More Related Content
Similar to дэлхийн улсуудын хэл
Similar to дэлхийн улсуудын хэл (20)
More from BMunguntuul (20)
дэлхийн улсуудын хэл
- 3. Хэл шинжлэл
• Хэл шинжлэл нь хүний хэлийг шинжлэх
ухааны
үүднээс
тайлбарладаг
хүмүүнлэгийн салбар шинжлэх ухаан
юм. Хүн төрөлхтний хэл, түүний гарал
үүсэл, мөн чанар, үүрэг, түүнчлэн
дэлхийн
олон
хэлний
бүтэц,
тогтолцоо,
хөгжил,
зүй
тогтол, төрөл, хэв маягийг судалдаг
шинжлэх ухааныг хэл шинжлэл гэнэ.
- 4. Дэлхийн хэл
• Дэлхийн 7 тэрбум хvний ярьдаг 6000
гаруй хэл байдаг боловч дэлхийн хvн
амын тал нь15 хэлээр л ярьдаг байна.
• Хятадын мандарин хэлээр хамгийн их
хvн ярилцдаг. Хятадад бичгийн хэл нь
ижил боловч хvн амын 70% нь
мандарин хэлээр ярьдаг тул хойд
нутгийнхан нь ємнєд нутгийнханыхаа
яриаг ойлгодоггvй ажээ.
- 5. Дэлхийн хэл
• Дэлхий дээр буй 6 мянга орчим хэлийг
төрөл зүйлээр нь ангилбал 10 орчим
том бүлэгт хуваагддаг байна.
• Орчин үеийн хэл одоогоос 15-20 мянган
жилийн өмнө үүссэн гэж эрдэмтэд үздэг.
• Бие даасан хэд хэдэн цэгүүдэд хэлүүд
бие даасан байдлаар үүсч, тэр хэлээр
ярилцагчид тал тал тийш нүүн
хоорондоо ялгарч улмаар үндэстэн
үүссэн гэж үздэг.
- 6. Дэлхийн хэл
• Африкт ойролцоогоор 1000 орчим хэл
байдаг ч саяас илvv хvн ярилцдаг хэл
нь 30-хан байдаг. Энэтхэгт 800 гаруй
хэлээр ярьдаг. Энэхvv хvн амын нягтрал
ихтэй улсад 12 км явахад л ярилцдаг
хэл нь єєрчлєгддєг гэнэ.
- 7. Дэлхийн хэл
• Шинжлэх ухааны vvднээс vзвэл хvн
тєрєлхтєн анх ойрхи дорнодод vvссэн
бєгєєд дэлхийд хоѐр хэсэг болж
тархсанаар удамшлын хєгжил єєр
болсон
гэж
vздэг.
Жишээ
нь
Хятад, Япон зэрэг дорнын улсуудын
удамшлын шинж чанар тєстэй байхад
Европчууд, Ємнєд Африк, Дундад
Ази, Энэтхэгчvvд нь ойролцоо байдаг.
- 8. Дэлхийн хэл
• Хvн тєрєлхтний удамшлын ялгаа нь хэл
ярианд ч ижил байдаг. Онолын дагуу
МЭЄ 7500 жилийн тэртээ хvн тєрєлхтєн
газар тариалан эрхэлж, амьтадыг
гэрийн тэжээвэр болгож эхэлсний дараа
ойрхи
Дорнодоос
Европ,
Ємнєд
Африк, Энэтхэг рvv их нvvдэл хийх
болжээ. Эдгээр их нvvдлийн давлагаанд
хэлний гурван эх язгуур хэл бий болсон
байна.
- 14. • Хэлийг тvvхэн vvсэл, язгуураас нь
шалтгаалж бvлэглэн хуваана. Одоогийн
байгаа бvх хэлийг
1. Энэтхэг-Европ язгуурын хэл
2. Урал-Алтай язгуурын хэл
3. Хами-Сами язгуурын хэл гэж хувааж
vздэг.
- 15. Энэтхэг-Европ хэлнүүд
• Өнөөдөр хамгийн сайн судлагдсан
угсаатны нэгдэл бол Энэтхэг - европ
овгийн хэлтнүүд юм. Химлайн нуруу
хавиар
нутаглаж
байсан
энэтхэг
европчууд олон мянган жилийн өмнө
санскрит, эсвэл өвөг санскрит хэлээр
ярьж байжээ. Тэд хэдэн мянган жилийн
өмнө Химлайгаас баруун тийш нүүн
Европ орж суурьшсан ба тэндээсээ
зарим
нь
дундад
зууны
үед
Хойд,
Өмнөд
Америк,
Өмнөд
Африк,
Австрали
руу
шилжин
- 17. Энэтхэг-Европ хэлнүүд
• Энэ явцдаа ч доторхи ялгарал бас
үргэлжлэн ах дүү нар хэдэн зуун жил
өнгөрөхөд тус тусдаа этникийн хувьд
бие даасан үндэстэн болжээ. Хоѐр
мянган жилийн өмнө нэг хэлээр ярьдаг
нэг үндэстэн эртний ромчууд түүхийн
явцад испани, итали, франц, румын
зэрэг өөр үндэстнүүд болсон байна.
