1. Хот цэцэрлэгжүүлэлтийн үндэс
ОЦ Тэнхим

2. 
P
icea pungens E
ngelm – Мөнгөлөг ãàöóóð
.

20-45 ì õ¿ðòýë ºíäºð ìºíõ íîãîîí øèëì¿¿ñò ìîä.

Òàðõàö:
Äýëõèéí
òàðõàö íü Умард Америкийн уулархаг
нутгаар дтд 2000-3300 м өндөрт ургадаг. Мөнгөлөг ãàöóóð íü
ìàíàé îðîíä 1970 оноос Орос улсаас суулгацаар оруулж ирж
тарьж байсан çºâõºí таримлаар тохиолдоно.

Áîòàíèêèéí øèíæ: Áîð ñààðàë þìóó саарал õîëòîñòîé, øîâãîð
òèòýìòýé.
Øèëì¿¿ñ
ìºíõ
íîãîîí.
2-3
ñì
óðò,
øèð¿¿í,
äºðâºëæèíä¿¿ øóãàìàðõóó, өргөслөг, мөнгөлөг өнгийн öóâàà
áàéðëàëòàé.

3. 
Áîòàíèêèéí øèíæ: Áîð ñààðàë þìóó саарал õîëòîñòîé, øîâãîð
òèòýìòýé.
Øèëì¿¿ñ
ìºíõ
íîãîîí.
2-3
ñì
óðò,
øèð¿¿í,
äºðâºëæèíä¿¿ øóãàìàðõóó, өргөслөг, мөнгөлөг өнгийн öóâàà
áàéðëàëòàé. Áîëîâñîðñîí áîðãîöîé íü óíæãàð, 8-10 ñì óðò, дараа
жилийн хавар хүртэл мөчир дээрээ байдаг. ¯ð íü 4 ìì óðò,
ò¿¿íèé äàëàâ÷ 10-13 ìì óðò. ĺðºâä¿ãýýð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð íàõèà
íü õººæ, òàâäóãààð ñàðûí äóíäààñ íàõèà çàäàð÷ ýõëýí ìºí ñàðûí
ñ¿¿ë÷ýýñ íàéëçóóðûí ºñºëò ýõýëæ, íàéìäóãààð ñàðûí äóíä
õ¿ðòýë ¿ðãýëæëýí îðîéí íàõèà çàíãèäàãäàæ ýõëýí óëìààð
åñä¿ãýýð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð óðãàëò çîãñîíî. 23-30 наснаасаа
цэцэглэж үрлэдэг. 15 насандаа 1,6-1,8 м өндөрт хүрдэг. Íàõèà
çàäàðñíààñ 1-2 äîëîî õîíîãèéí äàðàà öýöýãëýíý.

4. Picea pungens

5. Pinaceae Lindl. – Íàðñíû îâîã

P
icea obovata L – Ñèáèðèéí ãàöóóð
db.
Òàðõàö: Äýëõèéí òàðõàö íü Óðàë, Ñèáèðü, Àëòàé, Ñàÿíû,
Ìîíãîëä Õºâñãºë, Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Äàãóóð, Ìîíãîë- Àëòàé, Èõ
íóóðóóäûí õîòãîðò (Òýñèéí àäàã) òàéãà, îéí á¿ñë¿¿ðèéí äýýä
çàõ, õàðàíõóé àì íóðàã àñãààð óðãàíà. Ñèáèðü ãàöóóð íü ìàíàé
îðîíä çºâõºí ãóðàâ äºðºâõºí õýñýã ãàçàð óðãàäàã, òàðõàöûí
õ¿ðýý ÿâöóó áàãà áàéíà.
Èéìýýñ óäààí ºñºëòòýé, áàéãàëèéí õóóðàéøèõ íºõöºëä ºðãºí
òàðõàöàà òýëæ ÷àäàõã¿é õóìèõ õàíäëàãàòàé áàéãàà Ñèáèðü
ãàöóóðûã íóòàãò íü õÿìãàäàí õàìãààëàõ, àðâèæóóëàõ, çîðèóä
òàðüæ óðãóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ íü ç¿éòýé. 30 ì õ¿ðòýë
ºíäºð ìºíõ íîãîîí øèëì¿¿ñò ìîä.




