1. บทปฏิบัติการทดลองที่ 2
โครงสรางและหนาที่ของพืชดอก
เรื่อง เนื้อเยื่อชั้นตาง ๆ ของราก
เรื่อง การศึกษาเนื้อเยื่อชั้นตาง ๆ ของรากพืชดอกตัดตามขวาง
จุดประสงคการเรียนรู : นักเรียนมีความสามารถในการปฏิบัติกิจกรรมตาง ๆตอไปนี้ได
1. ทําการทดลองเพื่อศึกษาลักษณะของเนื้อเยือชั้นตาง ๆ ของรากพืชดอกได
่
2. เพื่อฝกทักษะการใชกลองจุลทรรศนแบบใชแสงในการศึกษาลักษณะของเนื้อเยื่อชันตาง ๆ
้
ของรากพืชดอก
3. บอกลักษณะของเนื้อเยื่อแตละบริเวณของเนื้อเยื่อชั้นตาง ๆ ของรากพืชดอก
4. เปรียบเทียบเนือเยื่อชั้นตาง ๆ ของรากพืชใบเลี้ยงเดียวกับรากพืชใบเลี้ยงคู
้ ่
หลักการ / ทฤษฎี
สิ่งมีชีวิตทุกชนิดมีเซลลเปนองคประกอบพื้นฐาน กลุมเซลลที่ทํางานรวมกัน เรียกวา เนื้อเยื่อ
(Tissue ) เนื้อเยื่อของพืช (Plant tissue) เมือแบงตามลักษณะของเซลลวามีการแบงตัวหรือไม
่
แยกไดเปน 2 ชนิด คือ เนื้อเยื่อเจริญ (Meristematic tissue หรือ Meristem) และ เนือเยื่อถาวร
้
(Permanent tissue) เนื้อเยื่อถาวร(Permanent tissue) เปนเนื้อเยื่อที่เกิดจากการแบงเซลลของเนื้อเยื่อ
เจริญ และไดมีการเปลี่ยนแปลงรูปรางและสวนประกอบของเซลลเพื่อทําหนาที่ตามแตละชนิด เชน
เนื้อเยื่อลําเลียงน้ํา แรธาตุ เนือเยื่อลําเลียงอาหาร เนื้อเยื่อถาวร แยกออกเปน 2 ประเภท คือ เนื้อเยือ
้ ่
ถาวรเชิงเดี่ยว (simple permanent tissue) เปนเนื้อเยื่อถาวรที่เปนเซลลชนิดเดียวกัน เชน เอพิเดอรมส ิ
(epidermis) พาเรงไคมา(parenchyma) คอเลงไคมา(collenchyma) สเกลอเลงไคมา (sclerenchyma)
เนื้อเยื่อถาวรเชิงซอน (complex permanent tissue) เปนเนื้อเยื่อถาวรที่เปนเซลลหลายชนิดมารวมกัน
เพื่อทําหนาที่รวมกัน เชน ทอลําเลียงน้ํา (xylem) ทอลําเลียงอาหาร (phloem)

ขอแตกตางของรากพืชใบเลี้ยงเดี่ยวและพืชใบเลียงคูรากพืชใบเลี้ยงเดียว ( monocot ) ทั่วไปจะ
้ ่
ไมมี Secondary growth มีเซลล epidermis ทําหนาที่โดยตลอด เซลล endodermis และ pericycle ชัดเจน
มี xylem arch แบบ poly archไมมี vascular cambiumไมมี medullary ray Pith มีขนาดกวาง รากพืชใบ
เลี้ยงคู ( dicot) ทั่วไปจะมีSecondarygrowth มีPeriderm แบงเปนชั้น cork, cork cambium,phelloderm
ชั้น Cortex เห็นไมชัด Vascular tissue เห็นชั้น pericycle ไมคอยชัด xylem มี 1 – 4 arch มี vascular
cambium มี medullary ray เนื่องจากมี secondary growth Pithไมมีหรือมีขนาดเล็ก

2. อุปกรณ / เครื่องมือและสารเคมี
1. ตนกลาของตน ถั่วแดง ถั่วเขียว หรือ ถั่วดํา และตนกลาขาวโพด
2. กลองจุลทรรศน 1 กลอง
3. สไลด และกระจกปดสไลด 2 ชุด
4. กระจกนาฬิกา 1 อัน
5. ใบมีดโกน 1 ใบ
6. หลอดหยด 1 หลอด
7. พูกันเล็ก ๆ หรือเข็มเขี่ยเชือ
้ 1 อัน
8. บีกเกอรขนาดตาง ๆ 1 – 2 ใบ
9. กระดาษเยื่อ 1 มวน
10. สีซาฟรานีน หรือ สีผสมอาหารสีแดงเขมขน 1% หรือ สียอมจากกะหล่ําปลีแดง

