Ilustracions das vangardas artísticas

1. As Vanguardas vanse á
Guerra
Antonio Martínez
INICIARTE
http://artenoafonsox.blogspot.com.es/

2. Introdución
• Pero de que arte imos falar?

4. ¿Tantos séculos de
pintura para esto?

5. A arte do século XX: A Forma
• A forma créase coa liña e o claroscuro= relevo. Na
arte contemporánea iremos da disolución da forma
no Impresionismo, a a súa consolidación
(postimpresionismo), a a súa distorsión (p.e.
expresionismo), a a súa redución (Miró) ou a unha
nova interpretación (Surrealismo, abstracción)

6. A arte do século XX: O Espazo
• Da busca das tres dimensión, no
Postimpresionismo acéptanse so as dúas que
ten un cadro, culminando no Cubismo e
derivando so en elementos cromáticos.

7. A arte do século XX: A Materia
• Ata o Impresionismo a materia
(os óleos) eran os medios para
acadar as formas mais co
Postimpresinismo as formas
libéranse da cor. O cadro xurde
como unha orquestación de
campos de cor, potenciando o seu
valor expresivo. A Cor é o
elemento máis expresivo da
pintura: Fauvismo,
Expresionismo.

8. Comprender a arte?
“O que máis me sorprende é que tanta xente teña
a pretensión de comprender a arte. Fágome unha
pregunta: ten sentido comprender o canto dos
reiseñores? Ten sentido querer penetrar no
misterio da noite, das flores, das cousas fermosas
que nos rodean e que amamos? Así e todo, cando
lle toca a arte, a xente pretenden comprendela.
Por que?”

9. “Eu creo que a única cousa que a xente debe
comprender é que o artista crea porque debe
crear, porque posúe a súa arte. O artista é
soamente unha pequena, pequenísima parte do
universo, e non merece máis atención que os
outros elementos que compoñen o universo, e
que como a obra de arte, proporcionan ledicia,
consolo, emoción, paz.”
Pablo Picasso

10. A Arte no século XX
A arte pictórica deixará de ter
coma fin sobranceiro a
representación óptica de imaxes
externas, volcando cara a si
mesma o seu fin primordial,
comezando unha involución para
si mesma que constitúe a
principal característica e
condicionante da arte pictórica
do século XX: “a arte
ensimesmada”.

11. Contexto Histórico
O o primeiro terzo do século XX caracterizouse
por grandes tensións e enfrontamentos entre as
potencias europeas. Pola súa banda, a Primeira
Guerra Mundial (1914 -1918) e a Revolución
Soviética (1917) fomentaron as esperanzas nun
réxime económico diferente para o proletariado.
Tralos anos 1920, época de desenvolvemento e
prosperidade económica coñecida como os anos
tolos, viría o gran desastre da bolsa de Wall
Street(1929) e volvería unha época de recesión e
conflitos que, unidos ás difíciles condicións
impostas aos vencidos da Gran Guerra,
provocarían a xestación dos sistemas totalitarios
(fascismo e nazismo) que conducirán á Segunda
Guerra Mundial.

12. Algo no mundo occidental estaba a cambiar:
• A Segunda Revolución Industrial, coa aparición
do motor de explosión.
• O nacemento do cine a fins do XIX.
• A publicación da “Interpretación do soños” de
Freud en 1900.
• A publicación da “Teoría da Relatividade” de
Albert Einstein en 1905.
• A popularización da fotografía a principios do XX.

13. As Vangardas Artísticas
• O vangardismo maniféstase a través de varios movementos que,
desde formulacións diverxentes, abordan a renovación da arte,
despregando recursos que creben ou distorsionen os sistemas máis
aceptados de representación ou expresión artística, en teatro,
pintura, literatura, cine, arquitectura ou música, entre outros.
• Estes movementos artísticos renovadores, en xeral dogmáticos,
producíronse en Europa nas primeiras décadas do século XX, desde
onde se estenderon ao resto dos continentes, principalmente cara
a América, onde se enfrontaron ao modernismo.
• A característica primordial do vangardismo é a liberdade de
expresión, que se manifesta alterando a estrutura das obras,
abordando temas tabú e desordeando os parámetros creativos.

