1. ИНТЕРНЭТИЙНИНТЕРНЭТИЙН
ХЭРЭГЛЭЭХЭРЭГЛЭЭ
МУБИС-ийн õàðüÿà Àðõàíãàé àéìàã äàõü
Áàãøèéí êîëëåæ
багш Ä.Áàòзаяа

2. • Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь байгууллага, хувь
хүмүүс, улс орны хооронд мэдээллийг нэг
компьютерээс нөгөөд хурдан шуурхай, найдвартай
дамжуулах, хадгалах зорилгоор хэд хэдэн
компьютерийг бүлэглэж холбох явдал юм. Сүлжээ нь
хоёр буюу түүнээс дээш тооны компьютерүүдээс
тогтдог.
• Сүлжээнүүдийг хооронд нь холбосноор
сүлжээнүүд хоорондоо харьцах боломжтой болдог.
Ийм хамгийн том сүлжээ бол "Internet" юм.
• Сансрын холбооны төхөөрөмжийг ашиглан тив
дэлхийн улс орнуудын компьютерууд өөр хоорондоо
холбогдон мэдээлэл дамжуулах, хүлээн авах,
солилцох боломжтой сүлжээг Интернэтийн сүлжээ
гэнэ.
ИНТЕРНЭТ

3. • World Wide Web буюу WWW
• Электрон шуудан Email (Electronic Mail)
• Бусад үйлчилгээнүүд
– IRC (Internet Relay Chat)
– Discussion group
– Mailing list
– E-shop
– File Transfer Protocol (FTP)
– Telnet
– Usenet
ИНТЕРНЭТИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ

4. W W W
• WWW – World Wide Web
• Вэб нь Интернэтийн эх vvсвэрvvд рvv хандах, хайж
олоход зориулагдсан гипертекcт дээр суурилагдсан
систем юм.
• Нэг баримтан дотор байгаа онцолсон vг буюу зурган
дээр дарахад задраад нэмэлт мэдээлэл гардаг
бvтэцтэй баримтыг гипертекcтэн баримт (hyper text)
гэж нэрлэдэг.
• Вэб мэдээлэл сервер буюу сvлжээний тєв компьютер
дээрээ HTML форматтай байна. HTML нь Hyper Text
Mark up Language буюу гипертекст бvрдvvлэх хэл
гэсэн vг юм.

5. • Мэдээлэл үзэхэд тухайн мэдээллийн
Интернэтэд байрлаж байгаа хаяг буюу URL
(Uniform Resource Locator)-ийг мэдэж байх
шаардлагатай. URL нь дараах хэлбэртэй
байна.
WWW ИНТЕРНЭТИЙН ХАЯГ
http://www.http://www.msuemsue..eduedu..mnmn
Улсын нэр
Вэбийн төрөл
Байгууллагын нэр
.jp – Japan
.kp -North Korea
.kr - South Korea
.kz – Kazakhstan
.mn - Mongolia
.mx - Mexico
.my – Malaysia
.de - Germany
.dk – Denmark
.il - Israel
.in - India
.iq - Iraq
.ir - Iran
.th – Thailand
.tw - Taiwan
.ua - Ukraine
.uk - United
Kingdom
.us - United States
.uz – Uzbekistan
.ae - United Arab
Emirates
.af – Afghanistan
.ca – Canada
.cn – China

6. • http://www.msue.edu.mn
• http://www.pmis.gov.mn
• http://www.soros.org.mn
• http://www.yahoo.com
• http://www.dornod.mn
• http://gate1.pmis.gov.mn/bayan-ulgii/
• http://www.owc.org.mn/arkhangai/bcol_index.htm
• http://www.mol.mn
• http://www.un.org
• http://www.hawaii.edu
ИНТЕРНЭТИЙН ХАЯГ
.edu - Education буюу боловсрол
.gov - Government засгийн газар
.org - Organization олон улсын
болон олон нийтийн байгууллага
.com - Commercial буюу
худалдаа, бизнес