11. น้ําสะอาด
วิธีการทดลอง
1. นํารากพืชใบเลี้ยงคู เชนรากถั่ว และรากพืชใบเลี้ยงเดี่ยว เชนรากขาวโพด ลางใหสะอาด ตัดรากพืชที่
สมบูรณมาแชนําไวประมาณ 5-6 ราก
2.ใชใบมีดโกนตัดรากตามขวางเปนแผนบาง ๆ (ตามรูป) แชน้ําสีซาฟรานีน ในจานเพาะเชื้อ หรือ
ภาชนะอืน แยกเปนจานละชนิด
่
3.ใชพูกันเลือกชิ้นสวนที่บางและสมบูรณที่สุด ซึ่งยอมสีแลว จํานวน 3 – 4 แผนวางลงบนหยดน้ําบน
แผน สไลด แลวปดดวยกระจกปดสไลด ระวังอยาใหมีฟองอากาศ เช็ดนําที่ลนออกใหแหง
4. นําสไลดไปตรวจดูดวยกลองจุลทรรศน เลือกศึกษาชิ้นเนื้อเยื่อที่บางและสมบูรณที่สุด โดยเริ่มที่เลนส
ใกลวัตถุกําลังขยายต่ําและปานกลางตามลําดับ
5. บันทึกภาพแสดงลักษณะโครงสรางภายในของรากพืชใบเลี้ยงคูและพืชใบเลี้ยงเดี่ยวเปรียบเทียบกัน
วิธีตัดรากพืชตามขวาง

3. คําถามกอนการทดลอง
1. นักเรียนทราบหรือไมวาเนื้อเยื่อชั้นตางๆ ของรากประกอบดวยเนื้อเยื่อถาวรอะไรบาง
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
2. นักเรียนคิดวาเนื้อเยื่อชั้นตางๆ ของรากพืชใบเลี้ยงเดียวกับรากพืชใบเลี้ยงคู เหมือนกันหรือตางกัน
่
อยางไร
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

4. รายงานผลการทดลองบทปฏิบัติการที่ 1
เรื่อง การศึกษาเนื้อเยื่อชั้นตาง ๆ ของรากตัดตามขวางของพืชดอก
วัน /เดือน / ป .............................................. กลุมที่ ........................ เวลาที่ใช .......................... ชั่วโมง
ชื่อสมาชิกในกลุม
1. .............................................................................................................
2. .............................................................................................................
3. .............................................................................................................
4. .............................................................................................................
5. .............................................................................................................
วัตถุประสงค
1. .............................................................................................................
2. .............................................................................................................
3. .............................................................................................................
4. ............................................................................................................
ผลการทดลอง
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................

5. สรุปผลการทดลอง
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
อภิปรายผลการทดลอง
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................

6. คําถามหลังการทดลอง
1. กลุมเซลลแตละบริเวณของราก มีลักษณะเหมือนกันหรือไม อยางไร
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
2. แสดงแผนภาพโครงสรางภายในรากของพืชใบเลี้ยงคูกับรากพืชใบเลี้ยงเดี่ยว และตําแหนงเนื้อเยือ
 ่
บริเวณตาง ๆ พรอมชี้บง ในแต ละสวน
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
3. หนาที่ของราก
1……………………………………………………………………
2……………………………………………………………………
3. ………………………………………………………………….
4. นักเรียนจะสรุปผลการทดลองนี้อยางไร
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

7. ใบความรูที่ 1
โครงสรางและหนาที่ของพืชดอก
เรื่อง โครงสรางภายในของราก
สาระสําคัญ
ราก ( Root )
รากโดยทั่วไปเกิดมาจากสวนกลางของใบเลี้ยง ( Hypocotyl ) ของเอมบริโอ ซึ่งเรียกวาราก
แรกเกิด ( radicle ) และงอกออกจากเมล็ดเรียกวารากแกว ( primary root หรือ tap root ) ซึ่งสามารถแตก
กิ่งกานสาขาออกไปไดอกเปนรากแขนง ( secondary root )ถาคิดจากการกําเนิดตะมีราก 2 ชนิด คือราก
ี
แกวและรากพิเศษ ( adventitious root ) โดยรากแกวเกิดจาก embryo และมีสาขาเปนรากแขนงเกิดจาก
pericycle ของรากเดิม สวนรากพิเศษทีเ่ กิดจากสวนอืน ๆ ของพืช เชน ลําตน ใบ หรือสวนอื่น ๆ ของ
่
รากที่แก ซึ่งในสวนนี้รากที่เกิดจากพวกแคลลลัส ( callus ) ของกิ่งที่ปกชํานับวามีความสําคัญมาก รากที่
เจริญมาจาก embryo จะมีระบบราก 2 ประเภทคือ
1.ระบบรากแกว ( primary root system ) : มีรากแกวเปนหลักมีขนาดใหญกวารากอื่น ๆ อาจมี
รากแขนง แตกออกมาจาก pericycle ของรากแกว พบในพืชใบเลี้ยงคู
2.ระบบรากฝอย ( fibrous root system) : มักประกอบดวยรากทีมีขนาดใกลเคียงกันเปนเสนเล็ก ๆ
่
แผออกโดยรอบพบในพืชใบเลี้ยงเดียว ่
โครงสรางภายในของรากตัดตามขวาง (เรียงจากนอกสุดเขาดานใน)
1. เอพิเดอรมิส (epidermis) อยูดานนอกสุดทําหนาที่ปองกันเนื้อเยื่อที่อยูดานในสวนใหญ