14. Os “ismos”
• Actitude provocadora.
• Publicación de manifestos.
• Rexeitamento de todo o anterior.
• Reivindicación do orixinal e lúdico.
• A loita contra as tradicións,
procurando o exercicio da liberdade
individual e a innovación.
• Audacia e liberdade da forma.
• Carácter experimental e a rapidez con
que se suceden as propostas, unhas
tras outras.

15. Os “Ismos”
• Fauvismo
• Escola de París
• Cubismo
• Expresionismo
• Abstración: lírica, xemétrica e suprematismo
• Futurismo
• A pintura metafísica
• Dadaísmo
• Surrelismo

16. Fauvismo
• Un dos primeiros movementos de vangardia do século,
aínda que a cohesión e o propósito común do grupo de
pintores que a forma é efémera: 1905-1910.
• Os características comúns do grupo son as seguintes:
• Liberdade na cor ata chegar á exaltación ou a violencia, sen
mesturas ou matices. A cor independízase do obxecto.
• Extrema simplificación de formas e elementos.
• Interpretación lírica e emocional da realidade con temas
agradables paisaxes ou retratos.
• A profundidade desaparece e os volumes perfílanse con
pinceladas fortes e non co claroscuro.
• É figurativo pero bastante antinatural.

17. Henry Matisse, 1869-1954
Ao comezo da súa carreira
identificóuselle co fauvismo e para
os anos 20 xa se destacou polo seu
mestría na linguaxe expresivo da
cor e do debuxo, a cal despregou
nunha inmensa produción que se
estendeu por máis de medio
século, e que consagrouno como
unha das figuras centrais da arte
contemporánea

18. A raia verde,
1905, Ó/l, 40 x
32 cm.

19. A ESCOLA DE PARÍS:
Amadeo Modigliani, 1884-1920
Arquetipo do artista bohemio,
n asúa vida houbo
estupefacientes, alcool,
mulleres, pobreza e
enfermidade, e só acadaou o
recoñecemento despois de
morto.

20. • Espido feminino
sentado, 1916
Ó/l, 92.4 x 59.8 cm.
Courtauld Institute
Galleries. Londres

23. Cubismo
• O Luis Vauxcelles
afirmou en 1908 que os
cadros de Braque
estaban compostos por
pequenos cubos.
• Apollinaire publicou en
1913 un ensaio co
título “Os pintores
cubistas”.

24. Cubismo
• Non se emprega a perspectiva convencional.
• Suma de varias perspectivas.
• Líberase a cor da forma.
• Non se emprega un punto de vista único.
• Uso máis austero da cor: tonos neutros.
• Escasa valoración da luz.

25. Pablo R. Picasso 1881-1973
• Considerado un dos
maiores artistas do século
XX, participou desde a
xénese en moitos
movementos artísticos
que se propagaron polo
mundo e exerceron unha
gran influencia noutros
grandes artistas do seu
tempo.
• Incansable e prolífico.

26. As señoritas de Avignón, 1907, Ó/l, 243x233
“Pinto os
obxecto tal
como os penso,
non coma os
vexo”

28. Cubismo
analítico:
Rapaza con
mandolina,
1910

30. Georges Braque, 1882-1963
• Despois duns
inicios moi
influenciados polo
fauvismo,
desenvolverá o
cubismo xunto con
Picasso

31. • Muller con
mandolina, 1910,
Ó/l, 80 x 54 cm.

32. Picasso: Bodegón con trenzado de silla,
1912, Óleo e collage sobre lenzo, 29 x 37 cm
Cubismo
sintético

33. Pablo Gargallo, 1881-1934
Considerado un dos
escultores máis
importantes e
innovadores do século
XX, ao longo da súa vida
artística combinou
paralelamente o
clasicismo coa
experimentación.

