erasmus Universiteit Paul Hekkert Technische Universiteit Delft

27. Kennis voor creatie
Dany Jacobs UvA en ArtEZ/HAN Wouter Segeth FOM
Margriet Jansz STW/ICTRegie Marleen Stikker Waag Society
Mark Kas NWO Mia Stokmans Universiteit van Tilburg
Frank Kresin Waag Society Peter Smidt BUMA Cultuur
Jasper Kraaijeveld Ministerie van Economische Zaken Arnold Smeulders Technische Universiteit Delft
Petran Kockelkoren Universiteit Twente Rene van Stipriaan Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse
Robert Kloosterman Universiteit van Amsterdam Letteren
Roel Klaassen Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion Aukje Thomassen Hogeschool voor de Kunsten Utrecht
Jos de Mul Erasmus Universiteit Rotterdam Jos Uiterwijk Universiteit Maastricht
Hans Mommaas Universiteit van Tilburg Pauline de Vries Ontwikkelingbedrijf Rotterdam
Robert Marijnissen Gemeente Amsterdam Theo van Veen Koninklijke Bibliotheek
Sander Mulder KREANET Henk Waaijers NWO
Bernard Nijstad Universiteit van Amsterdam Rob Zwijnenberg Universiteit Leiden
Dirk Noordman Erasmus Universiteit Rotterdam
Martijn Nuijten SenterNovem … en alle anderen die op welke wijze dan ook hebben
Anton Nijholt Universiteit Twente bijgedragen.
Veronica van Nederveen Ministerie van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport
Frank van Oort Universiteit Utrecht
Antoon Quaedvlieg Radboud Universiteit Nijmegen Colofon
Paul Rutten Universiteit Leiden
Timo de Rijk Technische Universiteit Delft Tekst Mariëtte Huisjes www.mariettehuisjes.nl
Anneke Smelik Universiteit Utrecht Vormgeving Studio Parkers Amsterdam
Frido Smulders Technische Universiteit Delft Drukwerk Kwak & Van Daalen & Ronday Zaandam
RISCC (Research & Innovation in Smart

28. Uitgave:
Nederlandse Organisatie
voor Wetenschappelijk Onderzoek
Gebied Geesteswetenschappen
Bezoekadres: Concept d.d. 4 februari 2009
Laan van Nieuw Oost Indie 300
Den Haag
Postadres:
Tekst: Mariette Huisjes
Postbus 93425, 2509 AK Den Haag
Telefoon 070-344 06 91
Fax 070-347 16 23
www.nwo.nl/RISCC
RISCC@nwo.nl
Den Haag, maart 2009
Kennis voor creatie
Brochure voor het NWO Onderzoeksinitiatief
RISCC
(Research & Innovation in Smart Creative Contexts)