Voor zijn toponymie van Kerkom raadpleegde dr. Paul Kempeneers alle beschikbare archivalische bronnen. De auteur beschreef dan het hele namenbestand in een aantal rubrieken. Zo ontstond tegelijk een wetenschappelijk en leesbaar boek. Zie http://www.kempeneers.org/publicaties/boek5-28.html

1. Kerkom
Plaatsnamen en hun geschiedenis
Dr. Paul Kempeneers
7 september 2012

2. Overzicht van de lezing
• Deel I: Mijn werkgebied: het Hageland
• Deel II: Verzameling van het materiaal
– 1. Gedrukte werken
– 2. Archiefonderzoek
» onuitgegeven doorlopende teksten
» cartografisch materiaal
– 3. Verzameling van toponiemen alfabetisch
– 4. Historische atlas met thesaurus
• Deel III: Verwerking van het materiaal
– 1. Synthese: Toponiemen in rubrieken en klapper achteraan
– 2. Illustraties: Historische documenten, prenten en kaarten

3. Mijn werkgebied: het Hageland
DEEL I

4. Kaart van Oost-Brabant, adm. kaart 1973
Bewerkte
gemeenten
Onvoldoende
toponymische
gegevens

5. Kerkom: kaart van de fusiegemeente

6. Kerkom: verdeling in secties

7. Verzameling van het materiaal
DEEL II

8. Deel II – Verzameling van het materiaal
GEDRUKTE WERKEN

9. Vroegere studies
vb. Alph. Wauters, maar
vooral Martens:
voorpagina van deel III, de
toponymie van Kerkom

10. Martens III, blz. 41: Langemeer

11. Deel II – Verzameling van het materiaal
ARCHIEFONDERZOEK

12. Klooster van Rameien, 1214 sorores de kerkehem

13. Oude bewonersnamen in het Latijn: De Dumo

14. Oude bewonersnamen in het Nederlands: Vander Hagen

15. Telling van 1693: graanvoorraden!

16. Tekst van de aankoop van het Hof vanden Male 1536

17. Bezittingen van het Pauscollege met plaatsnamen

18. Eigendommen van de Armentafel in de Gulden Delle (1776)

19. Fragment van de Haarbeemden op de kaart
van Gens (1762)

20. Goederen van de kerk opgemeten door
landmeter Naveau (1776)

21. Prekadastrale kaarten! Bastendorff 1824.
Fragment uit sectie B

22. Resultaat van de opzoekingen: alfabetische lijsten
met attestaties chronologisch gerangschikt
Hof te Cortbeek
- 20 nov. 1541 Machiel smeets sone wylen machiels ende kathlyne schats zyne huysvrouwe nv wonende te libbeke (huren van)
heeren Peeteren vanden male priestere cannoninck der kercken van ste peeters te louene: ierst Thoff geheeten te cortbeke metten
huysen schueren stallen backhuyse alsoet gelegen is te male, vuytgenomen de camere bouen den keldere aldaer (U 2573).
- 1560 Jan Aussens zone wylen Goerts ende Cathlyne schots syn huysvrouwe woonende te kerckum (hebben genomen in pachtinge)
teghen Augustyn vrancx als procureur tot desen byden president vande collegien vande Pauws ... der seluer collegie hoeue, geheeten
thoff te Corbeke ... de selue goeden der voerscreuen collegien aen gecomen syn van heeren Peeteren wylen vanden male (U 2574);
1560 specificatie ierst tvoers hoff te Corbeke metten huysen schuren stallen ende backhuyse metten anderen toebehoirten alzoe dat
geleghen es te male vuytgenomen de camer bouen den kelder aldaer (U 2574).
- 1560 Jan Aussens soene wylen goerts ende cathlijn schots syn huysvrouwe (huren) Thoff te Cortbeecke (U 2576).
- 11 dec. 1577 der seluer collegie hoeue genaempt thoff te Corbeke (verhuurd aan) Adriaen neffs ende Anna van Haesberge zyn
huysvrouwe woonende onder butsel (U 2576).
- 1634 Spaus collegie Adrianj vj binnen deser stadt ende vniversityt van Louen ... (verhuren) aen Pancras Pauwels ende Heylwich
Hermans gehuysschen, ende Thomas Peyssens hunnen behouden soene ... het Pachthoff der voors. collegie toebehoorende (U
2576).
- 18 juni 1650 Cornelis tonnoye als pachter vande collegie vanden paus; dat allen dye pachters dije hunnen bestiaelen waeren
dryuende doer desen drefft waeren schuldich te maecken eene brugge (U 2574).
- 1663 de goederen der voors. Collegie gelegen onder kerckum geheeten het hoff te Corbeeck (U 2575, p. 1); 1663 huijs ende hoff,
schure ende stallinge, speelhuijs met de boomgaerden, wermoeshoff saemen groot drije bonderen ende ses ruijen volgens de
metinge van den gesworen lantmeter mr Jan Fontain geschiet in junio in het jaer 1641 ... rgt. de straete van voor primo, de gemeijnte
van kerckum 2°, Paus Collegie 3° ende mattheijs Pasteels ter vierder seijde (U 2575, p. 1).
- 1663 (verhuring Hof te Cortbeek) aen Lambrecht Aerts hunnen pachter op hunne pachthoue onder Corbeke voors. geheeten de
hoeue te Corbeke; huys ende hoff, schuere, stallinghe ende het speelhuys met de boomgaerden ende wermoes hoff groot saemen
met de graeue rondom het speelhuys dry bunderen ses roeyen (U 2576).
Idem als Hof vander Malen.