34. Pablo Gargallo
O profeta, 1933,
Broce, 235 x 65 x 50
cm.

37. Expresionismo
• Movemento a principios do século XX, entre 1905 e
1925, en Alemania e outros países centroeuropeos de
ámbito xermánico e austro-húngaro, ligado ao
fauvismo francés como arte expresiva e emocional que
se opuxo diametralmente ao impresionismo.
• Aglutinouse na década de 1910 en torno a dous
grupos: Die Brücke (A ponte) e Der Blaue Reiter (O
xinete azul). Paralelamente desenvolveu a súa
actividade en Viena o grupo da Secesión, que
integraron entre outros Gustav Klimt, Oskar Kokoschka
e Egon Schiele.

38. • Enfrontaríase ás vellas ideas impresionistas.
• Afirman que o real non é fundamentalmente
aquilo que vemos no exterior, senón aquilo
que xorde na nosa interioridade cando vemos,
percibimos, intuímos ou producimos algo.
• Uso de cores planas, con temática en clave de
angustia e pesimismo.

39. • Entre os principios desta corrente artística
sinálanse:
-a reconstrución da realidade,
-a relación da expresión literaria coas artes
plásticas e a música e a expresión da angustia do
mundo e da vida a través de novelas e dramas
onde se fala das limitacións sociais impostas á
liberdade do home.
-a expresión de filias e fobias do ser humano.
Polo tanto, non require dunha boa técnica, nin
dun resultado estéticamente fermoso.

40. Antecedentes: Edward Munch, 1863-1944
• “Xa non pintarei máis
interiores e xente lendo e
mulleres facendo punto.
Pintarei seres que respiran,
senten, sofren e aman (…)
• O espectador tomará
conciencia do que neles hai de
sagrado, e descubrirase coma
nunha igrexa”.
• Diario, 1889

41. Camiñaba eu con dous amigos pola estrada.
Ocultouse o sol, tinxiuse o ceo dun vermello
coma o sangue e eu sentín coma un sopro de
angustia. Pareime, apoieime na varanda,
indeciblemente canso; por riba da cidade e do
fiordo dun azul anegrado planeaban nubes
sanguinolentas como linguas de lume. Os meus
amigos seguiron camiñando, mentres eu fiquei
alí cravado, tremendo de medo. Parecíame que
oía o berro inmenso, infinito da Natureza.

42. O berro, 1893

43. A pubertade,
1894-1895

44. Madonna,
1894-1895

45. Expresionismo:Die Brücke (A ponte).
Dresde, 1905-1913
• Pretendía tender unha ponte que unira todos
os elementos axitadores e revolucionarios,
tanto artísticos como literarios, e , entre
todos, rexeitar a arte coetánea alemá.
• Expresaban a súa devoción por Van Gogh e os
grabados de Munch.
• Engadiron o uso da cor propoia dos fauvistas.

46. Ernst Ludwig Kirchner, 1880-1938
Cor antinatural, subxetivo e
chillón, en cores cálidas; as formas
máis ben planas, con pouco
interese polos volumes e a
perspectiva, que se violenta en
escorzos imposibles, e contornos
trazados con liñas grosas, como
incisións en madeira.

47. Autorretrato con
modelo, 1910. Óleo
sobre lenzo, 150 x 100
cm.

48. Berlín,
1913,
óleo sobre
lenzo, 120 x 91
cm

49. Expresionismo: Der Blaue Reiter (O
xinete azul) Múnich
• Abandono do dramatismo e da amargura para
achegarse a unha experimentación
permanente ata abandonar todo naturalismo,
chegando á abstración.

50. Grupo de Munich
Vasily Kandinsky, 1866-1944
Precursor da
abstración na pintura
e teórico da arte, con
el considérase que
comenza a
abstracción lírica.