6. 



Áîòàíèêèéí øèíæ: Áîð ñààðàë þìóó õàð ¿ð÷ãýð õîëòîñòîé, íàðèéõàí
øîâãîð òèòýìòýé. Øèëì¿¿ñ ìºíõ íîãîîí. 1-3 ñì óðò, øèð¿¿í,
äºðâºëæèíä¿¿ øóãàìàðõóó, øîâõ øºâãºðõ¿¿ íîãîîí áóþó öýíõýð
íèæýýäýýð öóâàà áàéðëàëòàé.
Áîëîâñîðñîí áîðãîöîé íü óíæãàð, 5-8 ñì óðò, áîëîâñîðìîãö
õàéðñíóóä íü çàäðàí ¿ðýý ã¿âäýã. .¯ð íü 4 ìì óðò, ò¿¿íèé äàëàâ÷
10-13 ìì óðò.
ĺðºâä¿ãýýð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð íàõèà íü õººæ, òàâäóãààð ñàðûí
äóíäààñ íàõèà çàäàð÷ ýõëýí ìºí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ íàéëçóóðûí ºñºëò
ýõýëæ, íàéìäóãààð ñàðûí äóíä õ¿ðòýë ¿ðãýëæëýí îðîéí íàõèà
çàíãèäàãäàæ ýõëýí óëìààð åñä¿ãýýð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð óðãàëò
çîãñîíî.
Íàõèà çàäàðñíààñ 1-2 äîëîî õîíîãèéí äàðàà öýöýãëýíý. Ãàöóóðûí
¿ðèéí áîëö àðàâäóãààð ñàðä ã¿éöíý. Ãàöóóð æèë ºíæèæ
öýöýãëýäýã. Íýã ¿ðèéí õàéðñíû äîòîð äàëàâ÷òàé 2ø
¿ð
áàéðëàíà. Ñ¿¿äýðñýã, õ¿éòýíä òýñâýðòýé.

7. 

¯
ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ð áîëîí íîãîîí ìº÷ðººð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðýýð òàðüñàí 3
íàñòàé òàðüöûã áîéæóóëãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëýí 3-4 æèë
óðãóóëñàíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëæ ñóóëãàíà.
Òàðüöûí ºñºëò óäààí.
Àøèãëàõ õýëáýð:
Ãàöóóðûã íèéñëýë õîòûí õóâüä ºðãºí
àøèãëàäàã áºãººä õîò ÷èìýãëýõ òàëààðàà ñàéí, àð÷èëãàà
õàðüöàíãóé áàãà øààðääàã ìîä. Ìàíàé íèéñëýë õîòîä Ãàöóóð õàà
ñàéã¿é òàðèãäñàí áºãººä Ñîíãîäîã óðëàãèéí àêàäåìèê òåàòðûí
óðä òàëä, Õîëáîîíû ç¿¿í òàëûí àþóëã¿éí òîéðîã, Çàñãèéí ãàçðûí
îðäíû õî¸ð æèã¿¿ð, Ýìíýã ñóðãàã÷òàé öýöýðëýã çýðýã îëîí
ãàçàðò òàðüæ öýöýðëýãæ¿¿ëñýí áàéäàã

11. 


