Mobiliteitsinfrastructuur en stadsontwikkeling zijn in de dagelijkse praktijk nog al te vaak twee verschillende werelden. Een meer geïntegreerde aanpak en attitude zijn nodig. Met het congres ‘Infrastructuur in de stad’ (12 mei 2014, Antwerpen) willen de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) en het Urban Studies Institute (USI) van de Universiteit Antwerpen aantonen dat het anders kan. Het congres ontleedt de complexiteit van infrastructuurprojecten vanuit verschillende disciplines om zo meer aandacht te vragen voor zowel het project als het proces.

1. Infrastructuur in de Stad
Congres VRP-USI
DE SINGEL, ANTWERPEN, 12 MEI 2014
Marcel SMETS
Emeritus Gewoon Hoogleraar, Vlaams Bouwmeester 2005-2010

2. Gustave Caillebotte, L’homme au balcon, Camille Pissarro: Boulevard de l’Opéra
Het geïntegreerd infrastructuurproject
Haussmann’s boulevards:
sanering, transport, woningbouw, distributieconcept voorzieningen, publieke ruimte, stedelijk
decor,…?

3. Eugene Haussmann, Plan d’ensemble, 1855
Het geïntegreerd infrastructuurproject
Haussmann’s boulevards: transport en hiërarchie van het stedelijk weefsel

4. Het geïntegreerd infrastructuurproject
Haussmann’s boulevards: sanering, woningbouw, sociale distributie,…

5. Het geïntegreerd infrastructuurproject
Haussmann’s boulevards: woningbouw, distributie voorzieningen, stedelijk
decor,…

6. Het geïntegreerd infrastructuurproject
Haussmann’s boulevards: transport, ambiance, leesbaarheid van de stad,…

7. Gustave Caillebotte, Jour de pluie à Paris, Antoine Blanchard, Boulevard des Italiens
Het geïntegreerd infrastructuurproject
Haussmann’s boulevards: publieke ruimte als globale bouwsteen van de stad

8. L.Titz, Centralle Boulevards, Brussels, 1860’s Le Corbusier: Les Quatre Voies
De infrastructuur uiteengelegd
De oppositie tussen “straat” in de stad en “weg” daarbuiten

9. De infrastructuur uiteengelegd
Wegen-infrastructuur: de bevoegdheid van de “ingenieur”

10. Andrea Basilico, Genoa, 1997
De infrastructuur uiteengelegd
Technocratische wegenkunde in de stad geïmporteerd door Ministeries
voor Openbare Werken

11. M.Smets (photo), Houston, Texas, 2004
De terugkeer naar de ontwerpdiscipline
Het onvermijdbare ontwerp: ingevolge het NIMBY-effect

12. NANTES: nouveau franchissement: uittreksel Presse Océan
versus schema Rapport M.Smets: Coeur de l’Agglomération
nantaise, 2012.
De terugkeer naar de ontwerpdiscipline
Het onvermijdbare ontwerp: ingevolge de intrinsieke complexiteit

13. Vlaamse Overheid: beslissingsboom voor wegenaanleg
De terugkeer naar de ontwerpdiscipline
Het onvermijdbare ontwerp: ingevolge de onwerkbare besluitvorming

14. De terugkeer naar de ontwerpdiscipline
Marcel SMETS
Vlaams Bouwmeester
www.vlaamsbouwmeester.be
Handelsbeurs Gent
25.02.2010
Het onvermijdbare ontwerp: de natuurlijke claim van de
Vlaams Bouwmeester
Studiedag
Infrastructuur
in context
Inleiding op het congresthema

15. Studiedag “Infrastructuur in context” – Bestaansreden
Het belang van de infrastructuur ligt verscholen in zijn intrinsieke kenmerken. Hij
is tegelijk:
• publieke investering:
om te renderen moet infrastructuur meer bereiken dan mobiliteit te
verbeteren
• publieke verschijningsvorm:
de kwaliteit en het karakter van de infrastructuur markeert een land, is bij
definitie een “landmark” – zie ook ViA – en bepaalt de “branding” van ons
territorium
• publieke ruimte:
nergens komen meer gebruikers samen dan in de transport-infrastructuur,
plekken van interactie en samenkomst vandaag
We kunnen ons dus niet veroorloven om geen kwalitatief ontwerp tot stand te
brengen