51. • En 1912 publicou Do Espiritual na Arte, onde
critica ás institucións académicas tradicionalistas
e a idea de arte en xeral. É o primeiro libro que
describe a fundación teórica do movemento
abstracto e fala dunha nova época de gran
espiritualidad e da contribución da pintura a ela.
• A arte nova debe basearse nunha linguaxe de cor
e Kandinsky da as pautas sobre as propiedades
emocionais de cada ton e de cada cor, a
diferenza de teorías sobre a cor máis antigas, el
non se interesa polo espectro senón só na
resposta do alma.

52. Composición IV, 1911, óleo sobre lenzo, 1,59 x 2,5 m.

53. Era a caída do crepúsculo (...) cando percibín
súbitamente un cadro dunha beleza
extraordinaria, brillando por un lóstrego interior.
Aproximeime a ese cadro xeroglífico, onde non
vía máis que formas e cores, e cuxo contido
resultábame incomprensible. Enseguida atopei a
clave: era un cadro meu, que fora colocado de
lado (...) Nese momento comprendín que os
obxectos prexudicaban as miñas pinturas.
Kandinsky. Mirada retospectiva. Berlín, 1913

54. Piet Mondrian, 1872-1944
• Evolucionou desde o
naturalismo e o
simbolismo ata a
abstración, da cal é o
principal representante
inaugural xunto aos
rusos Kandinski e
Malévich.

56. Taboa II, 1921-1925, óleo sobre lenzo, 55 x 53 cm

59. Gerrit Rietveld.Casa Rietveld Schröder (ou Casa
Schröder) situada en Utrecht (Países Baixos) 1924

61. Kazimir Malévich, 1878-1935
O seu abstracionismo
xeométrico ou
suprematismo, derívase do
cubismo pola súa extremada
simplificación e unha
redución deste ás figuras
elementais da xeometría: o
rectángulo, o triángulo, a liña
e a circunferencia.

62. Suprematismo,
1916 nº 58. Ó/l,
80 x 70 cm.

64. Emil Nolde, 1867 -1956
O seu crispado manexo do
pincel, a utilización de cores
vivas e estridentes e as
figuras de rostros a modo
de máscaras pretendían
provocar no espectador un
shock visual e emocional.
“Cada cor ten en si mesmo
un alma, que me fai feliz
ou me repugna”.

65. Danza ao redor do becerro de ouro,1910

66. Xente emocionada,
1913

67. Autorretrato
1917.

68. Oskar Kokoschka, 1886-1963
• Emprego violento da cor
con grandes e grosas
pinceladas

69. A noiva do vento, 1914

70. Constantin Brancusi, 1876-1957
Aínda que de orixe
rumana, desenvolveuse
e deuse a coñecer en
Pariís. Está considerado
como un dos grandes
escultores do século XX.
A súa obra influíu en
novos conceptos da
forma en escultura,
pintura e deseño
industrial.

71. Paxaro no
espazo, 1923.
Bronce,
fundición, 139
cm

72. Futurismo
Xurdiu en Milán (Italia) impulsado polo poeta
italiano Filippo Tommaso Marinetti, quen
recompilou e publicou os principios do
futurismo no manifesto do 20 de febreiro de
1909, no diario Le Figaro de París. Ao ano
seguinte, os artistas italianos Giacomo Balla,
Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Luigi Russolo e
Mario Jordano asinaron o chamado Manifesto
do Futurismo.

73. Aínda que tivo unha curta existencia,
(aprox. 1944 -morte de Marinetti-, a
súa influencia apréciase nas obras de
Marcel Duchamp, Fernand Léger e
Robert Delaunay en París, así como no
constructivismo ruso.
Os textos futuristas trouxeron un
novo mito: a máquina, sirva como
síntese unha famosa frase de
Marinetti:
Un automóbil de carreiras é máis
fermoso que a Vitoria de Samotracia.
Art. 4º do Manifesto do Futurismo.