P
inus sylvestris L – Ýãýë íàðñ
.
Òàðõàö: Åâðîï, Ñèáèðü, Ìîíãîëä òàðõàöòàé. Ìàíàéä Õºâñãºë
îð÷èì, Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Äàãóóð çýðýã ãàçàðò óóëûí
÷óëóóðõàã õàæóó, ãîëûí õºíäèé, óóëûí õàæóóãèéí ýëñýí õºðñòýé
ãàçðààð óðãàæ îé ¿¿ñãýäýã ¿íäñýí ¿¿ëäýð þì. 40ì ºíäºð
øèëì¿¿ñò ìîä.
Áîòàíèêèéí øèíæ: Íýã ìåòð õ¿ðòýë ãîë÷òîé, øºâãºð þìóó ºðãºí
Ẻðºíõèé òèòýìòýé, ñàëìàð÷ äîëîðñîí íèìãýí øàðàâòàð õîëòîñòîé.
Îëîí ñóäàëò òàë áîðòãîðõóó, çàõààðàà æèæèã ø¿äëýã õóðö
øèð¿¿í, 3-5 ñì óðò, 1 ìì îð÷èì ºðãºí ìºíõ íîãîîí øèëì¿¿ñ õîñîîð
áàãöàëíà. Áîëîâñîðñîí áîðãîöîé 3-6 ñì óðò, ¿ðò õàéðñ çóçààí,
ìîäëîã. Õàìãààëàõ õàéðñ ¿ã¿é. Óðãàëò íü òàâäóãààð ñàðûí
ýõíýýñ àðàâäóãààð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäýã. Ýãýë íàðñûã
öýöýðëýãò òàðèìàëæóóëàõàä ò¿ðãýí óðãàäàã, õ¿éòýí áà ãàí
äààõäàà ñàéí, ãýðýëñýã, õºðñ ãîëäîãã¿é ìîä. 9 íàñíààñàà ýõëýí
æèë á¿ð ¿ðëýäýã.

12. 

¯
ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðýýð òàðüñàí 2 íàñòàé
òàðüöûã áîéæóóëãûí òàëáàéä 3-4 æèë óðãóóëñàíû äàðàà
áàéíãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëíý. ¯ðèéã õàâàð òàðèõàä òîõèðîìæòîé.
Àøèãëàõ õýëáýð: Öýâýð íàðñ çîíõèëñîí îé íü õºðñ õàìãààëàõ,
óñ àðâèæóóëàõ, îð÷íûã ÷èìýãëýõ, ýð¿¿ë àõóé, àðèóòãàí
öýâýðëýõ àñàð ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîéã àíõààð÷ íàðñàí îéã
óðãóóëàõ àæëûã ìàíàé îðîíä èõýä àíõààðàí ñóäëàæ èðñýí
áèëýý. Öýöýðëýã, íèéòèéí öýöýðëýã, öýöýðëýãò òàëáàé,
ãóäàìæèíä ãàíöààð áîëîí õýñýã á¿ëãýýð ñóóëãàõ, òàëáàé
õàìãààëàõ áà îéí çóðâàñ áàéãóóëàõàä àøèãëàõ áîëîìæòîé. Äàí
íàðñààð ãóäàìæëàí òàðüñàí òîõèæèëò Íèéñëýë õîòûí íýãä¿ãýýð
10 æèëèéí äóíä ñóðãóóëèéí óðäóóðх гудамж, Явуухулангийн
цэцэрлэгт áàéäàã.

15. 




Acer ginnala M
axim – Гиннал àã÷
.
6 ì õ¿ðòýë ºíäºð íàâ÷èò ìîä буюу сөөг.
Òàðõàö: Алс Дорнод, Хятад, Солонгост голын эрэг, горхи,
чийглэг нугаар ургадаг. Òàðèìëààð ºðãºí òàðõñàí.
Áîòàíèêèéí øèíæ: Íàâ÷ íü íèéëìýë, 3-5 íàâ÷èíöàðòàé í¿öãýí þìóó
äîîä òàë íü áàãà çýðýã ¿ñëýã, çàõààðàà òîì õºðººëºã
íàâ÷èíöàðòàé, äóíä õýñãèéíõ íü áóñäààñàà òîì, áàã öýöýã íü
àðàé îëîí öýöýãòýé, çàëààðõóó, ¿ðýâ÷ íü ¿ñëýã.
Áîòàíèêèéí öýöýðëýãò 2009 îíä ÎÕÓ-ûí Эрхүүгийн Áîòàíèêèéí
öýöýðëýãýýñ ¿ðèéí ñîëèëöîîãîîð ¿ð çàõèàëàí àâ÷ òàðüñàí íü
ýõíèé æèëäýý 15-20 ñì ºíäºð, õî¸ðäàõü æèëäýý 30-40 ñì õ¿ðòýë
ºíäºð óðãàñàí. Óðãàëò íü òàâäóãààð ñàðûí ýõíýýñ àðàâäóãààð
ñàðûí ýõ õ¿ðòýë, íàéëçóóðûí ºñºëò òàâäóãààð ñàðûí äóíäààñ
íàéìäóãààð ñàðûí ñ¿¿ë÷ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëíý.