ประกอบดวยเซลลเรียงผิวแถวเดียวเปนเซลลที่มีแวคิวโอลขนาดใหญ ผนังเซลลบางเซลลแตละเซลล
เรียงชิดกัน ไมมีชองวางระหวางเซลล เซลลชั้นเอพิเดอรมิสบางเซลลเปลี่ยนไปเปนเซลลผิวราก
2. คอรเทกซ (cortex) เปนบริเวณที่ประกอบดวยเซลลหลายเซลลอยูระหวางเอพิเดอรมิสและเนื้อเยื่อ
ลําเลียง สวนใหญเปนเซลลพาเรงคิมาที่ทําหนาที่สะสมน้ํากับอาหาร ดานในสุดของคอรเทกซ มักเห็น
เซลลเรียงเปนแถว เรียก เอนโดเดอรมิส (endodermis) มีเซลลคลายพาเรงคิมาแตที่ผนังเซลลมีลักษณะ
พิเศษ มีสารซูเบอรินสะสมเปนแถบเล็กๆ เรียกวา แคสพาเรียนสตริน เมื่อเซลลแกขึ้นมีการพอกของ
สารลิกนินใหผนังเซลลหนาขึ้นกวาเดิม แตเซลลในชวงนีไมมีแคสพาเรียนสตริพ จึงเปนผนังเซลลที่บาง
้
3. สตีล (stele) เปนเซลลที่อยูถัดจากชันเอนโดเดอรมิสเขาไปประกอบเนื้อเยื่อสําคัญ ไดแก
้
 3.1 เพริไซเคิล (pericycle) ประกอบดวยเซลลพาเรงคิมา วงโดยรอบ อาจมีชั้นเดียวหรือ
หลายชั้นแลวแตชนิดพืชเซลลบริเวณนี้อาจเปลี่ยนแปลงเปนเซลลเนื้อเยื่อที่เจริญเพื่อเปนที่เกิดรากแขนง

8. ภาพที่ 1 การจัดเรียงเนื้อเยื่อชั้นตาง ๆ ภายในรากของพืชดอก

9. พืชใบเลี้ยงเดี่ยว เชน ขาวโพด บริเวณกลางสุดของรากหรือไสในของราก แทนทีจะเปนเนื้อเยื่อของ
่
ไซเลมอาจจะพบเนื้อเยื่อของพาเรนไคมาอยูเปนบริเวณกวาง เรียกวา บริเวณ พิธ (pith)
พืชใบเลี้ยงคู บริเวณเซลลมีการเจริญเติบโตเต็มที่ อาจมีการเจริญเติบโตขั้นที่2 ทําใหพืชมีขนาดใหญ
ขึ้นโดยมีการแบงเซลลของเนื้อเยื่อเจริญ คือ วาสคิวลารแคมเบียม หรือแคมเบียมทอลําเลียง แบงตัว
เซลลที่เกิดขึ้นไดใหมทางดานในเจริญเปนเนื้อเยื่อขั้นที่ 2 ดังนั้นเซลลหางจากแคมเบียมจะเปนเซลลที่มี

อายุมากกวาเซลลที่อยูใกลกบ แคมเบียม บริเวณตรงกลางรากดานในสุดจึงเปนเนื้อเยือไซเลมที่มีอายุ
ั ่
มากที่สุด สําหรับรากพืชใบเลี้ยงเดี่ยว สวนใหญจะไมพบการเจริญเติบโตขั้นที่2
ขอแตกตางของรากพืชใบเลี้ยงเดียวและพืชใบเลี้ยงคู
่
รากพืชใบเลี้ยงเดี่ยว ( monocot ) ทั่วไปจะไมมี Secondary growth มีเซลล epidermis ทําหนาที่โดย
ตลอด เซลล endodermis และ pericycle ชัดเจน มี xylem arch แบบ poly archไมมี vascular cambiumไม
มี medullary ray Pith มีขนาดกวาง
รากพืชใบเลี้ยงคู ( dicot) ทั่วไปจะมีSecondarygrowth มีPeriderm แบงเปนชั้น cork, cork
cambium,phelloderm ชั้น Cortex เห็นไมชด Vascular tissue เห็นชัน pericycle ไมคอยชัด xylem มี 1 –
ั ้
4 arch มี vascular cambium มี medullary ray เนื่องจากมี secondary growth Pithไมมหรือมีขนาดเล็ก
ี
ภาพที่ 2 เปรียบเทียบการเรียงตัวของเนื้อเยื่อชันตาง ๆของรากพืชใบเลี้ยงเดียวกับใบเลี้ยงคู
้ ่