74. Este movemento rachaba coa tradición, o pasado e
os signos convencionais da historia da arte.
Pregoaba o movemento agresivo, o insomnio febril, o
paso ximnástico, o salto perigoso e a bofetada.
Segundo o seu manifesto, os
seus postulados eran a
exaltación do sensual, o nacional
e guerreiro, a adoración da
máquina, o retrato da realidade
en movemento.
Rexeitaba a estética tradicional e
intentou ensalzar a vida
contemporánea, baseándose nos
seus dous temas dominantes: a
máquina e o movemento.

75. MANIFESTO DO FUTURISMO DE
MARINETTI 11-II-1909
• DECLARAMOS
• 1º Que hai que desprezar todas as formas de imitación
e glorificar todas as formas de orixinalidade.
• 2º Que hai que se sublevar contra a tiranía das palabras
harmonía e bo gusto…
• 3º Que os críticos de arte son inútiles e perxudiciais.
• 4º Que hai que barrer todos os temas xa acabados.
• 6º Que o dinamismo universal debe ser dado en
pintura como sensación dinámica.
• 7º Que o movemento e a luz destrúen a materialidade
dos corpos.

76. Umberto Boccioni, 1881-1966
• Trasladou a idea do
dinamismo e a
velocidade á
escultura na busca
do volume aberto,
do dinámico.

77. Boccioni. A cidade levántase, 1910

78. Formas
únicas de
continuidade
no espazo,
1913; bronce,
fundición, 126 x 89 x
40 cm

79. Umberto Boccioni. Manifesto Técnico da
escultura futurista. 11 de abril de 1912
A miña escultura non ofrece perfís ríxidos, de
siluetas inmóbiles. Cada perfil contén en si mesmo
unha indicación para entender os demais…
Pretendo facer que o obxecto viva no medio natural
que o rodea. O gran berro é: fóra o pasado dende
Grecia ata Rodin! Substituamos o xugo ignominioso
da tradición por unha continuidade dinámica das
formas, por unha extensión da escultura ata
penetrar no espazo, rematando coa
homoxeneidade dos materiais.

81. “O xesto que reproduzamos no lenzo non será
máis un momento fixo no dinamismo universal.
Simplemente será a mesma sensación dinámica
[...]. Debido á persistencia da imaxe na retina, os
obxectos en movemento multiplícanse a si
mesmos constantemente; a súa forma cambia
como rápidas vibracións na súa tola carreira.
Dese modo, un cabalo en movemento non ten
catro patas, senón vinte, e os seus movementos
son triangulares."
Umberto Boccioni

82. Giacomo Balla, 1871-1958
Atopábase interesado
por retratar o
movemento. Pero a
diferenza dos outros
futuristas, non se
interesou polas máquina
nin pola violencia, e as
súas obras tenden cara
ao lirismo e a graza.
Construción escultórica do ruído e a
velocidade, 1914-1915, reconstruido en 1968,
Hirschhorn Museum.

83. Nena correndo
nun balcón,
1912. 125 x 125 cm.
Civica Glalleria
d'Arte Moderna,
Milán

84. A Pintura Metafísica
• Grupo creado por Carlo
Carrá (inicialmente futurista)
e Giorgio de Chirico.
• Disolto rapidamente por
desavinzas entre eles.
• Teñen influencias da
psicoanálise, da Art Nouveau
e da abstración.

85. Giorgio de Chirico, 1888-1978

86. Canción de
amor, 1914

87. • O enigma dun día,
1914

88. Dadaísmo
O dadaísmo é un movemento cultural que xurdiu en 1916 no
Cabaret Voltaire en Zúrich (Suiza). Foi proposto por Hugo Ball,
escritor dos primeiros textos dadaístas; posteriormente,
uniuse o rumano Tristan Tzara que chegaría a ser o emblema
do Dadaísmo. Unha característica fundamental do Dadaísmo
é a oposición ao concepto de razón instaurado polo
Positivismo. O Dadaísmo caracterizouse por rebelarse en
contra das convencións literarias, artísticas e especialmente,
por burlarse do artista burgués e da súa arte. A súa actividade
esténdese a gran variedade de manifestacións artísticas,
desde a poesía á escultura pasando pola pintura ou a música.

