1. human resources development
service of korea
Дунд ба Урт Хугацааны
Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн
Тэрбум төгрөг
Таамаглал
12000
10,414.1
10000
8000
5678
5,498.5
6000
1360
4000
2104
2000
3010
705
976
1272
807
0
2012
2022
ХАА
2012
2022
Уул уухай, олборлолт
2012
2022
Үйлдвэрлэл
2012
2022
Үйлчилгээ
2012
2022
ДНБ
2013 он

2. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Өмнөх үг
Монгол Улсын эдийн засгийн эрчимтэй
өсөлт, хүн ам зүйн бүтцийн өөрчлөлт зэрэг
суурь хүчин зүйлсийн нөлөө, мөн эдийн
засгийн салбаруудын хөдөлмөрийн бүтээмж
болоод ажиллах хүчний оролцооны түвшний
өөрчлөлт зэрэгт шаардагдаж буй бодлогын
шийдлүүд давхацсан энэ цаг үед Монгол
Улсад анх удаа хөдөлмөрийн зах зээлийн
дунд ба урт хугацааны таамаглалын загварыг
анхны (туршилтын) байдлаар боловсруулан
бэлэн болгоод байна.
Бид хөдөлмөрийн зах зээлд ирэх 10 жилд
гарах голлох өөрчлөлтүүдийг эдийн засгийн
үйл ажиллагааны үндсэн 19 салбар, ажил
мэргэжлийн ангилалын үндсэн 10 бүлгээр
таамаглан гаргалаа.
Хөдөлмөрийн салбарын бодлогын томоохон
зорилт нь үндэсний ажиллах хүчнийг
хөгжүүлэн, эдийн засгийн өсөлтөд илүү
оролцоотой болгох юм. Үүнтэй холбоотойгоор,
зах зээлийн эрэлтэд нийцсэн дээд болон
мэргэжлийн боловсролын тогтолцоог бий
болгох, үйлдвэрлэлийн салбарт хөдөлмөрийн
бүтээмжийг хэрхэн дээшлүүлэх зэрэг асуудал
чухлаар тавигдаж байна.
Нөгөө талаас шинээр хөдөлмөрийн зах зээлд
орж ирэхээр бэлтгэгдэж буй залуу боловсон
хүчин, өсвөр үеийнхний мэргэжил сонголт,
одоогийн ажиллах хүчнийг хөгжүүлэх, ур
чадвараа дээшлүүлэхэд нь мэдээллийн
туслалцаа үзүүлэх бодит хэрэгцээ бий болсон.
Бид таамаглалын загварын үр дүнг бодлого
боловсруулах түвшинд ашиглах, мэдээллийн
хүртээмжийг дээшлүүлэхэд анхааран ажиллах
болно.
Бид 2014 онд энэхүү таамаглалын загварыг
боловсронгуй болгох хоёр зорилт тавин
ажиллаж байна. Нэгдүгээрт, эдийн засгийн
үйл ажиллагааны дэд салбарын түвшинд,
ажил мэргэжлийн ангиллын дэд бүлгээр
үр дүн гаргадаг болох. Ингэснээр илүү
нарийвчилсан мэдээллийг төрийн бодлогын
түвшинд ашиглах боломжтой болох юм.
Хоёрдугаарт, загварт бодлогын нөлөөг авч
үздэг болох. Энэ нь шийдвэр гаргах түвшинд
гарч буй бодлогын санаачлагын хөдөлмөрийн
салбарт үзүүлэх нөлөөллийг урьдчилан харах
боломж олгох юм.
Туршилтын загварын үр дүнг танилцуулах
хугацаанд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн
санаачлан өргөн хүрээнд хэлэлцүүлж буй
ухаалаг төрийн зарчим, Монгол Улсын
Засгийн Газраас баримталж буй төрийн
албан хаагчдын тоог нэмэгдүүлэхгүй байх
бодлогын нөлөөг загварт оруулбал ирэх
жилүүд дэх төрийн удирдлага ба батлан
хамгаалах үйл ажиллагаа, албан журмын
нийгмийн хамгааллын үйлчилгээний салбарын
1

3. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
ажиллагсадын тооны өсөлт буурч, эдийн
засгийн үйл ажиллагааны бусад салбаруудад
хуваарилагдах боломжтой болох юм.
Цаашид
энэхүү
таамаглалын
загварыг
хөгжүүлэхэд
Хөдөлмөрийн
Судалгааны
Институтийн загварчлал, хэтийн төлвийн
тооцооллын секторын чадавхийг бэхжүүлэх,
зөвлөх байгууллагуудын хамтын ажиллагааг
гүнзгийрүүлэх нь чухал ач холбогдолтой юм.
Энэхүү таамаглалын загварыг боловсруулах
ажлыг дэмжин ажилласан Монгол Улсын
Хөдөлмөрийн яамны болон Бүгд Найрамдах
Солонгос
Улсын
Хөдөлмөр
Эрхлэлт,
Хөдөлмөрийн яамны удирдах бүрэлдэхүүнд
талархал илэрхийлье.
Мөн загварчлалын ажлыг манай байгууллагатай
амжилттай хамтран гүйцэтгэсэн БНСУ-ын Аж
Үйлдвэр, Хүний нөөцийн газар болон зөвлөх
үйлчилгээний “Гэрэгэ Партнерс” ХХК-ийн хамт
олонд баяр хүргэе.
Тус таамаглалын загварын үр дүнг дээрх
бодлогын болон мэдээллийн хэрэгцээнд өргөн
хүрээтэй ашиглагдаж, үндэсний хөдөлмөрийн
нөөцийн үр ашигтай хуваарилалтад дэмжлэг
үзүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байна.
М.ЧИМЭДДОРЖ
Хөдөлмөрийн Судалгааны Институтын захирал
2

4. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Агуулга
Бүлэг 1. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Оршил ба Аргачлал
1. Хөдөлмөрийн эрэлт-нийлүүлэлтийн таамаглал хийхийн ач холбогдол............................ 5
2. Таамаглалын аргачлал......................................................................................................... 6
3. Ашиглагдсан статистик мэдээлэл.........................................................................................7
4. Цаашид хийх шаардлагатай ажлууд.................................................................................. 8
Бүлэг 2. Дунд ба Урт Хугацааны Таамаглал 2013-2022 оны гол үр дүнгүүд
1. Ажиллах хүчний таамаглал................................................................................................. 10
2. Салбаруудаарх ажил эрхлэлтийн таамаглал......................................................................17
3. Ажил мэргэжлийн ангилалаарх ажил эрхлэлтийн таамаглал..........................................22
4. Ажилгүйдлийн түвшний таамаглал...................................................................................26
3

5. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Бүлэг 1
Дунд ба Урт Хугацааны
Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн
Таамаглал
Оршил ба Аргачлал
4

6. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
1
Хөдөлмөрийн эрэлт-нийлүүлэлтийн
таамаглал хийхийн ач холбогдол
Хөдөлмөрийн эрэлт-нийлүүлэлтийн таамаглал
нь хөдөлмөрийн зах зээлд үүсэж болзошгүй
тэнцвэргүй байдлыг бууруулах, түүнээс
сэргийлэх нэгэн төрлийн дохиолол болж
байдаг. Тэнцвэргүй байдлын нэг хэлбэр бол
дээд боловсролтой хүн урт хугацаагаар ажил
олж чадахгүй байх тохиолдол юм. Энэхүү
тэнцвэргүй байдал үүсэх гол шалтгаан нь ажил
олгогчид болоод хөдөлмөрөө нийлүүлэгчдийн
дунд хөдөлмөрийн зах зээлийн талаар ялгаатай
мэдээлэл оршиж байдагтай холбоотой. Эрэлтнийлүүлэлтийн таамаглал нь дохиолол болж
өгснөөрөө хөдөлмөрийн нөөцийн зохистой
хуваарилалт хангагдаж улмаар үр ашигтай
хөгжил цогцолж болно. Үндсэндээ таамаглал
нь бодлогын болон мэдээллийн гэсэн хоёр
үүргийг гүйцэтгэж байдаг. Бодлогын үүрэг:
хөдөлмөр эрхлэлт, үйлдвэржилт болон
боловсролын (хүний нөөцийн хөгжил) талаар
баримтлах төрийн бодлогын үндсэн өгөгдөл
болж байдаг. Мэдээллийн үүрэг: хүмүүст ажил
мэргэжлээ сонгох, мэргэжилээ дээшлүүлэх
зэрэг шийдвэрт ашиглагдах өгөгдөл болж
байдаг. Мэдээллийн үүргийнхээ дагуу,
таамаглал нь хөдөлмөрийн зах зээлд орж ирж
байгаа хүмүүст зөв шийдвэр гаргахад туслах
улмаар хөдөлмөрийн зах зээлийн үр ашигтай
байдлыг дээшлүүлдэг.
Эдгээр үүргийг Монгол Улсын хэмжээнд
биелүүлж байх хөдөлмөрийн зах зээлийн
таамаглалын системийг хөгжүүлэх шаардлага
бий болсон. Энэхүү системийг Хөдөлмөрийн
яамны харъяа Хөдөлмөрийн судалгааны
институт хөгжүүлж байгаа бөгөөд энэ удаад
МУ-ын дунд ба урт хугацааны хөдөлмөрийн
эрэлт-нийлүүлэлтийн
таамаглалын
(туршилтын) загварыг боловсруулж эхний үр
дүнг танилцуулж байна. Энэхүү туршилтын
загварыг боловсруулахад дотоод, гадаадын
зөвлөх
багууд
оролцлоо.
Дотоодын
зөвлөхөөр “Гэрэгэ Партнерс” ХХК-ийн эдийн
засагчдын баг үндсэн тооцооллуудыг хийх
үүрэгтэй оролцсон бол БНСУ-ын HRD Korea
байгууллагаас сонгогдсон хөдөлмөрийн зах
зээлийн мэргэжилтнүүд гадаадын зөвлөхөөр
ажиллалаа.
5

7. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
2
Таамаглалын аргачлал
Дунд ба урт хугацааны таамаглалын загвар нь
дараах хоёр хэсгээс бүрдэнэ:
§ хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийн таамаглал
(ажиллах хүчний таамаглал)
§ хөдөлмөрийн эрэлтийн таамаглал (ажил
эрхлэлтийн таамаглал).
Зураг 1-1-д бид дунд ба урт хугацааны
таамаглал хийх дарааллыг дүрслэв. Энэ нь
БНСУ-ын хөдөлмөрийн эрэлт-нийлүүлэлтийн
загварын хялбаршуулсан хувилбар юм1.
Зураг 1-1. Дунд ба урт хугацааны таамаглалын загвар
Хөдөлмөрийн насны хүн амын
таамаглал
ДНБ (салбараар)
Ажиллах хүчний оролцооны түвшний
таамаглал
Хөдөлмөр зарцуулалтын
коэффициентийн таамаглал
(салбараар)
Ажил эрхлэлтийн таамаглал салбараар,
нийт (Хөдөлмөрийн эрэлт)
“Салбар-ажил мэргэжил” матрицын
таамаглал
Эрэлт-нийлүүлэлтийн таамаглал
Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амын
таамаглал (Хөдөлмөрийн нийлүүлэлт)
1 Солонгосчууд өөрийн загвараа АНУ-ын Хөдөлмөрийн статистикийн товчооны загварыг өөрийн онцлогтоо
тохируулан ашиглаж байна.
6

8. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Хүн амын хэтийн төлвийн тооцоонд тулгуурлан,
хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийн таамаглал нь
эхлээд 1) хөдөлмөрийн насны (15 ба түүнээс
дээш) хүн ам, 2) ажиллах хүчний оролцооны
түвшин, 3) эдийн засгийн идэвхитэй хүн амыг
тооцоолдог. Ингэхдээ хөдөлмөрийн насны хүн
ам болон эдийн засгийн идэвхитэй хүн амыг
насны бүлэг (таван жилийн интервалтай)
болон хүйсээр (эр, эм) задлан таамагладаг.
Таамаглах хугацаа 10 жил.
Ажил эрхлэлтийн таамаглал нь 1) эдийн
засгийн үйл ажиллагааны салбараарх ДНБий таамаглал болон салбараарх хөдөлмөр
зарцуулалтын коэффициентийн (хөдөлмөрийн
бүтээмжийн урвуу) таамаглалыг ашиглан
3
салбар бүрийн ажил эрхлэлт болон нийт ажил
эрхлэлтийг тооцдог. Дараа нь 2) салбарын
ажил эрхлэлтийг “салбар-ажил мэргэжил”
матрицын
таамаглалыг
ашиглан
ажил
мэргэжлээр нь задалдаг. Эцэст нь 3) ажиллах
хүчний таамаглал болон ажил эрхлэлтийн
таамаглалын үр дүнгүүд нь эдийн засгийн
нийт ажилгүйдлийн түвшин болон хөдөлмөр
эрхлэлтийн түвшинг тооцоход ашиглагдана.
Ажил эрхлэлтийн таамаглалыг Үндэсний
статистикийн хорооны (ҮСХ) эдийн засгийн
үйл ажиллагааны үндсэн 19 салбараар, ажил
мэргэжлийн үндсэн 10 бүлгээр гаргасан. Ажил
эрхлэлтийн таамаглалын хугацаа нь ажиллах
хүчний таамаглалтай мөн адил 10 жил байна.
Ашиглагдсан статистик мэдээлэл
Таамаглал боловсруулахад ашигласан үндсэн
статистик мэдээлэлд ОУВС-гийн МУ-ын ДНБий таамаглал, ҮСХ-ны хүн амын таамаглал,
ҮСХ-ны ажиллах хүчний судалгаа ба ҮСХны салбараарх ДНБ-ий мэдээлэл орсон
(дэлгэрэнгүйг Хүснэгт 1-1-ээс хар).
ам нь ҮСХ-ны ажиллах хүчний судалгаанаас
тооцоологддог 15 ба түүнээс дээш насны хүн
амын тоогоор илэрхийлэгддэг. Эдийн засгийн
идэвхитэй хүн ам нь ҮСХ-ны ажиллах хүчний
судалгаанаас гаргадаг ажиллагсад болон
ажилгүйчүүдийн тооны нийлбэр юм.
Хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийн таамаглалыг
боловсруулахад ҮСХ-ны Монгол Улсын хүн
амын хэтийн тооцоог ашигладаг. Тухайлбал,
Монгол Улсын суурин хүн амын хувьд тооцсон
төрөлтийн дундаж бууралттай хувилбарыг (2Б
хувилбар) ашигласан. Хөдөлмөрийн насны хүн
Ажил эрхлэлтийн таамаглалд ОУВС-гийн ДНБий таамаглал, ҮСХ-ны салбараарх ДНБ-ий
нийт ДНБ-д эзлэх хувийн жингийн мэдээлэл
болон ҮСХ-ны ажиллах хүчний судалгааны
салбарын ажиллагсдын тоог ашигласан.
7

9. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Хүснэгт 1-1. Ашиглагдсан статистик мэдээлэл
Үзүүлэлтүүд
Хүн амын таамаглал
Эх сурвалж
Бэлтгэсэн
Нэмэлт тайлбар
Хүн амын хэтийн шинэчилсэн
ҮСХ
тооцоо /2010-2040/
нас, хүйсээр
Хөдөлмөрийн насны
хүн ам
Ажиллах хүчний судалгаа
ҮСХ
нас, хүйсээр
Эдийн засгийн
идэвхитэй хүн ам
Ажиллах хүчний судалгаа
ҮСХ
нас, хүйсээр
Үндэсний тооцоо
ҮСХ
үндсэн салбараар
ДНБ-ий таамаглал
ОУВС
нийт
Ажил эрхлэлт
(салбараар)
Ажиллах хүчний судалгаа
ҮСХ
Үндсэн салбараар
Ажил эрхлэлт
(ажил мэргэжлээр)
Ажиллах хүчний судалгаа
ҮСХ
ҮАМАТ-08 /ISCO-08/
үндсэн ангилал
ДНБ
(салбараар)
4
Цаашид хийх шаардлагатай ажлууд
Дээр дурьдсанчлан, бид МУ-ын хэмжээнд
дунд ба урт хугацааны хөдөлмөрийн эрэлтнийлүүлэлтийн
таамаглалын
туршилтын
загварыг
боловсрууллаа.
БНСУ-ын
хөдөлмөрийн судалгааны жишээнээс харахад
энэхүү загварыг өргөтгөх боломж, шаардлага
бий. Жишээлбэл, ажил эрхлэлтийг эдийн
засгийн үйл ажиллагааны дэд салбаруудад
болон ажил мэргэжлийн дэд ангилалуудаар
8
таамаглах нь илүү нарийн мэдээллийн сан
үүсгэх давуу талтай юм. Мөн хөдөлмөрийн
нийлүүлэлтийг ажил мэргэжлийн ангилалаар
нь задлан, ажил мэргэжил тус бүрээр
хөдөлмөрийн
зах
зээлийн
таамаглал
боловсруулах нь шинээр зах зээлд орж
ирэгсэд буюу сургууль төгсөгчдөд мэргэжилээ
зөв сонгох илүү боломжийг нээж өгөх учиртай.

10. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Бүлэг 2
Дунд ба Урт Хугацааны Таамаглал
2013-2022 оны гол үр дүнгүүд
9

11. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
1
Ажиллах хүчний таамаглал
Ажиллах хүч буюу хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийн таамаглалыг дараах 3 үе шаттайгаар тооцоолсон.
Зураг 2-1. Хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийг таамаглах процесс
15 ба түүнээс дээш насны
хүн амын таамаглал
Ажиллах хүчний
оролцооны түвшний
таамаглал
Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амыг тооцохдоо
15 ба түүнээс дээш (эсхүл хөдөлмөрийн)
насны хүн ам ба ажиллах хүчний оролцооны
түвшний тоон мэдээллийг ашигласан бөгөөд
эдгээр тоон мэдээллүүд дээр тулгуурлан МУын ажиллах хүчний таамаглалыг 2022 он
хүртэл хийсэн.
A. 15 ба түүнээс дээш насны хүн амын
таамаглал
Жил бүрийн “Ажиллах хүчний судалгаа” нь
15 ба түүнээс дээш насны хүн амыг түүвэр
судалгаан дээр үндэслэн тооцдог. Гэхдээ
АХС нь 15 ба түүнээс дээш насны хүн амын
таамаглалыг гаргадаггүй. Энэ таамаглалыг
хийхийн тулд бид ҮСХ-ны хүн амын 2040
он хүртэлх хэтийн тооцоог ашигласан. Энэ
тооцоо нь “Хүн ам, орон сууцны тооллого
– 2010” судалгааны дүнд тулгуурлан төрөлт,
нас баралт, шилжих хөдөлгөөний хандлагад
10
Эдийн засгийн идэвхитэй
хүн амын таамаглал
үндэслэн нийт 6 хувилбараар, насны бүлэг
бүрээр боловсруулагдсан байдаг. Хамгийн
тохиромжтой хувилбар болох “МУ-ын
суурин хүн амын хувьд тооцсон төрөлтийн
дундаж бууралттай үеийн хүн ам” буюу 2Б
хувилбараас насны бүлэг бүрээрх 15 ба түүнээс
дээш насны хүн амын 2022 хүртэлх тоон
мэдээллийг судалгаандаа авч ашигласан. Уг 15
ба түүнээс дээш насны хүн амын таамаглалыг
ҮСХ-оос гаргасан “Хүн амын хэтийн тооцоо”ноос шууд авахад учир дутагдалтай байсан.
Учир нь хөдөлмөрийн зах зээлийн үндсэн
үзүүлэлтүүдийг тоймлодог АХС-ны тоо нь
хүн амын дундах 15 ба түүнээс дээш насны
хүн амаас бага байх хандлагатай байдаг
нь аргачлалын зөрүү юм. Иймд бид энэхүү
зөрүүний чиг хандлагыг тогтоож 15 ба түүнээс
дээш насны хүн амын таамаглалыг 2022 он
хүртэл боловсруулсан.

12. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Зураг 2-2. 15+насны хүн ам (хүйс ба насны бүлгээр, 1000 хүн, 2000-2022)
Эр
Эм
Эр
Эм
65+
50-54
45-49
45-49
40-44
40-44
35-39
35-39
30-34
30-34
25-29
25-29
20-24
20-24
15-19
50
55-59
50-54
50
60-64
55-59
150
65+
60-64
15-19
150
150
50
2000*
50
150
2012**
Эр
Эм
Эр
Эм
65+
40-44
35-39
35-39
30-34
30-34
25-29
25-29
20-24
20-24
15-19
150
45-49
40-44
50
50-54
45-49
2017***
55-59
50-54
50
60-64
55-59
150
65+
60-64
15-19
150
50
50
150
2022***
* Эх сурвалж: ҮСХ-ны аймаг, нийслэлийн засаг захиргааны нэгжээс мэдээлдэг байсан “Хүн амын ажил
эрхлэлтийн жилийн тайлан”
** Эх сурвалж: ҮСХ-ны ажиллах хүчний судалгаа
*** Таамаглагдсан үр дүн
11

13. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Хүснэгт 2-1. 15+ насны хүн амын таамаглал (насны бүлгээр, 2007-2022) (нэгж: 1000 хүн, %)
Хүн ам
(1000)
(%)
Өсөлт/
Бууралт
(1000)
ЖДӨТ*
2007
2012
2017
2022
2007
2012
2017
2022
‘07-’12
‘12-’17
‘17-’22
‘07-’12
‘12-’17
‘17-’22
Нийт
15+
15-64
1632
1529
1812
1700
1982
1872
2139
1993
100.0
93.7
100.0
93.8
100.0
94.5
100.0
93.2
180
171
169
173
157
121
2.1
2.1
1.8
2.0
1.5
1.3
15-29
664
670
693
642
40.7
36.9
35.0
30.0
6
23
-51
0.2
0.7
-1.5
30-54
758
881
989
1100
46.4
48.6
49.9
51.4
123
108
111
3.1
2.3
2.2
55+
210
261
301
397
12.9
14.4
15.2
18.5
52
39
96
4.5
2.8
5.7
* ЖДӨТ – Жилийн дундаж өсөлтийн түвшин
2012 онд 15 ба түүнээс дээш насны хүн ам 1.81
сая байсан бол 2017 онд 1.98 сая, 2022 онд
2.14 сая болж өсөхөөр таамаглагдсан. Эхний
таван жилийн таамгаар (2012-2017) 15 ба
түүнээс дээш насны хүн ам жилд дунджаар
34,000-аар өсөх хандлагатай байгаа бол
дараагийн таван жилд (2018-2022) буурч
жилд 31,300 хүнээр өсөхөөр байна. Хамгийн
өндөр ажил эрхлэлттэй байдаг 30-54 насны
бүлгийг авч үзэхэд 2017 он хүртэл эхний таван
жилээрх таамаглалд хүн амын дундаж өсөлт
2.3 хувьтай байгаа бол дараагийн таван жилд
2.2 хувь болж буурсан байна. 2012-2022 он
хүртэл уг насныхан жилд дунджаар 21,900 хүн
амаар өссөн байна.
Хүснэгт 2-1-ээс харахад, 15 ба түүнээс дээш
насны хүн амд эзлэх 15-64 насны хүн ам 2007гоос 2022 он хүртэл харьцангуй тогтмол 9394 хувь орчимд байна. Залуучууд буюу 15-
12
29 насны хүн амын нийт хүн амд эзлэх жин
сүүлийн 10 жилд тасралтгүй буурсан бөгөөд
2022 он хүртэл мөн адил буурах хандлага
хадгалагдсаар байна.
Хүснэгт 2-2 15 ба түүнээс дээш насны хүн
амыг хүйсээр ангилан үзүүлж байна. Эндээс
харахад, МУ-ын хувьд 15 ба түүнээс дээш
насны хүн амд эмэгтэйчүүдийн эзлэх жин
эрэгтэйчүүдийнхээс
харьцангуй
өндөр
байсан бөгөөд энэ нь дараагийн арван жилд
мөн адил хадгалагдсаар байх шинжтэй.
Ойролцоогоор эрэгтэйчүүд нийт 15 ба түүнээс
насны хүн амын 48 хувийг, эмэгтэйчүүд 52
хувийг эзэлж байна. Эхний 5 жилийн таамгаар
эрэгтэйчүүдийн дундаж өсөлт 2.1 хувь байсан
бол дараагийн таван жилд 1.4 болж буурсан
ба эмэгтэйчүүдийн хувьд харьцангуй тогтмол
1.6 хувьтай байсаар байна.

14. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Хүснэгт 2-2. 15+насны хүн ам (хүйсээр, 2007-2022) (нэгж: 1000 хүн, %)
Бүгд
Хүн ам
(1000)
(%)
Өсөлт/
Бууралт
(1000)
ЖДӨТ (%)
2007
2012
2017
2022
2007
2012
2017
2022
‘07-’12
‘12-’17
‘17-’22
‘07-’12
‘12-’17
‘17-’22
B. Ажиллах хүчний оролцооны түвшний
таамаглал
Ажиллах хүчний оролцооны түвшинг эдийн
засгийн идэвхитэй хүн амын тоог 15 ба түүнээс
дээш насны хүн амын тоонд харьцуулж
тооцдог. 2006-2012 оны ажиллах хүчний
оролцооны түвшний тоон мэдээлэл дээр
үндэслэн ажиллах хүчний оролцооны түвшинг
хүйсээр болон насны бүлгээрх таамаглалыг
2022 он хүртэл хийсэн (Хүснэгт 2-3).
Хүснэгт 2-3-аас харахад, ажиллах хүчний
оролцооны түвшин 2012 онд 63.5 хувьтай
байсан бол 2017 онд 63.7 хувь, 2022 онд 62.5
хувь болж буурсан байна. Насны бүлгээр нь
авч үзэхэд 15-аас 29 насны хүн амын идэвх
хамгийн ихээр буурсан байгаа нь уг насны
залуучуудын сурч боловсрох сонирхол илүү
1632
1812
1983
2139
100.0
100.0
100.0
100.0
180
170
156
2.1
1.8
1.5
Эрэгтэй
786
870
965
1036
48.2
48.0
48.7
48.4
84
95
71
2.1
2.1
1.4
Эмэгтэй
846
942
1018
1103
51.8
52.0
51.3
51.6
96
75
86
2.2
1.6
1.6
болсон байж болох юм. Ажиллах хүчний
оролцоо 30-49 насанд хамгийн өндөр буюу
80 гаруй хувьтай байгаа бол эрэгтэйчүүдийн
хувьд 25-49 нас хүртэл, эмэгтэйчүүдийнх
харьцангуй хожуу 35-49 насандаа хамгийн
өндөр байна. Эрэгтэйчүүдийн хувьд авч
үзэхэд 2017 он хүртэл эхний таван жилийн
таамаглалаар оролцооны түвшин 1.4 хувиар
өссөн байхад дараагийн таван жилд буурсан
хандлагатай байна. Харин эмэгтэйчүүдийн
хувьд ажиллах хүчний оролцооны түвшин
байнгын бууралттай, ялангуяа 15-аас 44 нас
хүртэл тасралтгүй буурсаар байгаа бол 4554 насны хувьд эмэгтэйчүүдийн гэр бүлийн
амьдрал харьцангуй тогтвортой болж ирдэгтэй
холбоотойгоор ажиллах хүчний оролцооны
түвшин өссөн үзүүлэлттэй байна.
13

15. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Хүснэгт 2-3. Ажиллах хүчний оролцооны түвшний таамаглал (хүйс, насны бүлгээр, 2000-2022)
Оролцооны түвшин (%)
2000*
2012
2017т
Өөрчлөлт
2022т
20122017т
2017т2022т
20122022т
Бүгд
62.9
63.5
63.7
62.5
0.1
-1.1
-1.0
15~19
44.9
27.9
21.2
22.2
-6.7
1.0
-5.7
20~24
58.4
53.7
50.9
49.9
-2.9
-1.0
-3.9
25~29
65.6
77.3
75.8
75.2
-1.5
-0.6
-2.1
30~34
81.4
80.7
80.2
-0.7
-0.6
-1.3
67.7
85.4
85.4
85.5
0.0
0.1
0.2
40~44
68.8
86.0
86.0
85.8
0.0
-0.2
-0.2
45~49
64.6
82.1
83.1
83.4
1.0
0.2
1.3
50~54
59.0
71.4
73.4
74.3
2.0
0.9
2.9
55~59
Бүгд
70.4
35~39
76.9
49.2
49.4
49.2
0.1
-0.2
0.0
60~64
25.7
25.8
24.7
0.1
-1.1
-1.0
65+
15.1
12.5
12.1
-2.6
-0.4
-3.0
Бүгд
64.8
69.0
70.5
69.6
1.4
-0.9
0.5
15~19
47.6
30.7
25.0
26.6
-5.7
1.5
-4.2
20~24
61.6
60.4
58.9
58.2
-1.5
-0.7
-2.2
25~29
67.3
86.3
84.9
84.6
-1.4
-0.2
-1.7
30~34
88.4
88.3
88.1
-0.1
-0.1
-0.2
69.7
89.9
90.0
90.1
0.0
0.1
0.1
40~44
69.3
87.6
88.5
88.1
0.9
-0.4
0.5
45~49
Эрэгтэй
73.1
35~39
62.5
83.7
85.8
86.1
2.1
0.2
2.4
50~54
61.7
77.3
78.9
79.2
1.5
0.3
1.9
55~59
62.3
62.7
63.0
62.3
0.3
-0.7
-0.4
60~64
33.7
33.0
32.0
-0.7
-1.0
-1.7
65+
14
18.9
17.7
17.4
-1.1
-0.3
-1.5

16. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Бүгд
61.0
58.4
57.2
55.9
-1.2
-1.3
-2.5
15~19
42.3
25.0
17.3
17.8
-7.8
0.5
-7.3
20~24
55.4
46.7
42.7
41.3
-4.0
-1.4
-5.4
25~29
63.9
68.8
66.7
65.7
-2.1
-1.0
-3.1
30~34
74.9
73.2
72.2
-1.6
-1.0
-2.7
65.8
81.4
80.9
81.1
-0.5
0.2
-0.3
40~44
68.2
84.5
83.6
83.6
-0.9
-0.1
-1.0
45~49
66.7
80.6
80.6
80.8
0.0
0.2
0.2
50~54
Эмэгтэй
67.8
35~39
56.6
66.5
68.5
69.9
2.0
1.4
3.5
55~59
38.5
37.6
37.9
-0.9
0.2
-0.6
60~64
18.8
20.0
18.9
1.2
-1.1
0.1
65+
12.2
9.0
8.7
-3.2
-0.3
-3.5
* Эх сурвалж: хүн амын ажил эрхлэлтийн жилийн тайлан (ҮСХ)
C. Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амын
таамаглал
Таамаглагдсан 15 ба түүнээс дээш насны хүн
ам болон ажиллах хүчний оролцооны түвшинг
ашиглаж эдийн засгийн идэвхитэй хүн амын
таамаглалыг нас, хүйсээр тооцсон (Хүснэгт
2-4). Энэ нь хөдөлмөрийн нийт нийлүүлэлтийг
тодорхойлно.
Уг хүснэгтээс харахад, эдийн засгийн
идэвхитэй хүн ам 2012 онд 1,151 мянга
байсан бол 10 жилийн дараа буюу 2022
онд 186 мянган хүнээр өсч 1,337 мянган хүн
ам болохоор таамаглагдаж байна. Ажиллах
хүчийг хүйсээр авч үзвэл эрэгтэйчүүд илүү
давамгайлсан байдаг бөгөөд энэ хандлага
дараагийн 10 жилд ч хадгалагдахаар байна.
Сүүлийн таван жилийн байдлаар эрэгтэй
ажиллах хүчний жилийн дундаж өсөлт 3.2 хувь
байсан бол эхний 5 жилийн таамгаар буурч
2.5 хувь болох бөгөөд дараагийн таван жилд
бараг 2 дахин буурч 1.2 хувь болох шинжтэй
байна. Энэ нь эрэгтэйчүүдийн ажиллах
хүчний оролцооны түвшин сүүлийн таван
жилийн (2018-2022) таамагт буурсан болон
15 ба түүнээс дээш насны эрэгтэйчүүдийн
өсөлт 2018-2022 онуудад огцом буурахаар
төсөөлөгдөж байгаатай холбоотой юм. Харин
эмэгтэйчүүдийн 2022 он хүртэлх дундаж
өсөлтийн түвшин харьцангуй тогтмол 1.1-1.2
хувь байна.
15

17. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Хүснэгт 2-4. Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амын таамаглал (хүйсээр, 1000 хүн, 2002-2022)
Бүгд
Эдийн засгийн
идэвхитэй хүн ам
(1000)
(%)
Өсөлт/
Бууралт
(1000)
ЖДӨТ
2002*
2007
2012
2017
2022
2002
2007
2012
2017
2022
‘03-’07
‘08-’12
‘13-’17
‘18-’22
‘03-’07
‘08-’12
‘13-’17
‘18-’22
Эрэгтэй
901
991
1151
1262
1337
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
89
161
111
75
1.9
3.0
1.9
1.2
Эмэгтэй
454
514
601
680
720
50.4
51.9
52.2
53.9
53.9
59
87
80
40
2.5
3.2
2.5
1.2
447
477
551
582
617
49.6
48.1
47.8
46.1
46.1
30
74
31
35
1.3
2.9
1.1
1.2
* Хүн амын ажил эрхлэлтийн жилийн тайлан (ҮСХ)
Хүснэгт 2-5.Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амын таамаглал (насны бүлгээр, 1000 хүн, 2007-2022)
Эдийн
засгийн
идэвхитэй
хүн ам
(1000)
(%)
Өсөлт/
Бууралт
(1000)
ЖДӨТ
16
2007
2012
2017
2022
2007
2012
2017
2022
‘07-’12
‘12-’17
‘17-’22
‘07-’12
‘12-’17
‘17-’22
Бүгд (15 ба дээш)
15+
15-64
990
974
1134
1151
15-29
317
354
30-54
614
721
55 ба дээш
59
76
1262
1248
359
813
90
1337
100.0
100.0
100.0
100.0
161
111
75
3.0
1.9
1.2
1320
318
905
114
98.3
98.5
98.9
98.7
160
114
71
3.1
1.9
1.1
32.0
30.7
28.4
23.8
37
5
-41
2.2
0.3
-2.4
62.0
62.6
64.4
67.7
107
92
92
3.3
2.4
2.2
6.0
6.6
7.2
8.5
17
14
24
5.2
3.5
4.7

18. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амыг насны
бүлгээр нь авч үзвэл дээрх дүр зураг
ажиглагдаж байна (Хүснэгт 2-5). 15-29 насны
ажиллах хүч 2012 онд 354 мянга байсан бол
2017 онд 359 мянга, харин 2022 онд 41 мянган
хүнээр буурч 318 мянга болсон байна. Эхний
таван жилийн таамгаар жилийн дундаж өсөлт
0.3 хувь байсан бол дараагийн таван жилд
2
огцом буурч -2.4 хувь болсон байна. Харин
ажиллах хүчний хамгийн өндөр хэсгийг
эзэлдэг 30-54 насны эдийн засгийн идэвхитэй
хүн ам 2022 он хүртэл өссөн байгаа хэдий ч
өсөлтийн түвшин буурах хандлагатай байна.
Харин ажиллах хүчний хамгийн бага хувийг
эзэлдэг 55 ба түүнээс дээш насныхан өсөх
хандлагатай байна.
Салбаруудаарх ажил эрхлэлтийн
таамаглал
Хөдөлмөрийн
эрэлтийн
таамаглалыг
тооцохдоо МУ-ын эдийн засгийн үйл
ажиллагааны 19 салбар тус бүрийн нэмүү
өртгийн
таамаглал
болон
хөдөлмөр
зарцуулалтын коэффициентийн (хөдөлмөрийн
бүтээмжийн урвуу) таамаглалыг ашиглаж
тооцсон.
A. Эдийн засгийн салбаруудын нэмүү
өртгийн таамаглал
Монгол Улсын хэмжээнд ДНБ-ий өсөлт,
ялангуяа салбар бүрийн нэмүү өртгийн
урт хугацааны таамаглалыг өмнө нь хийж
байгаагүй бөгөөд энэ нь өөрөө төвөгтэй,
олон хүчин зүйлсээс хамаарсан байдагтай
холбоотой болов уу. Иймд бид 2000 оноос
2012 оны хооронд ажиглагдсан салбар бүрийн
нэмүү өртгийн нийт ДНБ-д эзлэх хувийн
жингийн ерөнхий чиг хандлагад үндэслэн 2022
он хүртэлх таамаглалыг гаргахдаа ОУВС-гийн
боловсруулсан ДНБ-ий өсөлтийн таамаглалыг
засварлан боловсрууллаа*.2
2 ОУВС-ийн тооцоогоор МУ-ын ажилгүйдлийн
*ДНБ-ий
салбаруудаарх
таамаглалыг
тооцохдоо ОУВС-гийн 2012 оны 10 дугаар
сард гаргасан МУ-ын бодит ДНБ-ий
өсөлтийн таамаглалыг авч ашиглахад
ажилгүйдлийн түвшин урт хугацааны буюу
хэвийн түвшин болох 6 орчим хувиас
доогуур тодорхойлогдож байв. Бусад хүчин
зүйлс (жишээлбэл, гадаадаас импортлох
ажиллах хүчний чиг хандлага) хэвээр
байхад, хөдөлмөрийн зах зээлд үүсэх
энэхүү халалт нь цалинг нэмэгдүүлэх замаар
эдийн засгийн өсөлтөд сөргөөр нөлөөлнө
гэж үзээд ОУВС-гийн ДНБ-ий жилийн
өсөлтийг засварлаж таамаглалын загвартаа
ашигласан.
түвшин тасралтгүй буурсаар 2018 гэхэд 3
хувьд хүрнэ гэж үзжээ (эх сурвалж: World
Economic Outlook (October 2013)). Үүнийг урт
хугацааны хэвийн ажилгүйдлийн түвшин гэж
ойлгоход эргэлзээтэй. Үүний оронд бид хэвийн
ажилгүйдлийн түвшинг 6 орчим хувь байхаар
авч үзсэн.
17

19. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Бодит ДНБ-ий 2017 он хүртэлх жилийн дундаж
өсөлт 7.1 хувь, 2022 он хүртэлх жилийн дундаж
өсөлт 6.6 хувь байхаар таамаглагдаж байна.3
Ирэх таван жилд хамгийн өндөр өсөлттэй
байх салбарууд нь уул уурхай олборлолт,
боловсруулах үйлдвэр, тээвэр ба агуулахын
үйл ажиллагаа, мэдээлэл холбооны салбарууд
байгаа бол тэрний дараагийн таван жилийн
таамаглалаар эдгээр салбаруудын жилийн
дундаж өсөлтийн түвшин буурах хандлагатай
байна.
Хүснэгт 2-6. Бодит ДНБ-ий салбаруудаарх таамаглал (сая төгрөг, 2005 оны үнээр зэрэгцүүлсэн)
Өсөлт (%)
Салбар*
2007
2012
2017т
2022т
ХАА
732,275
807,208
947,449
1,170,091
УУ
691,862
976,400
1,579,082
2,127,438
БҮ
328,067
383,449
637,422
846,806
20122017т
2017т2022т
20122022т
2.0
3.3
4.3
3.8
7.1
10.1
6.1
8.1
3.2
10.7
5.8
8.2
20072012
Цах
84,994
104,469
141,928
172,519
4.2
6.3
4.0
5.1
УХ
18,459
22,676
32,969
42,854
4.2
7.8
5.4
6.6
Бар
118,078
194,570
226,370
312,802
0.5
3.1
6.7
4.9
БөХуд
534,378
1,199,157
1,504,011
2,109,736
17.5
4.6
7.0
5.8
Тээ
361,745
576,071
941,601
1,333,769
9.8
10.3
7.2
8.8
Байр сууц
28,998
64,930
69,752
96,008
17.5
1.4
6.6
4.0
МХ
149,735
240,099
394,010
556,910
9.9
10.4
7.2
8.8
Сан/Да
128,635
280,834
347,503
491,645
16.9
4.4
7.2
5.8
Үл/Хөд
6.6
167,681
222,886
331,329
423,442
5.9
8.3
5.0
ШУ
18,470
63,400
76,357
110,696
28.0
3.8
7.7
5.7
Зах
43,622
100,195
145,685
209,313
18.1
7.8
7.5
7.6
ТөУ
69,847
75,198
107,878
127,897
1.5
7.5
3.5
5.5
Бол
89,203
101,097
111,978
106,312
2.5
2.1
-1.0
0.5
ЭМ
45,480
45,265
74,587
92,952
-0.1
10.5
4.5
7.5
7.8
Урлаг
9,896
13,447
20,910
28,495
6.3
9.2
6.4
Үйлч
18,561
27,130
40,121
54,397
7.9
8.1
6.3
7.2
Бүгд
3,639,988
5,498,482
7,730,943
10,414,084
8.6
7.1
6.1
6.6
* Салбаруудын товчлолын дэлгэрэнгүйг Хавсралтаас харна уу.
3 ОУВС-ийн тооцоогоор ДНБ-ий өсөлт 2017 он
хүртэл дунджаар 8.5 хувь, 2022 он хүртэл 7.7
хувь байна.
18

20. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
B. Хөдөлмөр зарцуулалтын
коэффициентийн таамаглал
Хөдөлмөр зарцуулалтын коэффициент бол
1 сая төгрөгийн нэмүү өртгийг үйлдвэрлэхэд
шаардлагатай ажил эрхлэлт буюу ажилчдын
тоо юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь хөдөлмөрийн
бүтээмжийн (нэгж ажилчны үйлдвэрлэж
байгаа нэмүү өртгийн хэмжээ) урвуу үзүүлэлт
юм - энэ коэффицентийн бууралт (өсөлт)
нь хөдөлмөрийн бүтээмж өсөж (буурч) буйг
харуулна.
Коэффициентийн
таамаглалыг
хийхдээ 2000-2012 он хүртэлх 19 салбарын
нэмүү өртөг болон салбаруудад ажиллагсдын
тоон мэдээлэл дээр тулгуурлаж тооцсон.
C. Салбаруудын хөдөлмөр эрхлэлтийн
таамаглал
2012 онд нийт ажиллагсдын тоо 1.05 сая
байсан бол 2017 онд 1.18 сая, 2022 онд
205,446-аар өсч 1.26 сая хүн амд хүрэхээр
таамаглагдаж байна. 2012-2017 онд хөдөлмөр
эрхлэлтийн жилийн дундаж өсөлт 2.3 хувь
байгаа бол 2017-2022 онд өсөлт 1.3 хувь болж
буурах шинжтэй байна. 2012-2022 онд жилд
дунджаар 1.8 хувь буюу 20,545 ажиллагсадаар
ажил эрхлэлт нэмэгдэх төлөвтэй байна.
ажиллагсдаар буурсан байх төлөвтэй байна.
Барилгын салбарын ажил эрхлэлт өсөх
хандлагатай байгаа ба жилийн дундаж өсөлт
нь харьцангуй тогтмол 6 хувьтай байхаар
таамаглагдаж байна. Урлаг үзвэр, тоглоом
наадмын салбарын хөдөлмөрийн эрэлт
дараагийн таван жил буюу 2017 он хүртэл
жилийн дундаж өсөлт хамгийн өндөр 12.3
хувьтай байна. Харин үйлчилгээний бусад үйл
ажиллагааны салбарын ажил эрхлэлт ойрын
2 жилийн хугацаанд бага зэргийн өсөлттэй
байгаа бөгөөд цаашдаа 2022 он хүртэл тухайн
салбарын хөдөлмөрийн эрэлт дунджаар 3.1
хувиар буурахаар таамаглагдаж байна.
Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл
ажиллагаа, мэргэжлийн шинжлэх ухаан болон
техникийн үйл ажиллагаа, төрийн удирдлага
ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа албан
журмын нийгмийн хамгаалал, усан хангамж
ба цэвэрлэх үйл ажиллагаа, уул уурхай
олборлолт зэрэг салбаруудад 2022 он хүртэл
ажил эрхлэлт жилд дунджаар нэлээд өндөр
буюу 5-аас 8 хувиар өсөх хандлагатай байна.
Доорх зурагт 2022 оны салбараарх ажил
эрхлэлтийн нийт ажиллагсдад эзлэх хувийн
жингийн таамаглалыг 2012 дүнтэй харьцуулан
үзүүлэв.
Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй загас барилт, ан
агнуурын салбарт ажиллагсдын тоо буурах
хандлагатай байгаа ба 2022 он гэхэд 51,706
19

21. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Хүснэгт 2-7. Салбаруудаарх хөдөлмөр эрхлэлтийн таамаглал (хүн, 2012-2022, %)
Өөрчлөлт
Салбар
ХАА
2012
2017т
369,960
330,890
2022т
318,254
Өсөлт (%)
20122017т
2017т2022т
20122022т
20122017т
2017т2022т
20122022т
-39,070
-12,636
-51,706
-2.2
-0.8
-1.5
УУ
46,696
71,848
91,480
25,152
19,632
44,784
9.0
4.9
7.0
БҮ
64,897
81,600
88,754
16,703
7,154
23,857
4.7
1.7
3.2
Цах
14,497
15,546
16,265
1,050
719
1,768
1.4
0.9
1.2
УХ
6,681
9,891
12,856
3,210
2,965
6,175
8.2
5.4
6.8
Бар
59,204
79,230
109,481
20,025
30,251
50,276
6.0
6.7
6.3
БөХуд
131,340
147,710
128,148
16,370
-19,562
-3,192
2.4
-2.8
-0.2
Тээ
56,091
65,704
65,585
9,613
-119
9,494
3.2
0.0
1.6
Байр/сууц
30,235
31,986
38,341
1,751
6,355
8,106
1.1
3.7
2.4
МХ
14,740
19,262
23,433
4,522
4,171
8,693
5.5
4.0
4.7
Сан/Да
17,376
21,832
22,882
4,456
1,050
5,506
4.7
0.9
2.8
Үл/Хөд
1,208
1,301
1,659
93
358
451
1.5
5.0
3.2
ШУ
11,341
17,036
24,734
5,695
7,698
13,393
8.5
7.7
8.1
Зах
13,334
14,483
11,772
1,150
-2,711
-1,562
1.7
-4.1
-1.2
ТөУ*
62,919
89,184
108,962
26,265
19,779
46,043
7.2
4.1
5.6
Бол
86,269
95,865
94,793
9,596
-1,072
8,524
2.1
-0.2
0.9
ЭМ
37,529
59,184
73,829
21,655
14,645
36,300
9.5
4.5
7.0
Урлаг
7,357
13,123
16,181
5,766
3,058
8,824
12.3
4.3
8.2
Үйлч
19,783
18,507
14,477
-1,276
-4,030
-5,306
-1.3
-4.8
-3.1
Бүгд
1,051,457
1,184,181
1,261,886
127,740
77,705 205,446
2.3
1.3
1.8
1
* ТөУ нь “Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа албан журмын нийгмийн хамгаалал”
салбарыг илэрхийлнэ. Энэ салбарт таамаглагдаж байгаа ажиллагсдын тооны өсөлт нь түүхэн хандлага дээр
тулгуурласан учраас ирээдүйд төрөөс баримтлах бодлого болох “Том төрөөс ухаалаг төрлүү” бодлогын
нөлөөг тусгаагүй болно.
20

22. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Зураг 2-3. Салбаруудын ажил эрхлэлт (%)
Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа
2022т
Урлаг үзвэр тоглоом наадам
2012*
Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл …
Боловсрол
Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах …
Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл …
Мэргэжлийн шинжлэх ухаан болон …
Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа
Санхүүгийн болон даатгалын үйл …
Мэдээлэл холбоо
Байр сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх …
Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа
Бөөний болон жижиглэн худалдаа; …
Барилга
Усан хангамж; бохир ус хог хаягдлын …
Цахилгаан хий уур агааржуулалтын …
Боловсруулах үйлдвэрлэл
Уул уурхай олборлолт
Хөдөө аж ахуй ойн аж ахуй загас барилт …
0
Зураг 2-3-аас харахад, 2012 онд 15 ба түүнээс
дээш насны нийт ажиллагсдын 35 хувийг
ХАА-н салбарт ажиллагсад эзэлж байсан бол
2022 онд 25.2 хувь болохоор таамаглагдаж
байна. Мөн бөөний болон жижиглэн
худалдаа, боловсрол, үйлчилгээний бусад үйл
10
20
30
40
ажиллагаа, захиргаа болон дэмжлэг үзүүлэх
үйл ажиллагааны салбаруудад ажиллагсдын
нийт ажиллагсдад эзлэх хувийн жин 2012
онтой харьцуулахад 2022 онд буурсан
хандлагатай байна. Эсрэгээрээ энэ үзүүлэлт
бусад салбаруудад өсөх хандлагатай байна.
21

23. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
3
Ажил мэргэжлийн ангилалаарх
ажил эрхлэлтийн таамаглал
МУ-ын хувьд ажил мэргэжлийг YAMAT-08
/ISCO-08/ ангилалаар авч үздэг бөгөөд
үндсэн 10 бүлгийн хүрээнд ажил эрхлэлтийн
таамаглалыг гаргалаа. Ингэж гаргахдаа
2007-2012 оны “салбар-ажил мэргэжил”-ийн
матрицыг ашиглав. Энэ матриц нь эдийн
засгийн үйл ажиллагааны салбар бүрээр
тухайн жилд ажилласан нийт ажиллагсдыг
ажил мэргэжлийн бүлгээр хуваадаг. Салбар
бүрийн тухайн ажил мэргэжлээрх ажиллагсдын
салбарын нийт ажиллагсдад эзлэх хувийн
жингийн чиг хандлагыг тогтоох замаар
“салбар-ажил мэргэжил”-ийн матрицыг 2022
он хүртэл таамагласан (Хүснэгт 2-9, 2-10).
Салбарын дагуу нэмэх замаар ажил мэргэжил
бүрээрх нийт ажиллагсдын тоог гаргаж авсан
(Хүснэгт 2-8).
Хүснэгт 2-8. Ажил мэргэжлийн ангилалаарх ажил эрхлэлтийн таамаглал (хүн, %)
Ажил
мэргэжлийн
ангилал
Өсөлт (%)
2007-08*
2012*
2017т
2022т
20122017т
2017т2022т
20122022т
M1
41,646
58,429
76,423
87,788
5.5
2.8
M2
114,433
161,560
196,699
227,045
4.0
2.9
3.5
M3
M4
44,044
16,840
37,069
27,064
52,135
30,022
57,916
34,177
7.1
2.1
2.1
2.6
4.6
2.4
4.2
M5
110,567
162,105
177,769
173,289
1.9
-0.5
0.7
M6
363,511
362,750
319,927
306,790
-2.5
-0.8
-1.7
M7
90,479
93,241
127,043
145,660
6.4
2.8
4.6
M8
70,029
78,240
101,578
110,298
5.4
1.7
3.5
M9
48,254
70,734
96,987
112,027
6.5
2.9
4.7
5,250
5,600
6,897
1.3
4.3
2.8
1,056,441
1,184,181
1,261,886
2.3
1.3
1.8
M10
Бүгд
899,802
* - ҮСХ-ны ажиллах хүчний судалгаа /зөвхөн дотоодын ажиллагсад/
т - Таамаглагдсан үр дүн /дотоод, гадаад ажиллагсдын нийт таамаглал/
2012-2022 онд хамгийн өндөр өсөлттэй
байх мэргэжилд М1 (хууль тогтоогч,
төрийн ба төрийн бус байгууллагын албан
тушаалын ажилтан, менежер), М3 (техникч
болон туслах/дэд мэргэжилтэн) болон М7
(үйлдвэрлэл, барилга, гар урлал, холбогдох
22
ажил үйлчилгээний ажилтан) болон М9
(энгийн ажил, мэргэжил) орж байна.4
Эдгээрийн жилийн дундаж өсөлт нь 4 гаруй
4 М2 нь мэргэжилтэн, М4 нь контор, үйлчилгээний
ажилтан, М5 нь худалдаа үйлчилгээний ажилтан,
М8 нь суурин төхөөрөмж, машин механизмын
операторч, угсрагч.

24. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
хувийн жингийн таамаглалыг 2012 оны дүнтэй
харьцуулан үзүүлэв. Нийт ажиллагсдын 34.3
хувийг 2012 онд М6 буюу ХАА-н мэргэшсэн
ажилтнууд эзэлж байсан бол энэ нь 2022 онд
24.3 хувь болж буурсан байна. М10 буюу
зэвсэгт хүчний ажил мэргэжлийн ажилчдын
нийт ажиллагсдад эзлэх хувийн жин тогтмол
0.5 хувьтай байсаар байх төлөвтэй.
хувьтай байна. Харин ХАА, ой загас агнуурын
мэргэшсэн
ажилтнуудын
эрэлт
буурах
хандлагатай байна. Ихэнх салбарт бий болж
буй ажил эрхлэлтийн өсөлтийг ХАА-н салбарт
үүсч буй бууралт тодорхой хэмжээгээр
дэмжиж байна.
Доорх зурагт 2022 оны ажил мэргэжлээрх
ажил эрхлэлтийн нийт ажиллагсдад эзлэх
Зураг 2-4. Ажил мэргэжлийн ангилалаарх ажил эрхлэлтийн таамаглал (%)
M10
M9
M8
M7
M6
M5
M4
M3
M2
M1
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
2022т
25.0
30.0
35.0
40.0
2012*
Доор “салбар-ажил мэргэжил” матрицын таамаглалыг 2017 болон 2022 оны байдлаар харуулав.
23