16. Congres “Infrastructuur in de Stad” – Veranderde situatie
Sinds 2010, werpen een aantal veranderde omstandigheden een nieuw daglicht
op het thema:
• eigen positie:
niet langer Bouwmeester maar academicus: meer kritische reflectie dan
stimulerende rol
• meer aanvaarding belang infrastructuur:
afgaand op literatuur en ontwerpaccenten in diverse architectuur-en
landschapsopleidingen, wint de overtuiging omtrent de zin van infrastructureel
ontwerp onbetwistbaar veld. De vraag is dus wat die mentaliteitswijziging in de
praktijk veranderd heeft.
• ander klemtonen Vlaams Bouwmeester:
omdat stimulus op vlak van infrastructuur sinds 2010 is afgenomen, is het
interessant van na te gaan wat van de initiële inspanning is overgebleven. Is
de boodschap door andere besturen/ instanties overgenomen?

17. Congres “Infrastructuur in de Stad” – Doel van deze bijdrage
Poging tot indeling van de ontwerpmatige ingrepen m.b.t. infrastructuur die
vandaag (in Vlaanderen) de kop opsteken:
• de optimalisatie van het design: infrastructuur als object
• de infrastructurele afstemming op het omringend landschap: stedelijk
of natuurlijk
• het infrastructureel ontwerp als bron van nieuwe opportuniteiten:
potentiële ontwikkelingen of hertaling van de opgave
• de hertaling van infrastructuur als conceptuele grondslag van een
omvattend stedenbouwkundig plan

18. Ney & Partners – Voetgangersbrug Knokke-Heist
De constructieve logica laten spreken
Optimaal design voor het object

19. Feichtinger architectes – Voetgangersbrug Oude Dokken Gent (2008)
De kracht van eenvoud laten spreken
Optimaal design voor het object

20. Brug over de Koninklijke Baan, Wenduine – West 8
Optimaal design voor het object
De symbolische betekenis tot uitdrukking brengen

21. Ney & Partners, Oosterweelverbinding, Antwerpen
Optimaal design voor het object
Design & Built aantrekkelijk maker

22. Bruggen te Meerhout en Antwerpen (Ney & Partners) – Passerelles te Mechelen (Feichtinger architectes)
De toegenomen aandacht voor de vormgeving in Vlaanderen
Optimaal design voor het object

23. De infrastructurele inpassing in het landschap
Landschappelijke inpassing AX (Technum)

24. Referentieontwerp N19 Geel-Kasterlee
De infrastructurele inpassing in het landschap

25. De infrastructurele inpassing in het landschap
Gunningsprijsvraag missing link NZ Kempen (Robbrecht &Daem)

26. Oude Landen
Roozemaai
spoorlijn12
spoorlijn
Ekeren
Fort van Merksem
autosnelweg E19
A12
Gemeente Brasschaat
Peerdsbos
Vordenstein
gemeente Schoten
District Merksem
District Antwerpen
district
Bron luchtfoto: Google
Luchtbal
STUDIEGEBIED NOORDERPARK
PROJECTGEBIED LAAGLANDPARK
Open Oproep 1612 Groenendaallaan
De infrastructurele inpassing in het landschap

27. Bas Smets, landschapsarchitecten
De infrastructurele inpassing in het landschap
Laaglandpark Groenendaallaan Antwerpen

28. Bas Smets, landschapsarchitecten
De infrastructurele inpassing in het landschap
Laaglandpark Groenendaallaan Antwerpen

29. De aanpassing van het infrastructureel landschap
Dorpskernvernieuwing Nieuwkapelle – Vectris

30. Masterplan Wachtebeke-centrum – BUUR
De aanpassing van het infrastructureel landschap

31. De aanpassing van het infrastructureel landschap
Transformatie klaverblad Lummen (Omgeving)

32. De aanpassing van het infrastructureel landschap
Transformatie N80 tangent in Sint-Truiden (Omgeving & Mint)

33. Technum: Verhoging Bruggen Albertkanaal, 2009.
De aanpassing van het infrastructureel landschap

34. Technum: Verhoging Bruggen Albertkanaal, 2009.
De aanpassing van het infrastructureel landschap

35. Ney & Partners, Oosterweelverbinding, Antwerpen
Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Singel wordt gearticuleerd ringlandschap te Antwerpen
Project Groene Singel – AG Stan

36. Stedenbouwkundige studie Scheldebrug –BUUR (2006)
Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Brug wordt stedelijke herontwikkeling

37. Stedenbouwkundige studie Scheldebrug –BUUR (2006) Referentieontwerp tweede Scheldebrug
Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Brug wordt stedelijke herontwikkeling

