De status van de huidige (bouw-)Conjunctuur en prognose Woningbouwmarkt Prognose nieuwbouw Woningbouw Utiliteitsbouw

1. 20e Buildsight®-dag
10 september 2014
Verkadefabriek, ‘s-Hertogenbosch

2. Programma
• 12.00 uur Welkomstlunch
• 12.30 - 13.15 uur Michel van Eekert (Directeur Buildsight) Prognose 2015 –
2016
• 13.15 – 14.00 uur Henk van Laarhoven (Bierman en Henket, verantwoordelijk
voor transformatie Verkadefabriek) Onder meer over liefde als motivatie voor
de transformatie van gebouwen
• 14.00 – 14.30 uur Gerben van Dijk (Procesmanager Vernieuwing bouw) Kijk
eens anders - kansen voor bestaande gebouwen
• 14.30 uur – 14.50 uur Pauze
• 14.50 uur – 15.30 uur Alfred van den Bosch (Directeur bestuurder Woonvisie)
Overwegingen m.b.t. behoud van de sociale woningvoorraad
• 15.30 uur – 16.15 uur Paul Born (Directeur BAM Woningbouw) Voorspelt –
dit jaar nog - een transitie in de huidige woonmarkt
• 16.15 uur – 16.45 uur Rob Urgert (Cabaretier / televisiepresentator) Hoe
word ik geniaal?
• 16.45 uur Netwerkborrel
17-9-2014 2

3. Buildsight®
Nieuwbouwprognose 2014-III
“internationale onzekerheden omtrent herstel”
17-9-2014 3

4. Inhoud presentatie
• (bouw-)Conjunctuur
• Woningbouwmarkt
• Prognose nieuwbouw
– Woningbouw
– Utiliteitsbouw
17-9-2014 4

5. (bouw-)Conjunctuur
• Economie NL groeit in 2e kwartaal (na krimp in Q1); bouwproductie
doet het tegenovergestelde
• Dankzij export en stijgende productie (industrie, commerciële
dienstverlening, landbouw)
• Investeringsgroei in Q2 kleiner dan in Q1 (door minder bouwproductie)
10
5
0
-5
-10
-15
-20
BBP tov jaar eerder (%) bouwproductie tov jaar eerder (%) bouwproductie (%; k-o-k)
2009 Q1 2009 Q3 2010 Q1 2010 Q3 2011 Q1 2011 Q3 2012 Q1 2012 Q3 2013-Q1 2013-Q3 2014-Q1
-1,4 % t.o.v. zelfde periode jaar eerder
0,9 % t.o.v. zelfde periode jaar eerder
17-9-2014 5

6. Conjunctuur
• Maar:
– Krimp in Duitsland(!) en stagnatie in eurozone
– Oplopende internationale spanningen (boycot Rusland)
– Investeringen in juni gekrompen (voor het eerst in 9 maanden)
– ECB: nog lagere rentes en opkopen verpakte leningen en obligaties
– Ruimere onzekerheidsmarges forecast 2014 en 2015
– Vertrouwen onder druk
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
2007
januari
2007
juli
consumenten (links; saldo) producenten (rechts; %)
2008
januari
2008
juli
2009
januari
2009
juli
Producentenvertrouwen augustus 2014: 0
2010
januari
2010
juli
2011
januari
2011
juli
2012
januari
2012
juli
2013
januari
2013
juli
Bron: CBS
Consumentenvertrouwen augustus 2014: -4
17-9-2014 6

7. Bouwconjunctuur
orderportefeuilles (in maanden productie; linker as) en %-aannemers met stagnatie a.g.v. gebrek aan orders
(gemarkeerd; rechter as) mei 2010 – juni 2014
7
6,75
6,5
6,25
6
5,75
5,5
5,25
5
woningbouw utiliteitsbouw woningbouw utiliteitsbouw
nov-10
jul-10
sep-10
mei-10
jan-11
nov-11
jul-11
sep-11
mei-11
mrt-11
jan-12
nov-12
jul-12
sep-12
mei-12
mrt-12
jan-13
nov-13
jul-13
sep-13
mei-13
mrt-13
jan-14
mei-14
mrt-14
65%
60%
55%
50%
45%
40%
35%
30%
25%
Bron: EIB
• Duidelijke stijging orderportefeuilles woningbouw (utiliteitsbouw ook
enig herstel)
• Ook architecten hebben meer werk (Q1)
• Meer nieuwbouwwoningen verkocht in 2014 (+52% in 1e 7
maanden)
17-9-2014 7

8. Bouwconjunctuur
Bouwsom nieuwe nieuwbouwopdrachten architecten
(index 2010 = 100)
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
Woningen nieuwbouw (%; j-o-j)
Utilteitsgebouwen Nieuwbouw (%; j-o-j)
Woningen Nieuwbouw
Utiliteitsgebouwen Nieuwbouw
Bron: CBS
17-9-2014 8

