Over het recht van een gedetineerde om z'n lijden aan de detentie zelf ter hand te nemen, ook in een ultieme vorm (zelfdoding).

1. Het lijden geleid.
Een tegendraadse kijk op suïcide in detentie. Zutphen, september 2012
==================================================================================
Aangekondigd is de publicatie van een boek over suïcide in detentie. Omdat het boek nog niet kan
worden bestudeerd, citeer ik de aankondiging. (1)
Elk overlijden leidt tot vragen. Een overlijden in de gevangenis des te meer, gezien de verantwoordelijkheid van de
staat voor de gedetineerde. Het Europees Hof voor de rechten van de mens (EHRM) legt lidstaten de
verplichting op om onderzoek te doen naar elk overlijden in de gevangenis. In dat onderzoek moet een aantal
vragen aan de orde komen. Heeft de staat adequate medische zorg geboden? Was het overlijden te voorzien en te
voorkomen? Hoe is gereageerd op ziektesignalen?
In het geval van zelfmoord eist het Hof bijkomende opheldering. Ook hier ligt de klemtoon van het EHRM op het
voorkomen waar mogelijk en onderzoeken waar nodig. Heeft de betrokkene zich suïcidaal geuit? Heeft de betrokkene
eerder een poging tot suïcide gedaan? Zijn er voldoende maatregelen genomen om de suïcide te voorkomen?
Dit boek is het resultaat van een recent onderzoek naar suïcide in penitentiaire inrichtingen en suïcides
gepleegd onder de zorg van de politie, verricht in opdracht van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Er is in dit
onderzoek naar gestreefd om helder te krijgen ‘wie suïcide in detentie pleegt’. Tevens is in kaart gebracht welk
onderzoek verricht is na een overlijden door suïcide en wat het resultaat was van dit onderzoek. Het boek is
opgezet vanuit mensenrechtelijk perspectief. Bij elke vraag hebben de auteurs zich gericht op de verplichtingen die
voortkomen uit de rechtspraak van het EHRM. De bevindingen in dit boek zijn van groot belang om zo veel mogelijk
suïcides te voorkomen en van elke suïcide te blijven leren.
De auteurs hebben een medische en verpleegkundige dan wel juridische achtergrond. Beide perspectieven komen in
deze publicatie aan bod. (einde citaat)
Nauwelijks opvallend is het uitgangspunt: het waar mogelijk voorkomen van suïcide, opgevat als
zelfmoord (in plaats van zelfdoding). Nauwelijks opvallend, omdat we er grosso modo met z’n allen
van overtuigd zijn dat zelfdoding een ziekte is, dan wel een uiting van ernstig lijden, dan wel een
ongeoorloofde daad (door welke kracht of persoon dan ook).
Er moet immers op z’n minst alles aan worden gedaan om zelfmoord te voorkomen.
Op zichzelf is zo’n uitgangspunt wel begrijpelijk omdat het uitgevoerde onderzoek zich netjes houdt
aan de verplichting die het Europees Hof voor de rechten van de mens (EHRM) de lidstaten oplegt,
namelijk om onderzoek te doen naar elk overlijden in de gevangenis. Omdat elke gedetineerde de
verantwoordelijkheid is van de staat, is zo’n onderzoek absoluut noodzakelijk.
Maar zou er in het onderzoek ook ruimte zijn voor het zelfgekozen einde? Voor de afweging dat het
einde van dit leven in de ogen van de betreffende gedetineerde de voorkeur verdient, zo de lezer wil:
het einde van het eigen leven voor de gedetineerde zelf meerwaardig is boven de last van de
detentie? Ik vrees van niet.
Het mensenrechtelijk perspectief van het Europees Hof impliceert jammer genoeg niet het
menselijke recht rond zelfbeschikking en lichamelijke integriteit.
De achtergrond van de auteurs in ogenschouw nemend, behoeft kennelijk het medisch/
verpleegkundige en juridische perspectief aanvulling met de menselijke factor van de gevangene.
Als een gedetineerde zelf zijn levenslot in handen wil nemen en zijn lijden wil bekorten, wat is er dan
op tegen om de ultieme vorm ervan (zelfdoding) mogelijk te maken, zolang de kaders van de
veroordeling (straf, uitsluiting uit regulier maatschappelijke verbanden) worden gerespecteerd?
De kernvraag in dezen is voor mij ”wie het lijden leidt’.
En laat god het verhoeden dat de staat zulks gaat doen.
Gert Rebergen, deeltijdactivist
1
W. Duijst, E. Thoonen, S. van der Gaauw, N. Korthals. Suïcide in detentie & EVRM. Maklu-Uitgevers (in press). Zie verder:
www.maklu.be.