16. 
Òàâäóãààð
ñàðûí
ñ¿¿ë÷ýýð
öýöýãëýæ,
åñä¿ãýýð
ñàðûí
ñ¿¿ë÷ýýð ¿ð íü áîëîâñðîíî. 5 íàñíààñàà öýöýãëýæ, ¿ðëýíý. 12-15
хоног үргэлжлэн цэцэглэдэг. ªñºëò
ñàéòàé. Ãàí, õ¿éòýíä
òýñâýðòýé. Навчны өнгө 8-р сараас улбар шар, 9-р сараас
улаан болж хувирах үедээ маш гоёмсог харагддаг.

¯
ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðèéã íàìàð áîëîâñîð÷ ã¿éöìýã÷
ò¿¿æ øóóä òàðèõ áóþó õàâàð ýðòæ¿¿ëñýí ¿ðýýð òàðèëò õèéíý.
Õî¸ð íàñòàé òàðüöûã 2-3 æèë áîéæóóëààä áàéíãûí òàëáàéä
øèëæ¿¿ëýí ñóóëãàíà. ¯ðèéí óðãàõ ÷àäâàð ñàéí, ºñºëò õóðäàí.

Àøèãëàõ õýëáýð: Íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ãàíö íýãýýð áîëîí õýñýã
á¿ëãýýð òºãºë ¿¿ñãýí суулгахад маш òîõèðîìæòîé.

17. Acer ginnilla

19. P
opulus laurifolia L - Ë
db. àâð íàâ÷èò óëèàñ
Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Õîâä, Ìîíãîë - Àëòàé, Óâñ íóóð, Õîâä
ãîëûí àäàã, Ãîâü-Àëòàé, Ç¿¿íãàðûí ãîâüä ãîëûí ýðãèéí øóãóé,
õºíäèéí ýëñ, ÷óëóóðõàã õºðñ, óóëûí àì, õàâöëûí ¸ðîîë, îé, øóãóéä
óðãàäàã. Íîãîîâòîð õîëòîñòîé 25 ì õ¿ðòýë ºíäºð íàâ÷èò ìîä.
Áîòàíèêèéí øèíæ: Èø íü ãîë÷îîðîî 40- 50 ñì, çàðèìäàà 70 ñì õ¿ðòýë
á¿ä¿¿ðäýã. Íàâ÷èñ íàðèéí, ãîíçãîé, 5-8 ñì óðò, 2-3 ñì ºðãºí, øîâõ
¿ç¿¿ðòýé, ñóóðèàäàà øààíòãàðõóó èðìýã íü õºðººëºã, áàðèóë
¿ñýðõýã, 2 ñì óðò. Õàâàð ýðò ìîëöîãëîæ, çóíäàà íîãîîðîí íàìàðòàà
íàâ÷ñàà ã¿âäýã àíõèëóóí ¿íýðòýé ìîä. Óðãàëò íü äºðºâä¿ãýýð
ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ àðàâäóãààð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäýã.
Àøèãëàõ õýëáýð: Áîãèíî íàñòàé õýäèé÷ õóðäàí óðãàæ îð÷íîî
íîãîîðóóëäàã ó÷èð õîòûã ÷èìýãëýõýä ºðãºí àøèãëàæ áàéíà. Íîãîîí
áàéãóóëàìæèíä ãàíö íýãýýð áîëîí õýñýã á¿ëãýýð ñóóëãàõàä
òîõèðîìæòîé. Äàí óëèàñ òàðüæ öýöýðëýãæ¿¿ëñýí òàëáàé ìàíàéä
îëîí áèé. Òóõàéëáàë: Èõ ñóðãóóëèéí ãóäàìæ, Ýíõòàéâàíû áîëîîä
×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº ã.ì.
.






