Test

1. Midd Idejk fil-Biedja
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali
Taħdita 1
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali
Antoine Vella

2. Qegħdin kullimkien - f’kull tip ta’ ħabitat – u fuqhom tiddependi
l-ħajja fid-dinja kollha.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

3. Qabel ma naraw iktar fid-dettal
x’inhuma l-pjanti u kif jgħixu tajjeb
li nsemmu kif ix-xjenzjati jaqsmu l-
ħlejjaq kollha – anki mhux pjanti –
li nafu bihom fid-dinja.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

4. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

5. Il-ħlejjaq kollha li darba kienu
maqsumin f’żewġ gruppi, issa
huma maqsumin f’ħames gruppi
msejjħa saltniet.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

6. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

7. Il-ħames gruppi jew saltniet li huma rikonoxxuti llum huma:
• Il-mikrobi jew batteri
• Il-ħlejjaq oħra b’ċellula waħda
• Il-fungi jew mofof u faqqiegħ
• Il-pjanti
• L-annimali
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

8. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

9. Walda minn dawn is-saltniet
hija dik tal-Pjanti
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

10. Iktar ‘il quddiem naraw kif jinqasmu l-pjanti iżda qabel xejn
niddiskrivu fuq fuq x’inhi pjanta.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

11. Il-Pjanti huma ħlejjaq li:
• Magħmulin minn ħafna ċelluli
• Iċ-ċelluli għandhom ħitan ta’ sustanza speċjali
msejjħa ċellulosa
• Jikbru biss f’ċerti punti (għejjun u blanzuni)
• Għandhom riproduzzjoni biż-żerriegħa jew bil-biċċa
• Għandhom sistema ta’ vini
• Jużaw l-enerġija tax-xemx biex jgħixu
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

12. Magħmulin minn ħafna ċelluli
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

13. Iċ-ċelluli għandhom ħitan taċ-ċellulosa
Dan il-ħajt huwa magħmul
minn ħafna fibri minsuġa
qishom biċċa drapp.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

14. Il-pjanti jikbru u Għajn u blanzun
jiżviluppaw biss f’ċerti
punti.
Fid-disinn jidhru z-zoni
(ħomor) minn fejn il-
pjanta tikber fit-tul u fil- Kobor fil-
ħxuna. ħxuna
Ponot tal-
għeruq
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

15. L-għeruq iħommu l-
pjanta ankrata mal-art
u huma l-organi li
jassorbu l-ilma u s-
sutanzi li jkun hemm
fil-ħamrija.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

16. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

17. Il-weraq huma l-
organi li l-iktar
jikkaratterizzaw il-
pjanti.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

18. Ma kull werqa
jkun hemm
blanzun ‘rieqed’
li jservi biex jekk
il-werqa tiġrilha
xi ħaġa, toħroġ
waħda ġdida.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

19. Il-funzjoni prinċipali tal-
weraq huwa li jużaw l-
enerġija tax-xemx biex
jipproduċu z-zokkor permezz
ta’ proċess magħruf bħala
fotosintesi.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

20. Il-pjanti jieħdu l-ilma u d-diossidu tal-karbonju (CO2) u
jgħaqqduhom flimkien biex jiffurmaw il-glukosju.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

21. Fil-weraq insibu wkoll sistema ta’ vini
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

22. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

23. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

24. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

25. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

26. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

27. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

28. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

29. Ċertu weraq modifikat biex
jgħum f’wiċċ l-ilma
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

30. Il-funzjoni prinċipali taz-zokk huwa biex jgħolli l-weraq ‘il fuq lejn
ix-xemx u jgħaqqadhom mal-għeruq
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

31. Dawn il-vini għandhom żewġ skopi:
• Itellgħu l-ilma u s-sustanzi mill-
għeruq lejn il-weraq
• Jieħdu l-”ikel” maħdum
(speċjalment zokkor) mill-weraq
lejn il-kumplament tal-pjanta
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

32. A B
A – L-ilma joħroġ mill-weraq bħala fwar. B – Postu jieħdu ilma ieħor tiela’ mill-għeruq
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

33. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

34. Hi u tikber, il-pjanta
tipproduċi tubi tal-ilma
ġodda. F’uħud mill-pjanti, t-
tubi l-qodma jibqgħu hemm
anki jekk ma jintużawx.
Maż-żmien jiffurmaw l-
injam taz-zokk.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

35. Tuberi Tendril
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

36. Corm
Basla
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

37. Ħażna ta’ ilma
Ħażna ta’ ikel
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

38. Iz-zokk jista’ jkun modifikat biex
jaqdi r-rwol ta’ weraq. Eż.
belladonna u bajtar tax-xewk.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

39. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

40. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

41. Il-blanzuni,
speċjalment dak
ċentrali taz-zokk
huma qishom
kaboċċa li, fin-
nofs, għandha
qalba li qed
tikber.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

42. Ritratt bil-
mikroskopju tal-
għajn ewlenija li
tkun fil-quċċata
taz-zokk jew fil-
ponta tal-fergħa.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

43. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

44. Ritratt bil-
mikroskopju tal-
blanzun li jkun
ma kull werqa.
werqa
blanzun
zokk
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

45. X’jiġri meta tgħami l-pjanta
Għajn
Għejjun ġodda
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

46. Fost id-differenzi li nsibu bejn il-pjanti
hemm it-tul ta’ ħajjet il-pjanti: ċerti
speċi jgħixu biss staġun filwaqt li
oħrajn idumu mijiet ta’ snin.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

47. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

48. Għalhekk, fil-biedja għandna pjani perenni (li jibqgħu ħajjin għal
numru ta’ snin), annwali (li jdumu sena jew inqas) u bijennali (li
jdumu sentejn).
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

49. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

50. Issa li rajna fil-qosor liema ħlejjaq jitqiesu pjanti, naraw ftit kif
dan il-grupp kbir jinqasam fi gruppi iżgħar.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

51. Kif għidna, jeżistu madwar 300 elf speċi ta’
pjanta li kollha għandhom il-karattri li
semmejna s’issa.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

52. Madankollu, għalkemm
għandhom ħafna xebħ, il-
pjanti wkoll għandhom
differenzi minn xulxin.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

53. L-ewwelnett, mhux il-pjanti kollha
jagħmlu l-fjuri u l-frott.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

54. Il-felċi u xi pjanti oħra lanqas biss
jagħmlu żerriegħa kif nifhmuha aħna
iżda tip ieħor magħruf bħala ‘spori’.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

55. Siġar bħaċ-ċipress u ż-żnuber jagħmlu
żerriegħa iżda m’għandhomx fjuri fil-veru
sens tal-kelma.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

56. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

57. Il-pjanti kollha li
jintużaw fil-biedja
jagħmlu l-fjuri,
għalkemm dawn
jistgħu jkunu żgħar u
mhux kif wieħed
jistennihom li jkunu.
Fjura tas-sikrana
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

58. Il-biċċa l-kbira tal-pjanti għandhom fjuri li jkunu jidhru tajjeb
sabiex jattiraw l-insetti. Fuq dawn nitkellmu iktar ‘il quddiem.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

59. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

60. F’din is-sezzjoni tat-taħdita se
naraw il-partijiet ta’ pjanta
tipika li tagħmel il-fjuri. Fl-
agrikoltura, l-pjanti kkoltivati
huma kollha ta’ dan it-tip.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

61. Waħda mill-ewwel affarijiet li bniedem jinnota hija, naturalment,
l-għamla tal-pjanta: siġra, arbuxxell, xitla ħadra wieqfa, pjanta li
tixxebblek, eċċ.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

62. Hawnhekk se nħarsu iktar lejn
il-pjanti li huma ħxejjex ħodor
milli lejn is-siġar.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

63. Tajjeb li nħarsu lejn il-partijiet differenti tal-pjanta u naraw l-
ismijiet tekniċi tagħhom bil-Malti.
Il-partijiet differenti bħal l-għeruq,
weraq, fjuri, eċċ. jissejjħu l-organi
tal-pjanta.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

64. għerq
sekondarju
għerq tal-
pern
xniexel
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

65. Kif għidna, l-pjanti jistgħu jirriproduċu ruħhom bil-biċċa jew,
aħjar, b’mod veġetattiv, jew inkella permezz taż-żerriegħa li tiġi
ffurmata fil-fjura.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

66. Biex iż-żerriegħa timmatura trid
tiddakkar bit-trab tad-dakra jew pollen.
Hemm żewġ modi prinċipali kif dan isir:
• Bl-insetti
• Bir-riħ
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

67. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

68. Jekk il-pjanta tiddakkar bl-insetti trid ikollha xi mezz kif
tiġbidhom lejha: għamla, daqs, lewn u fwieħa. Minn-naħa l-oħra,
fil-każ li tiddependi mir-riħ ma jkunx hemm bżonn dan kollu.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

69. Fjuri tad-dielja (isfel) u
żebbuġ (xellug)
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

70. Il-pjanti li jiddakkru bir-riħ għandhom fjuri żgħar u kemm kemm
jidhru u jipproduċu kwantita kbira ta’ pollen li jkun ħafif ħafna u
jtir mar-riħ.
Ħafna drabi
huma dawn il-
pjanti li joħolqu
problemi ta’
allerġiji fil-
bnedmin.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

71. Fost pjanti mdakkra bir-riħ hemm iċ-ċereali, l-palm, id-dwieli u ż-
żebbuġ
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

72. Ħafna mill-pjanti jiddependu mill-insetti biex it-trab tad-dakra
jiffertilizza ż-żerriegħa. Dan huwa mod iktar effiċenti iżda l-pjanti
jridu jsibu mezz kif jiġbdu lejhom l-insetti u jħajjruhom jgħaddu
minn fjura għal oħra.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

73. Hemm diversi modi kif il-pjanti jirnexxilhom jattiraw l-insetti:
speċjalment il-fwieħa u n-nektar. Madankollu, l-fjuri kollha
għandhom ċerti karattri li huma komuni għal kull waħda.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

74. Biex l-insetti jiġu fuq il-fjuri jridu
jarawhom u allura kull fjura hija
mgħammra b’numru ta’ petali
(jew loqom) ikkuluriti u ta’ daqs
u għamla li jvarjaw ħafna.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

75. Petali (loqom)
Pistil – minn
fejn tiddakkar
Ovarju – fejn
ikun hemm
Stami – jipproduċu t-trab iż-żerriegħa
tad-dakra (pollen)
Żerriegħa lesta biex Sepali
tiddakkar
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

76. L-iktar partijiet tal-fjura li jidhru qegħdin hemm biex jiġbdu l-
insetti biss u m’għandhomx funzjoni riproduttiva.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

77. Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

78. Meta ż-żerriegħa tiddakkar u tibda tikber, il-fjura tinbidel fi
frotta.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

79. Li jiġri hu li l-ovarju jikber u jieħi għamla u lewn tipiku –
ġeneralment ma jibqax aħdar imma jieħu lewn safrani jew
fl’aħmar biex iktar ikun jidher.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali

80. Ċerti pjanti jistgħu
jagħmlu l-frott mingħajr
żerriegħa iżda bħala
regola, l-iskop li l-pjanta
tagħmel il-frott huwa
biex issajjar iż-
żerriegħa.
Ministeru għar-Riżorsi u Affarijiet Rurali