23. Idem
Paanhuisbeemd
- 1470 S Robert lonis van eenen beempde aldaer belegen geheten den paenhuyss beempt oft tdroege eeusel (K
8873, f. 223v).
- ca. 1480 den paenhuysbeempt (K 8870, f. g11v).
- 1536 (Male) huys ende hoff groot ontrent eenen boendere rgt. sheeren straete in twee zyden, hedt straetken dat
leedt nae hedt caluer eussel ende den paenhuys bempt ter vierder zijden (U 2573, f. 1); den paenhuys bempt met
den droegen eussel tsaemen houdende een boender ende een halff dachmael rgt. spauws collegie in twee zijden,
hedt caluer eussel (U 2573, f. 2).
- 1558 den paenhuys beempdt metten droogen eeussele rgt. tcaluer eeussel (U 2574).
- 1560 den panhuysbempt metten drooghen eeussele tsaemen houdende een boender ende een halff dachmael
rgt. tcaluereneeussel (U 2574).
- 1647 eenen bempt metten droogen eussele gheheten den panis bempt rgt. spaens collegie te vooren sdorps van
kerckum bembden (SG 6918/1).
- 1661 eenen bempt geheeten den panisbempt metten droogen eusele (SG 6918/2, nr. 71).
- 1680 Paus collegie te voorens Stas Raps van een bempt geheeten den paenhuijs bempt metten droogheusel groot
saemen een bunder en een half daghmael nu genompt de peersweyde rgt. ... den drisch ofte gemijnte (SG 6918, nr.
71).
- 1680 Paus collegie teuorens stas raps van eenen bempt geheeten den paenhuijs bempt metten droogen heussel
groot tsaemen een boender, ende een half dachmael, nu genoempt die peerts weijde (K 8888, nr. 71).
- 1735 Paus Collegie van eene bempt geheeten den paen huijs bempt metten droogheusel groot saemen een
bunder en eene half daghmael nu genoempt de peersweijde rgt. ... den drieshe ofte gemeynte (SG 1791, f. 71).
Gelegen naast Paanhuis van het Hof te Cortbeek. C 201-202.

24. Deel II – Verzameling van het materiaal
HISTORISCHE ATLAS MET
THESAURUS

25. Voorbeeld uit de Atlas

26. Voorbeeld van Thesaurus, sectie B 273 (café
Temst) tot 280
B 273: 3,10. Huis. Café Temst. - 1800 Jean-Baptist Temst x Catherine Van Essche; 1845 Temst, Jean Baptist, à
Kerckom; ca. 1860 Temst, Petrus, Kerkom.
B 274: 10,10. Hof. - 1800 Jean-Baptist Temst x Catherine Van Essche; 1845 Temst, Jean Baptist, à Kerckom;
ca. 1860 Temst, Petrus, Kerkom.
B 275: 54,50. Land. - 1800 Jean-Baptist Temst x Catherine Van Essche; 1845 Temst, Jean Baptist, à Kerckom;
ca. 1860 Temst, Petrus, Kerkom.
B 276: 64,70. Land. - 1845 Kemels, Jean Baptist, à Kerckom; ca. 1860 Kemels, Joannes Baptiste, molenaer,
Kerkom.
B 277: 18,80. Land. - 1845 Schuermans, Pierre, à Wemmel; ca. 1860 Lion, Guilielmus Josephys, koopman,
broeders en zusters, Mechelen.
B 277bis: 78,40. Land. - 1845 Fets, à Bryssem (bis); ca. 1860 Fets, Hieronimus, landbouwer, Kerkom (bis).
B 278: 33,20. Land. - ca. 1860 Ons, Felix, Joannes Baptiste, Elisabetha en Petronella, landbouwers, Kerkom.
B 279a: 46,15. Land. - 1845 De Jaeger, Jean, journalier, à Kerckom (a); ca. 1860 Dejaeger, Joannes, daglooner,
Kerkom (a).
B 279b: 35 ca. Huis. - 1845 De Jaeger, Jean, journalier, à Kerckom (b); ca. 1860 Dejaeger, Joannes, daglooner,
Kerkom (b).
B 280: 76,20. Land. - 1845 Empens (sic), François; ca. 1860 Empsen, Petrus Franciscus, landbouwer en
consoorten, en Empsen, Petrus Franciscus, Binckom.