21. B
etulaceae S F Gray.- Õóñíû îâîã
. .

B
etula platyphylla S
ukacz .- Õàâòàã íàâ÷èò õóñ
Òàðõàö: Õºâñãºë, Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Äàãóóð, Õÿíãàíä óóëûí
õàæóó, øèíýñýí îé, ãîë ãîðõèéí ýðýã, òàòìûí îé, àì õàâöàëä
óðãàäàã. 10- 15 ì ºíäºð, öàãààí õîëòîñòîé ìîä.
Áîòàíèêèéí øèíæ: Çàëóó ìº÷èð íàéëçóóð íü í¿öãýí, öàéâàð öýã¿¿ä
á¿õèé õàð õ¿ðýí õîëòîñòîé. Íàâ÷èñ íü íèìãýí, ðîìáîðõóó, äàâõàð
ø¿äëýãòýé,
ñóóðü íü òýãø, ýñâýë ÿëèìã¿é äóãóéâòàð.
Òàâäóãààð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð íàõèà çàäàð÷, çóðãàäóãààð ñàðûí
ýõýýð íàéëçóóðûí ºñºëò ýõëýíý. Öýöýã ñàëàíãè áýëýãòýé áºãººä
ýð, ýì ìîëöîã áàã öýöýã ¿¿ñãýíý. Ýð öýöýã äºðâºã ñàëáàíò øàäàð
ýðõòýíòýé, 4-9 äîõèóðòàé.Ýð öýöãèéí ìîëöîã õàâàð ýðò çàäðàí
óíæèõ áºãººä óíàìòãàé. Ýì öýöýã øàäàð ýðõòýíã¿é, äîð áàéðëàõ
¿ðýâ÷òýé, 3 ñàëáàíò öýöãèéí õàéðñíû õàìò íèëýýä õàòóó, áîãèíî,
áîñîî þìóó óíæãàð ìîëöîã ¿¿ñãýíý.




22. 



Æèìñ íü õîñ íèìãýí äàëàâ÷ á¿õèé º÷¿¿õýí ñàìðàíöàð. Ãýðýëñýã,
õ¿éòýíä òýñâýðòýé. Õàâàð òàâäóãààð ñàðûí ýõýýð íàõèà õººæ
ýõëýí ìºí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð íàõèà çàäàð÷ íàéëçóóðûí ºñºëò ýõëýí
íàéìäóãààð ñàðûí ñ¿¿ë÷ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäýã.
¯
ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæèíý. ¯ð íü çóí áîëîâñîðìîãö ò¿¿æ øóóä
òàðèõ øààðäëàãàòàé. ¯ðýýð òàðüñàí 1-2 íàñòàé òàðüöûã
áîéæóóëãûí òàëáàéä 2 æèë òîðíèóëñàíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä
øèëæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé.
Íàéëçóóðûí ºñºëò äóíä çýðýã.
Àøèãëàõ õýëáýð: Çàëóó çóëçàãàí õóñ òóÿõàí èøòýé, ìº÷èð
öººòýé, òóðü ìóóòàé õàðàãääàã ó÷èð õîò öýöýðëýãæ¿¿ëýõýä
òºãºë ìàÿãààð áîëîí ãàíö íýãýýð ñóóëãàõàä òîõèðîìæòîé.

23. Хус
Ulm
aceae M
irb.- Õàéëààñíû îâîã