89. FRAGMENTO DO MANIFESTO DADÁ
1918 Tristán Tzara
Toda forma de noxo susceptible de se converter en
negación da familia é dadá; a protesta, as labazadas
de todo ser entregado a una acción destrutiva é
dadá; (…) a abolición da lóxica, a danza dos
impotentes da creación é dadá; a abolición de toda
xerarquía e de toda ecuación social de valores
establecida entre os servos é dadá; abolición da
memoria. (….). Liberdade; dadá, dadá, dadá, asubío
de cores encrespadas,encontro de todos os contrarios
e de todas as contradicións, de todo motivo grotesco,
de toda inchorencia: A VIDA.

90. Marcel Duchamp, 1887-1968

91. Roda de bicicleta, 1913

92. A fonte, 1917

93. L.H.O.O.Q., 1919

94. Man Ray, 1890-1976

95. Con Dalí, en París, 1934

96. O agasallo, 1921

97. A puericultura II

98. O violín de Ingres,
1924

99. Bágoas, 1930

100. Surrealismo
O surrealismo (en francés: surréalisme; sur
['sobre, por encima'] máis réalisme ['realismo'])
é un movemento artístico e literario xurdido en
Francia a partir do dadaísmo, na década dos
anos 1920, en torno á personalidade do poeta
André Breton.

101. Retrato en
"Vertumnus" (Verán)
do emperador Rodolfo
II realizado por
Giuseppe Arcimboldo.
Todos os froitos e
flores representados
no cadro eran propios
da estación do verán
no século XVI. Algúns
surrealistas viron nel a
un precursor.

102. Marc Chagall. 1887-1985
A súa pintura é a
encarnación dunha memoria
que funde os recordos
persoais coa imaxiñería do
folclore popular ruso e
constitúe unha unidade
indisoluble entre realidade e
fantasía, entre a lóxica
simbólica e a irracionalidade
do subconsciente.

103. A aldea e máis eu.
1911. Óleo sobre lenzo,
192 x 151 cm

105. Alberto Giacometti, 1901-1966

106. A bola
suspendida,
1930-1931

107. Joan Miró, 1883-1993
Na súa obra reflectiu o seu interese
no subconsciente, no "infantil" e no
seu país. Nun principio mostrou
fortes influencias fauves, cubistas e
expresionistas, pasando a unha
pintura plana con certo aire naïf,
como o é o seu coñecido cadro A
Masía do ano 1920. A partir da súa
estancia en París, a súa obra
vólvese máis onírica, coincidindo
cos puntos do surrealismo e
incorporándose a este movemento.

108. Joan Miró. A masia, 1921-22.Ó/L. 123 x 141 cm.
National Gallery of Art Washington

110. Carnaval de arlequín
Óleo sobre lenzo. 1924-1925. Galería Albright-Knox de Buffalo(Nueva York).
Intentei plasmar as
alucinacións que me producía
a fame que pasaba. Non é
que pintase o que vía en
soños, como dicían entón
Breton e os seus, senón que a
fame provocábame un xeito
de tránsito parecido ao que
experimentaban os orientais

112. Interior holandés I, 1928, Óleo sobre
lenzo

115. Salvador Dalí, 1904-1989
Artista extremadamente
imaxinativo, manifestou
unha notable tendencia
ao narcisismo e á
megalomanía para era
atraer a atención pública.
En 1929 uniuse ao grupo
surrealista en París.

116. O gran masturbador, 1929; óleo sobre
lenzo, 1,1 x 1,5 m. MNCA Reina Sofía

119. Dalí. A persistencia da memoria. 1931.
Óleo sobre lenzo, 24 x 33 cm.MoMa

123. Teléfono langosta, 1936

124. Soño causado polo voo dunha abella ao redor dunha
granada un segundo antes de espertar, 1944; ó/l, 51 x
41 cm . M. Thyssen-Bornemisza