25. 24
Салбарын ангилал
1140
1580
1386
76423
Үйлч
Бүгд
Бол
Урлаг
3783
ТөУ
ЭМ
2906
15690
Зах
532
1102
ШУ
3151
Сан/Да
Үл/Хөд
6907
1743
Тээ
3887
9478
БөХуд
МХ
6400
Бар
Байр сууц
820
405
УХ
БҮ
Цах
5737
7985
УУ
1791
M1
ХАА
196699
1797
5093
31404
58176
24102
2156
9875
443
7731
8756
865
2668
7280
12032
762
4467
8159
9553
1382
M2
52135
1450
712
10228
3337
11701
610
3848
326
2328
2282
450
1372
3433
2615
618
1248
1728
2870
980
M3
30022
409
313
910
2735
4980
739
231
-
5238
1501
1036
3307
2535
1617
554
501
1436
1733
247
M4
177769
7630
1477
5945
9230
10073
3875
460
-
1208
930
17587
3137
102563
2135
756
254
4821
3963
1726
M5
319927
88
121
146
208
386
159
168
-
0
0
87
107
435
216
0
0
568
118
317120
M6
Ажил мэргэжлийн ангилал
Хүснэгт 2-9. “Салбар-ажил мэргэжил” матриц (хүн, 2017)
127043
3795
764
1497
1568
1478
995
211
-
205
904
305
1988
10191
41884
2021
4385
44155
8519
2177
M7
101578
174
232
2290
1430
6949
880
334
-
1008
314
591
47387
3127
4169
1337
1813
5906
21333
2303
M8
96987
1778
2831
5624
15309
8313
2164
807
-
964
688
4158
3995
8667
8162
3437
2058
6844
18022
3165
M9
5600
88
5511
M10
18507
13123
59184
95865
89184
14483
17036
1301
21832
19262
31986
65704
147710
79230
9891
15546
81600
71848
330890
Бүгд
Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал

26.
Салбарын ангилал
668
1393
Үл/Хөд
ШУ
1201
2033
1045
87788
ЭМ
Урлаг
Үйлч
Бүгд
3728
3351
Сан/Да
Бол
1603
5112
2422
8959
Байр сууц
МХ
19636
1788
Тээ
Зах
7739
БөХуд
ТөУ
14486
9209
Бар
227045
1389
6113
39784
57459
30494
545
7567
11294
998
2678
6596
17428
963
5059
875
508
Цах
9425
11659
1504
M2
УХ
7450
8740
БҮ
1932
ХАА
УУ
M1
57916
1191
861
12041
2156
12886
489
5810
447
2271
2621
598
1340
2885
3637
875
1228
1926
3603
34177
337
190
1055
2699
6165
682
239
-
6047
1626
1294
3569
2243
2494
808
454
1692
2324
258
M4
173289
6276
1921
7465
9638
11414
3023
688
-
1235
1151
20293
3030
90519
2996
1032
211
5647
4940
1808
M5
306790
59
145
183
209
477
128
249
-
0
0
104
110
379
281
0
0
494
102
303869
M6
Ажил мэргэжлийн ангилал
1052
M3
Хүснэгт 2-10. “Салбар-ажил мэргэжил” матриц (хүн, 2022)
145660
2889
901
2015
1583
1670
860
150
-
217
847
182
1913
8203
57622
2784
4352
47044
10148
2279
M7
110298
40
163
2557
1003
8507
748
445
-
1172
89
742
47236
2714
5030
1694
1570
6251
27953
2382
M8
112027
1250
3853
7528
16231
10903
1816
1273
-
1022
693
5170
3920
6868
10783
4192
2517
7534
23301
3170
M9
6897
87
6809
M10
14477
16181
73829
94793
108962
11772
24734
1659
22882
23433
38341
65585
128148
109481
12856
16265
88754
91480
318254
Бүгд
Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
25

27. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
4
Ажилгүйдлийн түвшний таамаглал
Таамаглагдсан ажиллах хүч (хөдөлмөрийн
нийлүүлэлт)
болон
ажил
эрхлэлтээс
(хөдөлмөрийн эрэлт) ажилгүйдлийн түвшний
таамаглалыг тооцож гаргасан.
2012 онд ажилгүйдлийн түвшин 8.2 хувьтай
байсан бол бид ажилгүйдлийн түвшинг
урт хугацаандаа ойролцоогоор 6 хувь
(0.5 нэгж хувийн хэлбэлзэлтэй) болно
гэсэн нөхцөл тавьж энэхүү таамаглалын
загварыг боловсрууллаа. Өөрөөр хэлбэл,
энэ нь эдийн засагт урт хугацаанд үзэгдэх
хэвийн ажилгүйдлийн түвшин юм. ОУВС-аас
гаргасан ДНБ-ий таамаглалыг эдийн засаг
урт хугацаанд хэвийн ажилгүйдлийн түвшинг
(6 орчим хувь) хадгална гэдэг үндэслэлээр
засварласан нь хөдөлмөрийн эрэлтийн тоог
гаргаж ирэх нөхцөл болсон.
Хүснэгт 2-11. Ажилгүйдлийн түвшний таамаглал (хүн, %, 2012-2022)
Хөдөлмөрийн
эрэлт
Хөдөлмөрийн
нийлүүлэлт
Ажилгүйдлийн
түвшин (%)
2012*
1,056,441
1,151,146
8.2
2013
1,110,160
1,180,712
6.0
2014
1,137,663
1,203,672
5.5
2015
1,150,724
1,224,913
6.1
2016
1,168,275
1,244,381
6.1
2017
1,184,181
1,262,139
6.2
2018
1,198,089
1,278,435
6.3
2019
1,211,819
1,293,652
6.3
2020
1,229,756
1,308,260
6.0
2021
1,244,758
1,322,684
5.9
2022
1,261,886
1,337,189
5.6
* Эх сурвалж: ҮСХ-ны ажиллах хүчний судалгаа
26

28. Дунд ба Урт Хугацааны Хөдөлмөрийн Эрэлт-Нийлүүлэлтийн Таамаглал
Хавсралт: товчилсон үгсийн жагсаалт
ХАА
УУ
БҮ
ЦАХ
УХ
БАР
БөХуд
Тээ
Байр сууц
МХ
Сан/Да
Үл/Хөд
ШУ
ЗАХ
ТөУ
Бол
ЭМ
Урлаг
Үйлч
М1
М2
М3
М4
М5
М6
М7
М8
М9
М10
Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загас барилт, ан агнуур
Уул уурхай олборлолт
Боловсруулах үйлдвэрлэл
Цахилгаан хий уур, агааржуулалтын хангамж
Усан хангамж, бохир ус хог хаягдлын менежмент, цэвэрлэх үйл
ажиллагаа
Барилга
Бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин мотоциклийн засвар
үйлчилгээ
Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа
Байр сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагаа
Мэдээлэл холбоо
Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа
Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа
Мэргэжлийн шинжлэх ухаан болон техникийн үйл
Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа
Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа албан журмын
нийгмийн хамгаалал
Боловсрол
Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагаа
Урлаг үзвэр тоглоом наадам
Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа
Хууль тогтоогч, төрийн ба төрийн бус байгууллагын албан тушаалын
ажилтан, менежер
Мэргэжилтэн
Техникч болон туслах / дэд мэргэжилтэн
Контор, үйлчилгээний ажилтан
Худалдаа үйлчилгээний ажилтан
ХАА, ой, загас агнуурын мэргэшсэн ажилтан
Үйлдвэрлэл, барилга, гар урлал, холбогдох ажил үйлчилгээний
ажилтан
Суурин төхөөрөмж, машин механизмын операторч, угсрагч
Энгийн ажил, мэргэжил
Зэвсэгт хүчний ажил, мэргэжил
27