7. • http:// - Hyper Text Transfer Protocol гэсэн үгийн товчлол. Вэб
мэдээллийг дэлхий нийтээр цацах Интернэтийн сүлжээний
үндсэн стандарт юм.
• .edu - university. Education буюу боловсрол гэсэн үгийн товчлол.
Уг мэдээллийн сан нь боловсролын аль нэгэн салбарт
хамаарагдана.
• .com - commercial enterprise or business. Commercial буюу
худалдааны гэсэн үгийн товчлол. Өөрөөр хэлбэл уг мэдээллийн
сан нь ашиг орлогын төлөө үйлчилнэ
• .gov - government. Government гэсэн үгийн товчлол. Тухайн
улсын засгийн газартай холбоотой мэдээллийн сан.
• .org - non-profit organizations. Organization гэсэн үгийн товчлол
бөгөөд олон улсын болон олон нийтийн байгууллагын
мэдээллийн санд ордог.
• .mil - military. Цэрэг, батлан хамгаалах байгууллагын холбоотой
мэдээллийн сан.
ИНТЕРНЭТИЙН ХАЯГ

8. • Вэб болон Интернэтийн мэдээллvvдтэй
ажиллахад зориулагдсан программуудыг
Web browser (Вэб браузер) гэж нэрлэдэг.
–Internet Explorer,
–Netscape Communicator
ВЭБ БРАУЗЕР Ямар
програм
ашиглах вэ?

9. • Хэрэв бидэнд хэрэгтэй мэдээллийн URL хаяг байхгүй бол
хайлтын систем (Search Engines)-ийг ашиглах хэрэгтэй.
• Хайлтын системүүд нь төрөл бүрийн мэдээллийн хаягийн бааз
бөгөөд эдгээрийг бид үнэгүй ашиглаж хэрэгцээт мэдээллээ олж
авах бүрэн боломжтой. Эдгээр хайлтын системүүд нь бүртгэж
авсан мэдээлийн сан болон бүртгэх мэдээллийнхээ агуулга
зэргээрээ ялгаатай байдаг учраас нэг хайлтын системээр
олдоогүй мэдээлэл нөгөө хайлтын системээр хайлгахад олдох
нь бий. Тийм учаас хайлтын системээ хэр зэрэг зөв оновчтой
сонгосноос бидний хайлтын үр дүн хамаарна.
• Интернэтээс хэрэгцээт мэдээллээ хайж олно гэдэг нэлээд
хугацаа шаардсан, төвөгтэй ажил болдог.
• Мэдээлэл хайх арга:
– сэдвийн төрөл,
– түлхүүр үгээр
хайх боломжтой байдаг.
ХАЙЛТЫН ТУХАЙ

10. • Хайлгах түлхүүр үг маань олон үгээс бүтсэн тохиолдолд аль нэг
үгийг нь онцлох, хасах зэрэг тодотголуудыг оруулж болно.
Жишээлбэл:
– “математикийн хичээл” гэж хашилтанд хийж бичвэл өөр үгтэй
холилдохгүй, хоорондоо ямар нэгэн үгийг оруулахгүй, урд хойноо
орохгүй, бүтнээрээ тааралдана. Энэ нь мэдээлийн хайлтын үр дүнг
цөөлж, чанаржуулдаг.
• Аль нэг үгнийх нь өмнө нэмэх тэмдгийн тавьж өгвөл олдсон
мэдээллүүд дотор тодотгосон үг заавал орсон байдаг.
Жишээлбэл дээрх хичээлийн шинэ мэдээлэл олох зорилгоор
математикийн хичээл гэсэн түлхүүр үгийг ашигласан
тохиолдолд эхлээд математикийн хичээл гэсэн үгнүүд
бүтнээрээ, дараа нь ганцхан математик, хичээл гэсэн үгнүүдтэй
мэдээллүүд орж ирдэг. Гэтэл бидэнд гурав дах бүлгийн буюу
математиктай холбоотой харин хичээл гэсэн мэдээллүүд
хэрэггүй. Энэ тохиолдолд бүх мэдээлэлд математикийн хичээл
гэсэн үгийг орсон байх шаардлагыг + математикийн хичээл
гэсэн тодотголтой түлхүүр үгийн тусламжтайгаар захиална.
Үүний эсрэг хайж байгаа мэдээлэлд ямар нэгэн үг орохгүй
байхыг хасах тэмдгээр тодорхойлж өгнө.
ХАЙЛТЫН ТУХАЙ

11. • Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг хайлтын
системүүдэд:
–http://www.yahoo.com
–http://www.altavista.com
–http://www.google.com
–http://www.mol.mn
–http://www.gateway.mn
– http://www.mobinet.mn
– http://www.mongolsearch.com
ХАЙЛТЫН ТУХАЙ

