1. Ontwikkelingspsychologie 1 Het lagereschoolkind (6 jaar – 12 jaar)

2. Overzicht De lichamelijke ontwikkeling De motorische ontwikkeling De perceptuele ontwikkeling De cognitieve ontwikkeling De taalontwikkeling De sociaal-emotionele ontwikkeling De seksuele ontwikkeling De persoonlijkheidsontwikkeling De morele ontwikkeling De schoolse ontwikkeling De tekenontwikkeling

3. 1. Lichamelijke ontwikkeling ‘Eerste strekking’ Ledematen groeien sneller dan hoofd ‘Klein kind’-kenmerken verdwijnen Tandenwissel Gezicht en lach veranderen Gedurende hele lagereschoolperiode

4. 2. Motorische ontwikkeling Lichaamsbeheersing  Oog/hand-coördinatie   10 jaar: ‘het volmaakte kind’

5. 3. Perceptuele ontwikkeling Kleuters Geleid door opvallende kenmerken Lagereschoolkinderen Waarneming zelfstandig ‘richten’ Gedetailleerder en systematischer Bvb. zoek 10 ≠ tussen 2 tekeningen

6. 4. Cognitieve ontwikkeling Concreet operationeel stadium (Piaget) Realistische, concreet voorstelbare situaties ‘Gedachtenhandelingen’  Probleemoplossing  Reversibel denken: ok Conservatienotie: ok, zolang ‘concreet’! Organisatie van gedachten: ok Positie van andere innemen: ok Toestand + proces (= identiteitsprincipe): ok Seriatie: ok Transitief denken: ok Klassen/deelklassen: ok

7. 4. Cognitieve ontwikkeling Magisch denken Onderscheid ‘echt/niet echt’ = duidelijk Pure fantasie: afgedaan Voorkeur: dingen die ‘echt’ zijn of ‘echt kunnen zijn’ Bvb. verhalen met realistische kenmerken (over ridders en koningen, in een veraf gelegen gebied, etc.) Toch: ‘magisch’ denken aanwezig!

8. 5. Taalontwikkeling Volwassenentaal Soms fouten: Moeilijke woorden: bvb. fjord, skeeler, ‘heps’ ipv ‘hesp’, etc. Verkeerde vervoegingen: bvb. ik valde ipv viel, ik loopte ipv liep, etc. Vreemde uitdrukkingen Metalinguïstisch bewustzijn Taal = regels + afspraken, experimenteren mogelijk! Bvb. taalspelletjes Interesse in ‘vreemde’ talen

9. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling Twee thema’s: Sociale relaties en vriendschappen Pesten

10. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling 1. Sociale relaties en vriendschappen Omgang leeftijdsgenoten  = ‘Sociale leerschool’ Bvb. omgaan met verschillende karakters, leren hoe conflicten ontstaan en hoe ermee omgaan, etc. Eén-sekse-groepen Meisjes met meisjes, jongens met jongens Einde LS: groepjes mengen zich meer  Van plagen en uitdagen naar flirten en hofmakerij

11. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling 1. Sociale relaties en vriendschappen Vriendschap kent evolutie Samen dingen doen/delen en dezelfde dingen leuk  iemand ‘nodig’ hebben, problemen oplossen en geheimen vertellen Einde vriendschap Bvb. door verhuis, ruzie, … = pijnlijke ervaring ~ liefdesverdriet Geen vrienden ≠ normaal & negatief voor ontwikkeling!

12. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling 2. Pesten = proces waarbij een groep/pestkop zich tegen een enkeling keert die zich niet (meer) kan verweren Drie partijen: Pestkoppen of pesters De gepeste, slachtoffer of zondebok De middengroep

13. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling 2. Pesten PESTEN MEE! Bewondering Pester Eigen voordeel MIDDENGROEP Angst zelf gepest Merken pesten niet op Bescherming gepeste Onverschilligheid PESTEN NIET MEE!

14. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling 2. Pesten Pesten ≠ Plagen Ongelijke machtsverdeling Desastreuze gevolgen voor gepeste Pesten = Groepsnorm? Zondebokverschijnsel Wie? Iedereen kan ‘gepest’ worden, ‘anders’ zijn Ook pestkoppen geen speciale kenmerken Beiden zwijgen over pesten Levenslange gevolgen vr pesters & gepesten

16. Pesten ‘op zich’ = ! en dat willen we niet op school (= anti-pest beleid)

17. Alle partijen betrekken bij preventie van pesten

18. Duidelijke afspraken en gedeelde verantwoordelijkheid

20. Alle partijen betrekken in oplossing

21. Eventueel individuele gesprekken met pesters, gepeste(n) (en ouders?): waarom? + afspraken

23. 7. Seksuele ontwikkeling 6 tot 8 jaar Verliefdheden Aanraken/strelen geslachtsdelen, maar niet openbaar Schuine moppen met seksueel geladen woorden = populair

24. 7. Seksuele ontwikkeling 8 tot 10 jaar Gevoelens verliefdheid  Lichamelijk contact opzoeken, hoewel onschuldig, bvb. handjes vasthouden, arm om elkaar, … Groepsnorm = heteroseksualiteit Seksestereotiep rolgedrag Voortplantingsverhaal = vrij duidelijk 1ste kenmerken puberteit ‘kunnen’ verschijnen

25. 7. Seksuele ontwikkeling 10 tot 12 jaar Verliefdheid: hevige emoties Belangstelling volwassen seksualiteit  Maar ook ‘preutsheid’ Beginnende puberteit  schaamte ? Eerste menstruatie kan optreden

26. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Zelfbeschrijvingen Eigen karakter Vaardigheden Categorieën Contacten leeftijdsgenoten  Keuze vriend(in) Belang van wederzijds vertrouwen, iets voor elkaar over hebben Vergelijken Zichzelf beter leren kennen

27. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Vlijt versus minderwaardigheid (Erikson) Vlijt Verwerken van grote hoeveelheid informatie Verwerven van plek in sociale wereld Indien moeilijkheden: gevoelens van onvermogen, minderwaardigheid Oplossing Belangstellende volwassenen Bereidwillige leeftijdsgenoten

28. 9. Morele ontwikkeling Empathie/inlevingsvermogen Conventionele fase (Kohlberg) Gezaghebbende ander bepaalt wat mag/niet mag Bvb. leerkracht, ouder, jeugdleiding, agent, directie, etc. Ook bij volwassenen: Millgram-experimenten Proefleider gebiedt personen om proefpersonen electrische schokken toe te dienen Sommigen zijn zelfs bereid om ‘dodelijke’ schokken toe te dienen onder gezag van proefleider in witte jas

29. 10. Schoolse ontwikkeling Overgang kleuterklas - 1ste leerjaar Schoolrijpheidsvoorwaarden Aanleg Omgeving Zelfbepaling Kritische noot: Kind niet aangepast aan school of school niet aangepast aan kind? Filmpje:http://www.klasse.be/tvklasse/12755-Naar-het-eerste-leerjaar

30. 10. Schoolse ontwikkeling Drie schoolse vaardigheden: Lezen Schrijven Rekenen

31. 10. Schoolse ontwikkeling 1. Lezen Voorgeschiedenis Algemene vaardigheden: Bvb. woordenschat, concentratie, regels naleven, geheugen, visuele discriminatie Specifieke vaardigheden: Bvb. verbanden tussen beeld en klank, etc. Spellend  Herkennend  Begrijpend

32. 10. Schoolse ontwikkeling 2. Schrijven = 2de communicatiemiddel, na spreektaal ‘Schrijfrijp’: Algemene voorwaarden Bvb. taalbeheersing, zintuigen, concentratie, emotioneel evenwicht, motivatie om te leren Specifieke voorwaarden Bvb. grove en fijne motoriek, lichaamsbesef, ruim- telijke oriëntatie, vormonderscheidingsvermogen, oog/hand-coördinatie, laterisatie, gevoel voor ritme, automatiseren

33. 10. Schoolse ontwikkeling 2. Schrijven Doel: begrijpelijk schrijven Oefening baart kunst!

34. 10. Schoolse ontwikkeling 3. Rekenen Getalbegrip = voorwaarde Tellen Correspondentie Classificatie Seriatie  Bewerkingen: Concreet  Meer abstract Automatismen  cijferen  vraagstukken

35. 12. Tekenontwikkeling Rond 7 j: Visueel realisme Realiteitszin , meer details Bvb. rondjes w handen met vingers, mensen krijgen nek, lijntjes worden benen met volume, juistere lichaamsproporties, etc. Weergeven van bewegingen Rekening met ruimte en tijd (vanaf 9 j) Realiteit > fantasie Creativiteit = subtieler en complexer

36. 12. Tekenontwikkeling

38. Nood aan structuur, voorspelbare situaties waardoor meer ‘veiligheidsgevoel’, meer op gemak.Veilige hechting in verleden Basisvertrouwen  kunnen autonoom functioneren ‘Goed vastgezeten hebben om goed los te komen’

39. Indien de ontwikkeling anders loopt... Leerproblemen Moeilijkheden bij het leren van schoolse vaardigheden Primair (= leerstoornissen) en secundair Leerstoornissen Oorzaak niet in omgeving, bvb. slecht onderwijs, afwezigheid Oorzaak bij individu, maar niet tgv handicap/ ziekte, bvb. mentale achterstand

40. Indien de ontwikkeling anders loopt... Leerstoornissen ‘Verborgen handicap’ Onderkenning via signalen, bvb. welbevinden , uitvluchten om bepaalde taken niet te maken, huilen, etc. (Nog) geen oplossingen! Ermee leren leven en omgaan!

41. Indien de ontwikkeling anders loopt... Drie leerstoornissen: Dyslexie Leren lezen = probleem Dysorthografie Foutloos schrijven (spellen) = probleem Meestal samen met dyslexie Dyscalculie Leren rekenen = probleem (Dysgrafie) Schrijven (motorisch) = probleem Maar geen ‘leerstoornis’

42. Indien de ontwikkeling anders loopt... ADHD ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder’ Geen leerstoornis, wel veel leerproblemen Drie kenmerken: Aandachtstekort Overactiviteit Impulsiviteit

43. Indien de ontwikkeling anders loopt... ADHD Vele bijkomende problemen: Bvb. onhandigheid, leerbaarheid laag, leerproblemen en soms leerstoornissen, emotionele moeilijkheden, slaapproblemen, relationele en gedragsproblemen Aanpak: Medicijnen ‘Rilatine’ helpt ‘normale ontwikkeling’ bevorderen Maar neveneffecten Multidisciplinaire aanpak aangewezen

44. Samengevat Eerste strekking – het volmaakte kind Visueel realisme Waarneming: gedetailleerder en systematischer Latentiefase Omgang leeftijdsgenoten  ! Pesten Concreet operationeel denken – complexe(re) bewerkingen

45. Samengevat Volwassenentaal Leren lezen, schrijven en rekenen ! Leerproblemen en –stoornissen ADHD en werkhoudingsproblemen Gezaghebbende ander: bepaalt goed en kwaad Associatief en coöperatief spel  Zelfbeschrijvingen