27. Verwerking van het materiaal
DEEL III

28. Deel III – Verwerking van het materiaal
VERWERKING VAN DE
TOPONIEMEN

29. Overzicht van reliëf en waterlopen

30. Beschrijving van de Kortbeek, nu Malendriesbeek
3.3.1. De Malendriesbeek
Malendriesbeek [2, 3112]: 1821 Malendries Beek (Tab), 1884
verkeerd Molendriesbeek N° 2 (AW), 1999 Malendries-beek (k. NGI). Voorheen
meestal aangeduid met de soortnaam Beek: 1558 die beke (U 2574), 1561 jnde
Roest ... de beke aldaer (SG 5653, f. 123v), 1647 bischops hoff rgt. die beke (SG
6918/1), 1663 het kalvereusel bempt ... rgt. de beke (U 2575, p. 4), 1776 (weide
= B 46) in den roos rgt. west de beeck (K 23.292). - Deze beek ontspringt aan de
Kalenberg aan de grens met Lubbeek, vloeit zuidoostwaarts en mondt tussen B
36 en B 37 in de Velp uit. Andere namen:
Kortbeek: 20 nov. 1541 Thoff geheeten te cortbeke (U 2573), 1560 te
Corbeke (U 2574), 1560 te Cortbeecke (U 2576), 1663 onder Corbeke (U 2576).
- De Kortbeek staat in tegenstelling tot de Langebeek die naar Lubbeek vloeit. Te
vergelijken met de gemeentenamen Korbeek-Dijle en Korbeek-Lo (DVG, 135). In
geschiedkundige werken over Kerkom wordt de Kortbeek verkeerdelijk Langebeek
genoemd.
Kraasbeek: 1613 het Schobbosvelt … ende die craesbeeck (SH 4 nr.
38). - Het eerste lid is de persoonsnaam Crauwels, vervormd tot Kraas (Claes, in:
Naamk. 1980, p. 66).
Leibeek: 1691 den mott met sijn vijuers ende Lijebeke (U 2573), 1759
in den Roost rgt. de Leijbeke (SG 5660, p. 101), 1763 (Grote H. Geest = B 50)
Leybeeck (O 15 nr. 33).

31. Veldnamen. Voorbeeld Wivelsborne

32. Beschrijving van Wivelsborne met
attestaties en verklaring
Wijvelsborne: ca. 1390 te wiuelsborne (K 8392, f. 42v),
1419 ten wijuelsborne (K 8392, f. 97), 1470 ten
wijvelborne (K 8871, f. 193), 1470 ten wijvelborne, ten
wievelborne (K 8872, f. 193), 1470 ten wijuelsborne rgt.
den driesch van kerckem (K 8873, f. 217v), 1661 bempt
tot wijuelborne (SG 6918/2, nr. 58), 1735 tot wyuelborne
rgt. de chichelreije (SG 1791, f. 78). –
Bron in de omgeving van C 31. Het eerste lid is een
genitief van de Germaanse persoonsnaam Wivilo, zoals in
de gemeentenaam Wevelgem (DVG, 276) en in de
verdwenen gehuchtnaam Wievelkoven in Neerlanden.

33. Wegen in 1845 gelegen in Velphoven

34. Geschiedenis van de Zankelaarstraat,
nu verscheidene namen
10.2.5. De langste weg van Kerkom [5]
Zankelaar-, Chankelaarstraat: 1757 de sankelere straete
van Binckom naer Loven (SG 1202/1), 1821 (Weg 5) Chankelaer
(Tab), 1824 Chankelaers straet (k. Bast., A), 1845 Chaukelaere
Straet (ABu), 1865 Chaukelaer straet (k. Popp). - Weg 5 liep van
Lubbeek tot aan de grens met Kumtich. Hier is echter de verbinding
verbroken. Nu Heurebeekstraat, Koppeleikenstraat en gedeeltelijk
Binkomsestraat.
Heurebeekstraat: 1980 Heurebeekstraat (k. Boutersem). -
Noordelijk deel van weg 5. Voor de betekenis zie 3.3.5. bij Hortbeek.
Koppeleikenstraat: 1980 Koppeleikenstraat (k. Boutersem).
- Naam voor weg 5 tussen de Boskantstraat en de
Kerkomsesteenweg. Koppeleiken, zie 5.4.
Binkomsestraat: 1980-2008 Binkomsestraat (k. Bout.). -
Benaming voor deel van weg 1, maar ook voor de verlenging van
weg 5.

35. Deel III – Verwerking van het materiaal
ILLUSTRATIES: HISTORISCHE
DOCUMENTEN, PRENTEN
EN KAARTEN

36. Nut van oude prentkaarten: de kerk vroeger

37. De kerk nu, zelfde invalshoek

38. De Pastorie voor de tweede Wereldoorlog

39. De Pastorie in 2011

40. De Kapel van Hendrickx

41. De kapellen gesitueerd op de kaart

42. Thema: Goedheid.
Bonis nocet, quisquis pepercerit malis.
Hy doet de goede lieden quaed,
Die het quaed zonder straffe laet.
Naar: Frans T'Serstevens,
Schat van zedespreuken en lessen.
Brussel, 1755.

43. Dank u voor uw aandacht
Meer informatie:
www.kempeneers.org