12. • http://www.mol.mn сайт дээр математикийн хичээл гэсэн
түлхүүр үгээр хайж үзье. (Зураг1)
• Вэб хайлт талбарт түлхүүр үгээ бичээд Хай товчин дээр
дарна.
– Нэг Вэб олдсон байна. (Зураг2)
• хичээл гэсэн түлхүүр үгээр хайж үзье.
– 4 Вэб олдсон байна. (Зураг3)
• http://www.yahoo.com сайт дээр математикийн хичээл
гэсэн түлхүүр үгээр хайж үзье.
– 4 Вэб олдсон байна. (Зураг4)
• http://www.google.mn сайт дээр математикийн хичээл
гэсэн түлхүүр үгээр хайж үзье.
– 157 орчим хайлт олдсон байна. (Зураг5)
– “математикийн хичээл” гэсэн түлхүүр үгээр хайхад 32
ЖИШЭЭ

13. Зураг 1

14. Зураг 2

15. ХАЙЛТЫН ТУХАЙ
Зураг 3

16. Зураг 4

17. Зураг 5

18. Зураг 6

19. • E-mail (electronic mail) áîë Èíòåðíýòèéí
ò¿ãýýìýë õýðýãëýýíèé íýã áºãººä Èíòåðíýòèéí
íèéò äàìæóóëàëòûí èõýíõ õóâèéã ýçýëäýã.
• Ýíý íü Èíòåðíåòèéí õýðýãëýã÷èä äýëõèéí àëü ÷
óëñ îðîíä áàéãàà èíòåðíåò õýðýãëýã÷
õ¿ì¿¿ñòýé çàõèäëààð õàðèëöàõ, ìýäýýëýë
õ¿ðãýõ, õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ áîëîí ººðèéí
ñîíèðõñîí ñýäâýýð çàõèà áè÷èæ ìýäýýëýë
(ôàéë) õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæòîé.
ЭЛЕКТРОН ШУУДАН гэж юу вэ?

20. • Èíòåðíýòýä ýëåêòðîí øóóäàíãèéí ãîë çîõèîí
áàéãóóëàëòûã Mail Serveróäèðäàí çîõèîí
áàéãóóëäàã áºãººä ýíý ñåðâåð íü
– õ¿ëýýí àâàõ ñåðâåð (Incomiing Mail Server),
– èëãýýõ ñåðâåð (Outgoing Mail Server)
ãýñýí 2 õýñýãòýé áàéíà. Òóõàéí òîõèîëäîëä ýíý
õî¸ð ñåðâåðèéí íýð èæèëõýí áàéæ áîëíî.
ЭЛЕКТРОН ШУУДАН гэж юу вэ?

21. @User name
Хэрэглэгч
Server name
сервер
ЭЛЕКТРОН ШУУДАН-ийн хаяг
anar@msue.edu.mn
ict@ict.mn
zolo@yahoo.com
oyun@magicnet.mn
naraa@mol.mn

22. ЭЛЕКТРОН ШУУДАН
Сервер
yahoo.com
Хэрэглэгч
Сервер
magicnet
Хэрэглэгч

23. Ямар програм ашиглах вэ?
• Вэб
– www.yahoo.com
– www.mol.mn
– www.msue.edu.mn
– www.magicnet.mn …
• Бэлэн зориулалтын програм
– OutlookExpress
– Microsoft Outlook
– Eudora Pro
– Netscape Messenger …

24. Яаж хаягтай болох вэ?
• Програм эхлүүлэх
Start / Programs / Internet Explorer
• Address талбарт http://www.mol.mn
хаяг бичээд Enter товчлуур дарна.
• Нээгдэх хуудасны баруун дээд буланд
байрлах И-МЭЙЛ холбоосон дээр
дарна.
•Хэрэв Address
талбарт
http://mail.mol.mn
хаяг бичээд Enter
товчлуур дарвал
шууд дараагийн
цонх гарна. И-МЭЙЛ
холбоосон дээр дарах
шаардлагагүй болно.

25. www.mol.mn хаягтай болох
•Шинээр хаяг нээлгэх гэж байгаа
тул Бүртгүүлэх гэсэн товчин дээр
дарна.
• Нээгдэх цонхны асуултуудад
хариулан хамгийн сүүлд
Зөвшөөрнө гэсэн товчийг дарна.

26. bolor
*****
*****
Bolor
Bold
25
.
Mongol
anar@yahoo.com