38. Turnhouts Plateau – TV Office (Kersten Geerts David Van Severen) / Technum
Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Doortocht wordt dijklichaam in Turnhout

39. Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Doortocht wordt dijklichaam in Turnhout
Turnhouts Plateau – TV Office (Kersten Geert David Van Severen) / Technum

40. Martelarenlaan en Park Bellevue, Leuven – H+N+S Landschapsarchitecten +Artgineering
Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Doortocht wordt wijkpark Bellevue te Leuven

41. Martelarenlaan en Park Bellevue, Leuven – H+N+S Landschapsarchitecten + Artgineering
Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Doortocht wordt wijkpark Bellevue te Leuven

42. Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Pendelparking wordt recreatief circuit
Open Oproep Pendelparking Oostkamp: winnend project Artgineering- H+N+S -Landschapsarchitecten

43. Open Oproep Pendelparking Oostkamp: winnend project Artgineering- H+N+S -Landschapsarchitecten
Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Pendelparking wordt recreatief circuit

44. Het infrastructureel ontwerp als opportuniteit
Stedenbouwkundige inpassing Spartacusproject, Lanaken – uapS
De tramhalte wordt bron van kernvorming

45. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Ondertunneling Leuvense ring herstelt binding stad en station
Leuven Stationsproject (Projectteam Stadsontwerp + Manuel de Solà-Morales, 1997-2001) (Foto. M.F Plissart)

46. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Ondertunneling Leuvense ring herstelt binding stad en voorstad
Leuven Stationsproject (Projectteam Stadsontwerp + Manuel de Solà-Morales, 1997-2001) (Foto. M.F Plissart)

47. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Busstation organiseert stationsplein en markeert asymmetrie site
Leuven Stationsproject (Projectteam Stadsontwerp + Manuel de Solà-Morales, 1997-2001) (Foto.H. Timmerman, R.Feliu)

48. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Compacte stadsuitbreiding tussen Maas en regionale verbinding
Masterplan “Stad aan de Maas”, Maaseik (TV 360- Bas Smets landschapsarchitecten)

49. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Publieke ruimte busstation aanzet re-configuratie stadstangent
Heraanleg busstation aan stedelijke tangent Maaseik (Bas Smets, landschapsarchitecten)

50. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Wegenaanpassing geeft onderscheid in hiërarchie en vergroening
Winnende inzending Open Oproep Kempische Poort Hasselt ( CS Venhoeven -Arcadis)

51. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Nieuw wegentracé verandert de ruimtelijke opgave
Inzending Open Oproep Kempische Poort Hasselt (uapS –Parijs)

52. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Invalsweg wordt verdichtingspotentieel voor industriepark
Inzending Open Oproep Kempische Poort Hasselt (uapS –Parijs)

53. Infrastructuur als onderdeel van stedelijk project
Invalsweg wordt verbinding tussen stadsdelen
Inzending Open Oproep Kempische Poort Hasselt (uapS –Parijs)

54. Congres “Infrastructuur in de Stad” – Conclusie
In het besef dat infrastructuur de grondslag vormt van de verstedelijking en dus
in realiteit haar ruimtelijke structuur bepaalt, dient het infrastructureel ontwerp
zich fundamenteel toe te leggen op die structurerende rol.
Dit impliceert meer dan het “aanvaardbaar” maken van de infrastructuur
• door de “juiste” vormgeving van het “kunstwerk”
• door de integratie in of afstemming op het omringend landschap
Het vereist dat het infrastructuurconcept wordt ingepast in een meer
omvattend ruimtelijk/ stedenbouwkundig project
•integrale in plaats van sectorale aanpak
•gebruikersafstemming tijdens de ontwerpfase in plaats van correctie in
functie van belangeninterest nadien
•trans-disciplinair projectteam onder leiding van ontwerper

55. Gustave Caillebotte, L’homme au balcon, Camille Pissarro: Boulevard de l’Opéra
Het geïntegreerd infrastructuurproject
Haussmann’s boulevards:
sanering, transport, woningbouw, distributieconcept voorzieningen, publieke ruimte, stedelijk
decor,…

56. VRP-USI CONGRES: Infrastructuur en de Stad
DE SINGEL, ANTWERPEN, 12 Mei 2014
Marcel SMETS
Het geïntegreerd infrastructuurontwerp: basis van het ruimtelijk project
Smets-uapS- TVE: Projet des Transformations , Ile de Nantes, 2012.