9. Bouwconjunctuur
(Verkoop nieuwe marktkoopwoningen
Neprom: Monitor Nieuwe Woningen)
Bron: MNW Alle marktkoopwoningen
17-9-2014 9

10. Bouwconjunctuur
• Meer (maar goedkopere) woningen vergund eerst half jaar 2014
– 58% meer koopwoningen t.o.v. 1e half jaar 2013
– Vooral in midden Nederland; regio West en Oost (Gelderland)
– 9% minder huurwoningen t.o.v. 1e half jaar 2013
• Utiliteitsbouwvergunningen (na eerder herstel) zwak in mei en juni
staaf: waarde in mln euro (linker as) lijn: inhoud geïndexeerd 2012=100 (rechter as)
105.0
100.0
95.0
90.0
85.0
80.0
75.0
70.0
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Bouwvergunningen 12-mnd vrts.
Woongebouwen Bedrijfsgebouwen Woongebouwen Bedrijfsgebouwen
17-9-2014 10
Bron: CBS (bewerking Buildsight)

11. Bouwconjunctuur
Bouwvergunningen waarde in mln. euro; 12 mnd. vrts.
Woningbouw Utiliteitsbouw
Nieuwbouw (linker as)
Overige werkzaamheden (rechter as)
1,200
1,000
800
600
400
200
0
9,000
8,000
7,000
6,000
5,000
4,000
3,000
Nieuwbouw (linker as)
Overige werkzaamheden (rechter as)
Bron: CBS
2,500
2,000
1,500
1,000
500
0
5,500
5,000
4,500
4,000
3,500
3,000
17-9-2014 11

12. Woningbouw
17-9-2014 12

13. Woningbouw
• Dankzij herstel woningmarkt nieuwe kansen voor
nieuwbouw koopsector
– Herstel Bouwers voor de markt: 1e 6 maanden 2014
2x zoveel koopwoningen vergund
– Ook herstel vergunningen bij particulieren (+26%)
– Niet voor woningcorporaties (-45%)
– Stijging aantal woningen groter dan stijging inhoud:
kleinere woningen
– Eengezinswoningen, steden, westen en Gelderland
17-9-2014 13

14. Woningmarkt
bestaande woningen: woningprijzen (index 2010=100),
maandelijks vrts. jaartotaal # verkochte woningen
102
99
96
93
90
87
84
2010
december
Prijsindex bestaande koopwoningen Aantal verkochte woningen
Overdrachtsbelasting
2011 april 2011
augustus
2011
december
2012 april 2012
Bron: CBS en Kadaster, t/m juli 2014
augustus
Nieuwe hypotheekregels
2012
december
2013 april 2013
augustus
2013
december
2014 april
135.000
130.000
125.000
120.000
115.000
110.000
105.000
100.000
17-9-2014 14

15. Woningbouw
• Nieuwbouw voor de huursector staat onder druk
– Verhuurdersheffing
– Bezuinigingen bij corporaties:
• 29% minder huurwoningen vergund 1e 6 maanden 2014 (ook
minder koop)
• Lenen eerste half jaar ruim 1 mrd. minder dan in 2013
– Bouwers voor de markt doen wel iets meer (+19%),
maar focussen op koopsector (wel groot project in
Groningen met 284 huurwoningen)
– Particulieren nauwelijks (meer) actief op deze markt
17-9-2014 15

16. Woningbouw
• Uitzondering studentenwoningen
• Tekort aan studentenwoningen in grote steden
• Amsterdam verwacht een tekort van 16.000
studentenwoningen tot 2021
• Particuliere (buitenlandse) investeerders
17-9-2014 16

17. Bouwvergunningen woningbouw
12 mnd. voortschrijdend naar type opdrachtgever (aantal woningen)
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
66.549
jan-06
mei-06
sep-06
jan-07
mei-07
sep-07
jan-08
mei-08
sep-08
jan-09
mei-09
sep-09
Andere particuliere opdrachtgevers
Overheid en woningcorporaties
Bouwers voor de markt
jan-10
mei-10
sep-10
jan-11
mei-11
sep-11
jan-12
mei-12
sep-12
jan-13
mei-13
sep-13
Totaal: 29.471
jan-14
mei-14
Bron: CBS; t/m juni 2014
17-9-2014 17
4.073
5.692
19.706

18. Vergunningen woningbouw
Bouwers voor de markt
(12 maanden voortschrijdend)
45.000
40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
aantal huurwoningen aantal koopwoningen
Bron: CBS; t/m juni 2014
17-9-2014 18

19. Vergunningen woningbouw
Overheid en woningcorporaties
(12 maanden voortschrijdend)
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
aantal huurwoningen aantal koopwoningen
Bron: CBS; t/m juni 2014
17-9-2014 19

20. Vergunningen woningbouw
Andere particuliere opdrachtgevers
(12 maanden voortschrijdend)
9.000
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
aantal huurwoningen aantal koopwoningen
Bron: CBS; t/m juni 2014
17-9-2014 20