- 18. Энэтхэг-Европ хэлнүүд
• Энэтхэг европчуудаас гадна, хамит самитчууд, хятад – төвдүүд, угрофинчүүд,
дарвидууд,
алеут
–
эскимосчууд гэсэн хэл нь тусдаа үүссэн
бүлэг ах дүү нар байдгийн нэг нь
алтайчууд юм. Лавтай 15 мянгаас цааш
жилийн өмнө нэг угсаатан үндэстэн
байсан
алтайчууд
өнөөдөр
Хар
тэнгисээс Номхон далайн хоорон дахь
өргөн уудам нутагт 200 гаруй саяулаа
амьдарч байна.
- 19. Алтай хэлний язгуур
• Алтай хэлний язгуур – Евразид
тархсан ба Түрэг, Монгол, Манж-Тунгус
гэх үндсэн 3 хэлний бүлэгт цааш
хуваагдах хэлний язгуур. Мөн Солонгос
хэл болон Япон хэлний бүлгийг зарим
тодорхойлолтоор тус язгуурт багтаан
ангилдаг.
• Нийт 350 сая гаруй хүн тус язгуурт
багтах аль нэг хэлээр ярилцана.
- 20. Алтай хэлний язгуур
• Хэлний гарал үүслээр нь алтай гэсэн нэгдмэл
нэг хэлнээс одоогийн уг хэлний язгуурт багтах
хэлнүүд үүссэн гэх онолыг хэл шинжээч
эрдэмтэн Рамстедт гаргасан юм. Тэрээр
Түрэг, Монгол, Манж зэрэг хэлүүд дээр
үгзүй, өгүүлбэрзүй болон үг судлалын
харьцуулсан судалгааг хийсний үр дүнд
эдгээр нь Алтай хэлний язгуурын хэлүүд
бөгөөд Алтай уулаар нутаглагчид нүүдлэн
явсанаар нэгдмэл алтай хэлнээс бие даасан
хэлүүд үүссэн юм гэдгийг баталсан.
- 22. Алтай хэлний язгуур
• Алтайчууд
түүхийн хэдэн мянган
жилийн
туршид
японы, хятадын, персийн, лалын, христ
осын том иргэншлүүдтэй хөршлөн
амьдарч
байсны
хувьд
энэ
иргэншлүүдийн соѐлыг өөртөө их
шингээсэн. Дорно зүгт солонгосчууд
хятад, японы иргэншлийн асар их
нөлөөнд орсон бол, өрнө зүгт түрэгүүд
лал болон өрнийн иргэншлийн том
нөлөөнд орсон юм.
- 23. Түрэг хэлний бүлэг
• Турк, Азербайжан, Узбек, Түркмен, Хаса
г, Хиргис, Татар, Чуваш, Уйгур зэрэг 24
хэл багтдаг. Орхон хэл, Эртний уйгур
хэл, Цагаадай хэл, Булгар хэл, Хазар
хэл, Половэну хэл гэх мэт мөхсөн
хэлүүд мөн харьяалагддаг.
- 24. Манж-Тунгус хэлний бүлэг
• Сибирийн дэд бүлэг
– Эвэнк (Тунгус) ба Эвэн (Ламут) хэлүүд
багтана.
• Манжуурын дэд бүлэг
– Манж хэл болон мөхсөн Зүрчид хэл
багтдаг.
• Амурын дэд бүлэг
– Нанай болон Үдэй хэлүүд багтана.
• Алс дорнодын хэлүүд
• Япон хэл, Солонгос хэл, Айнү хэл болон
Рюүкюү зэрэг хэлүүд багтдаг.
- 25. Монгол хэлний бүлэг
• Монгол хэл нь дотроо жинхэнэ Монгол
хэл (Монгол улс ба Өвөр Монголын
Монгол хэл), Буриад, Халимаг гэсэн 3
үндсэн дэд бүлэгт хуваагдана. Монгол
хэлнээс салбарласан
Монгор, Могол, Баоань, Дагуур, Дуншиа
нь зэрэг бага хэлүүд багтана. Эдгээр
хэлүүд XIII-XV зууны үед салсан.
- 26. Хэлний бүтэц
• Тvvнээс гадна хэлийг хэлний бvтцээр нь 4
ангилж vздэг.
1. Yгс нь богино, нєхцєл авалгvйгээр
єгvvлбэрийн доторх байрлалаараа утга
илэрхийлдэг хэл (Хятад, Вьетнам г.м)
2. Цаг хугацаа, эзэн бие, vгvйсгэсэн утга зэрэг
байдлыг vгийн vндсэн дээрээ нєхцєл залган
илэрхийлдэг хэлнvvд (Монгол, Турк г.м)
3. Хэлний дvрэм нь vгийн vндсийг єєрчлєн утга
илэрхийлдэг хэлнvvд (Энэтхэг-Европ, ХамиСами язгуурын хэлнvvд)
4. Vгийн vндсэнд нєхцєл залгаснаар єгvvлбэр нь
ганц vгнээс бvтдэг хэлнvvд