21. (aantal woningen, 12 mnd. vrts.; Nederland)
50,000
45,000
40,000
35,000
30,000
25,000
20,000
15,000
10,000
5,000
0
Woningbouwvergunningen
huur
koop
17-9-2014 21

22. Bouwvergunningen woningbouw
naar type opdrachtgever
Aantal vergunde woningen eerste zes maanden
2012 2013 2014
Bouwers voor de
markt
8.527 6.314 10.593
Overheid en
woningcorporaties
6.170 3.778 2.525
Andere particuliere
opdrachtgevers
2.209 1.878 2.139
Totaal 16.906 11.970 15.257
Bron: CBS
17-9-2014 22

23. Woningnieuwbouwproductie
(aantal woningen) 2005-2016
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
prognose 2014-III
prognose 2014-II
35.500
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
2005 gereedmeldingen CBS; 2006-2013 raming productie Buildsight®, 2014-2016 prognose Buildsight®
17-9-2014 23

24. Woningnieuwbouwproductie
naar woningtype (aantal woningen) 2005-2016
30% meergezins
50.000
45.000
40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
eengezins meergezins
44% meergezins
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
2005 gereedmeldingen CBS; 2006-2013 raming productie Buildsight®, 2014-2016 prognose Buildsight®
17-9-2014 24

25. Woningnieuwbouwproductie
naar huur/koop (aantal woningen) 2005 - 2016
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
25% huur 40% huur 34% huur
huur koop
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
2005 gereedmeldingen CBS; 2006-2013 raming productie Buildsight®, 2014-2016 prognose Buildsight®
17-9-2014 25

26. Utiliteitsbouw
17-9-2014 26

27. Utiliteitsbouw
• Leegstand:
– Kantoren en bedrijfsruimte
– Ook winkels (lijkt mee te vallen) en
– Agrarisch (steeds minder boerenbedrijven)
• Kantoren 2013: aanbod 10x > vraag (aanbod
daalt in 2014 voor het eerst; meer onttrekking
dan nieuwbouw)
• Ondanks lichte daling aanbod blijft
kantorenbouw komende jaren dalend
– Daling aanbod door meer sloop en transformatie;
weinig nieuwbouw
17-9-2014 27

28. Utiliteitsbouw
• Herstel bij hallen en loodsen (stijgende vraag
moderne magazijnen)
• Nieuwbouw hallen en loodsen met kantoor
bereikt dit jaar dieptepunt
• Stallenbouw geen grote daling door
aanhoudende dynamiek in de markt:
– Schaalvergroting, afschaffing melkquotum en
bedrijfsbeëindigingen
– Eierboeren maken geen winst meer
– Invloed Russische boycot beperkt
17-9-2014 28

29. Utiliteitsbouw
• Dit jaar grootste daling scholenbouw, daarna
beperkte krimp
– Stabilisatie in 2016
– Meer woningbouw, meer kinderen
• Pas na 2016 herstel bouw voor de zorgsector
– Nieuwe manier van financieren huisvesting
– Meer mantelzorg thuis, alleen ernstig
hulpbehoevenden nog naar verzorgingshuis
17-9-2014 29

30. Bouwvergunningen utiliteitsbouw
waarde 12-maanden voorts. (index: 2008=100; CBS)
17-9-2014 30

31. 1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
17-9-2014
Utiliteitsbouw
Hallen en loodsen
2008 - 2016: ontwikkeling vloeroppervlak
31
Kantoren
2008 – 2016 ontwikkeling vloeroppervlak
0
prognose 2014-III prognose 2014-II
In m2 * 1.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
prognose 2014-III prognose 2014-II

32. Utiliteitsbouw
Bedrijfshallen met kantoor
2008 - 2016: ontwikkeling vloeroppervlak
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
prognose 2014-III prognose 2014-II
In m2 * 1.000
2008 – 2016 ontwikkeling vloeroppervlak
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
Agrarische sector
prognose 2014-III prognose 2014-II
17-9-2014 32

33. Onderwijssector (Scholen)
2008 - 2016: ontwikkeling vloeroppervlak
800
700
600
500
400
300
200
100
0
prognose 2014-II prognose 2014-I
In m2 * 1.000
2008 – 2016 ontwikkeling vloeroppervlak
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
Zorgsector
prognose 2014-III prognose 2014-II
17-9-2014 33

34. Utiliteitsbouwproductie
2012 – 2016 verandering t.o.v. vorig jaar
Vaste prijzen
2012 2013 2014 2015 2016
Hallen en loodsen 1% -18% 12,5% 15% 14%
Kantoren -18% -22% -25% -11,5% -7%
Bedrijfshal met kantoor -2% -14% -5% 0% 5%
Schuren en stallen 2% -5% -3% 0% -5%
Scholen -1% 4% -7% -5% -3%
Gezondheidszorg -14% -13% -9% -20% -6%
Totaal Buildsight® -7% -12% -7% -4% 0%
17-9-2014 34

35. Einde
17-9-2014 35